13.02.1959
Neðri deild: 76. fundur, 78. löggjafarþing.
Sjá dálk 1145 í B-deild Alþingistíðinda. (972)

105. mál, samband íslenskra berklasjúklinga

Flm. ( Ólafur Thors):

Herra forseti. Ég hef leyft mér ásamt hv. 1. þm. S-M., hv. 3. þm. Reykv. og hv. þm. Hafnf. að flytja hér frv. á þskj. 245 um vöruhappdrætti fyrir Samband íslenzkra berklasjúklinga.

Það var árið 1949, að sett voru lög hér á Alþingi um rétt til handa Sambandi íslenzkra berklasjúklinga til að stofna og reka happdrætti. Þessum lögum hefur tvívegis verið breytt, fyrra skiptið 1952 og í síðara skiptið 1956, eins og nánar greinir í grg., er frv. fylgir. Þessi réttindi SÍBS til handa áttu að gilda í tíu ár. Þau eru því úr gildi fallin á þessu ári. Meginefni þessa frv. er að framlengja þau í 10 ár.

Fjárþörfin, sem fyrir hendi er og frv. er ætlað að standa undir, sprettur fyrst og fremst af þrennu: Í fyrsta lagi því, að SÍBS hefur í hyggju og hefur þegar hafið undirbúning að því að færa út starfsemi sína með almennri öryrkja-aðstoð. Í öðru lagi af því, sem raunar líka er útfærsla á starfseminni, að SÍBS hefur nýverið tekið upp ýmiss konar aðstoð við skjólstæðinga sína umfram það, sem áður var gert. Í þriðja lagi er svo tilgangurinn sá að halda áfram, færa út og efla þá starfsemi, sem í öndverðu vakti fyrir þeim mönnum, sem stofnuðu og stjórnað hafa SÍBS.

Varðandi það, er ég nefndi fyrst, vil ég aðeins skýra frá því, að það er nú ætlun SÍBS að stofnsetja vinnustofur til þess að greiða fyrir öryrkjum, sem ekki hafa vist á sjúkrahúsum eða heilsuhælum. Það er ekki ætlunin, að þessi fyrirgreiðsla nái eingöngu til þeirra, sem eru öryrkjar vegna berklaveiki eða afleiðinga af berklaveiki, heldur til öryrkja almennt. Ég vil aðeins minna á það til þess að undirstrika nauðsyn þá, sem hér er um að ræða, að í Reykjavík einni munu vera 1.100 öryrkjar á bótum hjá Tryggingastofnun ríkisins. Nú er tilgangurinn sá, eins og ég sagði, að opna vinnustofur, þar sem þessir menn geta fengið atvinnu við sitt hæfi. Er þá jafnframt haft í huga, að þegar þeir hafa lært þar störfin og kannske eflzt að heilsu, þá geti þeir sjálfir leitað sér atvinnu annars staðar og án aðstoðar eða fyrirgreiðslu SÍBS. Ég veit, að allir hv. alþm. gera sér grein fyrir, þvílíkt þjóðfélagslegt tap það er, að í okkar fámenni skuli vera jafnvel þúsundir manna, sem ekki geta aflað sér neinna tekna né neins starfs vegna meiri eða minni örorku. Þetta er mjög mikið fjárhagslegt tjón, en hitt þó enn verra, að þessum mönnum líður að sjálfsögðu ákaflega illa. Það vita allir, að iðjuleysi manna, sem langar til að vinna, er þeim þungbær kvöl, og það vita einnig allir, að einmitt þessir öryrkjar eiga óvíða skjóls að leita, svo að ég segi ekki meira. Það hlýtur því að vera alþm. mikil gleði að eiga þess kost að stuðla að því með atkv. sinu hér á þingi, að greidd verði gata þessara manna. Ég efast ekkert um, eftir því sem ég þekki þá menn, sem hér eiga sæti, að allir vilja leggja þessu máli lið. Ég skal svo ekki fjölyrða um þetta verkefni SÍBS, en vísa að öðru leyti til þess, sem í grg. segir.

