21.03.1961
Neðri deild: 79. fundur, 81. löggjafarþing.
Sjá dálk 1405 í B-deild Alþingistíðinda. (1511)
173. mál, sveitarstjórnarlög
Frsm. (Gísli Jónsson):
Herra forseti. Frv. það, sem hér er til umr., hefur verið athugað mjög gaumgæfilega í hv. heilbr: og félmn. þessarar hv. d., og hefur n. komið sér saman um að leggja til, að frv. verði samþykkt, en ber þó fram allmargar brtt. við frv. á þskj. 561, sem ég skal nú gera nánari grein fyrir. En áður en ég ræði um brtt., vil ég mega benda á, að mál þetta hefur fengið allgóðan undirbúning, var sett m.a. í sérstaka nefnd, þar sem ráðuneytisstjóri félmrn. var formaður. Tillögur n. voru sendar til flestra sveitarfélaga á landinu, og komu margvísleg svör við þeim fyrirspurnum, sem sendar voru út, og á grundvelli þeirra svara hefur svo mþn. komið sér saman um að leggja fram frv. til sveitarstjórnarlaga.
Ef litið er á 110. gr., sést bezt, hversu mikil þörf hefur verið á að semja heildarlöggjöf, þar sem fjölmörg lög eru felld úr gildi, ef frv. verður samþ. Og með tilvísun til þess, sem ég hef hér sagt, þótti heilbr.- og félmn, rétt að hraða svo þessu máli, að það geti orðið að lögum á þessu þingi, og miðað brtt. sínar við það, að þær kæmu ekki til þess að valda neinum ágreiningi við hv. Ed., þótt frv, yrði breytt hér, svo sem lagt er til. Hins vegar eru ýmis ákvæði í frv., sem n. hefði viljað athuga nánar, en ekki gefst tími til þess að gera róttækar breytingar á í þetta skipti, og má þá síðar að sjálfsögðu koma þeim við, ef nauðsyn þykir.
Ég skal taka það fram, að ég hef rætt við hv. formann heilbr.- og félmn. Ed. og borið undir hann þær tillögur, sem hér verða til umr., og án þess þó að hann hafi haft tækifæri til þess að halda um það fund í nefndinni, hefur hann tjáð mér, að þær mundu, þótt samþykktar yrðu hér, ekki verða til þess að torvelda afgreiðslu málsins í Ed., og ætti það þá að geta orðið að lögum.
Meginið af þeim brtt., sem hér eru bornar fram, er leiðréttingar til samræmingar á orðum o.s.frv., sem ég skal nú sýna fram á.
1. brtt. er við 2. gr. Í stað orðsins „staðarmörk“ í 2. mgr. komi: takmörk. Við höfum tekið eftir því í n., að sums staðar er notað orðið staðarmörk, annars staðar mörk o.s.frv., en n. hefur komið sér saman um að samræma þetta og nota orðið takmörk og þess vænzt, að á það verði fallizt. Aðrar brtt. eru ekki við þá grein, og er hér aðeins um leiðréttingu að ræða.
2. brtt., við 3. gr., er um, að í stað orðsins „mörkum“ í 2. mgr. komi: takmörkum, sem er einnig til samræmingar, eins og ég hef tekið fram hér áður.
3. brtt. er við 5. gr. frv., að upphaf 2. mgr. orðist svo: „Ef skuldir slíks hrepps eru svo miklar, að þær torveldi sameiningu hreppanna, má ráðuneytið“ o.s.frv. eins og segir í gr. Þótti þetta orðalag heppilegra, og er þess vænzt, að það verði heldur enginn ágreiningur um þessa brtt.
4. brtt. er við 6. gr., að í stað orðsins „staðarmörk“ komi: takmörk. Það er, eins og ég sagði áðan, til samræmingar á því að nota alls staðar orðið takmörk í staðinn fyrir mismunandi orð um sama hugtak, svo sem gert er í frv.
5. brtt. er við 7. gr., að í stað tölunnar „150“ komi: 200. En í frv., eins og það er nú, segir svo í 7. gr.: „Ráðuneytið getur skipt hreppi samkvæmt beiðni hreppsnefndar, að fengnum meðmælum sýslunefndar, enda verði íbúatala hvors hrepps, eftir að skipt hefur verið, eigi lægri en 150.“ N. þykir þessi tala of lág, og er því lagt til, að hún sé hækkuð upp í 200, enda er gert ráð fyrir þessari tölu annars staðar í frv., þ.e. í 6. gr., ef skipta á hreppi. Þar segir svo: „Nú er kauptún eða þorp með 300 íbúa eða fleiri í hreppi og hinn hluti hreppsins telur 200 íbúa eða fleiri, og hefur þá hvort um sig, kauptúnið eða þorpið annars vegar og sá hluti hreppsins, sem kauptúnið eða þorpið er ekki í, hins vegar, rétt til þess að vera sérstakt sveitarfélag.“ Hér er það gert að kröfu, að 200 íbúar séu á bak við kröfu um að skipta hreppi, og þá þykir einnig eðlilegt, að hér sé sett inn talan 200 í 7. gr. til samræmis við ákvæði 6. gr.
