18.04.1963
Sameinað þing: 50. fundur, 83. löggjafarþing.
Sjá dálk 1653 í B-deild Alþingistíðinda. (1793)
Almennar stjórnmálaumræður
Lúðvík Jósefsson:
Herra forseti. Góðir hlustendur. Það er skoplegt að heyra Alþýðuflokksmenn réttlæta þátttöku sína í núv. afturhaldsríkisstj. Í þeim efnum grípa þeir gjarnan til þess að skamma vinstri stjórnina fyrir hennar störf. Það er engu líkara en Alþýðuflokksmenn trúi því nú orðið, að þeir hafi ekki verið í vinstri stjórninni. Í umr. hér í kvöld lék Benedikt Gröndal þennan skopleik. Hann skammaðist hér út af því, að lítið hafi verið gert í tíð vinstri stjórnarinnar í tryggingamálum. Hv. þm. gleymdi því að sjálfsögðu, að það var Alþfl. í vinstri stjórninni, sem fór með tryggingamálin. Hann gleymdi því, að það var Guðmundur Í. Guðmundsson, flokksbróðir hans, sem var ráðh. tryggingamála. Mér er óhætt að fullyrða það, að í vinstri stjórninni lagði hann aldrei fram neina till. til úrbóta í tryggingamálum, sem hann fékk ekki samþ. Hafi lítið verið gert í tíð vinstri stjórnarinnar í tryggingamálum, þá ber Alþfl. að sakast þar um við sjálfan sig.
Viðreisnarstjórnin hóf göngu sína með þeim áróðri, að erlend skuldasöfnun væri að stefna efnahag þjóðarinnar í voða. Erlend lán, sem tekin höfðu verið vegna hluta af stofnkostnaði sementsverksmiðjunnar, vegna hluta af stofnkostnaði nýrrar Sogsvirkjunar og nýrra virkjana á Austfjörðum og Vestfjörðum og vegna hluta af stofnkostnaði stóraukins fiskiskipaflota, slík lán áttu öll að teljast sem beinn hallarekstur á þjóðarbúinu. Einn af stuðningsmönnum ríkisstj., kunnur hagfræðingur, dr. Benjamín Eiríksson, fann sig knúinn til þess að mótmæla þessum áróðri viðreisnarstjórnarinnar strax í upphafi. Dr. Benjamín sagði, að enginn vafi gæti leikið á því, að þjóðin stæði við upphaf viðreisnarinnar betur að vígi efnahagslega séð, þó að hún þyrfti að standa undir hærri erlendum skuldum en áður, vegna stórbættrar aðstöðu með atvinnu- og framleiðslutæki.
Áróður þeirra viðreisnarmanna var rangur og óheiðarlegur strax í upphafi. En nú í lok kjörtímabilsins er þó áróður þeirra hálfu verri. Nú er hamrað á því sýknt og heilagt, að afleiðingar viðreisnarstefnunnar séu stórvaxandi sparifé landsmanna, gerbreytt gjaldeyrisstaða bankanna og almennt og mikið góðæri um allt land. Á þessum fjarstæðum er klifað dag eftir dag í öllum blöðum ríkisstj., og til viðbótar eru svo ráðunautar ríkisstj. í efnahagsmálum og seðlabankastjórar látnir endurtaka þessar blekkingar.