Varðandi hið annað viðfangsefni, sem ég nefndi, þ.e.a.s. fyrirgreiðslu fyrir skjólstæðingum SÍBS á öðrum sviðum, en hingað til hefur verið aðalhlutverkið, skal ég aðeins skýra frá því, sem menn kannske hafa einnig séð í grg., að þar er átt við, að SÍBS greiði fyrir skjólstæðingum sínum bæði um að útvega þeim atvinnu og með því að vera málsvarar þeirra gegn hinu opinbera og gegn ýmsum fyrirtækjum og yfirleitt að greiða fyrir þeim í hvívetna, þar sem áhrif SÍBS ná til. Einnig hefur SÍBS unnið það þarfaverk nú að undanförnu að aðstoða þessa miður settu menn í baráttunni fyrir daglegu brauði um útvegun sómasamlegs húsnæðis og hefur orðið þar nokkuð ágengt. Mig minnir, að það séu á annað hundrað fjölskyldur, sem með lánum og lánsfjárútvegunum eru nú að ljúka byggingu eigin íbúða, en engan kost hefðu átt á þessu án aðstoðar SÍBS. Og auk þess eru 27 fjölskyldur, sem eru berklaöryrkjar og hafa komizt úr algerlega heilsuspillandi húsnæði og í sæmilegar og hollar vistarverur fyrir atbeina SÍBS.

Ég skal ekki fjölyrða frekar um þetta tvennt.

Varðandi þriðja atriðið, sem er beint áframhald af þeirri starfsemi, sem í öndverðu var grundvöllur undir stofnun SÍBS og það höfuðhlutverk, sem SÍBS tók að sér að inna af höndum, er ætlanin nú sú að halda áfram og stækka byggingarnar á Reykjalundi. Mér er tjáð, að þar sé margt óunnið enn þá, það sé t.d. eftir að reisa að verulegu leyti ýmsar byggingar, sem þó er alger nauðsyn fyrir starfsemina að komið verði upp. Ég nefni þar til, að það er ekki nema hálfbyggður vinnuskáli fyrir járnsmíðar, og einnig munu óbyggðar eða vera í byggingu og hvergi nærri lokið bæði vörugeymslur, skrifstofur, kennslustofur, þvottahús o.m.fl., sem ekki verður komizt af án. Þá er og enn allmikill skortur á því, að útvegaðar hafi verið þær vélar, sem þessi mikla og gagnlega starfsemi þarf á að halda. Og eftir því sem þeir skýra okkur frá, sem þessum hnútum eru kunnugastir, þá mun vanta um 10 millj. kr. til þess, að hægt verði að ljúka þessum byggingum og kaupa nauðsynlegar vélar.

Þá hafa og forustumenn SÍBS tjáð okkur, að undanfarin 10 ár hafi vistmenn í Reykjalundi, en þeir hafa alls verið um 500, unnið þar 1 millj. og 200 þús. vinnustundir. Greidd vinnulaun hafa verið 15 millj. kr., en andvirði seldrar framleiðsluvöru hefur verið 45 millj. Þessar tölur tala svo skýru máli, að ég þarf ekki að bæta þar neinu við.

Ég segi þó aðeins frá því, að fyrir utan þetta mikla verk, sem þarna hefur verið innt af hendi, hefur einnig verið rekinn þar iðnskóli. Þar hafa 150 menn lokið þriðja eða fjórða bekkjar prófi og með því undirbúið sig á allt annan hátt undir lífsbaráttuna, sem þeirra bíður fram undan.

Ég skal ekki nefna nöfn þeirra manna, sem heiðurinn eiga af þessum glæsilegu framkvæmdum. Þetta eru þjóðkunnir menn, og ég held, að þeir njóti trausts allrar þjóðarinnar. Þeir eru óvenjulega miklir hugsjónamenn og auk þess bæði áræðnir og hagsýnir. Mér er nær að halda, að það sé ekki algengt, að saman fari þessir miklu kostir, og má þó við bæta fórnfýsi, ráðdeild og heiðarleik þeirra, sem hér hafa markað stefnuna og stýrt förinni.

Ég er meðal þeirra mörgu, — ja, ætli við séum það ekki allir, — sem dá verk þessara manna. Og við erum ekki einir um það. Þjóðin er öll sammála okkur. Og við erum ekki einir, Íslendingar, um þetta, heldur vitum við það sjálfsagt, sem hér erum inni, að þessi starfsemi er eitt af því, sem mest er rómað af gerðum þessarar litlu þjóðar, sem þó þrátt fyrir okkar mörgu galla nýtur mikils álits og það að verðugu í augum þeirra manna, sem einhverja aðstöðu hafa fengið til að kynnast okkur. En eins og ég segi, þrátt fyrir margt, sem okkur er fært til ágætis, er þetta kannske öðru fremur nefnt sem glæsilegt vitni um framtak, mannkærleika og manngæzku Íslendinga.

