18.10.1962
Neðri deild: 4. fundur, 83. löggjafarþing.
Sjá dálk 15 í C-deild Alþingistíðinda. (1993)
9. mál, efnahagsmál
Flm. (Eysteinn Jónsson):
Herra forseti. Við höfum leyft okkur hér nokkrir saman að flytja frv. til l. um breyt. á l. nr. 4 frá 20. febr. 1960, um efnahagsmál. Ætla ég að gera með nokkrum orðum grein fyrir þessu frv. fyrir hönd okkar flm.
Eins og tekið er fram í grg. frv., má segja, að aðalefni þessa frv. greinist í tvo meginþætti: Annars vegar að hætta að draga inn í Seðlabankann til frystingar þar hluta af sparifjáraukningunni, en þetta hefur verið gert nú um alllanga hríð, eins og kunnugt er. Annar þáttur frv. er sem sé um að hætta þessu. En hinn þáttur frv. er um að breyta vöxtunum í landinu í það horf, sem þeir voru, áður en núv. hæstv. ríkisstj. gerði ráðstafanir til vaxtahækkunarinnar miklu árið 1960. Og er gert ráð fyrir, að þetta eigi bæði við bankavexti almennt og enn fremur vexti af stofnlánum til uppbyggingar í atvinnulífinu og íbúðalánum.
Ég skal nú fara nokkrum orðum um hvorn meginþátt þessa máls, og verð ég þá að víkja í leiðinni nokkuð að þeirri þróun, sem orðið hefur í efnahagsmálum frá því, að stefnunni í lánamálunum var breytt á árinu 1960, eða þróuninni síðan núv. ríkisstj. tók upp þá stefnu, sem hún fylgir enn í dag í efnahagsmálum.
Till. okkar um að hætta að draga hluta af sparifjáraukningunni inn í Seðlabankann og halda þessu sparifé úr umferð og koma þar með í veg fyrir, að það komi mönnum að gagni með því, að það sé lánað út aftur, — þessi till. okkar byggist á þeirri skoðun, að það sé ekki undirrót verðbólgu að lána út sparifjáraukninguna eða það, sem raunverulega er sparað saman og lagt inn í bankakerfið, það sé ekki undirrót verðbólgu að lána þetta fé út í uppbyggingu landsmanna og atvinnurekstur þeirra og í almenn lán, eftir því sem um er að ræða. Það var líka ætið þannig, að sparifé landsmanna var haft í umferð, á meðan uppbyggingarstefnan var hér í heiðri höfð. Þá var ætíð reynt að leita jafnvægis í þjóðarbúskapnum með því að hafa það fjármagn, sem myndaðist með þjóðinni, í umferð og stuðla þannig að sem mestri framleiðslu og sem mestum þjóðartekjum og skapa þannig möguleika fyrir jafnvægi í þjóðarbúskapnum.
En eins og kunnugt er, var tekin upp alveg ný stefna í þessum efnum 1960, sem núv. hæstv. ríkisstj. hefur kallað viðreisn, og einn þátturinn í þeirri stefnu var sá að leita jafnvægis í þjóðarbúskapnum með því að draga inn í bankakerfið og halda úr umferð verulegum hluta af sparifjáraukningunni. En viðreisnarráðstafanirnar, eins og þær voru framkvæmdar, voru, eins og kunnugt er, fólgnar í því að lækka gengi íslenzkrar krónu mjög verulega, leggja um leið á stórkostlegar nýjar óbeinar álögur, aðflutningsgjöld og söluskatta, magna með þessu móti dýrtíðina, þ.e.a.s. gera þessar ráðstafanir til þess að hækka verðlag á erlendum vörum í landinu sjálfu, bæði neyzluvörum og þeim, sem notaðar væru til nýrra framkvæmda. Jafnhliða þessu ætlaðist svo ríkisstj. til þess og hafði alla tilburði í þá átt, að kaupgjald í landinu og þær tekjur, sem bændum voru ætlaðar, skyldi standa í stað. Þannig átti að verða og hlaut að verða framkvæmd mikil kjaraskerðing hjá almenningi, sem hæstv. ríkisstj. gerði víst ráð fyrir að menn mundu þola möglunarlítið eða möglunarlaust, og einnig hugsaði ríkisstj. sér, að með þessu mundi verða það mikill samdráttur í innflutningi og á annan hátt í efnahagskerfinu, að það mundi skapast jafnvægi, sem kallað var, í efnahagsmálum, þ.e.a.s. að með þessu átti að tryggja verðgildi íslenzkra peninga og stöðugt verðlag og svo náttúrlega góða afkomu út á við.
En meginmarkmiðið var, að með þessum aðferðum átti að tryggja jafnvægi í efnahagsmálunum, þ. á m. verðgildi peninganna til frambúðar og stöðugt verðlag. Til þess að auka líkurnar fyrir því, að þetta gæti tekizt, var einn liðurinn í þessum ráðstöfunum hafður sá að koma í veg fyrir, að sparifjáraukningin öll yrði lánuð út aftur. Átti með því að hjálpa til að skapa jafnvægið.
Þegar þessar ráðstafanir voru gerðar, sýndum við fram á það, sem vorum mótfallnir þessari stefnu, að verðhækkunaráhrif þessara ráðstafana hlytu að verða á annað þús. millj. þegar í fyrstu umferð, og var sýnt fram á þetta með dæmum, sem óhrekjandi voru, enda aldrei verið reynt að bera á móti því.
Við sögðum það líka, að afleiðingarnar af þessu tiltæki hlytu að verða stórkostlega aukin dýrtíð í landinu, og mundi hver dýrtíðarbylgjan rísa af annarri, þegar svona væri í pottinn búið. Við bentum á, að þá voru allar þjóðartekjurnar metnar á 5500–6000 millj. kr. og það lægi því algerlega í augum uppi, að svona gífurlegar ráðstafanir til dýrtíðaraukningar í landinu hlytu að hafa í för með sér stórkostlega truflun á öllu efnahagskerfinu og leiða til óbotnandi dýrtíðar og raunar upplausnar, þegar frá liði.
Því miður hefur þetta farið á þá lund, sem við óttuðumst, og er nú ekkert um að deila, að af þessum ráðstöfunum hefur leitt óbotnandi dýrtíð í landinu, sem enginn sér enn þá fyrir endann á, því að fjarri fer því, að síðasta dýrtíðarbylgjan, sem risið hefur í landinu sem afleiðing af þessari stefnu hæstv. ríkisstj., hafi enn brotnað á þjóðinni með fullum þunga. Þar eiga margháttaðar afleiðingar enn eftir að koma fram, eins og öllum er fullkomlega ljóst.
