08.11.1962
Neðri deild: 13. fundur, 83. löggjafarþing.
Sjá dálk 165 í B-deild Alþingistíðinda. (167)

6. mál, almannavarnir

Frsm. minni hl. (Hannibal Valdimarsson):

Herra forseti. Síðan ég hélt ræðu mína í þessu máli, hafa hæstv. dómsmrh. (BBen) og hv. 1. þm. Vestf. (GíslJ) talað um málið, haldið um það langar ræður, og er mér að sjálfsögðu skylt að víkja máli mínu til þeirra í tilefni þeirra ræðuhalda.

Um ræðu hæstv. dómsmrh. hlýt ég að taka það fram strax, að það vekur hina mestu furðu mína, að ráðh., sem fara á með almannavarnir samkv. þessu frv., ef það verður að lögum, lætur ekki svo lítið að svara neinum spurningum, sem beðið hefur verið um svör við í þessum umr., víkur ekki að því orði, hvernig hann hyggist framkvæma hin mýmörgu ákvæði frv, og hinar stórkostlega viðtæku heimildir þess, gerir enga grein fyrir því, um hvað skoðanaágreiningur sé hér í þessu máli, en hann er sá, að ég hef haldið því fram fyrir hönd

Alþb., að viðtækar heimildir í frv., í lögum, skulum við segja, en litlar varnaraðgerðir stefni til ófarnaðar að því leyti, að slíkt sé til þess fallið að blekkja þjóðina, gefa henni hugmyndir um, að henni hafi verið séð fyrir öryggi, sem svo hljóti að reynast falsöryggi. Þetta held ég, að hefði verið ástæða til fyrir hæstv. ráðh. að festa athyglina svolítið við, því að það er þetta, sem skoðanaágreiningurinn er um, en ekki um það, hvort hér eigi að stofna til almannavarna á Íslandi eða ekki.

Í þeirri rökst. dagskrá, sem ég hef lagt fram fyrir hönd Alþb., er það tekið fram, að við viljum, að notaðar séu heimildir þeirra laga um almannavarnir, sem fyrir hendi eru. Og það hefði sannarlega verið einnar messu virði fyrir hæstv. ráðh. að gera grein fyrir því, að hvaða leyti gildandi lög séu ófullnægjandi heimildir fyrir hæstv. ríkisstj., miðað við þær fyrirætlanir, sem hún hafi á prjónunum. En hann gerði hvorki grein fyrir þessum skortandi lagaheimildum né heldur þeim fyrirætlunum, sem hæstv. ríkisstj. hefði á prjónunum. Um það er háttv. þingheimur enn þá jafnóvitandi og áður en hæstv. ráðh. talaði. Til þess hefði hann sannarlega átt erindi í ræðustól á Alþingi að gefa upplýsingar um það, hvernig hann sem æðsti maður almannavarna á Íslandi hygðist framkvæma þær víðtæku lagaheimildir, sem í frv. felast. Það lét hann hins vegar alveg undir höfuð leggjast í sinni löngu ræðu, en talaði um íslenzk stjórnmál enda á milli, vítt og breitt, og jafnt um innanríkismál sem utanríkismál eða utanríkismál sem innanríkismál, um hlutleysisstefnuna og önnur stórpólitísk hugtök o.s.frv., o.s.frv., en kom sér hjá að víkja að málinu sjálfu. Auk þess var hann svo með margs konar útúrsnúninga og rökleysur, sem ég vil fullyrða að sæmi ekki ráðh. að bera fram úr ræðustóli á Alþingi. Og skal ég víkja að þeim síðar og leggja það undir dómgreind þm., hversu háttað er rökræðum hæstv. ráðh., þegar hann kemst í sinn skaphitaham. Og til þess að koma sem minnst að málinu, tókst hæstv. ráðh. á hendur ýmiss konar ferðalög, m.a. til Indlands og Kína, og þar dvaldist hann lengi.

Í upphafi ræðu sinnar sagði hann nú eða mátti á honum heyra, að mín ræða hefði verið í alla staði svo ómerkileg, að hún væri ekki svaraverð. En samt var hún tilefni til nærri tveggja klst. ræðu hjá hæstv. ráðh.

Ráðh. sagði, að það væri nauðsynlegt að mynda samfellt varnarkerfi um allt landið. Já, þetta má vel vera. Ætlar þá hæstv. ráðh. að leggja fram fé, ætlar hæstv. ríkisstj, að leggja fram nægilegt fé til þess að byggja upp samfellt varnarkerfi um allt Ísland. Til þess hrekkur þessi eina millj. ekki, það er alveg gefið. Við hljótum að verða sammála um það, hæstv. ráðh. og ég, að hversu vel sem verður úr henni spilað, þessari einu millj., þá hrekkur hún ekki sem árlegt framlag til þess að byggja upp samfellt varnarkerfi um allt Ísland.

Ráðh. sagði, að ég hefði brugðið á gamanmál í minni framsöguræðu og verið með mikinn upplestur úr fskj. með frv. Það er ekki rétt, þetta fyrra, að ég hafi verið með gamansemi mikla í minni framsöguræðu. Ég hélt mér við að útlista þetta málefni og studdist — það er hins vegar alveg rétt — þar mjög mikið við fskj., sem frv. fylgdu á s.l. vetri, þegar það var lagt fyrir Alþingi. Ég dvaldi mjög við þær upplýsingar, sem sérfræðingar ríkisstj. sjálfrar, Holtermann hershöfðingi og læknirinn danski höfðu gefið, einmitt til þess að skýra sjónarmið hæstv. ríkisstj. og til þess að gefa hugmyndir um, hvað gera þyrfti hér á landi að þeirra dómi, til þess að hér væri viðunandi varnarkerfi byggt upp. En það var eins og hæstv. ráðh, færi hjá sér út af ýmsum þeim atriðum, sem þingheimi voru gerð kunn úr þessum fskj. ríkisstj. sjálfrar. Og mig furðar það ekki, því að sumt í þessum umsögnum hinna erlendu sérfræðinga er með svo furðulegum hætti að framsetningu og efnisinnihaldi, að það rísa hár á flestum Íslendingum og snúa öfugt, þegar þeir heyra þau firn. Ég skil það því ósköp vel, að hæstv. ráðh. fari hjá sér, þegar minnt er á þessi fskj. En þau voru lögð fram af hæstv. ríkisstj. til að vera þingheimi og öðrum landslýð til leiðbeiningar um það, hvað hér stæði til að gera.

Þá sagði hæstv. ráðh., að ég hefði verið uppi með ásakanir um það, að hæstv. ríkisstj. virtist ætla að hafa litlar framkvæmdir á hínum víðtæku heimildum frv. Þetta er alveg rétt. Mér finnst, eftir því sem nú er upplýst um aðgerðir ríkisstj., allt benda til þess, að það sé ekki meining ríkisstj. að nota þær heimildir til almannavarna, sem búnar eru að vera í lögum á Íslandi árum saman, hvað þá heldur að þeir þurfi nýjar heimildir í viðbót til þess að hafa hér liggjandi í skúffunni sem pappírsgögn.

Ég ásaka því ríkisstj. fyrir það, að hún hefur ekki hreyft legg eða lið, hönd eða fót til þess að nota þær heimildir, sem í lögum eru, til þess að undirbyggja þær varnaraðgerðir, sem sagt er nauðsynlegt að hefja á friðartímum. Hún hefur gert það eitt að ráða embættismann, stofna nýtt embætti, en honum hefur ekki verið sköpuð starfsaðstaða. Hæstv. ráðh. reyndi að gera gaman að því, að ég hafði minnzt á það sem dæmi, að það var margra daga verk að finna þennan embættismann, hann hafði ekki sima, landssímastöðin gat ekki gefið upp neitt símasamband við hann, og svo fannst hann að síðustu til hliðar við eina af skrifstofum Reykjavíkurbæjar með símasamband í gegnum þessa bæjarskrifstofu. Starfslið sagðist hann ekkert hafa, ekki einu sinni skrifstofustúlku, spurði mig að því, hvort svör sín við spurningum mínum mættu vera handrituð, því að hann hefði ekki enn neina skrifstofustúlku, ekki einu sinni neina skrifstofuaðstöðu. Og ég sagði, að það væri auðvitað sjálfsagt. En af þessu og mörgu öðru, sem maðurinn sagði, var mér fyllilega ljóst, að honum hefur ekki verið sköpuð starfsaðstaða. Og til hvers er þá að stofna embætti, ef ekki er jafnframt sköpuð starfsaðstaða fyrir embættið? Það hefur hæstv. ráðh. ekki gert enn, það þori ég að fullyrða.

