27.03.1962
Efri deild: 72. fundur, 82. löggjafarþing.
Sjá dálk 1083 í B-deild Alþingistíðinda. (961)
15. mál, Seðlabanki Íslands
Menntmrh. (Gylfi Þ. Gíslason):
Herra forseti. Frv. þetta er flutt til staðfestingar á brbl., sem út voru gefin 1. ágúst s.l. Efni frv. er það, að Seðlabankinn ákveði að fengnu samþykki ríkisstj. stofngengi íslenzku krónunnar gagnvart erlendum gjaldeyri og gulli. Þetta frv. var samþ. í hv. Nd. í gær, en um það höfðu farið fram langar og miklar umr. í þeirri hv. d. Ég ætla að geta hér nokkuð helztu rakanna, sem lágu fyrir setningu brbl., og víkja að meginatriðum þeirrar gagnrýni, sem fram hefur komið af hálfu hv. stjórnarandstöðu í hinum ýtarlegu umr., sem fram hafa farið um málið til þessa.
Það er alkunna, að á s.l. sumri áttu sér stað allmiklar kauphækkanir, og olíu þær 13–19%a útgjaldaauka fyrir íslenzka atvinnuvegi. Ríkisstj. taldi, að áhrif kauphækkananna mundu á skömmum tíma breiðast um allt hagkerfið og valda almennri hækkun framleiðslukostnaðar og aukinni eftirspurn eftir gjaldeyri. Var bjargföst skoðun ríkisstj., að þetta mundi svo á hinn bóginn hafa í för með sér versnandi afkomu útflutningsatvinnuveganna og mjög alvarlegan greiðsluhalla þjóðarbúsins út á við. En ef þetta tvennt hefði gerzt, ef afkoma útflutningsatvinnuveganna hefði skyndilega versnað mjög og ef aftur hefði komið til alvarlegs greiðsluhalla þjóðarbúsins út á við, hefði verið stefnt í bráðan voða þeim góða árangri, sem þegar hafði leitt af þeirri stefnubreytingu í efnahagsmálum, sem ríkisstj. beitti sér fyrir fyrst á árinu 1960.
Þess vegna taldi ríkisstj. brýna nauðsyn að koma í veg fyrir þessa þróun, sem hefði hlotið að leiða til atvinnuleysis og gjaldeyrisskorts, og þess vegna brýna nauðsyn bera til að endurskoða gengisskráninguna í samræmi við Þessi breyttu viðhorf. Höfuðtilgangurinn með því skyldi vera að sjá skjaldborg um þann árangur, sem þegar hafði náðst af viðreisnarstefnu ríkisstj., og tryggja, að áfram gæti stefnt í sömu átt. Í því skyni var nauðsynlegt að skrá gengi krónunnar að nýju. En þar sem sú breyting var orðin á skipulagi íslenzkra peningamála, síðan Alþ. tók síðast ákvörðun um gengisskráninguna, að Alþ. hafði komið á fót sjálfstæðum Seðlabanka, sem einmitt skyldi gegna sérstöku trúnaðarhlutverki á sviði gjaldeyrismála og fjármála, þótti ríkisstj. eðlilegt, að einmitt þessi nýja stofnun, Seðlabanki Íslands, fjallaði um gengisskráninguna og ákvæði gengið að fengnu samþykki ríkisstjórnarinnar. Þess vegna var efni brbl. það, sem segir í þessu frv., að Seðlabankinn ákveði að fengnu samþykki ríkisstj. stofngengi íslenzku krónunnar gagnvart erlendum gjaldeyri og gulli.
Hv. stjórnarandstaða hefur í hinum ýtarlegu umr., sem fram fóru í hv. Nd., haldið því fram, að útgáfa þessara brbl. hafi verið stjórnarskrárbrot. Því var jafnvel haldið fram af talsmanni annars stjórnarandstöðuflokksins, að í útgáfu brbl. hafi falizt vísvitandi stjórnarskrárbrot. Það er mjög óvenjulegt, að hér á Alþ. séu fram bornar og endurteknar margoft ásakanir til stjórnarvalda um það, að þau brjóti stjórnarskrána. Hitt má segja að sé algert einsdæmi, að því sé haldið fram og það meira að segja af formanni þingflokks, að stjórnarvöld hafi í ákveðnu tilviki brotið stjórnarskrána vísvitandi. Það er því full ástæða til þess að fara um þetta atriði nokkrum orðum nú, þegar það kemur til 1. umr. hér í hv. Ed.