Vísitalan, sem sett var, — það var sett ný vísitala, — sá hluti hennar, sem mælir kostnað við vörukaup og þjónustukaup vísitölufjölskyldunnar, hafði hækkað um 32 stig nú síðast, þegar hún kom út. Það jafngildir 64 stigum með því lagi, sem á þessu var haft, áður en nýja vísitalan var tekin upp, eða samkvæmt gömlu vísitölunni. Því fer þó alls fjarri, að þessi tala gefi nokkra hugmynd um dýrtíðarflóðið, vegna þess að þá er eftir að taka inn í það húsaleiguliðinn. En verð á íbúðum og kostnaður við að búa í húsnæði yfirleitt hefur hækkað gífurlega og alveg vafalaust miklu meira að tiltölu en þessar tölur sýna. Því fer fjarri, eins og ég sagði áðan, að öll kurl séu komin til grafar, því að fram undan eru vitaskuld stórfelldar hækkanir. Þessi mál geta sem sé engan veginn staðið, eins og þau eru í dag.
Allt launakerfi í landinu hefur gersamlega brostið undan þunga þeirrar dýrtíðarbylgju, sem stefna hæstv. ríkisstj. hefur reist, og hæstv. ríkisstj. ræður ekki við neitt, eins og nú er komið málum.
Það er því alveg óhætt að fullyrða, að því fer alls fjarri, að með þessum nýju aðferðum í efnahagsmálunum, sem hæstv. ríkisstj. beitti sér fyrir og byrjaði á 1960, hafi tekizt að skapa jafnvægi í efnahagsmálum eða með þessum aðferðum hafi verið tryggt verðgildi peninga og stöðugt verðlag. Og hygg ég, að engum — ekki einu sinni úr herbúðum ríkisstj. — detti í hug að halda því fram, að það hafi tekizt.
Á hinn bóginn hefur atvinna í landinu orðið miklu meiri en gert var ráð fyrir, þegar þessar áætlanir voru lagðar. Á því leikur enginn vafi, og kemur þar til greina sú stórkostlega framleiðsluaukning, sem orðið hefur vegna þeirrar nýbyggingar, sem búið var að koma í framkvæmd, áður en stefna ríkisstj. kom til greina. Nægir í því sambandi að benda á þá stórkostlegu aukningu fiskiskipaflotans, sem búið var að leggja grundvöll að, áður en stefnubreytingin átti sér stað, enn fremur mikla uppbyggingu í síldariðnaði og fiskiðnaði í sjávarþorpunum og kaupstöðunum víðs vegar um landið og mjög mikla uppbyggingu í íslenzkum landbúnaði, sem búið var að koma áleiðis og hefur gefið stórkostlega framleiðsluaukningu á þessum árum. Enn fremur kemur hér til greina ný tækni í síldveiðum og síðast, en ekki sízt, útfærsla landhelginnar, sem hefur gerbreytt öllum kringumstæðum á Íslandi til bóta frá því, sem áður var. En þá útfærslu var búið að framkvæma, áður en ríkisstj. kom til greina með hina nýju efnahagsmálastefnu sína.
Af þessum ástæðum hefur atvinna orðið miklu meiri en gert var ráð fyrir, þegar þessi áætlun var lögð, og má vera, að hæstv. ríkisstj. vilji, ef svo mætti segja, frá sínu sjónarmiði kenna því um, hversu illa hefur gengið að efna til jafnvægis í efnahagsmálunum. En það eru þá a.m.k. ekki mikil meðmæli með því efnahagskerfi, sem hæstv. ríkisstj. hefur komið upp, ef það er fyrst og fremst aðaleinkenni þess, að það þolir ekki góðæri, þolir ekki framleiðsluaukningu og fer úr skorðum vegna þess. Það þarf áreiðanlega eitthvað að endurskoða í því efnahagskerfi, sem er þeirrar náttúru, að það þolir ekki góðæri, enda hefur hæstv. ríkisstj. tæplega lagt út í að afsaka það, hvernig farið hefur, með því að halda því fram, að góðærið hafi spillt fyrir árangri viðreisnarinnar. Það er fitlað við þetta af hálfu hæstv. ríkisstj. og í málgögnum hennar og haft að hálfgerðu feimnismáli.
En hvað sem því líður, þá hefur nú svo giftusamlega til tekizt, að stóraukin framleiðsla á öllum sviðum, sem á grundvöll sinn í því, sem búið var að gera, áður en viðreisnarstefnan var tekin upp, hefur forðað þjóðinni, sem betur fer, frá nokkru af þeim búsifjum, sem á hana átti að leggja með hinni nýju samdráttar- og kjaraskerðingarstefnu, sem hæstv. ríkisstjórn tók upp.
Hæstv. ríkisstj. hefur haft á orði, að aðstaða landsins út á við hafi batnað, og þakkað það aðgerðum sínum og þeirri stefnu, sem hún hafi tekið upp. En í því sambandi hefur nú verið gripið til þess að slíta einstök atriði algerlega úr sambandi. Gjaldeyrisstaða bankanna sjálfra hefur batnað verulega síðustu mánuðina, og er víst alveg óhætt að segja, að það er ekki vegna stefnu hæstv. ríkisstj., sem þannig hefur til tekizt, heldur raunar fremur þrátt fyrir hana, þar sem undirrótarinnar að þeim bata, sem orðið hefur á gjaldeyrisreikningum bankanna, er blátt áfram að leita í hinni stórauknu framleiðslu á öllum sviðum í landinu og þá fyrst og fremst við sjóinn vegna óvenjulegs síldarafla. Þangað er að leita fyrst og fremst ástæðnanna fyrir því, að staðan hefur batnað á gjaldeyrisreikningum bankanna.
En ég skal ekki nú fara að reyna að gera upp hag landsins út á við samanborið við það, sem áður var. En ég held, að sá samanburður, þegar hann verður gerður, verði ekki hagstæður fyrir núv. hæstv. ríkisstj. og hennar stefnu, þrátt fyrir óvenjulegt góðæri. Þetta mun áreiðanlega verða gert síðar, en nú er nægilegt að minna á, að ef borið er saman ástandið út á við nú í dag við það, sem var í árslok 1958, áður en núv. stjórnarmeirihluti tók við, þá er alveg óhætt að fullyrða það, að erlendar lántökur nema miklum mun meira en því, sem gjaldeyrisstaða á reikningum bankanna hefur batnað, og það þrátt fyrir þetta óvenjulega góðæri, sem orðið hefur og komið til bjargar í þessu tilliti. Ég skal svo ekki fara lengra út í það.
En ég ætla í framhaldi af þessu að sýna fram á, hversu gersamlega óstætt það er að halda áfram þeirri stefnu í lánamálum þjóðarinnar að loka inni hluta af sparifjáraukningunni og taka hann úr umferð, eins og gert hefur verið undanfarið.