6. brtt. er við 8. gr. Í stað orðanna „ákveður ráðuneytið, hvernig með skuli fara“ komi: sker ráðuneytið úr ágreiningi. Þetta er aðeins orðabreyting og breytir ekki neinu efnislega, svo að um það ætti ekki að vera neinn ágreiningur.
7. brtt. er við 17. gr. Í stað orðanna „í hvítasunnudag“ í fyrri mgr. komi: á hvítasunnudag, og verður að skoðast sem hér sé aðeins um leiðréttingu að ræða.
8. brtt. er við 18. gr., að stafliður d falli niður. En stafliður d í 18. gr. hljóðar svo: „Kosningarrétt til sveitarstjórnar hafa allir, sem hafa óflekkað mannorð.“ Eins og hv. þm. kannast við, hafa verið flutt frumvörp um að breyta hér ekki færri en 20 lagafyrirmælum til þess að fella niður þetta ákvæði, að það sé skilyrði, að menn hafi óflekkað mannorð. Þetta ákvæði var sett inn í frv. í Ed., og er sjálfsagt ekkert samræmi í því, þegar búið er að fella það niður úr svo mörgum lögum í landinu, að setja það sem skilyrði hér, að menn hafi óflekkað mannorð frekar til þessara réttinda en til annars, sem hin önnur lög kveða á um, enda mun Ed. nú vera að ræða og samþykkja að fella þessi ákvæði niður í hinum fjölmörgu lagabálkum, og þess vegna er lagt til, að þetta verði einnig fellt niður úr þessu frv.
9. brtt. er við 27. gr. h stað orðsins „atkvæðisefnið“ í síðustu mgr. komi: það. Er því hér aðeins um leiðréttingu á máli að ræða.
10. brtt. er við 34. gr., að upphaf 2. mgr. orðist svo: Hann á sæti á fundum bæjarstjórnar og nefnda hennar, en hefur o. s. frv., eins og segir frekar í gr. En 34. gr. mælir svo fyrir nú í frv.: „Hann á sæti í bæjarstjórn og nefndum hennar“ — og getur það ekki verið rétt, því að enginn á sæti í bæjarstjórn nema sá, sem kjörinn er í bæjarstjórn, en bæjarstjóri þarf ekki að vera meðlimur bæjarstjórnar, og þykir því nauðsynlegt að breyta þessu ákvæði. Getur ekki heldur verið hér um neinn ágreining að ræða.
11. brtt. er við 40. gr. Í stað „innheimtulaun 4%“ í 2. mgr. komi: innheimtulaun samkvæmt ákvörðun sveitarstjórnar, þó eigi yfir 4%. Í sambandi við þetta vil ég leyfa mér að geta þess, að upphaflega í frv., eins og það var lagt fram, var ákveðið, að innheimtulaunin skyldu vera 2–4%. Það var einnig ákveðið þar, að hækka skyldi verulega þá upphæð, sem greidd er fyrir hvern meðlim í sveitarfélaginu, mig minnir úr 8 kr. upp í 25, og það réttlætt með því, að tekjur sveitarsjóðs í framtíðinni geta orðið allverulegar frá jöfnunarsjóði, en af þeirri innheimtu fá oddvitar eða sveitarstjórar engin umboðslaun. Nú hefur hv. Ed. breytt þessu og í staðinn fyrir 2–4% sett fast 4%. Það þótti heilbr.- og félmn. þessarar hv. d. of hátt og væri of mikil greiðsla, þar sem um fjölmenni væri að ræða. Hins vegar þótti eðlilegra að leggja hér til, að gjaldið væri ákveðið af sveitarstjórn, en þó aldrei yfir 4%. Getur þá sveitarstjórn ráðið því sjálf, hvort hún greiðir 2%, 3% eða 4% í hverju tilfelli. Þess er vænzt, að um þetta verði ekki heldur neinn ágreiningur.
12. brtt. er við 43. gr. Upphaf 2. mgr. orðist svo: Sveitarstjóri á sæti á fundum hreppsnefndar o.s.frv., og er það í samræmi við fyrri till. sama efnis um bæjarstjóra, að þeir eiga ekki sæti í hreppsnefndum, heldur á fundum hreppsnefnda og nefnda þeirra. Um það getur ekki heldur orðið neinn ágreiningur.