Eins og ég gat um áðan og fram kemur í forsendum brbl., taldi ríkisstj. brýna nauðsyn á gengisbreytingu til þess að afstýra beinum voða í efnahagsmálum þjóðarinnar. Þar sem Alþ. sat ekki, þegar þann voða bar að, sem stjórnin taldi nauðsynlegt að afstýra, er óumdeilt, að skv. stjórnarskránni fer ríkisstj. með það löggjafarvald, sem Alþ. hefur, meðan það situr. Fyrst Alþ. átti, skv. lögum, sem þá giltu og gilda enn, að ákveða gengi íslenzku krónunnar, hlýtur að vera alveg óumdeilt, að ríkisstj. gat gefið út brbl. með fullri heimild, með óskoraðri heimild í stjórnarskránni til þess að breyta sjálfu gengi krónunnar. Þessu hefur ekki heldur verið andmælt. Það hefur þvert á móti verið tekið fram og það oftar en einu sinni af málsvörum hv. stjórnarandstöðu og blöðum hennar, að ríkisstj. hefði haft fulla stjórnskipulega heimild til að gefa út brbl. um sjálfa gengisbreytinguna. Ef hún hefði gert það og það eitt, hefði ekkert verið við atferli ríkisstj. að athuga frá stjórnskipulegu sjónarmiði séð. En ríkisstj. hafði gert meira, hún hafði svipt Alþingi valdinu til að ákveða gengið með því að fela það Seðlabankanum, og í því sé stjórnarskrárbrotið fólgið. En hér er um, — ég vil ekki aðeins segja augljósan, heldur jafnframt herfilegan misskilning að ræða, — misskilning, sem ég verð að segja, að mig undrar, að jafnstjórnvanir menn og hér eiga hlut að máli skuli hafa látið sér sæma að viðhafa eða gera að sínum og endurtaka jafnoft og jafnsterklega og þeir hafa gert. Með þessum brbl., sem hér er um að ræða, var ekkert vald tekið af Alþ. Ef vald hefði verið tekið af Alþ. til að skrá gengi íslenzku krónunnar, væri þetta frv. ekki til umr. hér. þetta frv. til staðfestingar brbl. er einmitt til umr. hér, — búið að vera til umr. í hv. Nd. og er til umr. hér í hv. Ed., — af því að Alþingi hefur eftir sem áður vald til að skrá gengi íslenzku krónunnar. Ef Alþingi hefði verið svipt þessu valdi, hefði frv. væntanlega aldrei verið lagt fram og þá værum við ekki að ræða málið hér.
Það, sem var gert með brbl., var það eitt, að ríkisstj. fól annarri stofnun að fengnu samþykki sinu, ríkisstj., að fara með það vald, sem ríkisstj. hafði ómótmælanlega 1. ágúst s.l., þegar brbl. voru gefin út. Því hefur enginn andmælt, að á þeim degi, sem brbl. voru gefin út, 1. ágúst, hafði ríkisstj. vald til þess að ákveða gengi íslenzku krónunnar. Þess vegna hlaut hún líka að hafa vald til þess að fela annarri stofnun, annarri ríkisstofnun, annarri opinberri stofnun vald til að gera það fyrir sína hönd, enda áskildi ríkisstj. samþykki sitt til þess, að ákvörðun Seðlabankans væri lögleg og gild.
Af þessu er alveg augljóst, að með brbl. sjálfum var ekkert vald tekið af Alþ. Eftir að ríkisstj. var búin að lýsa yfir, að hún teldi gengisbreytingu óhjákvæmilega, fól hún öðrum sérfróðum aðila að reikna út og ákveða, hvort gengið skyldi vera 42, 43 eða 44 kr. á móti hverjum dollar, að vísu að fengnu samþykki hennar sjálfrar.