Lítum nú t.d. á það, hvað íbúð kostar. Við skulum taka 300 teningsmetra íbúð. Það er talið, að hún kosti nú tæpar 500 þús. kr. og hafi hækkað, síðan hæstv. ríkisstj. tók upp hina nýju stefnu, um allt að 150 þús. kr. Menn geta nú fengið bráðum 150 þús. kr. lán til þess að koma upp slíkri íbúð, eða aðeins sem svarar því, sem íbúðin hefur hækkað, síðan hæstv. ríkisstj. tók við. Allt hitt verða menn að leggja fram úr eigin vasa. Hvað halda menn, að það séu margir, sem geta haldið áfram að eignast eigin íbúðir í landinu við þessi skilyrði?
Ef við svo tökum landbúnaðinn og athugum stofnkostnað við að koma upp búum í sveit núna og berum saman við það, sem áður var, þá má víst alveg óhikað fullyrða, að svo mikil fjarstæða sem það er, að menn geti almennt komið upp eigin íbúðum, miðað við þau lánakjör, sem nú eru í boði, þá sé það þó enn meiri fjarstæða, að menn geti stofnað til búskapar í sveit, nema þá þeir, sem hafi bókstaflega fullar hendur fjár, ef miðað er við stofnkostnaðinn annars vegar og þá lánamöguleika, sem núna eru, hins vegar.
Ef við lítum til sjávarsíðunnar, þá sjáum við, að það sama blasir við. Menn þurfa að hafa í höndunum 2–3 millj. kr. til þess að geta eignazt góðan fiskibát. Menn þurfa að leggja á borðið 2–3 millj. umfram þau lán, sem veitt eru úr fiskveiðasjóði, og þar að auki mun fiskveiðasjóði jafnvel vera fjárvant til að leggja fram það, sem honum er ætlað að lána. En 2–3 millj. þurfa menn að hafa í höndunum til þess að eignast góðan fiskibát. Og þannig mætti halda lengi áfram að telja til að sýna, hvernig þetta er komið gersamlega í strand, hvernig þessi mál eru komin gersamlega í sjálfheldu. Nú er ekki nema um tvennt að ræða. Annað er, að menn verði bókstaflega að hætta að hugsa til þess almennt að koma upp eigin atvinnurekstri í landbúnaði eða sjávarútvegi, t.d. nema þeir, sem eru gamalgrónir fyrir og hafa fullar hendur fjár. Annaðhvort verða menn að hætta við þetta og einnig að hætta að hugsa til þess að eignast nýjar íbúðir, eða stórauka verður lán í þessum greinum öllum saman, auka stórkostlega þau stofnlán, sem standa til boða. Og þá verður að afla fjár til þess.
Og ég segi: Það er gersamlega óhugsandi að samrýma þá lánaþörf, sem nú er orðin, þeirri pólitík að halda áfram að loka hluta af sparifjáraukningunni og frysta hana inni í Seðlabankanum og halda úr umferð. Það er bókstaflega ekki hægt. Þess vegna verður að knýja fram þá stefnubreytingu, að sparifjáraukningin í landinu verði notuð í þágu uppbyggingarinnar. Annars hlýtur hún að stöðvast í höndum almennings í landinu. Eða hver er hugsun ríkisstj. í þessu? Hverjir eiga að taka við uppbyggingunni? Eru það aðeins þeir innlendir menn, sem hafa svo fullar hendur fjár, að þeir geti komið fyrirtækjum á fót og framkvæmdum við þessi skilyrði? Eru það þeir einir, sem eiga að annast uppbygginguna framvegis? Eða eru það útlendingar? Eða hvað hugsar ríkisstj. sér eða þeir, sem standa fyrir þessari stefnu, eða hvernig hugsa þeir sér, að þetta geti staðizt? Eða er það kannske meiningin, að það eigi að halda áfram að loka inni sparifjáraukninguna í Seðlabankanum og halda henni frá umferð innanlands, en taka svo þeim mun meiri erlend lán í staðinn til íbúðabygginga og til þess að koma upp framleiðslutækjum í landinu? Er það kannske meiningin? Er það hugsunin?
Það væri hægt að nefna ýmis dæmi, þótt ég skuli ekki fara út í það núna, til þess að sýna, hversu fáránlegir hlutir gerast, þegar haldið er á peningamálunum á þá lund, sem nú er gert, eins og t.d. að á sama tíma, sem sparifjáraukningin er lokuð inni í seðlabankakerfinu og þetta innilokaða fé er nú komið nokkuð á 5. hundrað millj. og nálgast vafalaust mjög 500 millj., að á sama tíma er lagður sérstakur skattur á launatekjur bænda, persónulegur skattur á bændurna, til þess að draga saman nokkrar millj. á ári í lánasjóði landbúnaðarins. Og það er sagt, að þetta sé gert vegna fjárskorts, vegna þess að það séu engin tiltækileg önnur úrræði til að afla fjár í lánasjóði landbúnaðarins.
Á sama tíma og þetta er gert, er verið að klípa af sparifjáraukningunni og koma því fyrir í frystihólfum Landsbankans, til þess að halda því fjármagni úr umferð, sem vitaskuld væri hægt að nota til að lána í skynsamlega uppbyggingu, ef menn vildu aðhyllast þá skoðun, sem áður hafði verið viðurkennd. Og hún væri sú, að það væri ekki verðbólguaukandi að lána út spari-. fjáraukninguna, enda veit ég sannast að segja ekki, hvernig hefði farið fyrir íslenzku þjóðinni á síðustu áratugum, ef þessi innilokunar- eða, frystingarpólitík á því fjármagni, sem myndazt hefur í landinu sjálfu, hefði verið rekin. Ég held,. að það hefði farið eitthvað einkennilega. Þetta er líka algerlega komið í strand eins og aðrir þættir þessarar stefnu og aðrir liðir í viðreisn hæstv. ríkisstj. Það hlýtur að verða undan að láta í þessu. Það er ekki hægt að halda þessu áfram. Þegar litið er á fjármagnsþörfina, eins og hún er orðin, miðað við þennan nýja stofnkostnað, sem ég tók dæmi um áðan, þá getur þetta ekki staðizt. Annaðhvort verður að láta af þessari pólitík og fara að nota sparifjáraukninguna. í landinu til þess að ýta undir uppbygginguna í landinu sjálfu eða þá að taka í vaxandi mæli erlend lán í því sambandi, og er það kannske ætlunin, eins og ég sagði, að taka bara erlend lán, en halda svo á sama tíma áfram að taka úr umferð verulegan hluta af því fjármagni, sem myndast í landinu sjálfu. Að sumu leyti hefur þetta verið gert nú undanfarið, vegna þess að nokkuð hefur þó verið tekið af erlendum lánum á sama tíma, sem þetta fjármagn hefur verið dregið inn.