Allar þessar aths. mínar bentu auðvitað til þess, alveg í samræmi við það, sem ég hafði túlkað í allri minni ræðu, að heimildirnar væru víðtækar, en aðgerðirnar væru hégómi, og ég benti á algert áhugaleysi og sinnuleysi í þessu máli, og það vítti ég og það er ástæða til að víta það.

Menn segja: En það á að verja einni millj. kr. til almannavarna á árinu 1963. Það stendur í fjárlagafrv. — Mikið rétt. En það verða aðeins sárafáar af heimildum frv., sem hægt verður að framkvæma fyrir þessa einu millj. Það er mér og sjálfsagt flestum hv. þm. fyllilega ljóst. Nú tókum við eftir því, þegar Háskóli Íslands var settur fyrir skömmu, að þá flutti háskólarektor þar þakkarávarp til núv. hæstv. ríkisstj. fyrir það, að það er nú í fyrsta sinn í sögunni, sem það hefur gerzt, að allar óskir háskólans um fjárveitingar hefðu verið uppfylltar. Þetta fannst mér afskaplega fallegur sálmur, mikil lofgjörð, og ef hún væri að verðieikum, þá væri þetta einn af okkar fegurstu sálmum, sem sungnir hefðu verið. Nú hefur það verið upplýst í fjvn. Alþingis, að eðlisfræðistofnunin, sem er deild í Háskóla Íslands, hefði á yfirstandandi ári verið í fjárþröng og væri í mikilli fjárþröng og yrði í enn meiri á næsta ári, en óskum hennar og beiðni um aukið fjármagn hefði v erið synjað. Til hvers ætlar nú eðlisfræðistofnunin að verja þessu aukna fé, sem hún segist þurfa? Jú, það hefur verið tekið í mál að fela henni geislunarmælingar í landinu, og annar hvor erlendi sérfræðingurinn, Holtermann eða danski læknirinn, sagði, að það þyrfti að byggja upp mjög víðtækt geislamælingakerfi í landinu með 80–100 mælingarstöðum, en hingað til hafa mælingarnar farið fram á örfáum stöðum. Geta menn nú gert sér í hugarlund, að þetta muni kosta eitthvað aukið fé? Jú, það munu flestir geta það. Og hve mikið fé? Mér er tjáð, að forstjóri eðlisfræðistofnunarinnar, einn af prófessorunum við háskólann, telji, að það muni þurfa um 520 þús. kr. í þetta. Og formaður fjvn. mun hafa upplýst, að það sé ætlunin, að þessi kostnaður við geislunarmælingarnar verði greiddur, ekki af fjárhagsáætlun háskólans eða stofnana hans, heldur af milljóninni, sem ætluð er til almannavarna, þessi eini liður. Ef þetta er rétt, þá eru eftir 480 þús. kr. til allra annarra framkvæmda hinum víðtæku heimildum frv. um almannavarnir. Sjá menn þá, hvort það er ofmælt hjá mér, að hér sé um skollaleik að ræða og tilraun til að blekkja þjóðina með fölskum vonum um öryggi, því að það er engin vörn, hvorki gegn geislunarhættu né öðru, að pappírsgagni eins og þessu frv.

Ég vildi gjarnan fá að vita, hvort þetta er rétt, að þessi deild háskólans eigi að takast á hendur þetta viðtæka grundvallarverkefni, en ekki fá til þess fjárveitingu og þessi fjárveiting muni þurfa að vera yfir hálfa millj. kr. og það eigi að taka það af þeirri einu millj., sem ætluð er til allra almannavarnaráðstafana í landinu. Ef þessu verður svarað játandi, þá er það jafnframt játning á því, að allar mínar staðhæfingar um lítinn áhugavott, eins og stendur á framkvæmdum í málinu, séu staðreynd, en ekki laust mál, sem ekki sé mark á takandi.

Það er alveg tvímælalaust skoðun mín, að ef nokkra viðleitni á að sýna til þess að framkvæma þetta frv. sem lög, þannig að aukna vörn leiði af fyrir þjóðina, þá þurfi miklu, miklu stórkostlegri fjárveitingar til en nú eru ætlaðar til þeirra hluta. Að öðrum kosti held ég míg við þá skoðun mína, að hér sé um sýndarmál að ræða, sem eigi að gera í framkvæmdinni að hégóma.

Þá sagði hæstv. ráðh., að ég færi með rangt mál, að það væri ósatt hjá mér, að Holtermann hershöfðingi og Toftemark læknir og okkar ungi embættismaður, Ágúst Valfells, héldu því fram eða það mætti sjá það af svörum þeirra og upplýsingum, að Keflavíkurflugvöllur og setuliðið væri háskavaldurinn, — þetta væri alls ekki rétt, og ráðh. kom með þá skýringu til þess að reyna að sanna, að þetta væri rangt hjá mér, að það væri ekki Keflavíkurflugvöllur og herliðið, heldur væri það bara tilvist vallarins, sem væri hættuvaldurinn. Ég held, að öll viðleitni hæstv. ráðh. til þess að gera mig að ósannindamanni út af þessu atriði sé unnin fyrir gýg. Hann vitnaði í svar Ágústs Valfells, sem er að finna á bls. 9 í mínu nál. Þar segir hann, með leyfi hæstv. forseta:

„Hættusvæðin eru fyrst og fremst högg og hitaáhrifasvæði sprengna af þeirri stærð, sem þyrfti til að eyðileggja líkleg skotmörk. Keflavíkurflugvöllur er eitt líklegasta skotmarkið hér á landi vegna þeirrar þýðingar, sem hann sökum stærðar og legu hefur fyrir stórar flugvélar.“

Keflavíkurflugvöllur, af hverju er hann hættulegur? Af því að hann er herstöð og af því að þar er lið, sem hernaðarþjóðin, Bandaríkin, telur nauðsynlegt til þess að notfæra sér þessa herstöð. Það gerir hann að líklegu skotmarki, eins og sérfræðingurinn orðar það, að hér er herstöð, Keflavíkurflugvöllur, með herliði og hergögnum, sem talin eru nauðsynleg með slíkri stöð. Þetta allt sameiginlega gerir hann að líklegu skotmarki, og þar af leiðandi verða hitaáhrifa- og höggsvæði af sprengjum, sem á hann væri varpað, hættuleg lífsöryggi fólksins þar í kring á margra km svæði eftir upplýsingum þessara sömu sérfræðinga hæstv. ríkisstj. Um það, hvort ég hafi logið þessu á Holtermann hershöfðingja eða ekki, sem mátti þó líka heyra af orðum hæstv. ráðh., þarf ekki að fara í neinar grafgötur, því að Holtermann hershöfðingi segir í alllöngu og þó jafnframt mjög skýru máli, að hætturnar af Keflavíkursvæðinu séu svo miklar, að það þurfi að fjarlægja öll kvikindi af því svæði, ekki bara fólk, heldur allar skepnur líka. Það er ekki bara af hinum dauða Keflavíkurflugvelli, sem þessi hætta stafar. Nei, það er af því, að þarna er umsamin herstöð með herliði og hergögnum og öllu tilheyrandi.

