06.02.1961
Neðri deild: 56. fundur, 81. löggjafarþing.
Sjá dálk 722 í B-deild Alþingistíðinda. (475)
55. mál, Fiskveiðasjóður Íslands
Frsm. minni hl. (Gísli Guðmundsson):
Herra forseti. Eins og tekið var fram af hv. frsm. meiri hl., felast í þessu frv. tvær breytingar á l. um fiskveiðasjóð, og varða báðar lántökur sjóðsins.
Þetta frv. er stjfrv. og hefur verið nokkurn tíma til meðferðar í sjútvn. Það var á sínum tíma sent til umsagnar stjórn fiskveiðasjóðs og Landssambandi ísl. útvegsmanna. Hafa umsagnir borizt frá báðum þessum aðilum. Hv. frsm. meiri hl. gat þessara umsagna, og má vera, að ég komi eitthvað að þeim siðar.
1. gr. frv. er þess efnis að auka heimild fiskveiðasjóðs til lántöku. Samkv. gildandi lögum hefur sjóðurinn heimild til að taka. að láni allt að 50 millj. kr. eða jafngildi þeirra í erlendri mynt, en sú heimild hefur þegar verið fullnotuð, eða svo verður að telja, að hún sé það nú, eftir að skráningu gengisins hefur verið breytt, því að eftir hinni nýju, skráningu skuldar sjóðurinn nú rúmlega 64. millj. kr. Í frv. er lagt til, að heimildin verði færð upp í 150 millj. kr., og við vorum sammála um það í n., að það væri eðlilegt að auka heimildina eins og þarna er farið fram á.
Hins vegar er í 2. gr. frv. farið fram á það, að sú breyt. verði gerð, að þegar fiskveiðasjóður endurláni erlent lánsfé, þá sé heimilt að áskilja, að ný lán úr sjóðnum endurgreiðist með breytilegri fjárhæð, sem nemi gengisbreytingu íslenzkrar krónu á lánstímanum. Þetta þýðir væntanlega það, að sjóðnum verði heimilt að setja fyrirvara í skuldabréfin um það, að ef gengið breytist, þá breytist líka höfuðstóll lánanna eða eftirstöðva af lánunum, annaðhvort allrar lánsupphæðarinnar eða þá einhvers ákveðins hundraðshluta af lánsupphæðinni, og eins og hv. frsm. meiri hl. tók fram, mun fiskveiðasjóður gera ráð fyrir því, að framkvæmdin verði sú, að tiltekinn hluti láns verði með gengisbreytingarfyrirvara.
Fiskveiðasjóður Íslands hefur nú um nokkra áratugi verið sú stofnun, sem aðallega hefur veitt stofnlán til bátaútvegsins og til fiskvinnslustöðva fyrir bátaútveginn. Að vísu veitti stofnlánadeild sjávarútvegsins við Landsbanka Íslands nokkuð af slíkum lánum um tíma, en eigi að siður hefur fiskveiðasjóðurinn aðallega annazt þessa starfsemi. Hann, þ.e.a.s. Fiskveiðasjóður Íslands, mun nú um þessar mundir eiga í útborguðum lánum um 275 millj. kr., — ég segi í útborguðum lánum, því að hann hefur raunverulega lánað allmiklu meira. Nokkuð mikið af þessum lánum; sem þar er um að ræða, er veitt út á fiskibáta, sem smíðaðir hafa verið erlendis. Þessum bátum fylgja erlend lán, fremur stutt lán, til nokkurra ára, og lánin, sem fiskveiðasjóður veitir, eru útborguð jafnóðum og greiða þarf af þessum erlendu lánum. Af þessu stafar mismunurinn á útborguðum lánum sjóðsins, 275 millj., og þeirri tölu, sem hv. frsm. meiri hl. nefndi áðan um lánveitingar sjóðsins í heild, eða raunverulegar lánveitingar sjóðsins. Af þessum 275 milljónum, sem sjóðurinn á í útborguðum lánum, eru 64 millj. kr. erlend lán. Sjóðurinn hefur árlegar tekjur af útflutningsgjaldi af útfluttum sjávarafurðum, og tekjurnar af þessu gjaldi áætlar stjórn sjóðsins á árinu 1961 38 millj. kr. Ég hef enn fremur spurzt fyrir um það hjá sjóðnum, hvað ætla megi að inn komi á árinu í afborgunum og vöxtum af veittum lánum og hverju sú upphæð muni nema, þegar frá hafa verið dregnar þær afborganir, sem sjóðurinn sjálfur þarf að inna af hendi, og vextir af skuldum hans. Þetta munu vera um 25 millj. kr. Þó hygg ég, að þar sé meðtalið ríkisframlagið, 2 millj. kr. á ári. Enn fremur á sjóðurinn inni sem svarar 12 millj. kr.