Ég skal ekki fjölyrða um það, að þeir sem koma af sjúkrahúsum og hafa kannske átt þar sæmilega víst, vegna þess að þeir hafa eins og samlagazt andrúmsloftinu, sem þar ríkir, og beðið eftir batanum með tilhlökkun, verða oft fyrir miklum vonbrigðum, þegar þeir koma úr sjúkrahúsunum og eiga að fara að njóta gæða lífsins sem sæmilega heilbrigðir menn. Þá er kannske oft skammt um liðið, frá því að dyr sjúkrahúsanna lokuðust á eftir þeim, að þeir nærri mundu helzt óska sér, að þessar dyr opnuðust aftur. Margir af þessum mönnum eru staddir á jökuldal lífsins. Það er eins og enginn vilji við þeim líta, enginn skilji þá, enginn hlaupi undir bagga með þeim. Þessi starfsemi, sem SÍBS hefur innt af hendi, er því kærleiksverk, ekkert síður, nema fremur sé, heldur en það er hagsýnisverk. Það, sem hrífur marga okkar mest, er áreiðanlega ekki fjárhagshlið málsins, þótt hún sé mikils virði, heldur hitt, að þessir utangarðsmenn ná fótfestu að nýju. Þeim opnast aftur innsýn í veröld gæfunnar og gleðinnar. Þeir öðlast nýja trú á lífið og með því þá hamingju, sem allir þrá. Þetta er það, sem mestu varðar. Hugsjón SÍBS er því fögur og göfug.

Ég segi það, um leið og ég dái verk forustumannanna, sem hér hafa verið að verki, og færi þeim áreiðanlega fyrir hönd okkar margra miklar þakkir fyrir þeirra störf, þá veit ég, að okkur er ánægja, eins og ég áðan sagði, að geta átt nokkurn þátt í að greiða götu þeirra áfram við þetta mannkærleika- og þarfaverk, sem þeir hafa nú staðið að og vilja enn standa að. Ég fer engum óvirðingarorðum um okkur þm. né þær ríkisstj., sem setið hafa í landinu að undanförnu, þó að ég dragi fullkomlega í efa, að við mundum hafa af eigin rammleik tekið að okkur að leitast við að leysa þetta verkefni, sem hér hefur verið innt af höndum. Ég segist draga það í efa. Hitt dreg ég aftur á móti ekki í efa, að enda þótt við hefðum borið gæfu til að reyna að leysa það, þá hefði okkur aldrei farnazt eins vel í þeim efnum og þessum mönnum, sem hér hafa verið að starfi.

Ég veit, að það hefur vaknað sú hugsun hjá mönnum, sem að öðru leyti unna þessu málefni og vilja því allt gott, hvort ekki væri óhætt að taka nokkurn hluta af arðinum, sem fellur af happdrætti SÍBS, og nota hann til að byggja upp vissa menningarstarfsemi í landinu. Það hefur verið skoðun annarra, að það væri ekki rétt. Við segjum: Ég vil ekki fyrir mitt leyti ganga inn á að vera meðflutningsmaður eða rétta upp höndina með frv., sem leggur eins eyris skatt á þessa starfsemi. Við höfum sagt: Við viljum ekki byggja upp menninguna í landinu á kostnað mannúðarinnar.

Minnzt hefur verið á að skerða tekjur SÍBS í því skyni að byggja listasafn. Við höfum svarað, að engin list sé eins fögur og sjúkur vesalingur, sem hefur öðlazt nýja trú á lífið, nýja andlega og líkamlega orku og ný sjónarmið, sem gera honum lífið unaðslegra og hann sjálfan að gagnlegri þjóðfélagsborgara.

Ég gæti sjálfsagt staðið hér og hlaðið lofi mennina, sem að þessu standa, og hugsjónirnar, sem þeir hafa barizt fyrir. En það er óþarfi, af því að við erum sjálfsagt allir svo sammála um þetta, og ég vil ekki heldur gera það þannig, að það þyki ósmekklegt. En ég vil hins vegar mega treysta því, líka af því, að ég þekki þá menn, sem hér eru að verki, að við getum allir orðið sammála um að greiða fyrir þessu máli á sérhvern þann veg, sem auðið er, og af okkur er nú ekki heimtað annað en að láta þá í friði með starfsemi sína.

Um minni háttar breyt., sem hér eru á ferðinni, vísa ég til grg., en ég held, að þetta séu meginatriðin, sem ég hef leyft mér að skýra frá hér og sumpart tekið beint upp úr grg. og raunar að mestu.

Ég vil svo, hæstv. forseti, leyfa mér að vænta þess, að þessu frv. verði að lokinni umr. vísað til hv. fjhn.