07.12.1959
Sameinað þing: 8. fundur, 80. löggjafarþing.
Sjá dálk 1 í D-deild Alþingistíðinda. (2490)

22. mál, frestun á fundum Alþingis

Forsrh. (Ólafur Thors):

Herra forseti. Þáltill. sú á þskj. 22, sem hér er til umr., fer fram á, að Alþ. samþykki, að fundum þingsins verði frestað frá 30, nóv. eða síðar, ef henta þykir, svo sem það er orðað, enda verði þingið kvatt saman eigi síðar en 28. jan. n.k. og þá að sjálfsögðu fyrr, ef rétt þykir.

Ástæðan til þess, að ég hef fyrir hönd stjórnarinnar borið þessa till. fram, er sú, að vegna þess að ríkisstj. tók ekki við völdum fyrr en 20. f. m., þ.e.a.s. sama daginn og Alþ. kom saman, hefur henni ekki gefizt nægur tími til að kynna sér til hlítar skýrslur þær um efnahagsafkomu þjóðarinnar, sem ýmsir helztu hagfræðingar landsins undir forustu efnahagsráðunauts stjórnarinnar, Jónasar Haralz ráðuneytisstjóra, hafa verið og eru enn að vinna að. Fékk fyrrv. hæstv. ríkisstj. hina fyrstu þeirra í hendur nokkru eftir kosningar, en við umboðsmenn Sjálfstfl. við samningana um stjórnarmyndun fengum þær ekki fyrr en um 10. nóv. Skýrslur þessar eru langar og fylgiskjölin mörg og von á fleirum. Þurfa þessi gögn nákvæmrar athugunar en endanlegar ályktanir af þeim er ekki auðið að draga, fyrr en rannsókninni er lokið, sem enn getur dregizt nokkuð. Stjórnin telur þess vegna nauðsynlegt, að hún geti einbeitt sér að athugun á þessum höfuðmálum, sem allt veltur á, að vel takist til um.

Í rauninni tel ég þessi fáu orð nægjanlega greinargerð fyrir þingfrestunartillögunni, en vegna ofsafenginnar andstöðu stjórnarandstæðinganna gegn till., sem lýst hefur sér í látlausu málþófi undanfarna daga og nætur, skal ég þó bæta nokkru við.

Á undanförnum árum, t.d. 1954, 1955 og 1957, var Alþ. frestað frá því um miðjan desember og allt fram í febrúar, án þess að nokkrum andmælum væri hreyft. Stjórnin átti sér því eðlilega alls einskis ills von, þegar hún bar tillöguna fram. Það kom henni þess vegna gersamlega á óvart, að sömu mennirnir, sem áður hafa borið fram eða staðið að svipuðum tillögum, skuli nú allt í einu umhverfast, missa algerlega stjórn á skapi sínu og hafa hér í frammi dag og nótt málflutning, sem er í engu samræmi við fyrri aðgerðir þeirra, meðan þeir voru í stjórn eða stjórnarliði. Þannig hefur Tíminn t.d., ef ég man rétt, eftir hv. 1. þm. Austf., Eysteini Jónssyni, um þingfrestunina þessi ummæli: „Þetta er fullkomið gerræði og lítilsvirðing við löggjafarsamkomuna og grímulaus tilraun til að svipta hana áhrifavaldi“ o.s.frv. Rökin fyrir þessum harða dómi eiga svo að vera þau, að óafgreidd mál liggi fyrir þinginu.

Ég leyfi mér nú að skora á framsóknarmenn að upplýsa, hvenær þingi hafi yfirleitt verið frestað eða slitið, án þess að fjöldi óafgreiddra mála hafi legið fyrir. Það hefur a.m.k. aldrei skeð, síðan ég kom á þing fyrir nærri þremur og hálfum áratug. Svona rökfærsla sýnir það eitt, að menn eru miður sín, hafa glatað bæði dómgreind og jafnvægi.