Svona var margt af röksemdafærslum hæstv. ráðh., og það þarf enginn að ætla það, að Bjarni Benediktsson sé svo sneyddur rökfræðilegri hugsun, að þetta geti stafað af þeim sökum. Nei, þarna er hann að leika leik, sem hæstv. ráðh. sæmir ekki að leika. Og þar að auki tókst honum ekki vel upp í hlutverkinu, það mun enginn geta sagt. Ef hér væri ekki herliðið frá Bandaríkjunum, ætli það væri þá svo mjög hættulegt, að það væri eytt stórum sprengjum á auðan og tóman Keflavíkurflugvöllinn? Ég held ekki. Það er vitanlega hernaðarviðbúnaðurinn, sem þar er, sem er hættuvaldurinn. En ráðh. segir: Það er bara tilvist mannvirkjanna, — ég skrifaði það orðrétt eftir honum, — það er bara tilvist mannvirkjanna, sem leiðir hættu yfir okkur. Þess vegna er það rétt, að það þurfi að sprengja hann upp. — Og ætlar þá hæstv. ríkisstj. að láta sprengja hann upp, — mér er spurn, — vill ekki hafa þennan hættuvald, Keflavíkurflugvöllinn sjálfan? Hún lætur sennilega sprengja hann upp þá eða búa til varnarbyrgi fyrir þúsundir manna ella.

Sama var um Hvalfjörð. Þar sagði annar erlendi sérfræðingurinn, að eitt af hættulegustu svæðunum í styrjöld gæti orðið Hvalfjörður og það væri jafnvel ástæða til þess að flytja allt fólk af Hvalfjarðarsvæðinu. Af hverju Hvalfjörður? Jú, af því að hann er líkleg flotahöfn, herskipahöfn í þjónustu Atlantshafsbandalagsins, og af því leiðir hættu. Og þá erum við komnir að þessu, að erlendi sérfræðingurinn nefnir tvo staði sem þá alhættulegustu, sem líkleg skotmörk, Keflavíkurflugvöll með herliði og hergögnum og Hvalfjarðarsvæðið sem hugsanlega flotahöfn og birgðastöð, stórkostlega olíu- og benzínbirgðastöð, sem byggð var vegna síðasta stríðs og er leigð í bili íslenzkum aðilum, en á að vera tiltæk og henni viðhaldið til þess að vera tiltæk birgðastöð í næstu styrjöld. Og þar er setuliðið líka, þar er líka setulið. Þarna eru nefndir tveir staðirnir í landinu, sem hafa hernaðarmannvirki og setulið. Og samt á ég að vera ósannindamaður að því, að það sé eins og hér segir í mínu nál., með leyfi hæstv. forseta:

„Af þessum svörum er í fyrsta lagi ljóst, að ægileg hætta vofir yfir Íslandi og íslenzku þjóðinni, ef kjarnorkustyrjöld brytist út. Þá er jafnljóst, að bráðasta hættan er bein afleiðing af því, að erlent stórveldi hefur herstöð og herlið í landinu. Þetta kemur berlega í ljós í álitsgerð Holtermanns hershöfðingja, sem ráðleggur brottflutning fólks og fénaðar af Keflavíkursvæðinu og jafnvel úr Hvalfirði, hið sama er og viðurkennt í skýrslugerð Toftemarks yfirlæknis, og enn er þetta sama rækilega staðfest með svörum hins unga embættismanns, almannavarnastjórans, hér að framan. Varnarliðið svokallaða er hættuvaldurinn, hinn varði hluti Íslands er hættusvæðið, sem ráðgert er að flytja fólkið frá.“

Þetta var mín staðhæfing og mín ályktun af þessum svörum. Það er vitanlega hægt að deila um það, hvort mínar ályktanir af þessum svörum séu réttar. En það er ekki hægt að brigzla mér um það, að ég fari með ósannindi á hendur þessum mönnum, hverra gögn við höfum hér fyrir augunum allir saman.

Þá sagði hæstv. ráðh., og þá tókst honum nú upp í rökleysunum: „Hv. þm. Hannibal Valdimarsson prentar svör Ágústs Valfells.“ Það gerði ég, ég prentaði þau í nál. „Þar með afsannar hann kenninguna um, að litlum vörnum verði við komið.“ M.ö.o.: ef hæstv. ráðh. Bjarni Benediktsson prentar einhverjar skoðanir mínar, þá er þar með sannað, að skoðanir mínar séu réttar. Er nokkur rökþráður í þessu? Ekki vitund. Ég prentaði svör Valfells, en ég lagði engan dóm á, hvort þau væru rétt, þar með sannaði ég ekkert með því að láta prenta þessi svör hans. Í því felst vitanlega engin sönnun. Upplýsingar hans geta verið rangar, alveg eins og þær geta verið réttar. En ég taldi alveg sjálfsagt að taka orði til orðs svör hans við þeim spurningum, sem ég hafði lagt fyrir hann.

Nú getur vel verið, að hinn ungi embættismaður, Ágúst Valfells, sé mjög vel dómbær á þessa hluti. En vitanlega er hann þó ekki óskeikull, og engar fullnægjandi sannanir geta hans skoðanir því verið okkur um það, hvað sé raunverulegt í þessum efnum. Hér er um mikið mál að ræða, sem mikið er umdeilt. Það eru stærri karlar en við og herfróðari en við erum hér, sem eigum sæti á hv. Alþingi, sem deila um það, hvaða varnartæki koma að gagni í algerri atómstyrjöld. Nýlega ritaði öldungurinn brezki og heimspekingurinn frægi, Bertrand Russell, grein, og hann segir þar aðallega frá nýútkominni bók eftir amerískan herfræðing, einn af þeim herfræðingum, sem víðtækasta þekkingu hafi á þessum málum í Bandaríkjunum, hann heitir Richard Fricklund. Russell segir, að þetta sé slík merkisbók, sem allra flestir eigi að lesa og kynna sér efni hennar, því að það er maður, sem hafi einna grundvallaðasta þekkingu allra á þessum málum. Þá víkur hann að því, að í þessari bók Richards Fricklunds sé skýrt frá tveimur hernaðaráætlunum Bandaríkjastjórnar. Það sé í fyrsta lagi gert ráð fyrir, ég tek kaflann alveg orðréttan, með leyfi hæstv. forseta:

Herra Fricklund segir frá tveimur áætlunum, sem bandaríska hermálaráðuneytið lét gera 1960 varðandi hugsanlegan gang kjarnorkustyrjaldar. Þessar áætlanir segir hann að hafi verið gerðar með aðstoð rafmagnsreikniheila og fullkomnustu sérfræðinga í hermálum. Báðar áætlanirnar eru miðaðar við það, sem vænta megi, ef stríð skylli á 1963. Í hinni fyrri áætlun er gert ráð fyrir, að Rússar geri árás á Bandaríkin án fyrirvara. Niðurstaðan var sú, að af 195 millj. íbúa Bandaríkjanna mundu 150 millj. farast, en í Rússlandi 40 millj., þ.e. 150 millj. mundu farast af 195 millj. Bandaríkjamanna, 40 millj. lifa af þessa árás, sem þeir þarna voru að reyna að reikna út. Í Rússlandi mundu svo farast í þessari eldhríð 40 millj. af 220 millj. Telur höfundur, að þetta mundi vera sigur fyrir Rússland. Hann leggur á það áherzlu, að þessi áætlun sé niðurstaða kaldra, starfrænna útreikninga. Hin áætlunin gengur út frá annarri kenningu, þeirri, að Rússar hefji umfangsmikla árás án kjarnorkuvopna á Vestur-Evrópu og að Bandaríkin svari síðan með kjarnorkuvopnum, Í því tilviki er talið, að 75 millj. mundu farast í Sovétríkjunum og 110 millj. í Bandaríkjunum. Þetta er á bls. 3 og 4 í þessari tilvitnuðu bók. Þess er ekki getið, hvað verða muni um íbúa Vestur-Evrópu, en höfundurinn gefur í skyn, að eftir slíka styrjöld mundu það verða Kínverjar, sem ríkið erfðu. En um áreiðanleik þessarar bókar segir Bertrand Russell heimspekingur þetta: Nýjasta og áreiðanlegasta bókin um bandaríska hermálastefnu, 100 millj. manna lifa, eftir Richard Fricklund, segir hiklaust líkur á kjarnorkustríði hafa ekki minnkað, heldur aukizt.