Ég minntist á það áðan, hvernig dýrtíðin hefði vaxið og launakerfið væri algerlega brostið í landinu, og er ekkert um það að villast. Það er engum blöðum um það að fletta og ég vil ekki vera að eyða tíma manna til þess að rekja hér dæmi um svo augljósan hlut. Það þarf ekkert annað en renna huganum að því, hvað framundan er í launamálum opinberra starfsmanna og hvað gerzt hefur undanfarið í launamálum annarra stétta. Og það er alveg augljóst mál, ef litið er á þau atriði, að fram undan eru enn, eins og ég sagði, verulegar hækkanir, miklar hækkanir í öllum greinum. Það er allt á uppleið, og ég býst við því, að það séu kannske skiptar skoðanir um, hvernig eigi að mæta þeim dýrtíðarskriðum, sem enn eiga áreiðanlega eftir að falla, í framhaldi af því, sem búið er að gera.
Það er alveg gefið mál, að það hlýtur að hækka allt á næstunni, enda vita það allir, að þannig hlýtur að fara. Hæstv. ríkisstj. veit það ákaflega vel einnig. En ágreiningur er um, hvaða leið skuli fara. Það getur vel verið, að hæstv. ríkisstj., ef hún getur komið því við eftir næstu alþingis, kosningar, mæti þessum nýju hækkunum, sem sýnilega eru fram undan, hækkunarbylgjunum, sem enn eiga eftir að brotna, með nýjum viðreisnarráðstöfunum, sem hæstv. ríkisstj. kallar, þ.e.a.s. nýjum samdráttarráðstöfunum. Það getur vel verið, að í þeim herbúðum verði þá enn uppi sú skoðun, að það skuli mæta þessari þróun, sem sýnilega er fram undan, með nýjum samdráttarráðstöfunum, með samdráttarráðstöfunum í lánapólitíkinni, jafnvel enn hækkuðum vöxtum frá því, sem nú er, og öðrum slíkum ráðstöfunum til þess að skapa jafnvægi eftir þeirri leið. En ég segi, að ef þær aðferðir yrðu við hafðar, þá sækir áreiðanlega aftur í sama horfið og sams konar óefni og nú er í komið. Það er alveg víst, að það sækir aftur í það sama óefni, sem nú er orðið.
Ég held því, að það eigi að reyna að rífa sig út úr þeim vanda, sem fyrir liggur og fram undan er, fyrst og fremst með því að tjalda öllu því, sem til er í landinu af fjármagni, til að auka framleiðsluna í öllum greinum, reyna þannig að komast út úr þeim erfiðleikum, sem búið er að skapa, reyna þannig að mæta þeim hækkunum, sem fyrirsjáanlega eru fram undan, með aukinni framleiðslu og aukinni vélvæðingu í öllum greinum, til þess að betur verði hægt að standa undir þeim hækkunum á kaupi og verðlagi, sem sýnilega eru óhjákvæmilegar og hljóta að verða. Eins og þetta er allt í pottinn búið, eigi að tjalda öllu því, sem til er, til að auka framleiðsluna í öllum greinum og auka vélvæðinguna og þá ekki sízt að auka framleiðnina, sem kölluð er, þ.e.a.s. að reyna að búa sem bezt í haginn, þannig að afköstin verði sem mest og afraksturinn af framleiðslunni, þannig að hægt verði að mæta á þá lund þeim miklu hækkunum, sem fram undan eru.
Ég álít, að til þess að nokkur von sé um, að hægt sé að ná verulegum árangri í þessum greinum, verði að breyta um stefnu í lánamálunum á þá lund, sem þetta frv. gerir ráð fyrir, sem sé að nota hiklaust spariféð til lána. Það er ekki verið að stinga upp á verðbólguútlánum, því fer alls fjarri. Ég legg áherzlu á, að það er ekki verið að stinga upp á neinum verðbólguútlánum, en að hætta þeirri pólitík að draga úr umferð hluta af sparifjáraukningunni, en nota það fjármagn, sem raunverulega myndast í landinu, til að lána það út og reyna með öllu hugsanlegu móti að stuðla að aukinni framleiðslu og aukinni vélvæðingu, aukinni tækni og aukinni framleiðni, og reyna á þann hátt að ná jafnvægi í þjóðarbúskapnum í stað þeirrar upplausnar og þess jafnvægisleysis, sem nú ríkir.
Það vottar að vísu stundum örlítið fyrir því, að hæstv. ríkisstj. hugsi sér eitthvert undanhald í þessari fjármagnsfrystingarpólitík og hafi jafnvel stundum í hyggju að setja eitthvað af því fé, sem inn er kallað, í umferð. En enn sem komið er, hefur þetta verið ákaflega lítið og óákveðið og full ástæða til þess að gruna, að ef eitthvað verði gert í þessa átt, þá sé það meira af ótta við þær alþingiskosningar, sem fram undan eru, og til þess að reyna að mæta eitthvað dálitið um stundarsakir þeirri miklu gagnrýni, sem mjög almennt ríkir á þessari lánapólitík núv, ríkisstj., heldur en þar sé raunverulega um nokkra stefnubreytingu að ræða af hendi stjórnarinnar eða stjórnarflokkanna.
Þess vegna höfum við miðað okkar tillögur við að nema brott úr seðlabankalögunum ákvæðið um, að draga mætti fé inn úr sparisjóðunum, innlánsdeildunum og viðskiptabönkunum. Sú tillaga er miðuð við þessar kringumstæður, að þessi mál eru í höndum þessarar hæstv. ríkisstj. og þingmeirihl., sem hefur misnotað þetta ákvæði að okkar dómi eða notað það á mjög skaðlegan hátt.
En í raun og veru þyrfti að gera í staðinn ráðstafanir til að tryggja, að hæfilegur hluti af sparifjáraukningunni rynni sem lánsfé til stuðnings þýðingarmestu fjárfestingarframkvæmdum í landinu. Það eru ekki till. um það í þessu frv. að setja slík ákvæði beint í staðinn fyrir bindingarákvæðin, sem við viljum afnema og hæstv. ríkisstj. hefur notað á þessa lund, enda þyrftu tillögur um slíkt rækilegan undirbúning, og enn fremur þarf þá að gera sér grein fyrir því, að hve miklu leyti þarna þyrfti að vera um beina löggjöf að ræða og að hve miklu leyti gæti verið um samning að ræða á milli ríkisvaldsins og bankanna. En við leggjum til, að bindingarákvæðin verði numin úr seðlabankalögunum með þessum rökstuðningi, sem ég nú hef haft, og viljum með því móta þá stefnu okkar, að það skuli tafarlaust hætta sparifjárfrystingunni í Seðlabankanum.