Að sjálfsögðu hlaut alltaf að vera tilætlunin að leggja þessi brbl. fyrir Alþ., svo sem gert var, um leið og Alþ. kom saman í haust. Ef Alþ. vill ekki, að Seðlabankinn fari með þetta vald framvegis, með það vald, sem hann fór með fyrir hönd stjórnarinnar, meðan stjórnin hafði valdið í sinni hendi, þá fellir það þetta frv., og þá er valdið sjálfkrafa, um leið og frv. er fellt, aftur komið í hendur Alþ. skv. ákvörðun Alþ. sjálfs. Ef hins vegar Alþ. samþ. frv., þá og þá fyrst er valdið komið frá Alþ. yfir í hendur Seðlabankans, því að það vald, sem Seðlabankanum var falið með útgáfu brbl. 1. ágúst, var vald ríkisstj., — það undirstrika ég sérstaklega, — það vald, sem Seðlabankanum var falið með útgáfu brbl., var vald ríkisstj., það vald, sem hún ómótmælanlega hafði á þeim degi, sem hún gaf brbl. út, en ekki vald Alþingis. Það, sem mundi því gerast, ef þessi brbl. yrðu felld, er það, að Alþingi hefði, eins og það hafði fyrir útgáfu brbl., vald til þess að ákveða gengi íslenzku krónunnar.
Ef menn vildu halda því fram, að það ástand, sem gilti nú í dag, þangað til lögunum yrði breytt, sé það, að Seðlabankinn hafi nú í dag vald til að skrá gengi íslenzku krónunnar, er því til að svara, að Alþ. gæti hvenær sem er gripið inn í og tekið þetta mál fyrir, fellt frv. og tekið gengisskráninguna í sínar hendur. Meðan Alþ. situr, hefur Alþ. valdið, og á sama degi og Alþ. kom saman, fékk Alþ. þetta frv. til meðferðar. Þangað til Alþ. kom saman, hafði ríkisstj. valdið til að skrá gengið og gat þar af leiðandi falið það Seðlabankanum, eins og hún gerði. En á sama degi og Alþ. kom saman, fékk það þetta frv. til meðferðar og hafði því frá sínum fyrsta starfsdegi skilyrði til að láta valdið vera í sínum höndum, eins og það var, þegar Alþ. fór heim að loknu síðasta starfstímabili á árinu 1961.
Ég tel því ekki hafa verið nokkurn vafa um þetta tvennt. Það var í fyrsta lagi ekkert vald tekið af Alþ. með setningu brbl., heldur var ríkisstj. að kveða á um, hvernig hún færi með það vald, sem hún hafði á þeim tíma, — og svo hitt einnig hafið yfir allan efa sem bein afleiðing af þessu, að útgáfa þessara brbl. getur með engu móti talizt brjóta í bága við stjórnarskrána.
Hv. stjórnarandstæðingar hafa ekki dregið í efa stjórnskipulega heimild ríkisstj. til að breyta genginu 1. ágúst s.l. Þeir hafa hins vegar dregið í efa hitt, að brýna nauðsyn hafi borið til að breyta genginu þá. Ég skal fara nokkru fleiri orðum um þessa nauðsyn en ég gerði í upphafi máls míns. Ég skal ekki gera það að löngu máli, heldur víkja að aðalatriðunum, sem gerðu gengisbreytingu nauðsynlega síðsumars 1961.
