28.04.1959
Sameinað þing: 43. fundur, 78. löggjafarþing.
Sjá dálk 752 í B-deild Alþingistíðinda. (431)
1. mál, fjárlög 1959
Utanr.- og fjmrh. (Guðmundur Í. Guðmundsson):
Herra forseti. Við 2. umr. fjárl. fóru fram almennar umr. um þær till., sem ríkisstj. hafði lagt fyrir fjvn. um afgreiðslu fjárlagafrv. og hv. 1. minni hl. fjvn. hafði gert að sínum. Ég ætla ekki að fara að halda þeim umr. áfram hér, — þeim var að lokið fyrir nokkrum dögum, þegar 2. umr. lauk, a. m. k. á þessu stigi — og þaðan af síður ætla ég að fara að svara þeim fullyrðingum og hnútum, sem hv. þm. S-Þ. (KK) viðhafði hér áðan og ekkert kom afgreiðslu fjárlagafrv. við.
Ef litið er á þær till., sem komnar eru hér fram frá fjvn.-mönnum og eftir að maður hefur hlýtt á þær framsöguræður, sem þegar hafa verið haldnar, þá er ljóst, að það eru einkum fjögur atriði, sem n. í heild er ekki sammála um. Þessi atriði eru tekjuáætlunin, hvernig skuli ráðstafa væntanlegu 6 millj. dollara láni, hvort ákveðnir gjalddagar skuli settir á greiðslur úr ríkissjóði til útflutningssjóðs og hvort annar háttur skuli hafður á skiptingu atvinnuaukningarfjár, en gert er ráð fyrir í fjárlagafrv., eins og það nú liggur fyrir. Skal ég fara nokkrum orðum um hvert þessara atriða út af fyrir sig.
Það var gerð ýtarleg grein fyrir því við 2. umr. fjárlagafrv., hvernig tekjuáætlunin, eins og 1. minni hl. lagði til að hún yrði höfð, var byggð á nákvæmri áætlun, sem sérfræðingar ríkisstj. höfðu gert í samráði við hana og skal ég ekki fara út í það atriði. En við þessa 3. umr. er lagt til, að örlitlar breytingar verði gerðar á 2. gr. fjárlagafrv., þ. e. tekjuáætluninni sjálfri. Þessar breytingar byggjast í einu og öllu á því, að við 2. umr. málsins voru ekki teknar upp ríkissjóðstekjur af auknum innflutningi bifreiða og ekki gert ráð fyrir jafnmiklum innflutningi bifreiða og nú er gert. Brtt. þær, sem hér liggja fyrir, miða því eingöngu að því að leiðrétta þrjá tekjuliði 2. gr. frv. í samræmi við fyrirætlanir um bifreiðainnflutning.
Þá er annað atriðið, sem fjvn.-menn eru ekki sammála um. Það er, hvernig skuli ráðstafa því fé, sem ætlað er að taka að láni í Bandaríkjunum. 1. minni hl. leggur til í samráði við ríkisstj., að eingöngu sé ráðstafað nú þegar tæpum 100 millj. kr., en yfirfærslugjaldinu sé ekki sérstaklega ráðstafað að sinni, heldur látið bíða síðari tíma. Hér er hafður á nákvæmlega sami háttur og á var hafður á s. l. ári, þegar lán var tekið í Bandaríkjunum. Þegar samið var við Bandaríkjastjórn um, hversu stórt lánið skyldi vera, þá var eingöngu reiknað með því rétta gengi, sem þá var kr. 16.32 á dollar. Hins vegar var ekki reiknað með neinu yfirfærslugjaldi, var að vísu ekki við 55% gjaldinu að búast, því að það var ekki til þá, en það var í undirbúningi. Það var hins vegar látið bíða að yfirfæra lánið, þó að búið væri að semja um það, áður en útflutningssjóðslögin komu, eða að mestu að ganga frá því, — það var látið bíða að yfirfæra það, þangað til 55% gjaldið var til komið, og þessu gjaldi var ekki ráðstafað fyrr en nokkrum dögum fyrir jól, áður en fyrrv. stjórn fór frá. Það er lagt til hér, að nákvæmlega sami háttur verði á hafður í þeim samningum, sem fram undan eru við lánveitanda. Er gert ráð fyrir því, að lögð verði til grundvallar skipting á sjálfri grunnupphæðinni, en yfirfærslugjaldinu verði ráðstafað síðar með sama hætti og var á s. l. ári.
Þá er um skiptinguna á sjálfu láninu. Fyrsti minni hl. n. leggur til, að til hafnarframkvæmdanna verði áætlaðar 28 millj., en 3. minni hl. vill, að af þessu láni gangi til hafnarframkvæmda 50 millj. kr. Ég hygg, að a. m. k. fyrrv. fjmrh., hv. 1. þm. S-M. (EystJ), sé fullljóst, að þó að hans flokksbræður leggi hér fram þessa tölu, 50 millj., þá sé á því næsta lítill vafi, að ef ætti að leggja lánbeiðnina þannig fyrir lánveitendur, þá mundu miklir erfiðleikar á því að fá lánið í því formi. A. m. k. er mér kunnugt um, að þegar hann sjálfur var að undirbúa þetta lán á s. l. hausti, þá hafði hann ekki í huga að leggja till. fyrir Bandaríkjastjórn um það, að 50 millj. af láninu færu til hafnargerðar. Hans hugmyndir munu hafa verið nokkuð nærri því, sem 1. minni hl. fjvn. leggur hér til.