Gjaldeyrisstaðan hefur hvergi nærri batnað um þær fjárhæðir, sem áróðursmenn viðreisnarinnar halda fram. Hitt er aftur á móti augljóst mál, að gjaldeyristekjur þjóðarinnar hafa orðið óvenjumiklar s.l. tvö ár og gjaldeyrisstaðan hefur af þeim ástæðan orðið betri en áður var. En hvernig stendur á því, að gjaldeyristekjur hafa vaxið? Skyldi það vera að þakka viðreisnarstefnu ríkisstj. í efnahagsmálum? Nei, ónei. Hvert mannsbarn í landinu veit, hver ástæðan er til stóraukinna gjaldeyristekna síðustu tvö ár. Árið 1961 jókst heildarafli sjávarútvegsins um 23,6%, og árið 1962 jókst hann enn um 20%. Árið 1961 jókst verðmæti útflutningsframleiðslunnar um 10,3% eða um 388,4 millj. kr. og árið 1962 jókst verðmæti útflutningsins um 17% eða um 538 millj. kr. Þannig jukust gjaldeyristekjurnar vegna framleiðsluaukningar árin 1961 og 1962 um 926 millj. kr., hvorki meira né minna. Það er þessi framleiðsluaukning, sem ráðið hefur um bætta gjaldeyrisstöðu og meiri gjaldeyri til ráðstöfunar en áður var.
Og hvernig stendur á þessari framleiðsluaukningu? Hafa áhrif viðreisnarinnar kannske verið hér að verki? Nei, engum manni með heilbrigða skynsemi dettur slíkt í hug. Síldaraflinn hefur orðið til þrátt fyrir viðreisnarstefnuna, en ekki vegna hennar. Ástæðurnar fyrir hinum mikla og góða síldarafla eru eflaust margar, og sumar þeirra verður að telja til góðærishappa, en engum, sem þekkir til síldveiða okkar nú, blandast hugur um það, að ein meginástæðan til þess, að nú er hægt að stunda síldveiðar með góðum árangri allt árið, einnig allan veturinn, er sá skipastóll, sem landsmenn nú eiga og nota við veiðarnar. Það eru fyrst og fremst nýju 150–250 rúmlesta skipin, vel útbúin og vönduð, sem hin mikla veiði byggist á. Bátaflotinn, eins og hann var fyrir nokkrum árum, aðallega 60 rúmlesta bátar, væri ófær til þessara veiða með öllu, a.m.k. yfir veturinn.
Það var í tíð vinstri stjórnarinnar, sem hafizt var handa um smíði 150 rúmlesta stálbátanna í Noregi og kaupin á 100–250 rúmlesta austur-þýzku skipunum. Það voru einmitt þessi fiskiskipakaup, sem ráðunautar viðreisnarstjórnarinnar í efnahagsmálum voru mest á móti. Það voru erlendar skuldir vegna þessara skipakaupa, sem taldar voru ógna efnahagslífi þjóðarinnar. Svo skammsýnir voru þeir viðreisnarmenn á möguleika íslenzks sjávarútvegs þá eins og nú, að þeir töldu hin nýju fiskiskip mundu skapa Íslendingum ný og aukin vandamál. Glöggt dæmi um það var, þegar sjö af þm. Sjálfstfl. með fiskimálastjórann, Davíð Ólafsson, í broddi fylkingar fluttu till. hér á Alþingi um sérstakar ráðstafanir vegna hinna nýju skipa. Í grg. till. sögðu þeir flm. orðrétt á þessa leið:
„Á undanförnum árum hafa ný skip í bátaflotanum farið stækkandi. Allmikið hefur verið byggt af skipum 150–250 rúmlestir að stærð. Þessi skip, sögðu þessir spekingar Sjálfstfl., „þessi skip eru of dýr, bæði í stofnkostnaði og rekstri, til þess að þau geti byggt afkomu sína eingöngu á veiðum hér við land. Þeir lögðu því til, að ríkisstj. sendi þessi skip til veiða við Afríkustrendur.
150 rúmlesta stálskipin voru kölluð „Vinstristjórnarskip. Austur-þýzku skipin voru nefnd „skipin hans Lúðvíks. En nú moka þessi skip upp síldaraflanum og bjarga gjaldeyrisstöðu landsins, og síðan koma auðvitað þessir spekingar viðreisnarstjórnarinnar og segja: Þarna sjáið þið, hvernig viðreisnin hefur bjargað fjármálum þjóðarinnar.
