28.02.1963
Neðri deild: 47. fundur, 83. löggjafarþing.
Sjá dálk 633 í B-deild Alþingistíðinda. (487)
60. mál, hámarksþóknun fyrir verkfræðistörf
Einar Olgeirsson:
Herra forseti. Ég vil í fyrsta lagi lýsa því yfir, að ég er samþykkur þeirri till. hv. 11. landsk., að það beri að fella þetta frv., en mun hins vegar fyrir mitt leyti freista þess að reyna að fá fram nokkra breytingu á þeirri brtt., sem meiri hl. flytur, ef verða mætti, að um það gæti frekar orðið samkomulag, þegar málið er athugað til hlítar.
Það er raunverulega ekki verið fyrst og fremst að deila um gjaldskrá eða þóknunina í sambandi við þetta mál, og hvað viðvíkur því, að það sé verið að halda einhverri gjaldskrá leyndri, þá veit ég ekki betur en hæstv. ríkisstj. hafi fengið 10 eintök af þessari gjaldskrá og ekki getað séð allshn. fyrir neinni þeirra, þannig að það eru ekki þau mál, sem hér eru fyrst og fremst til umr. Það, sem hér er um að ræða, er, hvaða kaup þeir verkfræðingar, sem vinna hjá ríkinu, eigi að hafa. Stéttarfélag verkfræðinga hefur gert ákveðnar kröfur fyrir þeirra hönd: lágmarkskaup 9 þús. kr. á mánuði og hækkandi eftir því, hvað þeir vinna lengi og hvað þeir eru lærðir og annað slíkt, og spurningin hefur staðið um það, hvort eigi að semja við verkfræðingana um þetta. Ríkisstj, hefur ekki viljað semja um þetta og hefur sett brbl., þar sem hún er svo að reyna að rugla fólk með alls konar orðatiltækjum og útreikningum í samhandi við einstaka liði, eins og hæstv. ráðh. var að gera hér áðan í sambandi við 320%.
Við skulum gera okkur ljóst, að með þeim kjaradómi, sem felldur verður í sumar um kaup starfsmanna ríkis og bæja, ef ekki semst milli B.S.R.B. og ríkisstj., þá verður ekki heldur útkljáð endanlega neitt um kaup þeirra verkfræðinga, sem eiga að starfa í þjónustu ríkisins, þannig að sú hætta vofir yfir eftir sem áður, að við séum að missa verkfræðingana burt af landinu. Það eru nú þegar farnir burt um 40 verkfræðingar af þeim, sem Íslendingar hafa kostað til þess að læra. Meðan aðrar þjóðir keppast um að ná verkfræðingum og að gefa þeim sem bezta möguleika til þess að læra, útskrifa tæknifræðinga, iðnfræðinga, verkfræðinga eða hvað við viljum kalla það, þá erum við að fæla þá burt, sem hafa útskrifazt og hafa lagt svo og svo mikið á sig, enda er aðstaðan orðin þannig, að í þeim greinum, þar sem Íslandi ríður allra mest á að við höfum einhverja sérþekkingu, þá höfum við ekki einn einasta mann, þannig að við höfum ekki einu sinni haft þá menn, sem hafa vit á því, hvernig eigi að þróa þær auðlindir, sem við búum yfir hér á Íslandi, vegna þess að Ísland er að verða aftur úr öllum löndum álfunnar hvað það snertir að meta vísindi og sérmenntun eins og þarf að meta það. Það er eins og hæstv. ríkisstj. geti ekki gert sér grein fyrir því, að vísindin eru nú á tíðum orðin eitt aðalframleiðsluafl þjóðfélagsins, og svo framarlega sem við höldum áfram að vanrækja allt það, sem heitir vísindi og sérmenntun, eins og nú er gert, þá stöndum við uppi eins og þvara eftir nokkurn tíma, meðan aðrar þjóðir fara langt fram úr okkur. Það er þess vegna einmitt verið að vinna að því að stöðva uppbyggingu í landinu, hindra notkun auðlinda landsins, með því að flæma burt hvern á fætur öðrum af þeim mönnum, sem ýmist hafa sérmenntun eða hafa sérfræðilegt vald yfir tækni og öðru slíku og geta þannig unnið fyrir þjóðina. Það dugir því ekki að koma fram með nein slagorð í slíku efni. Þetta eru mál, sem menn verða að þora að kryfja til mergjar og sjá, hvað við liggur.