Þá eru bæði 1. minni hl. og 3. minni hl. fjvn. sammála um það að leggja til, að 45 millj. kr. af láninu fari til raforkuframkvæmda. Nýjar athuganir á raforkuplaninu hafa leitt í ljós, að þessi fjárhæð er fullnægjandi til þess að koma í framkvæmd á yfirstandandi ári jafnmiklum virkjunum og í upphafi voru áætlaðar. Þessi upphæð nægir fullkomlega til þess að leysa úr vanda og erfiðleikum jafnmargra og upphaflega áætlunin gerði ráð fyrir. Hér er þó um lægri fjárupphæð að ræða, en upphaflega planið gerði ráð fyrir. En eins og áður hefur verið skýrt frá, þá liggur þetta í því, að endurskoðun á sjálfri rafvæðingaráætluninni hefur leitt í ljós, að það væri hreinasta fjarstæða að ætla sér að framkvæma hana í því formi, sem upphaflega var áætlað. Samkvæmt upphaflegu áætluninni mundi kosta um 283 millj. kr. að fullgera það, sem nú er eftir af 10 ára planinu, ef það væri fullgert með þeim hætti, sem upphaflega var áætlað. Endurskoðunin leiðir hins vegar í ljós, að þetta sama má framkvæma og þann sama vanda má leysa með 83 millj. kr. minni upphæð að því er stofnkostnaðinn varðar og 25 millj. kr. minna að því er rekstrarafkomu áranna 1960–64 varðar. Byggist þetta á því, að horfið verði frá því að leggja taug frá aðalorkuleiðslu heim á þá bæi, sem mjög eru afskekktir og byggja þess í stað dísilstöðvar til að fullnægja þeirra þörf. Hefur rannsóknin leitt í ljós, að kostnaður við dísilstöðvar fyrir afskekkta bæi mundi ekki nema um 30 þús. kr. á bæ, þar sem leiðsla frá aðalorkuleiðslunni mundi kosta alltaf ½ millj. kr. á bæ. Það sjá auðvitað allir, sem á þessar tölur líta, að það væri gersamlega óforsvaranlegt að fara að leggja í þann kostnað að eyða ½ millj. kr. á mjög marga sveitabæi til þess að tengja þá við aðalleiðsluna, þegar hægt er að ná nákvæmlega sama árangri með því að eyða ekki nema um 30 þús. kr.
Hv. þm. S-Þ. talaði um, að breyting á upphaflega planinu væri brigð við þá, sem ættu eftir að fá raforkuna. Þetta er alger misskilningur. Hér er ekki verið að vanefna neitt. Hér er verið að standa við þau plön, sem upphaflega voru gerð, en þau eru bara framkvæmd á miklu hagkvæmari hátt fyrir þjóðarbúið, en upphaflega var áætlað. Notendur raforkunnar fá nákvæmlega það, sem ætlazt var til í upphafi að þeir fengju.
Hv. þm. S-Þ. sagði, að það væri hnefahögg í andlit fólksins að breyta þessari áætlun svona. Ég verð að segja það, að mér fyndist það þungt og óvægið hnefahögg í andlit fólksins, ef raforkuplanið væri framkvæmt þannig að eyða 500 þús. kr. á marga sveitabæi til þess að tengja þá, á sama tíma sem hægt væri að leysa hvern einn þeirra með langt innan við 1/10 hluta af þeim tilkostnaði. Þyngra högg væri held ég varla hægt að greiða.
Þá er næsti liðurinn í sambandi við ráðstöfun lánsfjárins. 1. minni hl. leggur til, að til ræktunarsjóðs verði látið ganga 25 millj. kr., en 3. minni hl. leggur til, að þangað fari 30 millj. kr. Till. 1. minni hl. eru hér algerlega byggðar á þeirri áætlun, sem frá ræktunarsjóði sjálfum hefur komið um hans lánsfjárþörf. Framkvæmdabankinn hefur gert um þetta yfirlit fyrir ríkisstj. og aflað sér upplýsinga hjá ræktunarsjóði, bæði um væntanlega útlánaþörf og möguleika um aðrar tekjur. Samkvæmt bréfi Framkvæmdabankans um þetta efni, dags. 16. febr. s. l., til ríkisstj. er aðalniðurstaða þessarar áætlunar sú, að um 24–25 millj. kr. þurfi árið 1959 og um 22–23 millj. kr. þurfi árið 1960 í ræktunarsjóðinn umfram væntanleg lán úr Framkvæmdabankanum til þess að halda uppi þeirri lánastarfsemi, sem sjóðurinn sjálfur áætlar að sé nauðsynleg. 25 millj. kr., sem 1. minni hl. fjvn. leggur til að ræktunarsjóðnum sé áætlað af þessu erlenda láni, eru því aðeins riflega sú upphæð, sem ræktunarsjóðurinn sjálfur telur sig þurfa að fá á árinu 1959 til þess að geta mætt lánaþörfinni.