Þetta er þá það fé, sem fiskveiðasjóður hefur til útlána á þessu ári, sem nú er nýbyrjað, ef ekki koma til ný lán. En lánaþörfin er samkvæmt áætlun sjóðsstjórnarinnar á þessu sama ári um 130 millj. kr., sem eru, eins og hv. frsm. meiri hl. gat um, lán til skipakaupa eða útborganir á lánum, sem raunverulega er búið að veita, lán til fiskvinnslustöðva í landi, lán til að kaupa vélar og báta, lán til endurnýjunar og viðgerða á bátum o.s.frv. Þetta er áætlað í heild af sjóðsstjórninni um 130 millj. kr. á þessu ári.
Það er þess vegna auðsætt, ef bornir eru saman annars vegar möguleikar sjóðsins til fjáröflunar, sem ég gat um áðan, og hins vegar áætlunin um útlán á árinu, að allmikið vantar á, að sjóðurinn geti af eigin rammleik fullnægt lánaþörfinni, og ég hef gert ráð fyrir því, svona lauslega áætlað, að hann mundi vanta til þess um 50 millj. kr. Við þá upphæð er brtt. mín á þskj. 320 miðuð. Það verður því ekki hjá því komizt, að sjóðurinn taki lán á árinu, og mjög sennilegt, að þar hljóti aðallega að verða um erlent lán að ræða eða lán af erlendum uppruna.
Nú mun vera að því komið, að sjóðurinn þurfi að fara að ganga frá fyrstu lánunum, sem veitt verða á þessu ári, og þess vegna er eðlilegt, að sjóðsstjórnin hafi áhuga fyrir því að vita, með hvaða hætti útlánin geti orðið.
Nú er það svo, og það hefur reynslan sýnt, að þegar lánsstofnun tekur erlent fé að láni og lánar það út aftur innanlands til langs tíma, þá er sú hætta alltaf yfirvofandi eða getur verið fyrir lánsstofnunina, að skráningu erlends gjaldeyris verði breytt, þannig að þegar að greiðslu þess kemur, þá verði upphæðin, sem þarf að greiða hinum erlenda aðila, orðin hærri í íslenzkum krónum en hún var, þegar lánið er tekið. Hins vegar hefur það yfirleitt verið svo, að lánsstofnanir, sem hafa tekið erlend lán, hafa lánað þetta fé út í íslenzkum krónum án þess að gera þar á nokkurn áskilnað. En þar sem gera má ráð fyrir því, að erlendar lántökur fari a.m.k. ekki minnkandi og sennilega heldur vaxandi, lán, sem tekin eru í þessu skyni, til að endurlána, þá er auðvitað eðlilegt, að þetta verði mönnum umhugsunarefni, hvernig með skuli fara, og sérstaklega þeim stofnunum, sem í hlut eiga, og í sambandi við þennan vanda liggur það nokkurn veginn í augum uppi, að þar er um þrjár leiðir að ræða.