Þó að viðreisnarstefna ríkisstj. eigi engan þátt í síldargóðærinu og þar af leiðandi ekki heldur í vaxandi gjaldeyristekjum né í aukinni þjóðarframleiðslu og þá ekki heldur í sparifjáraukningunni, sem er afleiðing góðærisins, þá hefur viðreisnarstefnan í ýmsum öðrum greinum borið fullan árangur. Víðreisnarstefnan hefur áorkað því, að dýrtíðarvísitalan fyrir vörur og þjónustu hefur hækkað um 49% á þremur árum eða margfalt meira en nokkur dæmi eru til um áður á sambærilegum tíma. Viðreisnin hefur áorkað því, að kaupmáttur tímakaups hefur lækkað í öllu góðærinu, og það er auðvitað eitt af sporunum, sem Alþfl. gæti rakið eftir sig í stjórnarsamstarfinu. Viðreisnin hefur leitt til þess, að íbúðarhúsabyggingar hafa dregizt saman, og það er annað spor, sem Alþfl. getur rakið eftir sig. Hún hefur leitt til þess, að skattar og tollar hafa hækkað á þjóðinni um 1400 millj. kr. frá árinu 1953 til 1963. Hún hefur leitt til þess, að skattar á gróðafélögum hafa lækkað, en söluskattar á algengustu neyzluvörum hækkað.
Viðreisnin hefur dekrað við verzlunina í landinu. Hún hefur leyft hækkaða álagningu á vörum og í ýmsum greinum afnumið verðlagseftirlit. Hún hefur gefið heildsölum frjálsræði með gjaldeyri og beint fjármagni þjóðarinnar í sívaxandi mæli til verzlunarinnar. Árið 1961 fór meira en 1/3 hluti útlánaaukningar viðskiptabankanna til verzlunarinnar, eða 106.8 millj. kr. Á því sama ári minnkuðu lán viðskiptabankanna til sjávarútvegsins um 87,2 millj. kr. Árið 1962 jukust útlánin enn til verzlunarinnar um 158,3 millj. kr., en um aðeins 29.8 millj. kr. til sjávarútvegsins. Þannig hefur verzlunin á tveimur árum, 1961 og 1962, tekið til sín meira en 1/3 af allri útlánaaukningu bankanna og þannig fengið til sín miklum mun meira fé en sjávarútvegur og landbúnaður samanlagt.
Þá er það ekki síður íhugunarvert, að á viðreisnarárunum 1961 og 1962 hefur fiskiskipaflotinn beinlínis rýrnað, endurnýjun hefur ekki jafngilt viðhaldi og afföllum í flotanum. Árið 1961 var nettóaukning fiskiskipaflotans 11 skip, 1412 rúmlestir að stærð. Um þá aukningu sagði Davíð Ólafsson fiskimálastjóri: „Þessi endurnýjun flotans á einu ári er of lítil, til þess að hún geti talizt nægjanleg. Árið 1962 reyndist nettóaukning fiskiskipaflotans þó enn þá minni, eða aðeins 293 rúmlestir. Sannleikurinn er sá, að árleg aukning fiskiskipaflotans þarf að vera um 2500–3000 rúmlestir til þess að jafngilda fullu viðhaldi á öllum flotanum. Það var fyrst í lok s.l. árs, eftir tvær miklar síldarvertíðir og mikinn hagnað margra útgerða, að ráðizt var að nýju í byggingar fiskibáta erlendis, svo að nokkru nam. Þeir fiskibátar, sem nú eru í smíðum erlendis fyrir Íslendinga, eru ekki afleiðing viðreisnarinnar, heldur hins mikla síldarafla.
Hin góða efnahagsafkoma síðustu ára byggist öll á þeim grundvelli, sem lagður var, áður en viðreisnin hófst. Hún byggist á stækkun landhelginnar, gerbreytingu fiskiflotans og þeim síldar- og fiskiðnaði, sem komið hafði verið upp í landinu.
