07.12.1960
Sameinað þing: 22. fundur, 81. löggjafarþing.
Sjá dálk 218 í B-deild Alþingistíðinda. (199)
1. mál, fjárlög 1961
Skúli Guðmundsson:
Herra forseti. Ég hef ekki borið fram neinar brtt. við frv. að þessu sinni, en af því að mig langar, til að ræða dálítið um einstakar greinar frv., hef ég kvatt mér hljóðs, því að mér skilst, að samkvæmt þingsköpum eigi slíkt að gerast við 2. umr., sem nú stendur yfir. En áður en að því kemur, verð ég að fara örfáum orðum um aðdraganda þess máls, sem hér liggur fyrir.
Það er örskammt síðan hæstv. núv. ríkisstj. átti eins árs afmæli. Ef ég man rétt, kom hún að stjórnarstörfum 20. nóv. í fyrra. Um það leyti hafði verið lagt fyrir þingið frv. til fjárl. fyrir 1960, en það frv. var aldrei tekið til 1. umr., hvað þá að meira væri gert því viðkomandi, og í stað þess fór hæstv. núv. fjmrh. að undirbúa nýtt fjárlfrv. Hann mun hafa lagt það fram nálægt mánaðamótum janúar og febrúar í fyrravetur, og 1. umr. um það fór fram hér í sameinuðu Alþingi 8. febr.
Aðalmálgagn ríkisstj., Morgunblaðið, sagði frá þessu frv. næsta dag, 9. febr. 1960, og sparaði þá ekki stóra letrið. Á forsíðu mátti sjá fyrirsögn með stórum stöfum, sem var þannig: „Stórfelldur sparnaður í opinberum rekstri fyrirhugaður“ — og vitnaði svo nokkuð í ræðu fjmrh. Og tveim dögum síðar, 11. febr., flutti Morgunblaðið þætti úr framsöguræðu Gunnars Thoroddsens fjmrh. við 1. umr: fjárlfrv., sem eins og áður segir fór fram 8. febr. Í fyrirsögn segir m.a.: „Gagngerðar endurbætur gerðar á fjármálakerfi landsins.“
Svo liðu tímar fram. Þetta frv. til fjárl. fyrir árið 1960 hlaut hér afgreiðslu, og einhvern tíma á næstliðnu sumri mun hæstv. ráðh. hafa farið að undirbúa það frv. til fjárl. fyrir árið 1961, sem hér liggur fyrir. Trúlega hafa einhverjir vænzt mikilla tíðinda af sparnaði, þegar fjárl: frv. 1961 var lagt fram í upphafi þessa þings. Það hljóta þeir að hafa gert, sem tóku mark á hinum stóru orðum Morgunblaðsins í fyrravetur.
Þetta frv. var tekið til 1. umr. 24. okt. í haust, og einmitt um sparnaðinn sagði hæstv. fjmrh. þá m.a. þetta, með leyfi hæstv. forseta: „Við undirbúning fjárlfrv. fyrir 1961 var reynt að snúa inn á aðra braut og freista þess að færa gjöldin niður. Þessi viðleitni hefur borið þann ávöxt, að tíu af fjórtán útgjaldagreinum fjárl. lækka nú frá gildandi fjárl.“ Morgunblaðið sagði frá fjárlagaræðunni m.a. í leiðara blaðsins 26. okt. Þar stendur, með leyfi hæstv. forseta: „Fjármálaráðherra drap á nokkuð af því, sem þegar hefði áunnizt í sparnaði ríkisins, og benti á, að nú hefði verið brotið blað í fjármálastjórn landsins með allmikilli lækkun útgjalda flestra gjaldagreina fjárlaga“ o.s.frv. Þeir segja þarna, að það hafi verið brotið blað í fjármálastjórninni, en ekki í fjármálasögu. Hvort þetta brotna blað er einhver ráðh, eða hvað, ég veit það ekki, það er ekki skýrt nánar. Og fjórum dögum síðar, 30. okt., er einnig vikið að þessu máli í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins. Þar er undirfyrirsögnin: „Lækkun tíu útgjaldagreina.“ Og segir síðan: „Ekki er síður mikilsvert, að nú er horfið frá hinum sífelldu útgjaldahækkunum og þenslu ríkisbáknsins. Af fjórtán útgjaldagreinum fjárl. eru nú tíu lægri en í gildandi fjárl. Gleðiboðskapurinn færður þeim, er þetta lesa, enn á ný.