Síðan er talað um „eymd stjórnarinnar“, svo sem Tíminn kveður að orði, að hafa ekki úrræði í efnahagsmálunum á reiðum höndum sama daginn og stjórnin tók við völdum. Þetta segja mennirnir, sem kvöddu saman Alþingi 10. okt. 1957 og lýstu að sönnu yfir, að án samráðs við þinglið sitt gætu þeir alls engar tillögur gert um lausn efnahagsmálanna. Síðan héldu þeir þinginu svo aðgerðalausu í 8–9 vikur, að hrein undantekning var, að nefndir héldu nokkurn fund, að fjvn. einni undantekinni, og þingfundirnir stóðu að meðaltali aðeins hálfa klukkustund á viku þessa rúma tvo mánuði. Allan þann tíma átti ríkisstj. í innbyrðis deilum.

Samráð við þingið hafði hún hins vegar alls ekkert, ekki heldur við stuðningsmenn sína, flesta a.m.k., og sannaði þar með, að þingið væri alls ekki kvatt saman til þess, að stjórnin hefði við það samráð eða samstarf, heldur einvörðungu í því skyni að reyna að breiða yfir sundurlyndi innan sjálfrar ríkisstj.

Snemma í desembermánuði gaf stjórnin öllum á óvart fyrirmæli um afgreiðslu fjárlaga, sem þó aðeins voru nafnið eitt, en frestaði síðan þingi upp úr miðjum desember og allt fram í febrúar með það heit á vörum, að þá skyldi úrræðin þó a.m.k. ekki skorta. Því heiti brást hún þó sem fleiru og lét þingið sitja athafna- og auðnulítið og enn án þess, að samráð væri haft við það, fram í maímánuð, að stjórnin lagði fram gengisfellingarfrv. sitt, bjargráðin svonefndu. Allt var þetta til lítils sóma, til viðvörunar, en ekki til eftirbreytni. Það er von, að slíkir menn séu viðkvæmir fyrir virðingu Alþ. og dómharðir um stjórn, sem er að taka við þrotabúi þeirra og leyfir sér að biðja um fárra vikna frest til þess að kynna sér súpuna.

Ég játa hreinskilnislega, að mér er fullkomin ráðgáta, hvers konar æði hefur gripið þessa menn. Helzt er, ef satt er, að hv. 1. þm. Austf., Eysteinn Jónsson, sem einna verst hefur látið, sé orðinn svo vanur að rexa og „regera“, að honum fatist, þegar hann á ekki bara að skipa öðrum fyrir verkum, heldur líka að beygja sig fyrir ákvörðun meiri hluta Alþingis.

Nei, stjórnarandstæðingar verða að gera sér ljóst, að athæfi þeirra undanfarna daga er þeim ekki til sóma. Það dregur úr, en eykur ekki virðingu þjóðarinnar fyrir Alþingi, og er þess vegna skaðlegt. Ég held líka, að ástæðan til þess, að þeir gáfust upp, sé sú, að kjósendur þeirra hafi aðvarað þá. Sannleikurinn er sá, að þjóðin vill sterka stjórn, stutt og athafnamikið þing. Þeim vilja þjóðarinnar ber okkur alþingismönnum að hlýða.

Allir hv. þm. hljóta lengi að hafa vitað, að mikill vandi er fyrir höndum.

Við skulum aðeins renna augunum um öxl. Það er rúmt ár liðið, frá því að þáv. hæstv. forsrh. tilkynnti Alþ., að ný verðbólgualda væri riðin yfir þjóðina og stjórn hans væri sjálfri sér sundurþykk um öll úrræði til úrbóta, hann treysti sér þess vegna ekki til að etja kappi við þá örðugleika, sem fram undan væru, og bæðist því lausnar fyrir sjálfan sig og ráðuneyti sitt. Þessum boðskap fylgdu síðan þær upplýsingar frá efnahagsmálaráðunaut stjórnarinnar, Jónasi Haralz, að yrði ekki tafarlaust spyrnt við fótum, mundi vísitalan, sem þá hafði verið 185 stig, verða 270 stig eða jafnvel hærri eftir eitt ár. Enn væri auðið að veita viðnám, ef það væri gert tafarlaust, ella yrði það of seint. Svona var viðhorfið. þegar Emil Jónsson myndaði ráðuneyti sitt 23. des. s.l.