Fyrsta leiðin er sú, sem aðallega hefur verið farin til þessa, að lánsstofnanirnar taki sjálfar á sig áhættuna við að endurlána erlent fé og greiði mismun þann, sem verða kann, af sínum eigin fjármunum eða fjármunum, sem þeim kunna að verða til þess fengnir af ríkinu, sem stendur yfirleitt á bak við þessar stofnanir og á þær í raun og veru, án endurkröfuréttar gagnvart lántakendum. Þetta er fyrsta leiðin.
Önnur leiðin er svo sú, að lántakendum sé gert að greiða slíkan gengismismun sjálfir, ef til kemur, og að um það sé gerður fyrirvari, þegar féð er lánað út. Það er þessi leið, sem gert er ráð fyrir með stjórnarfrv., að því er varðar Fiskveiðasjóð Íslands. Og stjórn L.Í.Ú., sem fékk þetta mál til meðferðar, hefur gefið um þetta atriði umsögn svo hljóðandi, með leyfi hæstv. forseta:
„Á stjórnarfundi 21. þ.m.“ (það hefur verið annaðhvort í desember eða janúar, ég man það ekki alveg með vissu) „var samþykkt að mæla með frumvarpinu, þar sem telja verður víst, að slík breyting, sem frv. boðar, muni gera fiskveiðasjóð betur færan til að gegna sínu mikilvæga hlutverki í framtíðinni.“
Það, sem í þessari umsögn felst, er þá sennilega það, að stjórn landssambandsins geri varla ráð fyrir, að sjóðurinn geti fengið erlend lán með öðru móti en því að inn á þetta skilyrði sé gengið, og kýs þá þann kostinn, sem máske er skiljanlegt, því að hjá því verður ekki komizt, að sjávarútvegurinn taki þau lán, sem hér er um að ræða.
Þriðja leiðin er svo sú, sem þarna kemur til greina, að ríkisvaldið, sem staðið hefur og sennilega mun standa að þeim gengisbreytingum, sem kunna að verða framvegis, sjái svo um, og þá væntanlega með löggjöf um það efni, að einhver þriðji aðili greiði það gengistap, sem verða kann á því erlenda fjármagni, sem hér er um að ræða.
Það getur sem sé verið um þessar þrjár leiðir að ræða og ekki endilega eina þeirra, því að það er auðvitað vel hugsanlegt að skipta áhættunni af því að taka erlend lán til útlána, t.d. milli lánsstofnana og lántakenda og þess opinbera, þriðja aðila. Það er hægt að fara þessar leiðir tvær eða þrjár í einu, samtímis. Ég hef fyrir mitt leyti ekki getað fallizt á, að það verði nú ákveðið með lögum, að ein af þessum leiðum og sú leið að láta lántakendurna eina bera alla áhættuna verði ákveðin með lögum. Ég hef ekki getað á það fallizt. Það er nokkuð stór ákvörðun, sem hér er um að ræða og skapar óneitanlega töluvert mikla óvissu fyrir þá, sem hér eiga hlut að máli. Það skapar talsvert mikla óvissu, t.d. í sambandi við öll eigendaskipti á skipum eða öðru, sem lánað hefur verið út á, ef menn vita ekki með víssu, þegar slík eigendaskipti fara fram, hvert muni verða raunverulegt verð á þeirri eign, sem þarna er um að ræða. Ég nefni þetta sem dæmi um það óhagræði, sem það veldur að fara þessa leið. Og ég held, að það væri miklu heppilegra að láta fara fram nokkra athugun á þessu máli í „prinsipinu“. Þó að hér sé um fiskveiðasjóð einan að ræða í þetta sinn, þá geta hér auðvitað fleiri lánsstofnanir komið til greina. Fleiri lánsstofnanir en fiskveiðasjóður hafa tekið erlend lán og endurlánað þau aftur, og það getur verið, að þeim stofnunum, sem það gera, fjölgi enn. Þess vegna teldi ég það heppilegast, að nú væri sett af stað ýtarleg athugun á þessu máli og þá m.a. athugaðar þessar þrjár leiðir, sem ég hér hef nefnt, hver fyrir sig og sameiginlega.