13. brtt. er við 46. gr., að aftan við 1. mgr. bætist: Þó eigi lengur en til 31, marz næsta árs þ.e. sá frestur, sem gefinn er bæjar- og sveitarstjórnum til þess að ganga frá fjárhagsáætlun. Hún á að vera tilbúin innan ákveðins tíma, eins og segir í greininni, en frest megi þó gefa, en þykir rétt að ákveða, að hann verði aldrei gefinn lengur en til 31. marz ár hvert. Og b-liðurinn er um það, að í stað orðanna „skal vera regla“ í síðustu mgr. komi: skal vera meginregla. Hér er einnig um að ræða leiðréttingu á máli.
14. brtt. er við 47. gr. Í stað niðurlags 1. mgr. frá og með orðunum „sé ávaxtað á tryggum stað“ komi: sé ávaxtað og varðveitt á tryggum stað, eftir því sem við verður komið. N. þótti rétt, að það væri tekið beint fram í l., að það fé, sem sveitarstjórar eða oddvitar eða bæjarstjórar hafa undir höndum, sé ávaxtað og varðveitt á tryggum stað, en það sé m.a. ekki ávaxtað á þeirra eigin reikningi, heldur séu vextir, sem af því kunna að koma, eign sveitarfélagsins. Það getur ekki heldur verið neinn ágreiningur um þetta atriði.
15. brtt. er við 55. gr. 1. málsgr. orðist svo: Sveitarstjórn kýs endurskoðendur til eins árs í senn og í fyrsta skipti að loknum hverjum almennum sveitarstjórnarkosningum. — Í frv. er það þannig, að kosið skuli til fjögurra ára í senn. Reglan mun vera sú, að a.m.k. flest bæjarfélög og sum sveitarfélög kjósa sér endurskoðendur á hverju ári, og þykir eðlilegast, að það sé tekið sem föst regla upp í lögin.
Við 92. gr. er 16. brtt. Upphaf h-liðar orðist svo: Tilnefningu þriggja hreppstjóraefna, sem hver um sig hefur fengið meirihlutafylgi sýslunefndarmanna, þegar skipa skal o.s.frv. En í frv. hljóðar liðurinn þannig: „Tilnefningu þriggja hreppstjóraefna, þegar skipa skal hreppstjóra.“
Það þótti rétt að taka það beint fram í 1., að tilnefningunni væri hagað þannig, að hin þrjú hreppstjóraefni hefðu meirihlutafylgi sýslunefndar. Kemur þetta til af því, að það er vitað, að sá háttur hefur verið hafður á í a.m.k. sumum sýslufélögum, að oddviti sýslunefndar hefur talið sér heimilt að tilnefna einn mann, án þess að hann hefði fylgi meiri hluta sýslunefndar, og siðan að skipa hann sem hreppstjóra í viðkomandi hreppsfélagi, og er þetta gert til þess, að enginn ágreiningur sé um það, hvernig skuli fara með þessi mál, svo að það geti ekki valdið neinum misskilningi.
17. og síðasta brtt. er við 102. gr. 2. málsl. 1. málsgr. orðist svo: Hann ávaxtar innstæðufé sýslunnar á öruggan hátt og geymir skuldabréf og annast um aðrar eignir sýslufélagsins. —Vísa ég um það til þess, sem ég sagði um fé, sem geymt er hjá sveitarstjórum eða oddvitum. Skal það ávaxtast að sjálfsögðu á reikning sýslunnar, en ekki sérstaklega á reikning sýslumanns.
Þetta eru þær brtt., sem n. gerir, og væntir hún þess, að þær verði samþykktar hér, og einnig, að ekki verði neinn ágreiningur um þessar breytingar, þegar kemur til hv. Ed.
Mér þykir rétt að geta þess hér, að það hefur verið rætt allmikið um 20. gr. frv. í nefndinni, og kom fram nokkur vilji um að breyta henni eins og hún var upphaflega á þskj, 383, en þessari grein er breytt í Ed., eins og sést á þskj. 406. Þessi grein hljóðar um kosningafyrirkomulag sveitarstjórna. En n. þótti ekki rétt að gera þá tillögu að taka upp aftur greinina óbreytta, eins og hún er á þskj. 383, en n. er ljóst, að það gæti verið nauðsynlegt síðar meir, þegar sýnt verður, hvernig ákvæðin koma til með að verka, að taka þessa breytingu upp aftur, og má þá gera það á síðara stigi málsins eða á næstu þingum, þegar vitað er, hvernig þessi ákvæði kunna að falla saman við óskir og þarfir þeirra manna, sem eiga við að búa.