Nú hefur viðreisnarstjórnin lagt fram áætlun sína um þróun efnahagsmálanna á næstu fjórum árum. Í þeirri áætlun er gert ráð fyrir minni vexti þjóðarframleiðslunnar en var á árunum 1955–59. Þar er gert ráð fyrir minni vexti þjóðarteknanna en þá var, minni fjárfestingu í aðalatvinnuvegum landsins, og þar er gert ráð fyrir, að enn á næstu fjórum árum hækki kaup minna en sem svarar vaxandi þjóðarframleiðslu, eins og verið hefur í tíð núv. ríkisstj. Í áætluninni segir, að ekki sé gert ráð fyrir neinum meiri háttar breytingum á aðalatvinnuvegum landsins, sjávarútvegi og landbúnaði, en þó á að taka 600 millj, kr. erlent lán á hverju ári næstu fjögur árin. Áætlunin bar glöggt vitni um vantrú þeirra viðreisnarmanna á möguleikum sjávarútvegs og landbúnaðar. Það eina umtalsverða í áætluninni eru kosningalán þau, sem ríkisstj. hugsar sér að úthluta nú á þessu ári til nokkurra framkvæmda. Þannig hefur viðreisnarstefnan verið mörkuð vonleysi og verður það eflaust áfram.
Almennar alþingiskosningar standa nú fyrir dyrum. Á úrslitum þeirra kosninga mun velta, hvaða stjórnarstefna verður hér ríkjandi á næsta kjörtímabili. Í þeim kosningum á þjóðin að dæma flokkana eftir þeirri reynslu, sem fyrir liggur um afstöðu þeirra á því kjörtímabili, sem nú er að líða, til þeirra mála, sem þjóðarheildina varða mestu. Nú eins og alltaf eru það nokkur málefni, sem gnæfa upp úr hinu almenna málefnaþrasi flokkanna, málefni, sem eiga að ráða úrslitum um afstöðu kjósenda til stjórnmálaflokkanna.
Efnahagsbandalagsmálið gnæfir hæst allra þessara mála nú. Afstaðan í því máli getur varðað tilveru þjóðarinnar sem sjálfstæðrar þjóðar í framtíðinni. Stefna stjórnarflokkanna í því máli er augljós. Þeir stefna að aðild Íslands að bandalaginu. Formaður Sjálfstfl., Bjarni Benediktsson, hefur lýst yfir því, að hann telji, að tryggja megi örastar framfarir með beinni þátttöku Íslands í Efnahagsbandalagi Evrópu. Þannig var skoðun hans, þó að hann vilji nú draga nokkuð í land af ótta við kjósendur. Gylfi Þ. Gíslason ráðherra hefur sagt, að hann telji útilokað, að Ísland standi utan bandalagsins. Og sérfræðingar ríkisstj. í efnahagsmálum og einstakir ráðh. hafa hvað eftir annað gert ráð fyrir þátttöku útlendinga í íslenzkum fiskiðnaði og erlendu einkafjármagni í atvinnurekstri landsins. Alþb. var eini flokkurinn á Alþingi, sem strax tók ótvíræða og hiklausa afstöðu gegn allri aðild Íslands að Efnahagsbandalagi Evrópu: Framsfl. tvísteig í málinu þar til nú fyrir nokkrum mánuðum. Sumarið 1961 voru það ekki aðeins fulltrúar ríkisstjórnarflokkanna, sem ólmir vildu sækja um aðild að bandalaginu, heldur einnig þeir framsóknarmenn, sem þá voru spurðir. Haustið 1961, þegar hættan var mest á því, að ríkisstj. legði fram beiðni um aðild að bandalaginu, birtist ritstjórnargrein í Tímanum, að aukaaðild væri sú leið, sem hentaði Íslandi bezt. Reynslan um afstöðu flokkanna í þessu stærsta máli þjóðarinnar liggur alveg skýrt fyrir. Aðeins Alþb. eitt hefur staðið óhvikult allan tímann, aðeins því er hægt að treysta fullkomlega í þessu stórmáli.