Þá leggur 3. minni hl. til, að fiskveiðasjóður fái 25 millj. kr. af þessu erlenda láni, en 1. minni hl. leggur til, að fiskveiðasjóðurinn fái ekki neitt. Hv. form. fjvn. gerði þetta atriði nokkuð sérstaklega að umræðuefni í ræðu sinni áðan. Hann sagði, að það væri ástæðulaust að vera að ætla fiskveiðasjóði nokkurn hluta af þessu láni, vegna þess að forstöðumenn sjóðsins kærðu sig ekkert um að fá neitt af hinu erlenda láni og væri það vegna þess, að forstöðumenn sjóðsins treystu ekki fjármálastjórninni í landinu og byggjust við, að hér yrðu fljótlega þær breytingar á, að lánið yrði sjóðnum óbærilega dýrt, ef hann tæki það nú.
Allar eru þessar fullyrðingar formanns fjvn. á misskilningi byggðar og sömuleiðis till. hv. 3. minni hl. fjvn. Ríkisstj. hefur látið gera athugun á efnahag fiskveiðasjóðsins og athugun á þörf hans fyrir lán. Framkvæmdabankinn hefur gert þessar athuganir og stuðzt þar við upplýsingar frá sjóðnum sjálfum og sérstaklega rætt málið við forstöðumann hans, Elías Halldórsson. Í samráði við fiskveiðasjóðinn eru niðurstöður athugana Framkvæmdabankans í stuttu máli þær, að fiskveiðasjóðurinn mun í árslok 1959 hafa handbæra um það bil 26 millj. kr. innstæðu í Útvegsbankanum og í árslok 1960 um 7 millj. kr. innstæðu í sama banka, án þess að til komi nokkrar lánveitingar til sjóðsins á þessum árum. Það liggja því fyrir ótvíræðar skýrslur um það, að eftir að fiskveiðasjóður hefur fullnægt útlánsþörfinni með eðlilegum hætti, þá á hann í árslok 1959 í sjóði 26 millj. kr. og í árslok 1960 með sama hætti 7 millj. kr. Það væri auðvitað fjarstæða að fara að gera sérstakar ráðstafanir til lána handa fiskveiðasjóði, þegar þannig stendur á og mjög ósanngjarnt með tilliti til annarra sjóða, sem fullkomna þörf hafa fyrir, að til þeirra sé litið og fram úr þeirra lánum greitt.
Þá á ég aðeins eftir að minnast á eitt þeirra 4 atriða, sem fjvn.-menn greinir á um. Hv. 2. minni hl. fjvn. hefur lagt til, að tekið sé upp í fjárl. annað ákvæði, en þegar er inn komið um það, hvernig atvinnu- og framleiðsluaukningarfénu skuli varið. Leggur þessi hv. þm. til, að það sé berum orðum fram tekið í lögunum, að allir umsækjendur án tillits til þess, hvar þeir eru búsettir á landinu, eigi jafnan rétt til lána eða framlaga eftir atvinnuþörf og möguleikum til framleiðsluaukningar. Segist þessi hv. þm. bera þessa till. fram að fenginni reynslu. Telur hann, að úthlutuninni hafi verið svo ábótavant á undanförnum árum, að nauðsynlegt sé að taka hér upp sérstök ákvæði því til varnar, að misnotkun eigi sér ekki stað á úthlutun þessa fjár nú, eins og áður hefur verið. Það mun hafa verið flokksmaður þessa hv. þm., sem í fyrrv. ríkisstj. hafði forustu um úthlutun atvinnuaukningarfjárins og hann hafði það, sá ráðherra, þá í hendi sinni í ríkisstj. að stöðva úthlutanir, ef hann áliti, að eitthvað væri gert með öðrum hætti en þeim, að hann sjálfur vildi bera ábyrgð á því. Hvað sem því líður, þá get ég fyrir mitt leyti vel tekið undir, að það sé eðlilegt og sjálfsagt, að Alþ. sjálft velji menn til þess að úthluta þessu fé. En hins vegar tel ég, að það sé eins vel fyrir því séð og yfirleitt verður gert með löggjöf, að allir stjórnmálaflokkarnir komi þarna saman við úthlutun fjárins og fari þá fyrst og fremst eftir því og eftir því einu, hvar mest er þörf á atvinnuaukningarfé, en ekki neinum öðrum annarlegum sjónarmiðum.
Ég hygg, að það sé ekki fleira, sem ég sé ástæðu til þess að taka fram í sambandi við það, sem þegar liggur hér fyrir um fjárlfrv. Ég vil leyfa mér að þakka hv. fjvn. fyrir gott samstarf við hana og þó að n. hafi ekki getað orðið sammála í heild um sínar till., þá hefur hún þó orðið sammála í mjög þýðingarmiklum og veigamiklum atriðum, sem létt hafa mjög undir við afgreiðslu fjárlagafrv.