Nú vita það allir, að hvergi í veröldinni hefur verið lagt annað eins ógrynni fjármagns í það að byggja loftvarnabyrgi, svokölluð öryggisbyrgi, fyrir fólkið og árum saman unnið að því að byggja upp varnir, hervarnir og almannavarnir, eftir fyllstu þekkingu sérfræðinga. Svo sitja sérfræðingarnir sjálfir, þeir færustu, reikna út forsendur, setja síðan sínar forsendur í rafmagnsreikniheila og fá út, að þetta sé varnarmátturinn í kerfinu, sem búið er að byggja upp, að 150 millj. Bandaríkjamanna kunna að farast og aðeins 40 eða svo lifa, eða í hinu tilfellinu 110 millj. og af Rússa hendi 75 millj., þegar byrjunin væri árás á Evrópu án kjarnorkuvopna og Bandaríkin svöruðu með kjarnorkustríði.

Ég hygg, að okkur hæstv. dómsmrh. skorti báða þekkingu til þess að ræða um þessi mál og gera nokkra útreikninga um þetta. En hvað sýnir þetta og sannar? Það sýnir það, að í Bandaríkjunum, sem lengst munu vera komin í að byggja upp almannavarnakerfi, er nú sagt, að meginhluti þjóðarinnar muni farast, ef til kjarnorkustyrjaldar dragi, og þetta eru niðurstöður rafmagnsreikniheila út frá forsendum færustu herfræðinga þeirra. Geta menn nú sagt, að það þurfi lítið annað en samþykkja frv. á Alþingi Íslendinga, sem sagt sé í 1. gr. að eigi að koma í veg fyrir, að almenningur verði fyrir líkamstjóni eða eigna? Er það ekki að ganga gegn staðreyndum og faglegum upplýsingum, sem við getum aflað okkur?

Ég hef haldið því fram, að það sé mjög vafasamt, að hvaða gagni varnir komi í algerri kjarnorkustyrjöld. Ég held, að í samræmi við það, sem ég hef nú vitnað til, sé það sízt ofmælt. Bandaríkin eru umfram öll önnur lönd land varnarbyrgjanna. Það fékkst nokkur reynsla af varnarbyrgjum í síðustu heimsstyrjöld, m.a. í Bretlandi, því að þar voru miklar loftárásir gerðar, á London ekki síst, og þá var það margur auðmaðurinn í London, sem hafði viðbúnað, mikinn viðbúnað, eftír efnum sínum. Einn af bankastjórum Lundúnabanka ætlaði sannarlega að lifa af loftárás, þó að það kæmi loftárás á hans hús, og bjó út eitt forláta loftvarnabyrgi. Það var gert eftir öllum kúnstarinnar reglum og honum og hans fólki skyldi nú borgið. Það fara ekki sögur af því, að þetta loftvarnabyrgi hafi verið skotið í tætlur og fólkið farizt af þeim sökum. En það gerðist annað, sem hafði ekki verið reiknað með, í sambandi við búnað byrgisins. Það féll sprengja á Lundúnaborg ekki alllangt frá þessum stað, þar sem bankastjórinn hafði búið um sig og sitt fólk, og það gerðist ekki annað merkilegra en það, að það tættist í sundur klóakleiðsla borgarinnar í þessu hverfi, en afleiðingin varð sú, að klóakvökvinn kom upp um byrgi bankastjórans og þar fórst hann með öllu sínu fólki.

Þetta er eitt nokkuð skýrt dæmi, tekið úr reynslunni, alkunnugt dæmi um það, hvernig loftvarnabyrgi gefist, þó að þau sjálf standist það, sem þeim er ætlað að standast.

Hæstv. ráðh. sagði, að það væri enginn kominn til með að segja það, að byrjunin á næsta stríði yrði kjarnorkustyrjöld. Og ég er honum alveg sammála um það, um það vitum við ekkert. Það getur verið, að það verði, og bæði Holtermann og danski læknirinn segja, að það megi fyrst og fremst reikna með því, að það verði alger kjarnorkustyrjöld, ef til styrjaldar dragi. En það má líka vel vera, að það yrði barizt með öðrum vopnum til að byrja með, og hefði þá hæstv. ráðh. rétt fyrir sér í því. En Bertrand Russell er á öðru máli um þetta, því að hann segir, með leyfi hæstv. forseta, í upphafi sinnar greinar, sem ég minntist á áðan:

Mikill fjöldi fólks lítur á hættuna af kjarnorkustríði með kæruleysislegri bjartsýni. Það gerir sér grein fyrir, að kjarnorkustríð mundi verða hræðilegt, og það heldur, að báðir aðilar muni hliðra sér hjá átökum. Ég vildi óska, að ég gæti verið sömu skoðunar. En þeir vitnisburðir sérfræðinga eru nægir fyrir hendi, sem ótvírætt gefa í skyn, að kjarnorkustríð er ekki aðeins mögulegt, heldur líklegt. Það verður að minni hyggju að gera fyrst og fremst ráð fyrir því, að það sé kjarnorkustyrjöld, sem við þurfum að búast til varnar gegn, því að hvað yrði, ef við legðum of fjár í almannavarnir, sem allar miðuðu við aðrar tegundir styrjaldar en kjarnorkustyrjöld? Svo yrði kjarnorkustyrjöld. Þá yrðu allar okkar varnir til einskis.

Ég held því, að menn verði að miða allar varnir sínar við hinar ægilegu, hugsanlegu kjarnorkustyrjaldir, af því að sá möguleiki er sízt af öllu útilokaður, heldur, eins og Bertrand Russell og margir aðrir segja, líklegur, blátt áfram líklegur.

Til þess að styðja þessa skoðun sína, að það væri ekki líklegt, að það yrði kjarnorkustyrjöld, sem við þyrftum að horfast í augu við, brá hæstv. ráðh, sér til Indlands og Kína. Og ekki byrjuðu þeir með kjarnorkustyrjöld, segir hann. Nei, mikið rétt. En hvorug þjóðin, sem þarna á í landamæraskærum og styrjöld, er kjarnorkuveldi. Mundi sú staðreynd vafalaust valda nokkru um, að hvorug sú þjóð, sem þar er stríðsaðili, er kjarnorkuveldi. En er það ekki fyrst og fremst það, sem heimurinn óttast í dag, að það verði kjarnorkuveldin, stórveldin, sem lendi saman í styrjöld? Vitanlega er það, sem skapar óttann í veröldinni í dag. Það er það, sem fær fólk til þess að taka í mál sitthvað, sem kynni að verða til varnar, flutning burt úr borgum á þúsundum eða milljónum manna, grafa fólk niður í jörðina, höggva byrgi inn í kletta og þar fram eftir götunum, sem þó er engin vissa fyrir að komi að fullu gagni.

Ég held, að hv. þingheimur hefði frekar mátt æskja þess af hæstv. ráðh., að hann hefði útlistað fyrir okkur, hvað hann hefði áformað sem væntanlegur æðsti maður almannavarna á Íslandi að yrði gert til almannavarna, heldur en að fara til Indlands og Kína í þeim tilgangi að reyna að sannfæra okkur um það, að við þyrftum ekki að óttast kjarnorkustyrjöld, því að þannig hefðu þessar þjóðir byrjað að berjast um fjalllendisauðnir á landamærum Indlands og Kína, án þess að beita kjarnorkuvopnum. Þetta eru líka þar að auki ákaflega haldlaus rök, og bendir ákaflega lítið í þá átt, að stórveldin mundu ekki beita kjarnorkuvopnum, ef þeim lenti saman í styrjöld, og það er það, sem við óttumst að gerist. Það eru kjarnorkuveldin með þessi ægilegu vopn í sínum fórum, og það er margt, sem gæti orðið til þess að hleypa slíku af stað. Hér í grein Bertrands Russells er t.d. tekið fram sem hugsanlegar orsakir til þess, að ósköpin. færu af stað, með leyfi hæstv. forseta:

1) Þeir, sem fingurna hafa á gikknum, haldi sönsum, og fyrir því er engin vissa. 2) Að engum verði á nein slysni. Fyrir því er heldur engin vissa. 3) Að engar misreiknanir verði um fyrirætlanir óvinarins. 4) Að smástríð magnist ekki síðar í heimsstríð. 5) Að Rússar eigi enga vörn gegn flugskeytum, sem þeir eftir þessu virðast ekki vita um, hvort sé.