Þá er það hinn aðalþáttur frv., eð breyta vöxtunum í það horf, sem þeir voru 1960. Núv. hæstv. ríkisstj. segir, að það hafi þurft að hækka vextina stórkostlega af tveimur ástæðum: Til þess að draga úr eftirspurn eftir lánsfé. Það var haft mjög á oddi, þegar vextirnir voru hækkaðir, að vaxtahækkunin ætti að verða tæki til þess að draga úr eftirspurn eftir lánsfé, m.ö.o. gera óaðgengilegra að taka lán. Og það átti að vera vafalaust einn liður í því að draga úr fjárfestingarframkvæmdum í landinu. En reynslan sýnir, að eftirspurn eftir lánsfé hefur ekki minnkað, og eftirspurn eftir lánsfé hefur kannske aldrei verið meiri en nú. Þetta stafar fyrst og fremst af því, hversu aðþrengdir menn og fyrirtæki eru af þeim ráðstöfunum, sem hæstv. ríkisstj. hefur gert, einnig að öðru leyti. Fyrirtæki og einstaklingar hafa verið og eru það aðþrengdir, að menn hafa orðið að leita og leita á með sífellt meiri krafti eftir auknu lánsfé, þannig að því fer alls fjarri, að eftirspurnin eftir lánsfé hafi minnkað. T. d. stappar mjög nærri, að margir missi eignir sínar og komist í óviðráðanleg vanskil vegna þeirrar gífurlegu verðhækkunar, sem orðið hefur. Þessi fyrirtæki hafa orðið að leita eftir auknu lánsfé til að reyna að bjarga staðfestu sinni, og hefur þó ekki einu sinni öllum tekizt það og orðið ýmsir að hrekjast frá eignum sínum, vegna þess að þeir hafa ekki getað fengið lánsfé til þess að bjarga eignum sínum, þótt þeir hafi haft góðar tryggingar í boði, og þetta vegna þeirrar lánastefnu, sem hæstv. ríkisstj. hefur rekið. Það er því alveg víst, að þó að hærri vextir hafi gert óaðgengilegra en áður fyrir menn að taka lán, þá hafa aðrar ráðstafanir hæstv. ríkisstj. þjarmað svo að mönnum, að menn hafa samt sem áður, þrátt fyrir óaðgengileg lánskjör, gengið jafnvel fastar að en nokkru sinni fyrr að fá lán. Það má í þessu sambandi einnig minnast á, hvernig ástatt er fyrir þeim, sem eru að byggja, og í því sambandi vísa til þeirra talna um stofnkostnað og lánsmöguleika, sem ég gat um áðan.
Þá var hin ástæðan, að það væri nauðsynlegt að hækka vextina til hagsbóta fyrir sparifjáreigendur í landinu. Var því þá einnig haldið á lofti, að þessi nýja lánastefna og vaxtastefna væri liður í því að skapa hér stöðugt verðlag og jafnvægi í peningagengi og verðlagi og ætti að tryggja verðgildi sparifjár, eins og ég gat um áðan. Sparifé í landinu hefur aukizt á undanförnum missirum. Að vísu hefur það aldrei verið gert upp, hvað spariféð hefur raunverulega aukizt mikið, því að það er ekkert að marka, þó að spariféð hafi aukizt mjög í krónutölu, vegna þess, hversu dýrtíðin hefur vaxið gífurlega og þar með krónufjöldi í öllum viðskiptum, einnig sparifjárviðskiptum. En sparifé hefur aukizt. Má víst alveg fullyrða, að það er fyrst og fremst vegna þeirrar framleiðsluaukningar, sem orðið hefur í landinu, sem spariféð hefur aukizt, og einnig fyrir það, að fólk hefur að nokkru leyti brotizt út úr kjaraskerðingarhring hæstv. ríkisstj. Það er víst alveg óhætt að fullyrða, að sparifjáraukningin á mest og fyrst og fremst rætur sínar að rekja til framleiðsluaukningarinnar, sem orðið hefur og grundvallast á þeirri uppbyggingu, sem búið var að gera, áður en núv. hæstv. ríkisstj. komst að með sína stefnu í efnahagsmálum. Og það er víst alveg óhætt að fullyrða, að þau áhrif, sem stefna núv. hæstv. ríkisstj. hefur haft á verðlag í landinu, hafa ekki laðað fólk til þess að auka sparifjárinnlög. Það hefur ekki laðað fólk til þess, að dýrtíðin hefur vaxið gífurlega og verðgildi sparifjár minnkað óðfluga með hverjum degi, síðan hæstv. ríkisstj. tók upp sína stefnu. Því fer svo alls fjarri, að stefna hæstv. ríkisstj. hafi orðið hagfelld fyrir sparifjáreigendur, að verðrýrnun sparifjár hefur sennilega sjaldan, ef nokkurn tíma, orðið meiri á jafnstuttum tíma en hún hefur orðið síðan farið var að framkvæma þessa nýju stefnu. Það gefur líka auga leið, þar sem gengi hefur verið fellt tvisvar sinnum á tveimur árum og það mjög verulega í bæði skiptin og álögur á neyzluvarning hafa hækkað gífurlega og dýrtíðin vaxið af þessum ástæðum, eins og ég gat um áðan, um 32 stig, þ.e.a.s. vöru- og þjónustuþáttur vísitölunnar hefur vaxið um 32 stig — og þó miklu meira, ef við hefðum fyrir framan okkur vísitöluna, eins og hún raunverulega er í dag.
Hæstv. ríkisstj. hélt því mjög fram, að vaxtahækkunin væri ákaflega hagfelld fyrir sparifjáreigendur í landinu og til einhliða ávinnings fyrir þá, en það hefur verið bent á, að þessi gífurlega vaxtahækkun, sem hæstv. ríkisstj. beitti sér fyrir, hefur átt mjög stóran þátt í vexti dýrtíðarinnar og þannig verið tekið aftur af sparifjáreigendum með annarri hendinni það, sem þeim var rétt með hinni í hækkun vaxtanna. Það er ekki gott að rekja það til nokkurrar hlítar, hversu mikill þáttur vaxtahækkunarinnar er í vexti dýrtíðarinnar, en hann er áreiðanlega mjög verulegur.