Annað stórmál, sem hver hugsandi kjósandi hlýtur að láta sig miklu skipta, er afstaða flokkanna til hersetunnar. Afstaða stjórnarflokkanna er skýr. Þeir vilja áframhaldandi hersetu í landinu. Afstaða Alþb. er líka skýr og ótvíræð. Það vill aflétta hersetunni hið fyrsta og losa þjóðina úr erlendu hernaðarbandalagi. Afstaða Framsfl. er hins vegar óskýr og áákveðin.
Landhelgismálið verður eitt af stórmálum næstu kosninga. Í marzmánuði á næsta ári á að renna út undanþágusamningurinn, sem gerður var við Breta um veiðar innan 12 mílna markanna. Þegar 12 mílna landhelgin var ákveðin 1958, hafði Alþb. forgöngu um þá stækkun. Allir vita, að stækkunin þá byggðist beinlínis á hörku Alþb. í málinu. Sjálfstfl. neitaði að standa að stækkun landhelginnar 1958. Hann og Alþfl. brugðust málstað Íslendinga með undansláttarsamningnum við Breta. Samkvæmt þeim samningi geta Íslendingar ekki hér eftir breytt grunnlinum eða stækkað landhelgina án leyfis Breta nema þá samkvæmt dómi Alþjóðadómstólsins í Haag, sem suðvitað getur ekki dæmt okkur stækkun, á meðan alþjóðalagaákvæði skortir.
Stjórnarflokkarnir segjast hafa unnið sigur í landhelgismálinu. Sigur þeirra var fólginn í því að hleypa erlendum togurum inn í landhelgina, upp á mið bátanna, einkum fyrir Austur- og Norðurlandi. Ráðherrarnir segja, að síðan þeir hleyptu togurunum inn fyrir, hafi allt verið í himnalagi. Þeir í stjórnarráðinu hafa auðvitað ekki haft mikið af ágangi erlendra togara að segja. Þeir vita ekki um, að fiskibátar okkar hafa hvað eftir annað orðið að flýja miðin, orðið fyrir veiðarfæra- og aflatjóni. Síðan Bretum var hleypt inn í landhelgina, hafa tugir togara verið teknir að veiðum fyrir innan 6 mílna mörkin, en þó hafa auðvitað miklu fleiri togarar sloppið. Ásókn brezkra togara má m.a. dæma af komu þeirra í íslenzkar hafnir. Nýlega var frá því skýrt í blöðum, hve margir brezkir togarar hefðu leitað til Ísafjarðar undanfarin ár. Skýrslan var þannig: Á árunum 1952–58 komu þangað 24 brezkir togarar að meðaltali á ári. Árið 1959 kom þangað enginn brezkur togari. Árið 1960 komu þangað 10 brezkir togarar. Árið 1961 komu þangað 59 brezkir togarar. Og árið 1962, s.l. ár, komu þangað 155 brezkir togarar.
Ágangur erlendra togara í landhelginni hefur gert mikið ógagn undanfarin ár. Það eru starblindir menn á gildi fiskveiðilandhelginnar, sem kalla það sigur að hleypa erlendum togurum inn á mið bátanna. Enginn vafi leikur á, að fái núverandi stjórnarflokkar meiri hluta áfram á Alþingi eftir kosningar, er stórhætta á, að þeir framlengi í einu eða öðru formi undanþágur Breta til veiða í landhelginni. Það ættu allir sjómenn a.m.k. að hafa hugfast, þegar þeir ganga að kjörborðinu í sumar.