Út frá þessu vitnar hann til Fricklunds, höfundar bókarinnar, og segir:

Hann telur ekki trúlegt, að öllum þessum skilyrðum verði fullnægt, og ég held, að við getum verið honum sammála um það.

Nei, ég harma það enn og aftur, að hæstv. ráðh. skuli enn engar upplýsingar hafa fengizt til þess að gefa um það, hvernig hann ætlaði að framkvæma almannavarnir á Íslandi, og láta okkur vita það, ef hann kann ráð til þess að veita þjóðinni öryggi í hugsanlegu kjarnorkustríði með 1 millj. kr. fjárveitingu. Kallaði ég hann gera vel, ef hann getur sýnt nú fram á, að það sé hægt fyrir slíkan smápening, því að þar kemur okkur enn í hug setningin: Hvað er milljónin á okkar dögum?

Vegna þessa, hversu fréttafár hæstv. ráðh. var um framkvæmd almannavarna í okkar landi, en það verður hann, sem þar kemur til með að stjórna, a.m.k. fyrstu mánuðina, framkvæmdinni á þessum lögum, — vonandi verður það nú ekki miklu lengur, — þá vildi ég lita svo á, að mér mætti leyfast að reyna að kalla hæstv. ráðh. heim frá Kína og heim til okkar lands til þess að hugleiða með mér, hvað hann ætlar að gera.

Ég vil því nú í allri hógværð spyrja hann í fyrsta lagi: Er ætlunin að gera áætlun og hefja annan undirbúning að brottflutningi æðstu stjórnvalda landsins í varnarbyrgi utan Reykjavíkur? Þessi spurning er borin fram í tilefni af þeirri fullyrðingu Holtermanns hershöfðingja, að aðsetur æðstu stjórnvalda sé fyrsta hugsanlega skotmark í hverju landi. Og þess vegna langar mig til að vita, hvort þetta sé ætlunin.

Í öðru lagi spyr ég hæstv. ráðh.: Er ætlunin að byggja varnarbyrgi á Suðurlandi, Suðurlandsundirlendinu eða annars staðar, vegna hugsanlegra fólksflutninga af Keflavíkursvæðinu, og hvað mundu slík varnarbyrgi þurfa að vera víðtæk og kosta mikið? Að þessu er spurt af því tilefni, að Holtermann hershöfðingi segir, sem raunar liggur í augum uppi: Möguleikarnir til brottflutnings fólks eru alveg háðir því, hvaða skilyrði eru til að koma fólkinu fyrir á nýjum stöðum. — Þess vegna verðum við að fá að vita: Er ætlunin að búa fólkinu af Keflavíkursvæðinu og að einhverju leyti fólkinu í Reykjavíkurborg öryggi með því að byggja byrgi, varnarbyrgi, t.d. einhvers staðar á Suðurlandsundirlendi eða annars staðar í hæfilegri fjarlægð frá þessum hugsanlegu skotmörkum?

Þriðja spurning mín er á þessa leið: Hvað kostar Arnarhólsbyrgið samkv. áætlun verkfræðinga þeirra, sem það verk framkvæmdu? Þessi áætlun á að liggja fyrir, en við höfum ekkert fengið að vita um niðurstöður hennar. Hæstv. ráðh. hlýtur að eiga aðgang að vitneskjunni um það, hverjar eru niðurstöðutölur þessarar áætlunar. Ég spyr um þetta af því, að þessi áætlun er til, það er upplýst í þskj., og það gæfi okkur aðstöðu til þess að gera okkur hugmyndir um, hvað loftvarnabyrgi af ákveðnum stærðum kæmu til með að kosta, einkanlega þegar búið væri að staðfæra þessa áætlun og heimfæra hana við núv. verðlag í landinu.

Í fjórða lagi spyr ég hæstv. dómsmrh.: Hvaða opinber varnarbyrgi eru fyrirhuguð í sjálfri Reykjavík, þ.e.a.s. í miðbænum, hvað mundu þau rúma margt fólk og hvað mundu þau kosta?

Margs annars mætti spyrja. Ég vænti greinargóðra svara um þessi fáu atriði, fjögur atriði. Ætlar hæstv. ráðh. að breyta öllum byggingarsamþykktum í kaupstöðum landsins með tilliti til þess að geta fyrirskipað húsbyggjendum að hafa loftvarnabyrgi af margföldum styrkleika, sem þoli marga andrúmsloftsþrýstinga, og leggja þannig aukinn kostnað á hvern einasta húsbyggjanda í kaupstöðum landsins? Ætlar hann að gera það með reglugerðum?

Ef mér hefur nú tekizt að fá hæstv. ráðh. heim frá Kína, þá vildi ég vænta þess, að hann gæfi sér tóm til að svara þessum spurningum.

Hæstv, ráðh. helgaði svo alllangan kafla í ræðu sinni hugtakinu hlutleysi og taldi þá menn vera mikla afglapa, sem aðhylltust hlutleysisstefnu. En hann komst alltaf að þessari niðurstöðu, að það sýnir sig, að hlutleysi er ekki haldgott, því að Indverjar hafa orðið fyrir árás, þeir hafa orðið fyrir hernaðarárás, þó að þeir hafi lýst yfir hlutleysi: En mundi nú ekki vera hægt að nefna einhverja þjóð gráa fyrir járnum, sem hefur varið allt að því helmingi þjóðarteknanna til hervarna, og hún hafi samt orðið fyrir árás? Ég held það: Ég held, að þau dæmi séu mörg, og mætti þá ekki alveg eins eftir rökfræði hæstv. ráðh. álykta sem svo: Ekki er nú hervæðing merkileg vörn, ekki er mikið hald í hervörnum? — Haldleysi hervarna er sannað, ef einhver hervædd þjóð verður fyrir árás, alveg eins og hann sannar haldleysi hlutleysis með því að nefna þess dæmi, að einhver hlutlaus þjóð hafi orðið fyrir árás. En er reynsla Svía af hlutleysi svo hörmuleg? Er reynsla Svisslendinga af hlutleysi svo hörmuleg? A.m.k. ekki hörmulegri en svo, að hvorug þessara þjóða vill fyrir nokkurn mun víkja frá sinni hlutleysisstefnu.

Ég fer ekkert í grafgötur um það, að Alþb. hefur lýst því yfir, að það vilji, að Ísland verði hlutlaust land utan allra hernaðarbandalaga og telji það æðsta hlutverk sitt að stilla til friðar og leiða til sátta milli stríðandi aðila í heiminum og það er hlutverk, sem væri Íslandi til sæmdar. En það stuðlar ekki að friði í heiminum með því að leigja öðru af kjarnorkuveldum heimsins hernaðaraðstöðu og herstöð í sínu landi.

Það er rétt, að niðurstaða mín er sú, að fjarlæging hersins væri okkar helzta vörn. Mannlaus, yfirgefin herstöð, sem ekki væri lengur herstöð, Keflavikurflugvöllur, held ég að ekki mundi leiða mikla tortímingarhættu yfir þjóðina, þó að hann væri ekki eyðilagður, þó að hann væri ekki sprengdur upp: Mér er tjáð, að það þurfi líklega ekki annað en að flytja ónýta bíla og annað skran á flugvöll til þess að hann sé gerónýtur og engin flugvél, hvorki hernaðarflugvél né aðrar, geti á hann setzt, það þurfi ekki að vera svo mikið til þess, að flugvöllurinn sé ónothæfur. Og ég held, að það væri miklu nærtækara en að fara í einhverju fáti og fári og stjórnleysisfálmi að sprengja upp okkar flugvelli. En mér lízt ekki á þá kenningu, þótt hæstv. dómsmrh. hafi tekið vel undir hana, það verð ég að segja.