Hvað er það, sem felst raunverulega í þeirri tili., sem hv. meiri hl. allshn. flytur hér? Þar segir, með leyfi hæstv. forseta:
„Akvæði þessarar greinar skulu gilda, þar til nýir samningar um kaup og kjör verkfræðinga, sem starfa hjá ríkisstofnunum, hafa tekið gildi.“
Um þetta stendur baráttan: þar til nýir samningar um kaup og kjör verkfræðinga, sem starfa hjá ríkisstofnunum, hafa tekið gildi. Það er vitað, að þessir samningar koma ekki til með að koma í gildi 1. júlí í sumar, ef þetta verður látið standa svona, vegna þess að kjaradómurinn mun ekki taka ákvarðanir um þetta. Þeir eru utan við það. Þeir eru ekki opinberir starfsmenn í þjónustu ríkisins núna, þessir menn. Þeir fóru úr þjónustu ríkisins. Það er samið við þá á annan veg. Hvað þýðir þá þessi grein og þessi brtt., eins og hv. meiri hl. leggur til að hún sé? Hún þýðir, að það er verið að gefa ríkisstj. eilífa aðstöðu til þess að segja allan tímann við þessa verkfræðinga, sem ættu að starfa hjá ríkisstj.: Þið fáið engan samning um kaup og kjör, fyrr en þið fallizt á það, sem við heimtum, þann eilífðargerðardóm, sem þetta mundi þýða. — Ég álít, að svona nái ekki nokkurri átt. Þetta er sama sem að segja við þessa menn, sem vinna þarna hjá ríkisstofnunum: Þið verðið að gera svo vel að biða, þangað til okkur þóknast. — Ég álít, að þarna eigi að gera þá breytingu á, að greinin skuli orðast svo: „Ákvæði þessarar greinar skulu gilda þar til 1. júlí, — þar til 1. júlí í sumar skuli ríkisstj. þó hafa þennan möguleika, að hún reyni að komast að samningum við þessa menn. Það eru bráðum liðin tvö ár, síðan þessi deila byrjaði, og um leið og ég hins vegar tek afstöðu með því, sem hv. 11. landsk. leggur til, vil ég freista þess, til þess að það komi alveg greinilega í ljós, hvað það er, sem hæstv. ríkisstj. og hennar meiri hl. hugsar sér. Hugsa þeir sér eilífðarákvæði með þessu móti, sem standi áfram, eins lengi og ríkisstj. þóknast, þangað til hún sé búin að beygja þessa menn eða reka þá alla af landi burt og stöðva alla uppbyggingu, eða vill hún láta þetta standa til 1. júlí?
Margir, sem lesa þessa brtt., mundu vafalaust hugsa það, ef þeir heyrðu ekki neitt meira: Hvernig er þetta ástand raunverulega núna, þessar kröfur, sem þeir hafa gert, verkfræðingarnir, sem starfa hjá ríkinu, við skulum segja um 5 þús. kr. og þar yfir, — hvernig er með borgun á slíku núna? Það er borgað bæði það og miklu meira. Ég veit af ríkisstofnunum, sem hafa farið fram á það að fá að ráða verkfræðinga í sína þjónustu eftir þeim taxta, sem Stéttarfélag verkfræðinganna setti, eftir þessum kaupkröfum, og það eru engar smáræðisstofnanir, stofnanir, sem mikill hluti af öllu okkar atvinnulífi byggist á. Það var neitað um það af ríkisstj. Og hvað var svo gert í staðinn? Jú, það var farið til sérfræðinga, það var látið vinna þetta í ákvæðisvinnu, sem ríkisstj. alltaf er að tala um. Og hver varð árangurinn frá sjónarmiði ríkisins séð fjárhagslega! Ætli það hafi ekki kostað nokkurn veginn fimmfalt? Það er hægt ef til vill að athuga hjá Síldarverksmiðjum ríkisins, hver kostnaðurinn af slíku muni hafa verið og hvað það þýðir að vilja ekki taka verkfræðinga fyrir sæmilegt kaup, sem þeir hafa sjálfir sett upp, og fara í staðinn þessar krókaleiðir.