Ég man eftir því, að í fyrravetur var tækifæri til að athuga sérstaklega áhrif vaxtahækkunarinnar á rekstur fiskiðnaðarins í sambandi við þær deilur, sem þá urðu um kauphækkun í landinu, og þá kom það í ljós í áætlun, sem ég hafði í höndum frá Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna, að þar var gert ráð fyrir því, að vaxtakostnaður frystihúsanna mundi vera frá 40–45% af launakostnaði húsanna. Það er því ekki neinn smáræðisliður, sem þarna er um að ræða í rekstri útflutningsframleiðslunnar. Og það gefur auga leið, að eftir því sem vextirnir voru hækkaðir meira, eftir því þurfti að fá hærra verð fyrir útflutninginn, jafnhliða því sem verðið hækkaði innanlands, og eftir því urðu gengislækkanirnar, sem hæstv. ríkisstj. taldi nauðsynlegt að gera, að vera ríflegri að hennar dómi. Og er þess m.a. skemmst að minnast, að sumarið 1961 greip ríkisstj. til að lækka gengið í annað sinn og hafði það að málamyndaástæðu, að kaupið hefði verið hækkað nokkuð um sumarið. En þá hefði t.d. verið í lófa lagið að bæta útflutningsiðnaðinum, frystihúsunum, upp mjög verulegan hluta af kauphækkuninni með því að færa vextina í sama horf og þeir voru áður.
Þessi dæmi eru alveg nægileg til að sýna, að vaxtahækkunin er ekki einhliða ávinningur fyrir sparifjáreigendurna og allra sízt ef hún er liður í pólitík eins og þeirri, sem hæstv. ríkisstj. hefur rekið, því að ef litið er á ráðstafanir ríkisstj. í heild, þá hafa þær verið alveg sérstaklega óhagfelldar fyrir sparifjáreigendur í landinu og rýrt verðgildi sparifjár.
Ég held, að þeir vextir, sem voru hér almennt á innlánum og útlánum, hafi verið mjög hóflegir og skynsamlegir miðað við allar aðstæður, og þess vegna stingum við nú upp á því í þessu frv. eða það er stefna þessa frv., að vextirnir gætu orðið aftur það, sem þeir voru. Ég mundi vilja álíta, að það gæti orðið liður í því að efna hér til meira jafnvægis í efnahagsmálum en orðið hefur nú um skeið, og þá gæti það orðið hagfellt sparifjáreigendum.
Það eru ekki aðeins vextirnir, sem þarna skipta máli fyrir sparifjáreigendurna, heldur kannske fyrst og fremst, hvort hægt er að koma á í landinu jafnvægi í efnahagsmálum, þ.e.a.s. komast hjá gengislækkunum og stórfelldri verðhækkun, en þetta hvort tveggja rýrir auðvitað spariféð stórkostlega. Ég held, að það sé alveg ljóst varðandi þessar ráðstafanir, sem ég hef verið að rekja, að það er svo fjarri því, að þær hafi náð að stuðla hér að jafnvægi í efnahagsmálum, að í þeim efnum ríkir nú hin sorglegasta upplausn.
Og það leysir ekki vandann, þó að hægt sé að benda á, að nokkur gjaldeyrir sé til staðar á reikningum bankanna. Það er ekki nema einn þáttur í þessum málum, og það mætti fyrr vera, ef það sæist ekkert á gjaldeyrisreikningum bankanna, þegar önnur eins höpp koma fyrir og síldveiðin nú þetta ár. Ég hugsa, að það fari að nálgast 4 millj. mála og tunna, sem veitt hefur verið af síld á þessu ári, og eru engin dæmi til annars eins og ekki neitt í námunda við það.
Þá er það einn liður í þessu vaxtamáli, að við leggjum til, að vextir af stofnlánum til sjávarútvegsins, þ.e. fiskveiðasjóðs, til landbúnaðarins, þ.e. stofnlánadeildar landbúnaðarins, og í íbúðalánakerfinu og einnig í raforkusjóði, að þessir vextir og lánstími í þessum stofnunum verði færðir til þess, sem áður var. En eins og kunnugt er, hækkaði hæstv. ríkisstj. vextina í öllum þessum stofnunum nokkuð, sums staðar verulega, og stytti lánstímann einnig. En síðan var aftur leiðréttur lánstíminn á ræktunarsjóðslánunum til landbúnaðarins. En vextirnir hafa verið hækkaðir stórlega og lánstíminn styttur í öllum þessum stofnunum. Við teljum þá stefnu skynsamlega, sem framkvæmd hafði verið hér áður áratugum saman, að þjóðfélagið legði nokkuð fram til þess að hafa sem lægsta vexti á stofnlánum til uppbyggingar í landbúnaði og sjávarútvegi og einnig þegar menn voru að reyna að byggja eigin íbúðir.
Framsóknarmenn hafa ætið verið miklir talsmenn þeirrar stefnu að hafa vextina sem lægsta á stofnlánum til þessara framkvæmda, og það hefur verið byggt á þeirri hugsun, að það væri þjóðfélaginu hollast og bezt, að sem allra flestir gætu komið undir sig fótum fjárhagslega og verið fjárhagslega sjálfstæðir. En það gefur auga leið, að eftir því sem menn eiga kost á hagfelldari lánum í því sambandi, eftir því eru meiri líkur til, að menn treysti sér að leggja í að eignast eigin íbúð eða eignast t.d. fiskiskip eða koma undir sig fótunum í búskap. En eftir því sem vextirnir eru hærri og lánin styttri, eftir því eru minni líkur til þess, að almenningur treystist til þess að fást við þessi verkefni.
Það hefur verið brennandi áhugamál framsóknarmanna að byggja þjóðfélagið þannig upp, að sem allra flestir einstaklingar treystust til þess að fást við framleiðslu bæði til sjávar og sveita og gætu eignazt eigin heimili. Og á þessari meginstefnu hefur sú lána- og vaxtapólitík verið byggð, sem Framsfl. beitti sér svo mjög fyrir fram að 1960, að núverandi stjórn breytti til. Og við viljum vinna að því, að það verði aftur gengið inn á þessa braut, vegna þess að við höfum ótrú á því, að almenningi verði gert illkleift eða jafnvel ókleift að ráðast í þessar framkvæmdir og treyst svo að segja eingöngu á þá efnameiri í þjóðfélaginu til að fást við þessi verkefni. Við viljum ekki eiga hlut í því, að hér verði komið á þjóðfélagi, þar sem þeir efnamestu eigi allt eða svo að segja allt og aðrir verði allt til þeirra að sækja, heldur viljum við reyna að haga löggjöfinni þannig, að sem flestir geti verið efnalega sjálfstæðir. Og á þessari meginhugsun hefur sú stefna verið byggð að brjótast í því að reyna að hafa vexti á stofnlánum sem lægsta og lánakjörin sem hagfelldust.
Sú almenna vaxtalækkun, sem við leggjum til, mundi hjálpa þessum sjóðum eða þessum lánastofnunum, sem hér eiga hlut að máli, til þess að þola lægri vexti á stofnlánunum. En svo viljum við einnig að almannafé sé notað að nokkru til að jafna þá metin, að því leyti sem vextirnir eru hafðir lægri en hinir almennu vextir í landinu, eða þeir vextir, sem kunna að fást á erlendum lánum. Þessi pólitík hefur verið rekin mjög lengi, þangað til blaðinu var að verulegu leyti snúið við með efnahagsmálaráðstöfununum 1960.