Þá var það einn kafli í ræðu hæstv. ráðh., að samþykkt sú um brottflutning hersins, sem vitnað er til í rökst. dagskránni og gerð var á Alþingi 28. marz 1956, sé dauð og grafin og ekki í gildi. En ég hef haldið því fram, að hún sé enn í fullu gildi. Og röksemdafærsla hæstv. ráðh, var á þá lund: Vinstri stjórnin framkvæmdi ekki þessa ályktun Alþingis, þar með er hún dauð og grafin. — En ég segi: Þessi ályktun hefur verið gerð á Alþingi, það er vilji Alþingis, og það hefur ekki verið samþykkt önnur ályktun á Alþingi, sem fari í gagnstæða átt. Meðan svo er ekki, er þessi ályktun í gildi sem viljayfirlýsing Alþingis. Og það er ekkert síður skylda hæstv. ráðh. Bjarna Benediktssonar og meðráðh. hans í núv. ríkisstj. að framkvæma þetta, ef þeir telja þannig horfa í heiminum, heldur en það var skylda vinstri stjórnarinnar að gera það. Það var vissulega skylda vinstri stjórnarinnar að gera það, en um það fékkst ekki samkomulag, þegar Eden hóf Súez-ævintýrið, og þá þótti horfa allófriðlega í heiminum um skeið, en afleiðingarnar af því urðu þær, að Eden dó sem stjórnmálamaður og herinn fékk að lafa áfram á Íslandi, því miður. Það má segja, að það hafi e.t.v. fyrst og fremst verið vegna ráðherrabróður míns í ríkisstj., Guðmundar Í. Guðmundssonar, sem enn fer með utanríkismál. Ég vil nú segja, að hann hafi ekki verið nema hálfbróðir minn sem ráðh., því að hans varð sjaldan vart við lausn almennra mála í þeirri ríkisstj., nema þá þegar hann þurfti að taka af skarið fyrir erlenda aðila, eins og í utanríkismálunum að þessu leyti.

Ályktanir, sem Alþingi gerir, falla ekki úr gildi, ef þær eru ótímabundnar, nema því aðeins að Alþingi geri ályktun, sem gangi í þveröfuga átt. Þessi ályktun Alþingis er því enn í fullu gildi.

Það, sem úr sker um niðurlag okkar rökst. dagskrár og um það, hvað við viljum að sé heimilt að gera í almannavarnamálum, það er, að til séu lagaheimildir um hvers konar tiltækar varnaraðgerðir á stríðstímum í þeirri löggjöf, sem nú er í landinu, lögunum, sem voru sett á síðustu styrjaldarárum og að beztu manna yfirsýn viðbætur tvær við þá löggjöf að stríðslokum, síðast 1951. Þá var að beztu manna yfirsýn á Alþingi ekki talin þörf á víðtækari heimildum, og langsamlega minnst af þeim heimildum, sem í þeim lögum felast, hefur verið framkvæmt. Heimildirnar hafa ekki verið notaðar. Það er ekki það, sem hefur vantað, að hér væru heimildir fyrir hendi. Það er því ærið verkefni fram undan, og ég veit, að milljónin mundi ekki hrökkva nándar nærri til að framkvæma þær lagaheimildir, sem eru fyrir hendi um framkvæmd varnanna fyrir okkar þjóð. Til þeirra laga vitnum við, og þær heimildir teljum við að eigi að nota.

Hæstv. ráðh. var að reyna að gera sér mat úr því, að við ráðh. Alþb., þegar varnarsamningurinn við Bandaríkin var framlengdur 1956, hefðum ekki sagt af okkur. Nei, það hefði komið fyrir lítið, þó að við hefðum sagt af okkur, því að það var náttúrlega til að gefa málið alveg á hönd þeirra manna, sem höfðu okkur andstæðar skoðanir í hermálunum. En við áttum líka eftir að afgreiða m.a. annað stórmál, sem Sjálfstfl. var ekki trúandi til að leysa og við áttum því ekki og máttum ekki hlaupa frá. Það var landhelgismálið. Við leystum það, áður en vinstri stjórnin sundraðist, og það var hið ömurlega hlutskipti núv. hæstv. ríkisstj. að skila aftur nokkru af áður fenginni landhelgi Íslands, að hefja undanhald í því máli, sem hæstv. núv. dómsmrh., Bjarni Benediktsson, hafði sjálfur látið á þrykk út ganga að Ísland væri búið að sigra í, sem sé landhelgismálinu, þegar við helguðum okkur í því 12 mílur.

Hæstv. ráðh. hermdi upp á vinstri stjórnina svik í sambandi við framkvæmdina á því að táta herinn fara úr landinu. Það er rétt, vissir aðilar í ríkisstj. brugðust þar, og á þeirri stundu, þar sem málið var sérstaklega tekið upp, urðum við að fallast á frestun á framkvæmdinni. En við gáfum málið alls ekki upp. Þeir hafa svikið í þessu máli, sagði dómsmrh., en við svíkjum ekki, við höldum okkar loforð. — Og þá hló ég, og það var þá, sem honum heyrðist að ég ætlaði að segja eitthvað, því að ég hló að þessari firra hæstv. ráðh. Hafi nokkur ríkisstj. á Íslandi svikið stefnu sina, er það auðvitað hæstv. núv. ríkisstj. Hún lofaði bættum lífskjörum. Hvernig eru lífskjörin í dag? Hafa þau stórlega batnað? Hjá nokkrum stóreigna- og hátekjumönnum kannske, en ekki hjá þjóðinni. Nei, hún hefur gersamlega svikið þá stefnu sína að bæta lífskjörin í landinu. En það eru líka vissir menn í núv. hæstv. ríkisstj., sem hafa lofað því og það stendur skjallegt eftir þá og kallar á þá, ýtir við samvizku þeirra: Aldrei her á friðartímum á Íslandi. — Er enginn her á Íslandi? Hafa aldrei verið friðartimar síðan þetta loforð var gefið, eða hefur eitthvað verið svikið? Jú, það hefur eitthvað verið svikið þarna, það er ekkert um það að villast. Og það er einmitt nokkuð nærri höggvíð þeim hæstv. ráðh., sem hrópaði upp: Víð svikjum ekki það, sem við lofum.

Ein af röksemdafærslum hæstv. ráðh. í hans löngu ræðu var þetta: Svisslendingar; sem eru hlutlaus þjóð, byggja varnarbyrgi. Þetta sannar haldleysi hlutleysisstefnu. — Gott og vel. Við skulum líta á þessa sönnun. Bandaríkin, sem eru hernaðarþjóð, kjarnorkuveldi og hafna hlutleysisstefnu, byggja öllum öðrum þjóðum meira af varnarbyrgjum. Sýnir þetta ekki haldleysi hervæðingar? Vitanlega. Með sömu röksemdafærslu gerir það það. Varnarbyrgin í Bandaríkjunum sýna greinilega, að Bandaríkin telja sig ekki vera óhult fyrir árásum, þó að þau hafi óvígan her og þótt þau hafi kjarnorkuleyndarmálið í sínum höndum. Ég er fyllilega sammála því, að okkur beri að gera allt, sem unnt sé að gera, til þess að vernda lif og eignir Íslendinga. En þá er miklu haldbetri stefna að minni hyggju röggsamlegar og myndarlegar framkvæmdir og aðgerðir í varnarmálum, þó að heimildir væru ekki eins víðtækar, heldur en víðtækar heimildir með engri eða lélegri og slælegri framkvæmd, því að af hinu síðarnefnda leiðir, að þjóðin gæti verið leidd í andvaraleysi um varnaraðstöðu sina, þegar henni er talin trú um, að það sé ekki mikil hætta á kjarnorkustríði, — það er ein kenning hæstv. ráðh., — og þó að það komi, þá séu varnir til: að flytja fólkið í burtu af hættusvæðunum og grafa það í jörð niður í byrgi, sem helzt skulu höggvin í klett. Og þá þarf að liggja fyrir vitneskja um, að þetta ætli ríkisstj. að gera. En þá verður hún að taka á honum stóra sínum, þá verður hún að taka margar millj. kr., en ekki bara nokkur hundruð þúsunda, eins og eftir verða, ef rétt er upplýst, að 520 þús. af 1 millj. eigi nú að fara í geislavarnakerfin.