Samkv. athugun, sem Framkvæmdabanki Íslands hefur gert á þjóðartekjunum 1960 og skiptingu þeirra, telur hagdeild bankans, að á því ári hafi hreinar launatekjur í þjóðfélaginu numið um 3500 millj. kr. Því er ómótmælt, enda á allra vitorði, að launahækkun sú, sem átti sér stað á s.l. sumri, nam frá 13–19%, og hafa fróðir menn áætlað, að meðallaunahækkunin hafi numið 14–15%. Þetta jafngildir því, að eftir að launahækkanirnar höfðu verið samþykktar, jafngiltu þær árlegri tekjuaukningu í þjóðfélaginu, sem nemur 500–550 millj. kr., eða nokkuð á 6. hundrað millj. kr. Auk þess er þess að geta, að að jafnaði á sér stað frá ári til árs nokkur tilflutningur á tekjum, tilflutningur á milli tekjuflokka, þ.e.a.s. að launamenn flytjast úr verr launuðum störfum í betur launuð störf. Athugun hefur leitt í ljós, að á undanförnum árum hefur þessi tekjuauki, sem á rót sína að rekja til flutnings á milli starfa, numið um 300 millj. kr., þannig að búast mátti við því, að á næsta heilu ári, eftir að kauphækkun átti sér stað, yrðu launatekjur í þjóðfélaginu um 800 millj. kr. hærri en hefði verið á sama tíma, einu ári, tólf mánuðum, fyrir kauphækkanirnar. Nú leyfi ég mér að spyrja: Dettur nokkrum heilvita manni í hug, að atvinnuvegir þjóðarinnar og þó sérstaklega útflutningsatvinnuvegirnir hefðu getað staðið undir um 800 millj. kr. tekjuauka, án þess að það hefði sagt tilsvarandi til sín, annars vegar í hallarekstri og þá líklega atvinnuleysi inn á við og svo hins vegar í minnkandi erlendum gjaldeyri og greiðsluhalla út á við? Hér er um svo stórkostlegar breytingar að ræða í þjóðfélaginu, miðað við 3500 millj. kr. heildarlaunatekjur, þegar um verður að ræða á einu ári 800 millj. kr. tekjuhækkun, að þá er útilokað annað en svo gífurleg tekjuhækkun setji efnahagskerfið bókstaflega úr skorðum með því að valda hallarekstri og atvinnuleysi innanlands og með því að valda greiðsluhalla út á við. Það var þetta, sem ríkisstj. þóttist sjá fyrir, og það var þetta, sem hún vildi afstýra. Og ég held, að það sé sízt ofmælt, að þegar um þetta er að ræða, sé brýn nauðsyn að grípa til ráðstafana, til þess að hvorugt gerist, hvorki skaðinn inn á við þ.e.a.s. hallareksturinn og atvinnuleysið, né heldur skaðinn út á við, greiðsluhallinn. Þjóðin var búin að súpa nógu alvarlega seyðið af þessu hvoru tveggja, hallarekstri inn á við og greiðsluhalla út á við, og ríkisstj. taldi það skyldu sína, taldi það beina skyldu sína að gera ráðstafanir til, að til þessa kæmi ekki aftur.
Þetta læt ég nægja sem rökstuðning fyrir því, að það bar brýna nauðsyn til þess að breyta gengisskráningunni 1. ágúst 1961.
Þegar reynt hefur verið að sýna fram á, að gengisbreytingin hafi verið óþörf, hefur fyrst og fremst einu málsatriði verið hampað. Það hefur verið sagt, að það hefði nægt að lækka vextina, sem hér á landi séu óhóflega háir, og það hafa verið nefnd ýmis dæmi um það og í einstökum atvinnugreinum jafnvel um einstök fyrirtæki, að vaxtalækkun mundi hafa numið jafnmiklu fyrir þessi fyrirtæki og kauphækkuninni nam. Hér eru sérstaklega tekin dæmi um frystihús og þó sérstaklega skuldug frystihús, þar sem vaxtabyrðin er tiltölulega mjög þung miðað við launagreiðslurnar. En hér dugir að sjálfsögðu ekki að taka einstakar atvinnugreinar og enn síður einstök fyrirtæki. Slíkur málflutningur sannar bókstaflega ekki neitt. Það, sem verður að gera, er að gera sér grein fyrir, hver vaxtagjöldin í þjóðfélaginu í heild eru, hvað atvinnuvegirnir í heild, — ekki einstök atvinnugrein og enn síður eitt fyrirtæki, hvað atvinnuvegirnir í heild hefðu sparað, ef vextirnir hefðu verið lækkaðir, og hversu mikill útgjaldaauki þeirra í heild er vegna kaupgjaldsaukningarinnar.