Sannleikurinn er sá, að það, sem gerzt hefur nú þennan tíma, er, að ríkisstofnanirnar hafa orðið að kaupa þessa vinnu fyrir margfalt meira verð en ef hefði verið samið um kaup og kjör við verkfræðingana, sem starfa hjá ríkisstofnunum, upp á þær kröfur, sem þeir gerðu. Það hefur verið margfalt dýrara fyrir ríkisstofnanirnar. Af hverju hefur ríkisstj. verið að láta þetta verða margfalt dýrara fyrir ríkisstofnanirnar? Af því að hún óttast, eins og hæstv. landbrh, kom hér inn á áðan, að það kynni að hafa einhver áhrif í þá átt, að einhverjir aðrir heimtuðu meira. M.ö.o.: það er veríð að stela undan, þoka fram hjá í. þeirri trú, að það komi aldrei nokkurn tíma fram, að það sé hægt að fela það, að það sé hægt að neita því, — fara þarna í feluleik, það er það, sem verið er að gera, í staðinn fyrir að ganga hreint til verks, af því að ef menn gengju hreint til verks, þá væru menn hræddir um, að það sæist, að þarna er verið að hækka launin allmikið.
Ég býst við, að það hefði kannske verið rétt í þessu máll að láta rannsaka það, hve mikið er borgað, og ég er hræddur um, að það mundi alls staðar koma í ljós, að það hefur farið eftir þeim taxta, sem verkfræðingarnir hafa sett, og jafnvel langt fram yfir. En það mátti ekki borga þá, ekki semja við stéttarfélögin. Þetta minnir mann á í gamla daga, þegar atvinnurekendurnir máttu umfram allt ekki semja við stéttarfélag, því að það mátti ekki viðurkenna það, en reyna að gera allt mögulegt á bak við tjöldin.
Ég held einmitt, að nú fram að 1, júlí verði ríkisstj, að taka rögg á sig og sjá um að ná samningum um kaup og kjör þeirra verkfræðinga, sem starfa hjá ríkisstofnunum. Það ætti ekki að vera ofverkið hennar að reyna nú einhvern tíma að koma ærlega fram í sambandi við launasamninga, vera ekki alltaf að beita bæði gengislækkunum og gerðardómum, vera ekki alltaf að fara á bak við, vera ekki alltaf að borga í rassvasann. r:g býst ekki við, að forstöðumönnum ríkisstofnana þyki neitt sérstaklega gaman að þessu. Það er svo sem ekki skemmtilegt ástand í þessum ríkisstofnunum núna, þar sem forstöðumennirnir, sem eru kannske einir, verkfræðingalausir, eru með miklu lægri laun en þeir verkfræðingar, sem þeir síðan verða að semja við á bak við tjöldin eftir skipun ríkisstj. Þetta ástand er spillandi, þetta ástand á ekki að eiga sér stað. Það á ekki að reyna að kúga á þennan hátt, sem þessi lög gefa til kynna. Það á þvert á móti að íallast á að semja við þessa aðila.
Hæstv. landbrh. kom inn á það, að það væri stefnt að því að eyðileggja atvinnulífið, það væri alveg hrun, það væri jafnvel verið að skapa einhvern voðalegan launamismun hér á Íslandi. Ég er hissa á honum að vera að tala um það. Ég sé ekki betur en allt, sem hæstv. ríkisstj. er að undirbúa nú, sé einmitt að reyna að miða að sem allra mestum launamismun. Aldrei hafa verið gerð eins stór spor í þá átt og nú í sambandi við samningana við B.S.R.B. Það er alveg greinilegt, að það miðast allt saman við það að fara að breyta þannig til, gera muninn miklu meiri en áður var. En hæstv. ráðh. var að tala um, að maður þyrfti að fara alla leið austur í Rússíá til þess að komast að einhverju líku þeim voða, sem verkfræðingarnir virtust stefna að. Ég er hræddur um, að hann gæti líka farið beint vestur til Ameríku og athugað, hvað verkfræðingarnir fá þar. Og ég er hræddur um, að hann þurfi ekki að komast alla leið í Rússíá til þess að komast að þessu. Ég er hræddur um, að hann rækist á Svíþjóð áður og sæi, hvað verkfæðingarnir fá þar. Það kaupgjald, sem bæði sænskir og amerískir verkfræðingar fá, það hefur þegar verið sagt frá því hér. Og kannske hæstv. ríkisstj. vildi leggja hér fyrir okkur og allshn. taki málið fyrir aftur og vildi leggja fyrir okkur alla reikninga allra þeirra sérfræðinga, þ. á m. útlendra verkfræðinga, sem hér hafa verið. Ég gæti trúað, að hún gæti fengið eitthvað líka hjá Sogsvirkjuninni, hún gæti látið eitthvað í té af reikningum um, hvað það er, sem verkfræðingarnir útlendu heimta, og svo skulum við bera saman, hvort þær séu ósvífnar, kröfurnar, sem þeir íslenzku hafa farið fram á.
