09.05.1960
Neðri deild: 78. fundur, 80. löggjafarþing.
Sjá dálk 250 í C-deild Alþingistíðinda. (2387)
140. mál, skólakostnaður
Björn Fr. Björnsson:
Herra forseti. Ég vil lýsa ánægju minni yfir því frv., sem hér liggur fyrir. Ég var á sínum tíma einn af þeim, sem áttu hlut að því að koma á framfæri þeirri ályktun, sem um getur í grg. fyrir þessu frv. Og efni þessa frv., sem hér liggur fyrir, byggist á varatill., sem kom fram á þeim fundi, sem héraðsgagnfræðaskólamenn héldu fyrir nokkrum árum.
Höfuðtill. gagnfræðaskólamanna var sú, að ríkið tæki að sér rekstrarkostnað héraðsgagnfræðaskóla að fullu og öllu og enn fremur húsmæðraskóla. Þetta var aðaltill. þessara gagnfræðaskólamanna. Því miður hefur þessi aðaltill. ekki fundið þá náð að vera fram borin hér á hv. Alþ., heldur einungis varatill. Og því er ég kominn hingað í ræðustólinn, að ég vildi fyrir mitt leyti eiga hlut að því hér á hv. Alþ., að höfuðtill. héraðsskólamanna kæmi hér fram, þannig að afstaða gæti fengizt hér á hv. þingi um hana.
Ég fellst alveg á þær röksemdir, sem hv. höfuðflm. þessa frv. hefur haldið hér fram, en tel í raun og veru hina réttustu niðurstöðu af orðum hans þá, að frv. yrði þannig að lokum samþykkt héðan frá hv. Alþingi, að ríkissjóður tæki að sér allan rekstrarkostnað af héraðsgagnfræðaskólum og húsmæðraskólum og enginn hluti kostnaðarins skilinn eftir sveitarfélögunum.
Það er fullljóst öllum hv. þm., að þau tiltölulega fáu sveitar- og sýslufélög, sem standa undir þessum skólum, eiga mjög í vök að verjast um sín fjármál. Um það er ekki að villast.
Og margir héraðsskólanna og flestir húsmæðraskólanna eru reknir með miklum halla. Ég hef hér skýrslur frá fjármálaeftirlitsmanni skóla um húsmæðraskólana. Og þá kemur í ljós, að af 9 húsmæðraskólum eru aðeins tveir reknir með tekjuafgangi, en hinir með rekstrarhalla — töluverðum sumir. Um héraðsskólana aftur á móti er það að segja, miðað við s.l. 2–3 ár, að þar er rekstrarhalli hjá 2 af 7 þessi árin, en mjög mikill rekstrarhalli hjá þeim skólanum, sem ég hef bezt kynni af, þ.e.a.s. héraðsgagnfræðaskólanum að Skógum.
Nú er þess að geta, að á næstu árum mun við flesta héraðsskóla og sennilega flesta húsmæðraskóla líka, ef ekki alla þessa skóla, leggjast á mjög þungur baggi vegna viðhalds, og ég á fulla von þess, að héruðin hafi engan veginn tök á því að standa að neinum verulegum hluta undir þessum væntanlega viðhaldskostnaði.
Svo má geta eins atriðis, þess, að flestir þessara skóla eru nánast ríkisskólar. Nemendur á þeim eru úr öllum áttum, og við suma þeirra og þó nokkuð marga eru jafnvel fæstir nemendur úr því héraði, sem stendur undir skólanum. Þetta atriði bendir okkur líka á það, hversu í raun og veru eðlilegt og sjálfsagt er, að ríkið taki endanlega að sér skólana. Það eru þó nokkuð mörg sveitarfélög og jafnvel fjöldi sveitarfélaga, sem losnar að verulegu eða öllu leyti við þennan kostnað af skólum, sem þessi sömu sveitar- og sýslufélög hafa þó rétt til að senda nemendur á.