Þá er einn þáttur í sambandi við þetta mál, sem ég vil aðeins drepa á, þótt ekki séu ákvæði um þann þátt í frv., en það eru lán Seðlabankans út á afurðir, annars vegar sjávarafurðir og hins vegar landbúnaðarafurðir. Það er mjög gömul venja á Íslandi, að aðalbankinn eða Seðlabankinn endurkaupi afurðavíxla fyrir sjávarútveginn, og var orðin föst venja, að Seðlabankinn endurkeypti þessa afurðavíxla sem svaraði 67% af útflutningsverði sjávarafurða. Á þessum víxlum voru hafðir lágir vextir, 5–5½%, og var þetta mikill stuðningur fyrir útflutningsatvinnuveginn, og þurfti hann ákaflega mikið á þessum stuðningi að halda, vegna þess að keppt er við sjávarútveg í öðrum löndum, þar eru vextir yfirleitt miklu lægri en hér. Þetta urðu mikil hlunnindi fyrir sjávarútveginn í samkeppni á erlendum mörkuðum. Þessu hefur hæstv. ríkisstjórn breytt. Henni hefur víst fundizt, að það væri verðbólguaukandi að halda þessari lánavenju áfram. Er nú búið að minnka verulega endurkaup Seðlabankans á afurðavíxlum sjávarútvegsins, nema þau núna ekki nema 54–56% af andvirði sjávarafurðanna, enn fremur hækka stórkostlega vexti á þessum víxlum, úr 5 og 5½ upp í 7–7½%. Síðan fær sjávarútvegurinn að vísu viðbótarlán í viðskiptabönkunum, þannig að mér skilst, að það sé nokkuð föst regla, að sjávarútvegurinn fái um 70% af andvirði útflutningsvaranna að láni í bönkunum. En Seðlabankinn tekur ekki nema 55% eða þar í kring, en hitt verða menn að fá í viðskiptabönkunum með 9–9½% vöxtum, í staðinn fyrir að áður fengu menn 67% með 5–5½% vöxtum. Þessi pólitík hefur auðvitað leitt til þess, að framleiðslukostnaður sjávarútvegsins hefur hækkað verulega og þar með aukið dýrtíðina og lengt gengislækkunarstökkin, sem hæstv. ríkisstjórn hefur tekið, því að framleiðslukostnaður sjávarútvegsins, að því er manni skilst, á víst að vera tekinn til greina í sambandi við gengislækkunarstökkin, þannig að þetta hefur allt saman verkað í sömu átt og vaxtahækkunin að öðru leyti: að lengja gengislækkunarstökkin. Að mínu viti var engin ástæða til að draga nokkuð úr þeim hlunnindum, sem sjávarútvegurinn hafði að þessu leyti, og því fer alls fjarri, að það væri nokkuð verðbólguaukandi að halda áfram að endurkaupa víxla af sjávarútveginum eftir sömu reglu og áður var, halda þeirri reglu, sem áður var.
Á síðustu árum hefur einnig verið tekin upp sú venja að endurkaupa afurðavíxla af landbúnaðinum. Var orðin sama regla varðandi landbúnaðarafurðir, endurkeypt sem svaraði 67% af heildsöluverði landbúnaðarafurða með sömu kjörum og sjávarútvegurinn naut. En núverandi ríkisstjórn hefur lagt fyrir að breyta um stefnu í þessu og lækka afurðalánin til landbúnaðarins og hefur fyrirskipað þá sérstöku reglu, að það skuli ekki auka útlán út á afurðir landbúnaðarins í heild í krónutölu frá því, sem áður var. Þó að verðlag hafi hækkað, á krónutalan að standa óbreytt, og þó að framleiðslan aukist stórkostlega, skal krónutalan, sem lánað er út á, standa óbreytt samt. Það á að draga saman lánin til landbúnaðarins sem nemur verðhækkununum og framleiðsluaukningunni. Og nú er svo komið, vegna þess að vitanlega hefur verðið hækkað nokkuð og framleiðslan hefur aukizt allverulega, að þessi afurðalán til landbúnaðarins eru dregin stórkostlega saman. Mér skilst, að verði ekkert lát á þessari stefnu stjórnarinnar, þá muni þessi lán komast talsvert langt niður fyrir 50% af heildsöluverði landbúnaðarafurðanna. Þetta verkar svo aftur þannig, að þeir, sem fara með afurðir bændanna, sem eru yfirleitt félög þeirra, verða fyrir stórkostlegum erfiðleikum varðandi útborgun á andvirði afurðanna til bændanna. Eftir því verður erfiðara að skila bændum nægilega snemma andvirðinu fyrir sínar vörur, sem stjórnin skrúfar meira og meira að landbúnaðarfurðalánunum. En það hefur hún gert á þennan hátt, að halda krónutölunni fastri í heild, enda þótt verð hafi hækkað og framleiðsla aukizt. Nú hefur hæstv. landbrh. á stéttarsamkomu bændanna tekið mjög vel í að kippa þessu algerlega í lag, og eru menn nú að vonast eftir árangri af því hvern daginn. Mundi þá mörgum finnast það sanngjarnt, að þessu yrði komið í sama horf varðandi landbúnaðinn og sjávarútveginn, þ.e.a.s. að landbúnaðurinn yrði ekki fyrir meiri búsifjum frá því, sem áður var, en sjávarútvegurinn. En það, sem bændur hafa farið fram á í þessu sambandi, er þá það, að lánað væri sem næst 70% út á landbúnaðarafurðir, eins og lánað er út á sjávarafurðir. Með því eru þeir þó ekki búnir að fá sambærilega fyrirgreiðslu í þessum málum við það, sem áður var, að öllu leyti, vegna þess að hluti af þessu yrði sjálfsagt eða sennilega með hærri vöxtum en áður. En það væri þó mikil bót, ef hæstv. landbrh. gerði gangskör að því að kippa þessum lánamálum landbúnaðarins að þessu leyti í sama horf og gildir hjá sjávarútveginum og þá í framhaldi af þeirri yfirlýsingu, sem hann gaf um þetta efni á fundi stéttarsambands landbúnaðarins.