Samkv. opinberri skýrslu Framkvæmdabankans, þeirri sömu sem ég vitnaði til áðan, nema heildarvaxtagjöld á Íslandi milli 400 og 500 millj. kr. Heildarvaxtagjöldin eru milli 400 og 500 millj. kr. M.ö.o.: öll vaxtagjöldin eru minni en sú tekjuaukning, sem sannanlega leiddi af kauphækkununum á s.l. sumri. Þó að allir vextir í þjóðfélaginu hefðu verið strikaðir út, færðir ofan í núll, engir vextir greiddir og þá auðvitað ekki heldur til sparifjáreigenda, þó að allir vextir hefðu verið færðir ofan í núll, hefði það ekki dugað til að mæta þeim kauphækkunum, sem sigldu í kjölfar kjarasamninganna á s.l. sumri, hvað þá hitt, þó að vextirnir hefðu verið lækkaðir um 2% eða orðið það, sem þeir voru fyrir valdatíma núverandi ríkisstj. 2% lækkun vaxta hefði lækkað heildarvaxtagjöldin í þjóðfélaginu um 80–100 millj. kr., um einar 80–100 millj, kr., eða 1/6–1/5 af því, sem kaupmáttaraukningunni vegna kjarasamninganna nam. Og enn er þess ógetið, að hér er um að ræða heildarvaxtagjöldin í þjóðfélaginu. En vaxtagjöldin eru auðvitað ekki eingöngu gjöld atvinnurekenda, vaxtagjöldin eru að mjög verulegu leyti gjöld einstaklinga, t.d. húseigenda, sem tekið hafa lán til að koma upp yfir sig húsnæði. Því miður er ekki til í opinberum skýrslum nákvæm sundurgreining á því, hvernig vaxtagjöld skiptast á milli atvinnurekenda annars vegar og einstaklinga, sem hafa fé bundið í öðru en atvinnurekstri, hins vegar, en það sjá allir hv. þm. í hendi sér, að mjög verulegur hluti heildarvaxtagjaldanna er auðvitað gjald einstaklinga, sem hafa féð bundið í öðru en atvinnurekstri og þá fyrst og fremst í íbúðarhúsnæði. Af þessu er augljóst, hvílík reginfjarstæða það er, — ég endurtek það: hvílík reginfjarstæða það er, að vaxtabreyting hefði komið að nokkru liði til að létta af atvinnuvegum þjóðarinnar í heild þeirri byrði, sem kjarasamningarnir í sumar lögðu þeim á herðar. Með þessu móti er ég auðvitað ekki að gera lítið úr þýðingu vaxtanna í sjálfu sér fyrir atvinnuvegina og skal engan veginn draga úr því, að æskilegt sé, að strax og ástandið í peningamálum, fjármálum þjóðarinnar yfirleitt leyfir, séu vextir lækkaðir og hinni þungu vaxtabyrði, sem nú hvílir á atvinnuvegunum, sérstaklega útflutningsatvinnuvegunum, að nokkru aflétt. Sem betur fer stefnir nú á svo mörgum sviðum í rétta átt, að sá tími er vonandi ekki langt undan, að hægt sé að færa vextina aftur niður í það, sem þeir voru, áður en til viðreisnarráðstafana núverandi ríkisstj. var gripið.
Þá hefur mikið verið gert úr því í umr. um þetta mál, að gengislækkunin og sú verðhækkun, sem í kjölfar hennar sigldi, hafi rænt launþega bókstaflega allri kauphækkuninni, sem þeir fengu á s.l. sumri, og stundum er jafnvel sagt, að hún hafi gert meira, þannig að launþegar standi nú verr að vígi en þeir stóðu, þegar gengið var lækkað 3. ágúst s.l. Það er ofur auðvelt og með einföldum hætti hægt að ganga úr skugga um, hvort þessi staðhæfing er rétt eða röng. Ég hef hér áætlun um meðalhækkun kauphækkananna á s.l. sumri, miðað við þessar stéttir: ófaglærðir verkamenn, faglærðir iðnaðarmenn, Iðjuverkafólk, karlar og konur, aðrar verkakonur en þær, sem eru í stærri verksmiðjum og eru í Iðju. Ef ekki er reiknað með yfirvinnu, er vegin meðalhækkun kaups þessara stétta 111/4% auk stéttarsjóðstillagsins, en með því er hækkunin 12½% en flest félög iðnaðarmanna voru áður búin að fá stéttarsjóðstillag, og gerir það hækkunina minni en ella. En ef reiknað er með fullri dagvinnu og tveim yfirvinnutímum á dag, verður meðalhækkunin um 14% og með styrktarsjóðsgjaldinu ca. 143/4%, og hækkunin liggur á bilinu 12½%–19%, auk styrktarsjóðstillagsins.