En það er athyglisvert við þennan samanburð, sem hæstv. ráðh, gerði í framsöguræðu sinni í haust, að hann ber saman við fjárl. 1960. Hann sjálfur undirbjó þau, og hann var aðalforingi stjórnarliðsins sem ráðh. fjármála við afgreiðslu þeirra á síðasta þingi. Hvers vegna ber hæstv. fjmrh. verk sín ekki saman við fjármálastjórn fyrirrennara sinna til þess að sýna muninn? Þykir það e.t.v. ekki heppileg aðferð til að fá út hagstæða útkomu fyrir sig? Nei, hæstv. ráðh. tekur þann kostinn að bera sig saman við sjálfan sig, og hann bendir þing; og þjóð á útkomuna: Tíu af fjórtán útgjaldagreinum lækka.
Þegar rætt er um íþróttir, er stundum nefnt orðið tugþraut. Mér hefur skilizt, að það sé keppni í tíu íþróttagreinum. En af ræðu hæstv. fjmrh., er hann flutti á Alþingi við 1. umr. þessa frv. 24. okt. s.l., má draga þá ályktun, að nú sé háð hörð keppni í fjórtán fjárlagagreinum. Keppendur eru þar tveir, þeir eru: Gunnar Thoroddsen, höfundur fjárlfrv. fyrir 1960, og Gunnar Thoroddsen, höfundur fjárlfrv. fyrir 1961.
Af ummælum hæstv. ráðh. skilst mönnum, að sigur í keppninni sé í því fólginn að lækka tölur á fjárlagagreinunum, og ráðh. sagði okkur í haust, að Gunnar 1961 væri sigurvegari í tíu greinum af fjórtán.
En til er nefnd hér í sameinuðu Alþingi, er fjvn. nefnist. Eitt aðalverkefni hennar er að fara yfir fjárlfrv., athuga það og undirbúa afgreiðslu þess í hendur þingsins. Fjvn. hefur lokið því starfi að þessu sinni og skilað áliti. Hún gerir aths. við útreikninga hæstv. ráðh. um útkomuna í einstökum greinum, og eins og nú er sýna útreikningar n., að sá keppandinn, sem hæstv. ráðh. taldi að hefði unnið í þremur ákveðnum greinum, hefur tapað þar. Fjvn. segir meira. Meiri hl. hennar, þ.e.a.s. stuðningsmenn fjmrh., segja í nál. sínu á þskj. 171, með leyfi hæstv. forseta: „Líklegt má telja, að útgjöld ríkissjóðs 1961 hækki um 85—90 millj. kr. frá fjárl. ársins 1960.“ Hlýtur þetta ekki að gera eitthvert strik í útreikninginn á stigafjöldanum hjá keppendunum? Þetta minnir á það, sem gerðist í einu af stærri fylkjum Bandaríkjanna í haust í forsetakosningunum. Þar voru nóttina eftir kjördag tilkynnt úrslit í þessu fylki eins og öðrum og gefið upp, að Kennedy hefði unnið þar. En svo var farið að endurskoða þetta síðar og m.a. að telja utankjörstaðaatkvæðin, sem höfðu verið ótalin, og eitthvað þurfti fleira að athuga, og þá kom það upp, að þetta snerist við, að hinn frambjóðandinn fékk fleiri atkvæði og þar með alla kjörmennina, því að þarna fyrir vestan hafa þeir ekki mikla trú á hlutfallskosningum, skilst mér, og hafa einhvern veginn bjargazt af til þessa dags án þeirra. Svona fór þetta þar. En er það sama að gerast hér? Ég spyr. Er þetta einnig að snúast við hér? Mér sýnast vera nokkrar horfur á því, að Gunnar 1961 tapi í keppninni, gagnstætt því, sem hæstv. ráðh. sagði okkur um veturnæturnar í haust.
Eins og ég þegar hef nefnt, ræddi hæstv. fjmrh. um ávöxt af verkum sínum í fjárlagaræðunni í haust, en hann sleppti alveg að nefna það stærsta. Hann gat þess ekki, hverjar breytingar hafa orðið í heild á gjöldum ríkissjóðs í ráðherratíð hans. Hann lét þess að engu getið, að síðan hann varð fjmrh., hafa fjárl. hækkað um nokkur hundruð milljónir króna. Ekkert er heldur á þetta minnzt í nál. meiri hl. fjvn., sem stuðningsmenn núv. ríkisstj. standa að. Mér finnst ástæða til að reyna að bæta úr þessari vanrækslu þeirra. Ég ætla því að gera hér samanburð til viðbótar þeim, sem hæstv. fjmrh. gerði í haust. Ég ætla að bera saman fjárlfrv., sem nú liggur fyrir, og fjárlögin fyrir 1959, sem eru þau síðustu, sem sett voru, áður en núv. hæstv. fjmrh. tók við því embætti. Ég ætla ekki að fara lengra aftur í tímann. Ég ætla ekki, a.m.k. ekki í kvöld, að leggja það á hæstv. ráðh. að hlusta á samanburð á frv. hans við fjárl. 1958, sem eru þau síðustu, sem vinstri stjórnin stóð að.