Af hálfu framleiðsluatvinnuveganna hefur verið sótt mikið á að fá lagfæringar á vöxtum á afurðalánunum, og m.a. var á fundi Landssambands íslenzkra útvegsmanna í des., ætla ég hafi verið, s.l. vetur lögð ákaflega mikil áherzla á þetta atriði og bent á, að það væri mjög vel hægt fyrir Seðlabankann og ríkisstjórnina að slaka til í þessu efni, og þá var gerð ályktun á landssambandsfundinum um vertíðina, sem fram undan var, og í því sambandi gefin út skýrsla, að eftir því sem þeir hefðu fengið að vita frá hæstv. ríkisstj., mætti búast við vaxtalækkun á afurðalánunum. Í því trausti mundi flotinn hefja veiðar. En þegar til kom, var ekki við neitt af því staðið, sem hafði verið sagt við útgerðarmenn í þessu efni, og vextirnir voru ekkert lækkaðir af afurðalánunum. Mér skilst, að einn af þeim erfiðleikum, sem hafi komið í ljós, þegar farið var að íhuga um möguleika til að lækka vextina af afurðalánunum, hafi verið sá, að Seðlabankinn yrði fyrir svo þungum búsifjum af því að borga vexti af dauða sparifénu, sem þangað væri lagt og lokað inni, að hann mundi tæpast hafa möguleika til að lækka vextina á afurðalánunum. Mér skilst þetta hafi verið einn sá þröskuldur, sem kom í ljós, þegar farið var að skoða þessi mál. M.ö.o. er þetta þá orðið svo vizkulegt allt saman, að hluti af sparifjáraukningunni er lagður inn í Seðlabankann, Seðlabankinn borgar vexti af því og verður fyrir vaxtahalla, sem hækkar afurðalánavextina. Jafnvel þó að bankinn geti ávaxtað eitthvað af því fé, sem hann á erlendis, fást miklu lægri vextir af því en hér gilda. Seðlabankinn verður sem sagt fyrir stórútgjöldum af því að liggja með þetta dauða sparifé, sem má ekki vera í umferð. Sá halli verður svo aftur til þess, að halda verður uppi óeðlilega háum vöxtum á afurðavíxlunum, sem keyptir eru frá sjávarútvegi og landbúnaði. Þannig malar þessi mylla hæstv. ríkisstjórnar. Og allt á þetta að vera, að því er manni skilst, til að minnka dýrtíðina og til að draga úr ofþenslunni, eins og það er kallað, eða eitthvað í þá átt. En í heild hafa allar þessar ráðstafanir í einni keðju aukið dýrtíðina stórkostlega. Yfir þjóðina hefur skollið hver bylgjan annarri meiri.
Einu sinni á þessu tímabili hafði hæstv. ríkisstjórn möguleika til að laga þessi mál og draga úr þessum bylgjugangi dýrtíðarinnar, og það var sumarið 1961, þegar þrátt fyrir ofboðslega kjaraskerðingu náðist samkomulag á milli verkalýðsfélaganna og samvinnuhreyfingarinnar í landinu um mjög hóflega kauphækkun, — kauphækkun, sem var svo hófleg, að atvinnuvegunum var mjög vel kleift að standa undir henni og með þessu fékk hæstv. ríkisstjórn tækifæri, ef hún hefði haft skapstillingu eða skilning til að nota það, til þess að draga nokkuð úr þessum ofsalega skrúfugangi dýrtíðarinnar. En það gerði hæstv. ríkisstjórn ekki, heldur þaut hún þá til og framkvæmdi aðra gengislækkun, það var gengislækkun númer tvö á 16 mánuðum, og hellti stjórnin með því yfir þjóðina því dýrtíðarflóði, sem nú gengur yfir okkur, og er þó minnst af því séð enn þá. En til að sýna, að hér er ekki um neinar fullyrðingar að ræða, að það hafi verið kleift að notfæra sér þennan samning í þessu skyni, er nægilegt að vitna í eftirfarandi: Í fyrsta lagi, að þessa kauphækkun, sem varð sumarið 1961, var búið að reikna inn í síldariðnaðinn og búið að ákveða verð á síldarafurðum með tilliti til þeirrar kauphækkunar. Í öðru lagi, að það kom í ljós við uppgjör á innlenda iðnaðinum, að hann gat svo að segja undantekningarlaust borið þessa kauphækkun án verðhækkunar, og það var upplýst í stjórnarblöðunum, að iðnaðurinn hefði ekki fengið verðhækkun vegna kauphækkunarinnar, heldur vegna þeirrar hækkunar, sem varð á hráefnunum í sambandi við gengislækkun ríkisstjórnarinnar 1961. Í þriðja lagi var margsannað, að þessi kauphækkun var það hófleg, að sjávarútvegurinn gat vel staðið undir henni, ef slakað hefði verið eitthvað á vaxtaokrinu á móti. Og nú eftir á hefur það komið í ljós, að sjávarútvegurinn hefði mjög vel getað staðið undir þessari kauphækkun, þó að ekkert hefði verið slakað til á vöxtunum þá í bili, þar sem verð á sjávarafurðum fór hækkandi. Og það kom í ljós á eftir, þegar málin voru gerð upp á vegum SH og SÍS og fleiri aðila, að þannig hafði þessi þróun orðið. Þar að auki var framleiðslan í heild óvenjumikil, óvenjumikið af síld, og engin ástæða til gengislækkunar vegna gjaldeyrisstöðu bankanna. Þrátt fyrir þetta skellti hæstv. ríkisstj. á gengislækkun númer tvö. Og svo súpum við seyðið af þessu í dag, ekki sízt hæstv. ríkisstj, eins og henni var strax bent á að hlyti að verða. Hvað gat annað orðið, þegar þannig var hellt benzíni á þann eld, sem áður logaði og var afleiðingar þeirra ráðstafana, sem áður var búið að gera?
Því miður var þetta tækifæri ekki notað. Skal ég ekki fara lengra í þetta nú, en ég taldi ástæðu til að minnast á þetta í sambandi við þessi mál, sem snerta efnahagsstefnu hæstv. ríkisstj. í heild.
Okkur hefur sem sé verið sagt að loka inni hluta af sparifjáraukningunni, draga saman afurðalánin og hækka vextina, þetta yrðu menn allt að þola, því að það væru liðir í efnahagsmálastefnu, sem hlyti og mundi leiða til aukins jafnvægis, stöðugs peningagildis og stöðugs verðlags. Þess vegna yrðu menn að þola þessar búsifjar. En hvað sýnir reynslan núna?
Ég vil að lokum leggja áherzlu á, að ég sé enga leið út úr þeim vanda, sem nú er í komið, og því gífurlega ósamræmi, sem orðið er á milli þeirra tekna, sem menn geta haft fyrir venjulegan vinnudag, og þess kostnaðar, sem orðinn er við að lifa, og eins milli þess kostnaðar, sem orðinn er við að byggja upp, hvort sem við tökum íbúðir, framkvæmdir á vegum landbúnaðar, sjávarútvegs eða iðnaðar eða hvað sem er, ég sé enga leið út úr þessu öngþveiti aðra en þá að tjalda því, sem til er, til að auka uppbygginguna og framleiðsluna á öllum sviðum. Og þá verðum við að breyta um stefnu í lánamálunum og þora að nota okkar eigið fjármagn í þessu skyni.