Nú skulum við athuga, hver hækkun vísitölunnar hefur orðið, síðan genginu var breytt 3. ágúst s.l. Hún var 1. ágúst, um leið og genginu var breytt, 106 stig. 1. þ.m. var hún 116 stig. Hún hefur því hækkað frá 1. ágúst til 1. marz, síðan gengisbreytingin var gerð, um 9.4%. En skv. því, sem ég sagði áðan, var meðalhækkun sú, sem fékkst fram í kjarasamningunum, ef miðað er við fulla dagvinnu og tvo eftirvinnutíma á dag, með styrktarsjóðstillaginu 14.75%, þannig að afgangs kauphækkuninni eru 5.35%, miðað við fulla dagvinnu og tvo eftirvinnutíma. Ef ekki er reiknað með neinni yfirvinnu, en það er ýmsum þyrnir í augum, að í slíkum útreikningum sé miðað við yfirvinnutíma, heldur aðeins miðað við dagvinnukaupið, hvað Það hafi hækkað, þá hefur það hækkað, eins og ég sagði áðan, um 72.5%, en vísitalan hefur hækkað um 9.4%, þannig að afgangs er af þeirri hækkun, sem fékkst á s.l. sumri, 3.1%, jafnvel þótt ekki sé miðað við neina yfirvinnu. Þess er svo að geta, að þessi hækkun úr 106 í 116 hefur verið að gerast smám saman, en hið nýja kaup tók fullt gildi á s.l. sumri. Hins er að gæta, að væntanleg mun vera einhver smávægileg hækkun á vísitölunni enn nú á næstunni, en ég þori ekki að segja nákvæmlega, hve mikil er talið líklegt að hún verði, en hins er þó líka að geta, að í samningunum á s.l. ári fékkst viðurkennt, að allt kaupgjald skyldi hækka um 4% 1. júní n.k. Á þessu sést, hvílík reginfjarstæða það er, að gengisbreytingin 3. ágúst s.l. hafi svipt launþega bókstaflega allri kauphækkuninni, sem þeir fengu á s.l. sumri, hvað þá meira.
Í umr., sem fram hafa farið um þetta frv., hafa hv. stjórnarandstæðingar lagt mikla áherzlu á að gera lítið úr þeim árangri, sem náðist með stefnubreytingunni, sem átti sér stað í efnahagsmálum þjóðarinnar, þegar stjórnin tók við völdum í ársbyrjun 1960. Það var lögð á það mikil áherzla, að í raun og veru sé ástandið í efnahagsmálunum nú lítið betra eða ósköp svipað og það hafi verið í árslok 1958, þegar ríkisstj. Hermanns Jónassonar fór frá völdum. Í því sambandi hefur einni röksemdafærslu verið sérstaklega hampað, þeirri að benda á, að í árslok 1958 hafi landið átt gjaldeyrisvarasjóð, sem með núverandi gengi hafi numið um 230 millj. kr., en einn liður í hinni nýju stefnu í efnahagsmálunum hafi verið sá að heimila innflytjendum að stofna til lausaskulda erlendis, sem hafi áður verið bannað. Nú nemi þessar lausaskuldir hátt upp í 300 millj. kr., svo að ef þessari lausaskuldasöfnun sé bætt við gjaldeyrisstöðuna í árslok 1958, slagi það hátt upp í þann gjaldeyrisvarasjóð, sem bankarnir eigi nú erlendis og ríkisstj. leggi svo mikla áherzlu á að guma af, eins og sagt er.