Ég spyr nú: Hver vill gera sig að þeim einfeldning að láta sem hann haldi, að upp úr þessu kviksyndi yrði komizt með því einu móti, að Alþfl. losaði sig við Framsfl. og kommúnistana úr ríkisstj. og fengi í staðinn loforð Sjálfstfl. um að verja hann vantrausti? Nei, svo einfaldur er enginn. Allir, sem einhverja nasasjón hafa af stjórnmál. um, vissu, að hér var róttækra aðgerða þörf, hér þurfti að lyfta grettistökum.

En engum úrræðum varð við komið í umboði þjóðarinnar, fyrr en það var þjóðin sjálf, en ekki gamalt ranglæti, sem réð á Alþingi. Fyrir því varð fyrst að breyta stjórnarskrá landsins, eins og nú hefur gert verið. En til þess að hindra, að lengra væri haldið á ógæfubrautinni, meðan á þessu stóð og þar til Alþingi gæti starfað í umboði þjóðarinnar, tók Alþfl. að sér að mynda stjórn, sem Sjálfstfl. hét að verja vantrausti í bili gegn því, að Alþfl. gerði bráðabirgðaráðstafanir til þess að stöðva óðavöxt verðbólgunnar og flytti auk þess með Sjálfstfl. frumvarp um endurreisn lýðræðisins á Íslandi, en hvort tveggja var sameiginlegt áhugamál beggja flokkanna.

Báðir flokkarnir héldu þetta samkomulag. Að öðru leyti var það Alþfl., en ekki Sjálfstfl., sem stjórnaði landinu. En það er mál fyrir sig.

Alþfl. lagði frá öndverðu áherzlu á, að hans hlutverk væri aðeins að stöðva ógæfuna í bili, stjórn hans væri aðeins bráðabirgðastjórn, það yrði svo vandi hinnar nýju stjórnar að glíma við arf vinstri stjórnarinnar og liðinna ára, þ.á.m. hina nýju verðbólgu, sem Hermann Jónasson réttilega sagði að risin væri, þegar hann baðst lausnar.

Nú hefur þessi nýja stjórn verið mynduð og er þegar tekin til óspilltra málanna að kynna sér til hlítar alla aðstöðuna til þess síðan, svo fljótt sem auðið er, að ráðast á þann þjóðarvoða, sem við er að etja. Hvort sá ásetningur endist Íslendingum til björgunar og blessunar, veltur á því, hvernig þjóðin tekur þeim úrræðum, sem ríkisstj. mun að loknu þinghléinu bera fram og munu miða að því að treysta allan grundvöll efnahagslífsins. Að framkvæma þær rannsóknir, sem slík úrræði verða að byggjast á, er óhemjuverk, sem sérfræðingar einir eru færir um að inna af hendi og nú er komið langleiðis. Að draga ályktanir af þeim upplýsingum, sem endanlega koma í ljós, og semja tillögur til úrræða er líka mikið verk, en um það ber ríkisstj. og ríkisstj. einni að hafa alla forustu. Síðan kemur til kasta Alþ. sem hins rétta valdhafa að ákveða, hvað 1ögfesta beri.

Þetta er viðhorfið í dag. Getur það nú undrað nokkurn mann, að ríkisstj., sem tekur við völdum 20. f.m., sama dag og Alþ. kom saman, óski þess, að sér gefist kostur á að grandskoða alla aðstöðuna? Er nokkur sá, að hann æski þess, að stjórnin beri fram till. í þessu mikla máli, sem örlög þjóðarinnar geta oltið á, sem kynni að vera ábótavant vegna þess eins, að stjórninni hefði ekki unnizt tími til þess að skoða allar hliðar málsins? Vissulega vill enginn góðgjarn maður, að slíkt hendi þjóðina. Hitt vita þeir, sem kunnugir eru, að sitji Alþingi, á stjórnin ekki fullan vinnufrið, sem og það, að án afskipta og forustu ríkisstj. er sjaldan fullt gagn að störfum Alþ. Þetta veit ég að er líka skoðun framsóknarmanna, eða svo var a.m.k. öll þau ár, sem við vorum saman í stjórn.