Ég geri ráð fyrir því, að um skóla í kaupstöðum sé það að segja, að ef þeir að meginhluta væru skipaðir nemendum úr sveitunum, þá mundu kaupstaðarstjórnir ekki láta sér það lynda að standa nema að óverulegu leyti undir slíkum skóla. Hér í Reykjavík eru þó nokkrir skólar, sem eru reknir einvörðungu af ríkinu og bæjarfélagið hefur ekki með að gera í fjárhagslegu tilliti. Hv. frsm. benti líka á það, að einn af þessum héraðsgagnfræðaskólum, þ.e. skólinn að Eiðum á Austurlandi, er einvörðungu rekinn af ríkinu, og þetta bendir okkur nokkuð á leiðina, sem fara skal.
Þess má svo líka geta, að þess er varla að vænta um nokkuð langa framtíð, að til fleiri héraðsgagnfræðaskóla úti um land verði stofnað. Stefnan virðist vera sú í skólamálunum, að þess sé ekki að vænta, að það fjölgi neitt verulega nemendum, sem ganga á héraðsgagnfræðaskóla. Miklu fremur er tilhneigingin sú að stofna til miðskóla í þéttbýll, þ.e.a.s. í þorpum og kaupstöðum víðs vegar úti um land, og í raun og veru er það mjög eðlileg tilhneiging fólks í nokkru þéttbýli. Fyrir þær sakir má búast við því, að það fækki að því leyti til fremur í héraðsgagnfræðaskólunum, en þó kann nemendatalan að haldast nokkurn veginn næstu árin, ef við eigum von þess, að það fjölgi fólki í sveitunum. Þess vegna hygg ég, að ekkert þurfi að óttast um, að það verði leitað mjög á ríkið um stofnun héraðsgagnfræðaskóla, ekki svo mjög, að það yrði vandkvæðum bundið fyrir ríkissjóð að leysa fjárhagslega úr slíkum verkefnum. En hitt er svo annað, að ríkissjóði eða hinu opinbera hlýtur að vera mikið í mun um það, að þeir héraðsgagnfræðaskólar, sem nú eru í fullu starfi, dragist ekki niður um viðhald og annan tilkostnað í sambandi við það að halda uppi sæmilegri reisn skólanna og hafa þar hluti, eins og fremst má verða, í sæmilegu lagi. Ég tel, að ríkinu hljóti að vera það mjög í mun og að þetta verði ekki sá baggi ríkissjóði, að hann muni verulega um það að bæta þessum smápinkli á sig til mikilla og ómetanlegra hægri verka fyrir hin fátæku sveitar- og sýslufélög úti um land.
Við, sem þekkjum til héraðsgagnfræðaskóla, uppbyggingar þeirra og rekstrar, höfum fyrir löngu komizt að þeirri staðreynd, hversu mjög það er erfitt fyrir viðkomandi sýslufélög að standa undir nauðsynlegum byggingum og nauðsynlegum rekstri. Í sambandi við þann skóla, sem ég hef unnið að því að koma upp og reka, eftir því sem mitt embætti hefur krafizt af mér sem formanni skólanefndar þar, þá get ég lýst yfir, að mitt sýslufélag hefur lagt svo mjög að sér um að standa í skilum með sinn hluta, bæði að uppbyggingu, stofnkostnaði og rekstri, að það verður um margra ára bil í framtíðinni mjög erfitt fyrir sýslusjóð að annast nauðsynlegt viðhald, en fram kemur nú með hverju ári sem líður í ljós hin ríka þörf fyrir viðhaldið, þó að skólinn sé ekki nema rúmlega tíu ára, hvað þá um hina aðra skóla af sama tagi, sem eldri eru.
Ég vildi gjarnan láta þessi orð mín fylgja hér þessu máli við 1. umr. til athugunar fyrir þá hv. n., sem tekur það nú til meðferðar, en eins og ég segi, mun ég að óbreyttu gera till. um það, að þessir skólar, sem um ræðir í frv., verði gerðir hreinlega að ríkisskólum.