Hins vegar verður ekki hjá því komizt, að fiskveiðasjóðurinn taki þetta erlenda lán á þessu ári. Ég geri ráð fyrir því, að ekki verði hjá því komizt, og mun ein slík lántaka þegar mega heita ráðin, eftir því sem frá var skýrt á Alþingi nú nýlega, og ég býst við því, að sjóðurinn sé mjög ófús til þess að taka þau lán með gengisáhættu. Auk þess hefur sjóðsstjórnin, að ég ætla, skýrt svo frá, að það skilyrði fylgi láni, sem sjóðurinn á kost á, að það verði endurlánað með gengisfyrirvara. Ég veit raunar ekki, hvernig það skilyrði er til komið eða hvort það þarf að vera ófrávíkjanlegt, hvort stjórnarvöld kunna ekki að geta einhver áhrif á það haft. Mér er það ekki kunnugt. En sjóðsstjórnin hefur skýrt frá því, að þetta skilyrði fylgi láninu, og til þess að standa ekki í vegi fyrir því, að sjóðurinn raunverulega taki nú þetta lán og að sjávarútvegurinn geti fengið þessi stofnlán á árinu, þá virðist mér rétt að gera á þessu skipan til bráðabirgða. Sú skipan felst í brtt. á þskj. 320, þar sem lagt er til, að ríkissjóður bæti Fiskveiðasjóði Íslands það tap, sem hinn síðarnefndi kann að verða fyrir vegna breytinga á gengisskráningu íslenzkrar krónu, á allt að 50 millj. kr. erlendri lántöku á árinu 1961. Þarna er um að ræða till. um bráðabirgðalausn vegna lántöku sjóðsins á árinu 1961, bráðabirgðalausn, sem felur það í sér, að ráðrúm gefst til þess að athuga þessi mál nánar, en þó jafnframt ekki að neinu leyti hindrað, að sjóðurinn geti notað þá lánsmöguleika, sem hann hefur ætlað sér að nota á árinu og þarf að nota. Að sjálfsögðu getur orðið um einhver útgjöld að ræða fyrir ríkissjóð af þessu, einhvern tíma, þegar þessi lán koma til útborgunar, þegar til þess kemur að borga af þessum lánum á sínum tíma, ef gengisskráningu hefði áður verið breytt. Mér virðist þetta eðlileg bráðabirgðalausn. En eins og ég sagði, get ég ekki á það fallizt, að því verði slegið föstu nú í lögum að færa yfir á lántakendur þá áhættu, sem hér getur verið um að ræða.
Hv. frsm. meiri hl. var með nokkrar hugleiðingar út af þessari brtt. minni, sem ég áttaði mig ekki fyllilega á að stæðu í sambandi við þetta mál, t.d. um það, hvers vegna ég hefði ekki lagt til, að meira yrði gert fyrir sjóðinn. Mín till. er aðeins miðuð við að vera bráðabirgðaúrræði, meðan verið er að athuga leiðir í þessu máli, og því ekki tilefni til þess að koma fram með frekari tillögur. Hann komst svo að orði eða það var niðurstaða hans, að þessi tillaga, sem ég hefði flutt, væri hófsöm, — hún væri hófsöm. Ég vona, að fleirum finnist það hér í hv. d., að till. sé hófsöm og eðlileg og eftir atvikum skynsamleg, eins og á stendur, og mér finnst, að hann ætti að draga þá ályktun af þessari hófsemi tillögu minnar að mæla með því við deildina, að brtt. verði samþykkt. Vona ég þá jafnframt, að hv. þm. geti á hana fallizt.