Framsfl. hefur kvartað undan því, að ég hafi ekki gefið Alþ. skýrslu um efnahagsástandið, en flutt um það ræðu í Varðarfélaginu, og segir þau vinnubrögð með öllu óþolandi. Ekki þarf ég langt að leita fordæma fyrir slíku. Hermann Jónasson lofaði úttekt þjóðarbúsins fyrir opnum tjöldum, þegar hann myndaði vinstri stjórnina í júlílok 1956, og kvaddi tafarlaust hingað erlenda sérfræðinga í þessu skyni. Rúmum tveimur mánuðum síðar eða hinn 7. okt. 1956 hélt hann ræðu í Framsóknarfélaginu í Reykjavík, tilkynnti þar, að úttektin hefði farið fram, og skýrði m.a. frá því, að hún staðfesti hrakspár hans sjálfs um fjárhagsafkomuna o.s.frv., bráðlega mundi þjóðin fá að vita allan sannleikann, svo hugnanlegur sem hann væri eða hitt þó heldur. Það loforð brást að sönnu eins og svo margt annað þrátt fyrir margfalda eftirgangsmuni á Alþ. Eftir stendur, að framsóknarmenn telja heimilt að skýra almennum flokksfundi frá mikilsverðum upplýsingum, en þegja jafnan þunnu hljóði á Alþ. árum saman.

Þessu fordæmi vil ég ekki fylgja. Strax og stjórnin hefur kynnt sér málið til hlítar, mun hún gefa Alþ. og raunar líka allri þjóðinni allar upplýsingar, sem máli skipta. Í dag læt ég nægja að minna á það, sem sést af opinberum gögnum, en það er m.a. þetta:

1) Undanfarin 5 ár hafa Íslendingar árlega eytt 200 millj. kr. meira en þeir öfluðu.

2) Íslendingar þurfa á næsta ári að nota 11% af andvirði gjaldeyristekna þjóðarinnar til greiðslu á vöxtum og afborgunum erlendra skulda. Ein eða engin þjóð veraldarinnar er í þessum efnum jafndjúpt sokkin sem við.

3) Af þessu leiðir, að engin stofnun í veröldinni, sem gegnir því hlutverki að lána þjóðum, sem eiga mörg verkefni óleyst eins og Íslendingar, getur lengur lánað okkur eyrisvirði að óbreyttum aðstæðum, hvorki til langs né skamms tíma, einfaldlega vegna þess, að stofnskrár þessara lánsstofnana heimila ekki að lána þeim þjóðum, sem svo miklu hafa hlaðið á sig af óhagstæðum lánum sem við höfum gert.

Hin geysimiklu erlendu lán, sem Íslendingar hafa tekið undanfarin þrjú ár, eru öll veitt okkur úr sérstökum sjóðum, sem stjórn Bandaríkjanna ræður yfir. Aðeins fá lönd hafa orðið þeirra fríðinda aðnjótandi og einvörðungu undir fátíðum kringumstæðum.

Ég get þess, að svo að kalla öll þessi skuldabyrði hvíldi á herðum vinstri stjórnarinnar, þegar hún baðst lausnar 4. des. 1958.

Þetta er sú hliðin. Hin er sá dómur efnahagsráðunauts vinstri stjórnarinnar, Alþýðufl.-stjórnarinnar og núv. stjórnar, Jónasar Haralz ráðuneytisstjóra, að nú sé um tvennt að velja: að stöðva verðbólguna tafarlaust eða að yfir skelli óðaverðbólga. þ.e.a.s. líf eða dauði.

Fyrir stjórninni liggur nú að rannsaka sannleiksgildi þessara orða, og reynist þau sönn, sem vart þarf að efa, þá að leita allra úrræða til að verjast voðanum. Mun stjórnin einskis láta ófreistað til þess að tryggja framtíð þjóðarinnar og jafnframt hafa það höfuðsjónarmið, að bráðabirgðafórnir þær, sem óhjákvæmilegt virðist að færa þurfi, verði þeim sem léttbærastar, sem við erfiðust kjörin búa.

Það er svo auðvitað kjarni málsins, keppikeflið, hugsjónin, að takast megi í náinni framtíð eigi aðeins að halda núverandi lífskjörum, heldur einnig að bæta þau. Þetta er hægt, ef þjóðin vill, þekkir sinn vitjunartíma og stendur einhuga að nauðsynlegum aðgerðum.