Hæstv. ráðh. sagði í haust í fjárlagaræðu sinni allmikið um lækkanir á einstökum greinum fjárl. Hann nefndi fyrst 7. gr., en þar eru færðir vextir; sem gert er ráð fyrir að ríkið þurfi að borga, og hann talaði þar um lækkun frá fjárl. ársins í ár. En hæstv. ráðh. gat þess ekki, að í ráðherratíð hans hefur þessi grein hækkað úr 5 millj. 353 þús. upp í 9 millj. 782 þús., þannig að hækkun á þessari grein í hans tíð, sem er nú ekki nema rúmt ár, eins og ég sagði áðan, er orðin 4 millj. 429 þús. Það lítur út fyrir, að vaxtaokrið snerti ríkissjóð dálítið eins og aðra í þessu þjóðfélagi.
Næst talaði hæstv. ráðh. um 8. gr., en þar er færður kostnaður við æðstu stjórn ríkisins. Hann sagði, að kostnaður við forsetaembættið lækkaði samkvæmt till. forseta Íslands um 38 þús. kr. Hins lét hann ógetið, að við fjárlagaafgreiðsluna fyrr á þessu ári, fyrir þetta ár, var þessi liður hækkaður um rúmar 130 þús., þannig að kostnaður við æðstu stjórn landsins hefur hækkað í ráðherratíð núv. hæstv. ráðh. um 96 þús. kr.
Næst talaði hæstv. ráðh. um 9. gr., en þar er færður alþingiskostnaður og kostnaður við yfirskoðun ríkisreikninga, og ráðh, sagði, að sá kostnaður væri lækkaður um 1 millj. kr. En ef borin eru saman fjárl. 1959 og þetta frv., sem hér liggur fyrir, þá er hækkun á þessum lið 998 þús. kr. Annars er það svo um þessa grein, að ég tel ekki ástæðu til að skrifa það á reikning ráðh., þótt einhver hækkun verði á henni, og þá ekki heldur að færa ráðh, til tekna, þótt einhver lækkun verði þar einhverju sinni, því að Alþingi er stjórninni æðra, og það fer náttúrlega eftír því, hve það situr lengi, hvernig fer um þennan kostnað.
Þá er það 10. gr., þ.e. til ríkisstj. og utanríkismála, og hæstv. ráðh. sagði, að þar sparaðist mikið fé í sambandi við sameiningu á skrifstofum landsins í París, og nefndi þar 800 þús., og kostnaður við þátttöku í alþjóðaráðstefnum væri lækkaður um 320 þús. En það sést nú við samanburð, að síðan þessi hæstv. ráðh, settist í ráðherrastólinn, hefur kostnaðurinn á 10. gr. aukizt um 9 millj. 656 þús. kr., og hv. fjvn. telur, að það þurfi enn að bæta við þetta 868 þús. og gerir till. um það, svo að þá er hækkunin á þessari grein orðin síðan í ársloka í fyrra yfir 10 millj. kr.
Svo er 11. gr. Þar er, eins og menn vita, dómgæzla og lögreglustjórn, innheimta tolla og skatta, sameiginlegur kostnaður við embættisrekstur. Ráðherra talaði um það í haust, að kostnaður við álagningu skatta væri lækkaður um rúmar 2 millj. Hann ráðgerir að leggja niður skattanefndir, en óvíst er nú, hver sparnaður verður af þeim breytingum, sem þar kunna að verða gerðar. En hvernig sem fer um þetta, þá er það þannig, ef miðað er við þetta fjárlagafrv., sem hér liggur fyrir, að þá hafa útgjöld á 11. gr. hækkað í tíð núv. fjmrh. um 15 millj. 841 þús., og hv. fjvn. gerir tillögu um að bæta þar við 150 þús.
12. gr., sem eru heilbrigðismálin, mun hæstv. ráðherra ekki hafa talað um sérstaklega eða a.m.k. gaf ekki upp neina lækkun þar, enda er þar um verulega hækkun að ræða. Samkvæmt frv. hefur orðið hækkun á þeim lið upp undir 10 millj., og fjvn, telur þar þurfa að bæta við. rúml. 1700 þús. kr.
Nokkur hækkun hefur orðið síðan 1959 á 13. gr., en er þó vitanlega miklu minni en þurft hefði að vera, til þess að hægt væri að koma fram jafnmiklum samgöngubótum og áður var. Hækkunin í krónutölu er sem sagt ekki nógu mikil til þess að vega á móti kostnaðarhækkuninni, sem orðið hefur í tíð núv. ríkisstj.