En hér er ýmislegs að gæta. Í fyrsta lagi þess, að sá gildi gjaldeyrisvarasjóður, sem tekizt hafði að safna í árslok 1958, átti sér sérstakar orsakir, og það gátu því miður ekki staðið vonir til þess í árslok 1958, að sá gjaldeyrisvarasjóður yrði varanlegur. Orsakir hans voru fyrst og fremst þær, að árið 1958 var mjög gott aflaár, eitt bezta ár frá náttúrunnar hendi, sem yfir Íslendinga hafði komið fram til þess tíma. Auk þess hafði ríkisstj. einmitt á árinu 1958, fyrri part þess árs, gert mjög róttækar ráðstafanir í efnahagsmálum í jafnvægisátt. Ríkisstj. hafði þá gert ráðstafanir, sem jafngiltu gengisbreytingu, þó að ráðstöfununum væri ekki valið það form, og það gat ekki farið hjá því, að áhrif þessara ráðstafana segðu strax til sín og hefðu mjög góð áhrif á gjaldeyrisafkomuna, sem líka varð. Það var því tvennt, sem olli hinni góðu gjaldeyrisafkomu í árslok 1958: annars vegar einstakt góðæri og hins vegar jafnvægisráðstafanir, sem ríkisstj. Hermanns Jónassonar einmitt bar gæfu til að framkvæma á fyrri hluta ársins 1958. Ástæðan til þess, að því miður gátu ekki staðið vonir til þess, að sá gjaldeyrisvarasjóður yrði varanlegur, var sú, að það hafði ekki tekizt að hefta verðbólguna innanlands. Það, sem ríkisstj. Hermanns Jónassonar mistókst á síðari hluta ársins 1958, var að hefta verðbólguna innanlands. Það reið yfir kaupgjaldsalda, sem enginn grundvöllur var fyrir að standa undir. Þetta nýja og stórhækkaða kaupgjald var komið til framkvæmda nokkru fyrir áramótin 1958, og það hafði ekki tekizt að fá samkomulag um að stöðva dýrtíðarskrúfuna, og þess vegna var alveg augljóst, að sú mikla kaupmáttaraukning, sem mundi sigla í kjölfar þessara atburða, mundi eyða gjaldeyrisvarasjóðnum aftur. Það var því miður ótraustur grundvöllur undir þeim gjaldeyrisvarasjóði, sem góðæri og skynsamlegar ráðstafanir höfðu fært þjóðinni á árinu 1958, enda kom í ljós, að gjaldeyrisstaðan versnaði mjög ört á árinu 1959 sem afleiðing þess, að ekki hafði tekizt á árinu 1958 að stöðva verðbólguölduna. Þáverandi forsrh. lýsti því og yfir einmitt undir áramótin 1958, þegar stjórn hans fór frá völdum, að hún færi frá völdum vegna þess, að verðbólgualda væri skollin yfir, sem stjórninni hefði ekki tekizt að ráða við, og þar með var skolað burt verulegum hluta þess gjaldeyrisvarasjóðs, sem stjórninni hafði tekizt að safna með hjálp góðæris á árinu 1958.
Að því er það snertir, að rétt sé að draga hinn stutta gjaldfrest innflytjenda frá þeim gjaldeyrisvarasjóði, sem þjóðin á nú, og bera afganginn saman við gjaldeyrisvarasjóðinn í árslok 1958, er það að segja, að það veit hvert mannsbarn, að þótt það hafi að vísu ekki verið heimilt lögum samkvæmt eða reglugerðum að stofna til stutts gjaldfrests erlendis fyrr en núv. ríkisstjórn leyfði það, þá var það gert í verulegum mæli og ég vil segja í allstórum stíl, þannig að í árslok 1958 var áreiðanlega líka um að ræða hagnýtingu erlends greiðslufrests, sem þá líka hefði átt að dragast frá gjaldeyrisinneigninni í árslok 1958.
Annars er rétt að gera einu sinni nokkra tilraun til samanburðar á árinu 1958, sem var síðasta ár stjórnar Hermanns Jónassonar, og árinu 1961, sem er fyrsta heila starfsár núv. ríkisstj., til þess að geta um það dæmt, hver raunveruleg afkoma þessara tveggja ára hefur verið. Ég skal nú nefna nokkrar tölur sem dæmi eða til samanburðar á raunverulegri afkomu áranna 1961 og 1958.