Í kosningunum í sumar hljóta verkamenn, sjómenn, bændur og aðrir launþegar að dæma flokkana eftir afstöðu þeirra til kaupgjaldsog kjaramála. Stefna stjórnarflokkanna hefur verið ómenguð kjaraskerðingarstefna, stefna fjandskapar við verkalýðssamtökin. Framsfl. rauf vinstri stjórnina á kröfu um kauplækkun, og hann studdi núverandi stjórnarflokka til þess að slíta vísitöluna úr sambandi við kaupið. Alþb. hefur hins vegar alltaf staðið gegn kjaraskerðingarstefnunni og verið málsvari launþeganna á Alþingi.
Stjórnarflokkarnir hafa stórhækkað vexti á lánum atvinnuveganna og íbúðalánum almennings. Framsfl. hafði áður samþ. með Sjálfstfl. hækkun vaxta á stofnlánum landbúnaðar og sjávarútvegs og lánum til íbúðarhúsabygginga. Alþb. hefur allan tímann staðið gegn vaxtahækkun og gegn því, að lánskjör landbúnaðar og sjávarútvegs yrðu gerð óhagstæðari. Framsfl. berst nú sömu baráttu og við Alþýðubandalagsmenn, en hann hafði áður samþ. vaxtahækkunarleiðina og styttingu lánstímans.
Þau málefni, sem hér hafa verið nefnd, sýna það öll, að þótt Framsfl. berjist nú rétt fyrir kosningar harðri og ákveðinni baráttu gegn kjaraskerðingarstefnu stjórnarflokkanna og gegn aðild Íslands að Efnahagsbandalaginu og hafi heilbrigða afstöðu í ýmsum stórmálum, þá er fortíð Framsfl. óhrein í flestum þessum málum, og það er erfitt að treysta á heilindi Framsfl. í þessum efnum. Og enn hikar Framsfl. í einu grundvallarmáli komandi kosninga. Um það er spurt: Hvað ætlar Framsfl. að gera að kosningum loknum? Ætlar hann að taka saman við íhaldið eða ganga í stjórn með viðreisnarflokkunum, eigi hann þess kost? Eða vill Framsfl. lýsa því ótvírætt yfir fyrir kosningar, að til slíks geti ekki komið, að hann vilji vinstri ríkisstj. með Alþb., stjórn, sem skuldbindi sig til þess að gerbreyta um stefnu í samræmi við þá afstöðu, sem Framsfl. og Alþb. hafa haft á Alþingi að undanförnu? Framsókn segist aðeins vilja fella núv. viðreisnarstjórn og fá aðstöðu til þess, að ekki verði gengið fram hjá Framsfl., eins og það er orðað. Hvað merkir þetta orðalag? Gefur það ekki til kynna, að framsóknarforingjarnir ætli sér að semja sig inn í afturhaldsríkisstjórn eftir kosningar, eigi þeir kost á því?
Stefna Alþb. er skýr. Það skorar á alla vinstri menn að sameinast um vinstri stefnu, um uppbyggingu atvinnulífsins um allt land, um bætt launakjör, um verndun sjálfstæðis þjóðarinnar og baráttu gegn öllum erlendum yfirráðum í landinu.
Nú hefur Alþb. breikkað grundvöll sinn í komandi kosningum. Nú hafa þjóðvarnarmenn skipað sér í sameiginlega liðsveit með okkur Alþýðubandalagsmönnum. Ástæðurnar til þess eru m.a. þau alvarlegu viðhorf, sem blasa við þjóðinni, ef núv. ríkisstjórnarflokkar fá haldið meirihlutavaldi sínu eftir kosningar. Vinstri menn finna þörfina á því að þjappa sér saman og láta ekki minni háttar ágreiningsmál tvístra sér. Hægri öflin standa saman. Stjórnarflokkarnir lýsa því yfir, að þeir ætli sér að halda áfram stjórnarsamstarfi sínu og stjórnarstefnu sinni, fái þeir til þess meiri hluta kjósenda. Samstaða þeirra kallar á samstarf vinstri manna. Kosningabaráttan er hafin. Þeirri baráttu verður að ljúka með falli núverandi ríkisstj. og stórsókn vinstri manna og miklum sigri Alþb. — Góða nótt.