14. gr., þ.e. kostnaður við kennslumál, hefur hækkað á þessu tímabili yfir 40 millj. kr., og fjvn. leggur til að bæta þar við rúmlega 1900 þús.
Nokkur hækkun hefur orðið á 16. gr. síðan 1959, en þó tiltölulega langtum minni en á flestum öðrum fjárlagagreinum.
17. gr. hefur hækkað geysilega, eða eitthvað á 3. hundrað millj.
Á 19. greinina eru færð óviss útgjöld. Þar hefur einnig orðið hækkun. Samkvæmt frv., eins og það liggur fyrir, er hækkunin, miðað við fjárl. 1959, 149 millj, og 100 þús. En til þess að fá samanburðinn réttan þarf að draga frá þessu tæpar 113 millj. kr. sem útflutningssjóður lagði fram árið 1959 til niðurgreiðslu á vöruverði innanlands. Þessu þarf að bæta við gjöldin á 19. gr. 1959 til þess að fá samanburðinn réttan, og er það þá um 36 millj., þegar þetta er tekið til greina, sem 19. gr. hefur hækkað í tíð núv. hæstv. ráðherra, og fjvn. telur þörf á að bæta við þennan lið 7 millj. kr., flytur till. um það, en ýmsir telja, að þó vanti enn nokkra upphæð inn á þessa grein, sem fyrirsjáanlegt sé að þurfi að borga á næsta ári.
Um 20. gr. er það að segja, að 1959 voru útgjöld á henni 86.9 millj., en eru nú á fjárlagafrv. 107 millj: rúmar, og fjvn. leggur til að hækka þá grein útgjaldamegin um 4 millj. 650 þús.
Mér þótti rétt að gera þennan samanburð á einstökum greinum fjárlfrv. við fjárlögin, sem giltu fyrir árið 1959, sem — eins og ég sagði áður — voru þau síðustu, sem afgreidd voru eða samþ. hér á þingi, áður en núv. hæstv. fjmrh. tók að fara með þessi mál.
En aðalmálgagn .ríkisstj. heldur áfram viðleitni sinni til þess að uppfræða landsmenn á sama hátt og áður, á sinn. sérstaka hátt. Nú á þriðjudaginn var, — 6. des., segir í Morgunblaðinu frá fram komnu áliti meiri hl. fjvn. um fjárlfrv., og þar er stórletruð fyrirsögn á forsíðu, eins og fyrri daginn, og hún er svona: „Dregið úr útgjöldum ríkissjóðs.“ Þannig segir þetta málgagn frá því, sem er að gerast hér á Alþingi, þegar meiri hl. fjvn., flokksbræður þeirra Morgunblaðsritstjóra, gefur það út í sínu nál., að fjárl. verði nú 85—90 millj. kr. hærri en þau, sem gilda fyrir árið, sem nú er að líða.
Eins og ég gat um áður, þá sagði Morgunblaðið, að brotið hefði verið blað í fjármálastjórn landsins. Víst má viðurkenna, að mikil breyting hefur á orðið, síðan núv. hæstv. ráðherrar settust í stólana. Verði brtt. fjvn., sem hún öll stendur að — flytur, samþykktar nú og fjárl. þannig afgreidd, þá er útkoman sú, að ríkisútgjöldin hafa hækkað á eins árs valdatíma núv. ríkisstj. um 440–450 millj. kr. Og síðan núv. stjórnarflokkar tóku við stjórnartaumunum fyrir tveimur árum, hafa útgjöldin á fjárl. hækkað um 700 millj. kr. Á þeim tíma, sem þetta hefur verið að gerast, þessi breyting, hefur vinnandi fólk í landinu enga hækkun fengið á sínum tekjum til að mæta þessum viðbótarálögum. Og á sama tíma og þetta gerist, að fjárl. hækka svo mjög, er raunverulega dregið úr ríkisframlögum til verklegra framkvæmda. Hækkun framkvæmdakostnaðar er .mjög mikil vegna dýrtíðarflóðsins, sem skollið hefur yfir í tíð núv. stjórnar. Hækkun í krónutölu á fjárveitingum til framkvæmda er langt frá því að vera nóg til þess að vega á móti kostnaðarhækkuninni.
Þannig er unnið af hálfu núv. stjórnarflokka, fjárl. hækkuð um hundruð millj. Hlutfallslega meira en áður fer í rekstrarkostnað ríkisins; hlutfallslega minna en áður til framkvæmda og stuðnings við atvinnulífið. Með þessu er stefnt á óheillabraut.