Þá vil ég einnig leyfa mér að geta þess, að það voru nokkur önnur atriði, sem voru rædd, m.a. hvernig skyldi fara með, ef sveitarstjóri eða bæjarstjóri missti meirihlutaaðstöðu á kjörtímabilinu. En það þótti ekki rétt á þessu stigi málsins að taka upp ákvæði, sem kynni að valda ágreiningi.
Þá var að síðustu rætt allmikið um þann kafla í frv., sem ákveður um fjárreiður og fjárþröng sveitarfélaga, þ.e. frá 63. gr. og allt út að 91. gr. Hér eru tekin upp ýmis nýmæli frá því, sem nú er í lögum, og þau nýmæli sum þannig, að það er engan veginn fullt samkomulag um það í n., að þau ættu að lögfestast. En þessi nýmæli kveða svo á, að hægt sé að ganga að sveitarfélögum, setja þau undir skuldaskil og nauðasamninga eða raunverulega taka þau upp til fjárskipta. M.a. lít ég svo á, að hér sé gengið allt of langt inn á þá braut að selja eignir eða leita skuldaskila hjá sveitarfélagi, því að ég tel, að sveitarfélagið sé allt annað en einstakur aðili, og þess vegna hefði frá mínu sjónarmiði þessi kafli átt að bíða þar til síðar. Um það hefur ekki orðið samkomulag. Ég vil ekki gera um það ágreining, en ég vil taka það fram, að ég tel, að það sé nauðsynlegt að endurskoða þennan kafla eins fljótt og verða má. Ég hafði m.a. borið fram í n. brtt. um, að á eftir 89. gr. kæmi ný grein, svo hljóðandi:
„Umleitun um nauðasamninga samkvæmt 67.–77. gr. eða skuldaskil samkv. 77.–81. gr. laga þessara má því aðeins framkvæma, að ráðuneytið hafi fyrirskipað nýjar sveitarstjórnarkosningar vegna fjármálaörðugleika sveitarfélagsins og meiri hluta hinnar nýkjörnu sveitarstjórnar takist ekki að bjarga fjárhag sveitarfélagsins á annan hátt.“
Um þessa brtt. náðist ekki samkomulag. Og ég tel það svo mikils virði, að lagabálkurinn í heild nái samþykkt þessa þings, að ég féllst á að falla frá því að bera till. fram á þessu stigi. En mér þykir rétt að taka fram, að ég álít, að það sé alveg nauðsynlegt að setja hér einhverjar skorður við, því að það megi ekki fara með sveitarfélög í fjármálum eins og ætlazt er til að fari á venjulegan hátt með einstaklinga, og það er af tveimur ástæðum: Annars vegar, að það mundi veikja stórkostlega möguleika sveitarfélaganna til að fá lán, þegar viðkomandi lánveitandi er þess víss, að það sé hægt að ganga að sveitarfélaginu, gera það upp sem hvert annað þrotabú eða annaðhvort þvinga það eða leyfa því að gera nauðasamninga, þá mundi það rýra stórkostlega möguleika fyrir sveitarfélögin að halda sínu lánstrausti. En hin ástæðan er sú, að það er ekki hægt að ganga að sveitarfélögunum með allar þeirra eignir eins og hægt er að ganga að einstaklingum. Það er ekki hægt að ganga að vatnsveitum, rafmagnsveitum, barnaskólum, höfnum og ýmsum öðrum eignum, sem eru mikils virði og gæti verið skuldakröfuhafa mikils virði að eignast, ef selja mætti þær til tryggingar greiðslu á skuldum. Þetta er ekki hægt að gera með sveitarfélög. Þess vegna sýnist mér, að það eigi að reyna að finna einhverjar aðrar leiðir en taka sveitarfélög undir gjaldþrotaskipti, eins og gert er ráð fyrir í þessum lögum.
Ég vildi láta þetta koma fram, og komi ég til þess að sitja hér áfram á þingi, þá geymi ég mér allan rétt til þess að mega bera fram breytingar á þessum kafla. En eins og ég tók fram áðan, þá tel ég svo mikið unnið við það, að frv. nái nú fram að ganga, m.a. vegna þeirrar miklu vinnu, sem búið er að leggja í þetta frv., að það sé varla verjandi að láta það nú ekki verða að lögum á þessu þingi, þó að ýmsir ágallar séu á því frá mínu sjónarmiði og kannske annarra, sem um það kunna að fjalla.
Nefndin leggur því til einróma, að málið verði afgreitt með þeim brtt., sem bornar eru fram á þskj. 561, og væntir þess, að það nái fram að ganga, áður en þingi er slitið.