Ég lýk því þeim þætti ræðu mínnar, sem er svör til hæstv. ráðh., með því að óska þess eindregið, að hann bregði nú á það ráð að fræða okkur heldur um áform sín sem æðsta manns almannavarna, hvað hann ætli að gera og hvað hann hyggi að nauðsynlegustu aðgerðir í þeim efnum muni kosta, og læt þar með máli mínu lokið viðvíkjandi honum.

En þá stendur eftir hv. 1. þm. Vestf. (GíslJ), og honum má ekki gleyma, þó að hann standi að baki síns dómsmrh. Honum væri alveg rangt gert til með því. Það mátti ekki gleyma Katli einu sinni að baki Skugga-Sveins.

Það, sem gerði það eðlilegt og æskilegt, að hv. 1. þm. Vestf. kæmi í ræðustól, var það, að hann hafði haft uppi þau gífuryrði hér í sinni framsöguræðu sem frsm. meiri hl. heilbr: og félmn., að þm. Alþb., eins og hann sagði, ég skrifaði það upp eftir honum, — krefðust þess, að engar almannavarnir væru hér í landinu. Það var þetta, sem hann átti að sanna. Og hvar eru okkar kröfur um það, að engar almannavarnir skuli vera í landinu? Útlegging hv. þm. af þessari fullyrðingu í okkar garð var svo sú, að við værum sífellt að hugsa um það, að landið væri óvarið, til þess að Rússar gætu ráðizt á það sem auðvelda bráð og lagt það undir sig. Og hann hnykkti enn á og sagði: Þessir menn minnast þess ekki einu sinni, að bað rennur íslenzkt blóð í æðum þeirra. Þjóðsvikarar skyldum við heita út frá þessari fullyrðingu hans, að við krefðumst þess, að engar almannavarnir væru í landinu. Þetta erindi átti hv. þm. í ræðustól, að sanna þessa staðhæfingu sína. Gerði hann það í dag? Onei, hann fór erindisleysu í ræðustólinn til þess. Hann á eftir að sanna þetta enn þá. Og ég sagði, að ef hann kæmi ekki með. sönnur á þessa staðhæfingu sína, sem ég skrifaði upp eftir honum; þá væri hann minni maður. Og hann er það enn. Hann hefur ekki stækkað af því yfirklóri, sem hann flutti hér fram í dag, því að það voru engin rök, það var ekki að leggja skjöl á borðið fyrir því, að við hefðum krafizt, að engar almannavarnir skyldu vera á Íslandi. Og meðan hann gerir það ekki, er hann ósannindamaður að þessari staðhæfingu.

Þegar hann var með sitt yfirklór, vitnaði hann í orð mín um, að lög með víðtækum heimildum til varna, en linum framkvæmdum, væru verri en ekki. Er innihald þessarar setningar þess efnis, að ég krefjist, að varnir landsins séu minnkaðar? Onei, það er einmitt þveröfugt, ef maðurinn kann að lesa og skilja það, sem hann les. Það er krafa um meiri framkvæmdir á hinum víðtæku heimildum, því að heimild án framkvæmda taldi ég enga vörn, og það er hún heldur ekki. Síðan vitnaði hann orðrétt í niðurlagið á mínu nál., sem er svona, með leyfi hæstv. forseta:

„Auk alls þessa er nú augljóst mál, að engin alvara er hjá stjórnvöldum landsins um framkvæmd almannavarna. Embætti hefur að vísu verið stofnað og 1 millj. tekin á fjárlög, en það er líka allt og sumt. Getur nokkur maður talið, að þetta skapi þjóðinni öryggi?“

Er verið að heimta þarna, að dregið sé úr? Er verið að segja, að milljónin sé of mikið? Nei, það er verið að segja, að hún sé of lítil. Það er verið að heimta meiri framkvæmdir og gefa í skyn, að það mættu vera heldur þrengri heimildir samt, án þess að kæmi að tjóni. Þetta dugir hv. þm. engan veginn til að gera þau gífuryrði sín að sannleika, að Alþb.-þm. hafi krafizt þess, að engar almannavarnir séu í landinu.

Í framhaldi af þeim langa lestri um kommúnisma í dag fjasaði svo hv. þm. um allt milli himins og jarðar og sagði, að það væri kominn tími til að gera þjóðinni skiljanlegt, hvílíkir háskamenn kommúnistar væru. Ég hef ekkert á móti því, að hann verji kröftum sínum, það sem hann á eftir ólifað, til þess að gera þjóðinni þetta skiljanlegt, ef Morgunblaðinu hefur ekki tekizt þetta í áratuga baráttu sinni gegn kommúnisma. Ég held, að hann gerði vel í því að gera ekkert annað, það sem hann ætti eftir ólifað, heldur en berjast gegn kommúnisma með svipuðum hætti og hann gerði hér í dag.

Auk þess fór svo hv. þm. inn á það að tala um hervarnirnar. Ég var alls ekki að tala um hervarnir, og þetta frv. er ekki um þær. Það er um almannavarnir, og það er um framkvæmdina á þeim heimildum, sem í þessu frv. felast, sem ég var að tala, og hafði þar lagt orð í belg um, að það hefði þurft að leggja fram meira fé og búa betur að almannavarnastjóranum en enn þá hefur verið gert, svo að hann gæti skapað þjóðinni eitthvert öryggi.

Það var ég, sem hv. þm. átti orðastað við, og í tilefni af því var svo langur kafli í hans ræðu um það að sanna á mig og mína samflokksmenn tengsl við heimskommúnismann. Mundi honum nú vera það auðvelt að taka mörg dæmi og sýna fram á, að við hefðum látið íslenzk sjónarmið víkja í afgreiðslu mála á Alþingi Íslendinga og fylgt fram stefnu Rússa eða annarra erlendra þjóða eða stórvelda? Mundi honum verða það auðvelt? Mundi hann geta komið með mörg dæmi þess? Ef hann getur komið með dæmi, á hann að gera það. Hann talaði um grímu og eyrnamörk á mönnum í þessu sambandi. Ég skora á hv. þm., úr því að hann vill færast það í fang, að sanna með einhverjum haldgóðum rökum tengsl mín við heimskommúnismann eða viðurkenna ella, að hann hafi farið með fjas og fleipur. Ummæli mín öll í mínu nál. sóma sér miklu betur á prenti en þetta fleipur hv. þm., sem áreiðanlega á þó eftir að fara inn í þingtíðindin og standa þar á prenti. Brigzl hans um landráð í garð sinna þingbræðra sóma honum ekki.

Svo kom herfræðingurinn Gísli Jónsson og fullyrti: Hernaðarþýðing Íslands er sízt minni nú en nokkru sinni. — Um þetta veit hann auðvitað ekkert. Það er a.m.k. hægt að leiða rök að því, að hernaðarleg þýðing einstakra landa í námunda við almennar flug- og siglingaleiðir var miklu meiri í síðasta stríði, vegna þess að þá þurftu hernaðarþjóðirnar að hafa herbækistöðvar víða um heiminn. En nú, þegar vitað er, að bæði kjarnorkustórveldin, Bandaríkin og Sovétríkin, geta skotið sínum eldflaugum og sínum atómvopnum um heiminn þveran og endilangan, og ekki aðeins um hann allan, heldur til annarra hnatta, þá mætti álíta út frá leikmanns sjónarmiði, að hernaðarleg þýðing einstakra landa væri mun minni en með hinum gamla styrjaldarhætti. En þetta veit Gísli Jónsson, herfræðingurinn Gísli Jónsson, hann fullyrðir: Hernaðarleg þýðing Íslands hefur aldrei verið slík sem hún er nú. Menn ráða því náttúrlega, eftir því, hvaða trú þeir hafa á herfræðilegri þekkingu hans, hvað mikið þeir leggja upp úr þessu.