Gjaldeyrisstaðan batnaði á árinu 1958 um 190 millj. kr., en á árinu 1961 batnaði hún um 400 millj. kr., meir en tvöfalt. Bæði árin voru góðæri, og á árinu 1958 voru, eins og ég sagði áðan, gerðar skynsamlegar jafnvægisráðstafanir, sem þó runnu út í sandinn að verulegu leyti vegna mistaka stjórnarinnar, en á árinu 1961 hélt þjóðarbúið áfram að njóta góðs af skynsamlegum ráðstöfunum í byrjun árs 1960, auk þess sem komið var í veg fyrir tilræði við þessar ráðstafanir á miðju sumri 1961, með þeim árangri, að breyting gjaldeyrisstöðunnar til batnaðar varð meira en helmingi meiri á árinu 1961 en hún var á árinu 1958. Greiðslujöfnuður fyrir vörur og þjónustu var á árinu 1958 óhagstæður um 240 millj. kr., en hann var á árinu 1961 hagstæður um 250 millj. kr. Hér er mikill munur á, stórkostlegur munur. Taka fastra lána nam á árinu 1958 632 millj. kr., en á árinu 1961 voru tekin lán að upphæð 364 millj. kr. Afborganir af föstum lánum voru á árinu 1958 165 millj. kr., en á árinu 1961 var greitt af föstum lánum 389 millj. kr. Niðurstaðan af þessu er sú, að nettóbreyting á föstum lánum varð á árinu 1958 aukning um 467 millj. kr., en 1961 varð nettóminnkun á föstum lánum um 25 millj. kr. Það er enn fremur rétt að geta þess, að breyting á útflutningsbirgðum var þannig, að á árinu 1958 jukust birgðir um 222 millj. kr., en á árinu 1961 jukust birgðir um 186 millj. kr.
Það hefur verið lögð á það mikil áherzla og hvað eftir annað endurtekið, bæði hér á hinu háa Alþingi og í blöðum stjórnarandstæðinga, að hinn mikli bati á gjaldeyrisstöðunni, sem auðvitað er ekki hægt að þræta fyrir að átt hefur sér stað, hafi fyrst og fremst átt sér stað vegna þess, að dregið hafi úr og jafnvel hafi tekið fyrir innflutning skipa og slíkra framleiðslutækja. Það var sagt síðast í gær hér í hv. Nd., að það væri lítill vandi að sýna erlendar krónur á innstæðureikningi í banka,
Þegar tekið væri algerlega fyrir innflutning skipa. En hver er sannleikurinn um innflutning skipa og flugvéla á árunum 1958 og 1961? 1958 voru flutt inn skip og flugvélar fyrir 245 millj. kr., en 1961 fyrir 193 millj. kr. M.ö.o.: innflutningur 1958 er aðeins 52 millj. kr. meiri en hann var í fyrra, en bati gjaldeyrisstöðunnar er margföld þessi tala. Gjaldeyrisstaðan batnaði 210 millj. kr. meira 1961 heldur en 1958, en skipainnflutningur var ekki nema 52 millj. kr. meiri 1958 en 1961. Sá gjaldeyrisvarasjóður, sem bankarnir eiga nú eða áttu í febrúarlok, nemur 703½ millj. kr., og er það langhæsta tala, sem landið hefur nokkurn tíma átt í erlendum gjaldeyri. Þá sjá menn, hvílík fjarstæða er að halda því fram, að 703½ millj. kr. gjaldeyrisvarasjóður geti átt rót sína að rekja til þess, að skipainnflutningur hefur verið á s.l. ári ekki nema 52 millj. kr. minni en hann var á árinu 1958.
Árið 1961 er fyrsta árið eftir stríð, sem heildargreiðslujöfnuður þjóðarinnar gagnvart öðrum þjóðum hefur verið hagstæður, og öruggari vitnisburð mun ekki vera hægt að fá um það, að stefna sú, sem ríkisstj. hóf í febrúar 1960, var rétt. Og það, að tekizt hefur í fyrsta skipti eftir stríð að hafa heildargreiðslujöfnuð þjóðarinnar gagnvart útlöndum hagstæðan árið 1961, er öruggasta sönnunin fyrir því, að það var rétt að afstýra því tilræði við viðreisnarstefnu ríkisstj., sem fólst í hinum óhóflegu kauphækkunum, sem áttu sér stað á s.l. sumri. En einmitt með því að lækka gengi krónunnar þegar í stað, eftir að heildarkauphækkunin var komin í kring, var viðreisnarstefnunni bjargað, með þeim árangri, að heildarniðurstaða ársins 1961 var sú, að það var fyrsta árið eftir stríð, þar sem heildarafkoma þjóðarbúsins gagnvart öðrum löndum var jákvæð.
Herra forseti. Að svo mæltu leyfi ég mér að leggja til, að málinu verði vísað til 2. umr. og til hv. fjhn.