Þá tók hann mjög undir kenningu síns ráðh. um það, að hlutleysið væri heimska. Það væri heimska og þjónkun manna við vinina í austri, landráð sem sé einu sinni enn. Það að fylgja hlutleysistefnu, það eru landráð, um það er ekkert að villast, — það er skoðun hv. 1. þm. Vestf. Það er margt um landráðamanninn í Svíþjóð, það er margt um landráðamanninn í Sviss eftir þessu. Heilar þjóðir aðhyllast þessa stefnu. Og ég vil álykta sem svo: Ef það eru landráð á Íslandi, eru það þá ekki landráð í Svíþjóð líka og í Sviss og í öðrum hlutleysislöndum? Kenningin er furðuleg. Vitanlega er hægt að deila um það, hvort smáþjóð sem við Íslendingar eigi að taka hernaðarlega afstöðu milli stórvelda og verða peð á því ægilega taflborði eða hvort þjóðin á að viðurkenna sig ekki bæra um að bera vopn nútímans, því að það erum við ekki. Við völdum ekki vopnum nútímans. Það gera raunar engar þjóðir nema stórveldin. Við segjum þess vegna: Við viljum vera hlutlaus þjóð og ekki taka neinn þátt í hernaðaraðgerðum á hvorugan veg. — Það er ómögulegt að segja annað en það sé hægt að færa fyllstu skynsemisrök undir hlutleysisstefnuna, og það er gert um víða veröld.

Þjóðum Sameinuðu þjóðanna hefur löngum verið skipt í tvær meginfylkingar, hernaðarþjóðirnar og hlutlausu þjóðirnar. Þær voru ekki margar, hlutlausu þjóðirnar, fyrir 10–15 árum í samtökum Sameinuðu þjóðanna. En hefur þeim fækkað? Hvað segja staðreyndir? Hefur þeim fjölgað? Hlutlausu þjóðirnar í félagsskap Sameinuðu þjóðanna eru að verða fjölmennasta blokkin innan þeirra merku alþjóðasamtaka. Svona er vitleysan að skoðun hv. 1. þm. Vestf. að breiða úr sér, og honum hugnast ekki aldeilis að því. Svona er þjónkunin við þá í austri að hertaka heiminn. Hver þjóðin á fætur annarri tekur upp hlutleysisstefnu.

Þó er þetta heimska, og þó er það þjónkun við alheimskommúnismann.

Nei, ég held, að það væri sæmst fyrir hv. þm. að venja sig nú á gamalsaldri eitthvað svolítið af sínum svæsnustu gífuryrðum og sínum fáránlegustu fullyrðingum, a.m.k. að fara nú hvað úr hverju að búa sig að því leyti undir eilífðina að bregða ekki þingbræðrum sínum daglega um landráð og þess konar stórglæpi.

Hv. þm. bar mikinn kvíðboga fyrir því, að það skyldi eiga að ganga á þrykk út, það sem stjórnarandstaðan leyfði sér að segja í þskj., nál. og slíku, og það bætti ekki úr, þegar ræður þeirra eiga líka að fara í þingtíðindin. Þetta hefur verið haft svona lengi, og það hefur sitt hvað sézt á prenti í þessum skjölum. En maður heyrir það, að ef hv. þm. mætti ráða, þá yrði hvergi frjálsræði hér á Alþingi til að gefa út nál. nema eftir ritskoðun hans né heldur yrðu prentuð þingtíðindi. Þetta eru hans lýðræðislegu hugmyndir. Andstæðing má ekki leyfa að tjá sig. Þetta er virðing hans fyrir skoðanafrelsinu. Hann sagði, að öll þessi þskj, væru lesin í ríkisútvarpinu: Betur, að satt væri. En það er ekki svo. Og ég verð að segja það nú, að oft hefur kraumað vel um hlutleysi ríkisútvarpsins í framkvæmd, en þó aldrei eins og nú seinustu daga, m.a. í frásögnum af þessu máll. Þegar var verið að skýra frá nál. í þessu máli, þá var lesið nál. hv. meiri hl. nálega frá orði til orðs. Það var að vísu styttra en mitt, og ég get enga kröfu gert um það, að mitt nál. hefði verið lesið allt. En fréttamaðurinn það kvöld tók fram, að nú læsi hann lokakafla í mínu nál. En hann gerði það á þann veg, að án þess að geta þess felldi hann niður setningu á einum stað, og hvort sem það er af tilviljun eða ekki, þá var það þessi setning, sem hann felldi niður í hinu samfellda máli, sem hann sagðist lesa: „Hinn varði hluti Íslands er hættusvæðið, sem ráðgert er að flytja fólkið frá — eða grafa það í jörðu niður. Hinn varði hluti Íslands og varnarliðið svokallaða er hættuvaldurinn.“ Þessi setning var tekin út úr meginmáli í kafla og ekki getið um, að þarna væru felldar setningar úr. Ég tel þetta ekki viðunandi fréttaflutning frá Alþingi. Ég minnist þess, að þegar Helgi Hjörvar annaðist þetta verk t.d., þá sagði hann, ef hann vildi ekki, að það liti út fyrir hlustandanum sem hans skoðun, það sem þm. var að segja, þá skaut hann oft inn í lesmálið: „Segir þingmaðurinn“ — eða eitthvað þess konar, en ef hann felldi úr, þá sagði hann: „Hér er hlaupið yfir og nú les ég aftur.“ En að segjast lesa ákveðinn kafla og taka svo út eina eða tvær setningar, það er ekki hlutlaus lestur. Og ég víti þetta. Ég leyfi mér að halda á rétti mínum sem þm. að víta þetta, og ég vona, að það komi ekki fyrir hann oftar, fyrr en þá tekin er upp regla hv. 1. þm. Vestf. um að hætta að lesa þskj. stjórnarandstæðinga.

Annað í fréttalestri þetta kvöld var þó engu betra og jafnvel verra. Þar voru lesin í belg og biðu fyrir hlustendum svör almannavarnastjórans, Ágústs Valfells, án þess að gefa hlustendum kost á að vita um spurningarnar. Það var þagað um spurningarnar, en svörin lesin. Hvers konar hlutleysi í fréttaflutningi er það? Ég vil vænta þess drengskapar af hæstv. dómsmrh., að hann láti ríkisútvarpinu berast orð um það, að það sé ekki þjónkun við ríkisstj. að fara svona að, því að vesæl væri sú ríkisstj., sem teldi sig ekki geta hangið við völd, nema skoðanafrelsið væri svívirt og því misþyrmt í ríkisútvarpinu, sem á að gæta hlutleysis. Og ég fullyrði það, að svo vesæl er þessi ríkisstj. ekki, að hún þurfi til slíkra úrræða að grípa. Og það er vafalaust ekki heldur gert með hennar vitorði.

Ég skal svo ekki verja meira máli á þennan hv. þm., sem stendur að baki sínum ráðh., an aðeins víkja örfáum orðum að þeirri till., sem bæði hæstv. ráðh. og þm. gerðu að umtalsefni, þ.e.a.s. 2. brtt, hv. þm. Valtýs Guðjónssonar. Það er till. hans um það, að í stað þess að Reykjavíkurborg sé skylt að stofna embætti og ráða framkvæmdastjóra til að framkvæma almannavarnirnar, þá verði því breytt í heimild. Hæstv. ráðh. féllst á þessa till. Það er væntanlegur húsbóndi almannavarnanna, sem féllst á þetta, sagðist ekki sjá neinn skaða skeðan með því. að þessu væri breytt úr skyldu í heimild. En hv. 1. þm. Vestf. er svo ákafur í sinni þjónustu, að hann sagði: Ég tel, að þetta sé ráðstöfun til þess að draga úr styrk almannavarna, og ég er á móti því og mæli gegn henni.— M.ö.o.: nú hefur hann í þjónustusemi sinni hæstv. dómsmrh., húsbónda sinn, fyrir þeim sökum, að hann vilji draga úr almannavörnum á Íslandi, og þarf ég þá að sjálfsögðu ekki að kveinka mér undan sams konar ásökun hans.