Það er nefnilega eitt, sem þessi hæstv. ríkisstj. verður að gera sér ljóst, og það er, að ekki er hægt að halda Íslendingum fyrir neðan allar aðrar þjóðir. Það er ekki hægt að gera Íslendinga að fátækustu og vesælustu þjóðinni í Evrópu, án þess að barizt verði á móti því. Það er ekki hægt að setja okkur niður á stig Spánar, án þess að það kosti eitthvað. Það er ósköp vel vitanlegt nú, að Ísland er fyrir útlendinga að verða ódýrasta landið í Evrópu ásamt Spáni. Og það er verið að tala um það af hálfu hæstv. ráðh. sem eitthvað voðalegt, að svo framarlega sem íslenzkir verkfræðingar fengju nú hærra kaup, fengju t.d. álíka kaup og sænskir, þá væri það aldeilis voðalegt, að það kynni að hugsast, að upp kæmi sú hugsun í kollinum á íslenzkum verkamönnum, að þeir ættu líka að fá hærra kaup, og lægst launuðu verkamönnunum, sem ríkisstj. stundum þykist bera fyrir brjósti, dytti í hug, að þeir ættu líka að fá hærra kaup. Má ég minna hæstv. ráðh. á, að fyrir 18 árum höfðu hafnarverkamenn hér í Reykjavík sama kaup eins og hafnarverkamenn í Ameríku. Það var þá 11/2 dollari um tímann, þá sama sem 9 kr. og eitthvað hér, þegar dollarinn var 6.50. Kaup amerískra hafnarverkamanna er nú komið yfir 3 dollara, 120 kr. Hæstv. ríkisstj. er búin að sjá um að koma kaupinu svo niður með gengislækkunum, að það er núna rúmlega hálfur dollari, helmingi lægra — og meira en það — heldur en það, sem þing Bandaríkjanna fyrirskipar með lögum, að greiða skuli sem lágmarkslaun handa þeim verkamönnum, mestmegnis negrum, sem hafa ekki nein samtök sín á milli. Dettur hæstv. ráðh. í hug, að þetta sé eitthvert ástand, sem horfa eigi á með gleði, að þessi hafi verið þróunin síðustu 18 árin, að Ísland sé að dragast aftur úr öllum öðrum, að þrældómurinn á Íslandi sé orðinn meiri en nokkurs staðar annars staðar, að menn þurfi að vinna 10–11 tíma á dag til þess að geta komizt sæmilega af? Heldur hann, að það þurfi að hræða nokkurn mann á því, að það sé eitthvert efnahagsöngþveiti, sem blasir við, og hrun, svo framarlega sem verkamaður fær sæmileg laun? Hann var sjálfur hræddur um það í gamla daga, þegar hann stóð ekki einu sinni með sinum eigin flokki í því að mynda ríkisstj., einmitt svona kaupgjald 1944 –45. En ég hélt, að hann hefði áttað sig eitthvað ofur lítið á því síðan, að það væri hægt að halda uppi góðu kaupi á Íslandi, svo framarlega sem þjóðfélaginu væri stjórnað með nokkru réttlæti.
Hæstv. ráðh, sagði, að ef efnahagslífið færi hér allt úr skorðum, þyrftum við ekki neina verkfræðinga. Er það nú ekki það, sem er að gerast hér núna? Efnahagslífið er að fara úr skorðum, og við erum að reka burt m.a. alla verkfræðinga og sérfræðinga. Er það ekki það, sem blasir við okkur núna, að ríkisstj. ráði ekki við nokkurn skapaðan hlut, af því að hún hefur aldrei reynt að skapa sér neina heildarsýn og hefur ekkert vit á því, hvað hægt er að veita fólkinu, sem á Íslandi býr og á Íslandi vinnur, góð kjör. Mér sýnist, að þessi brbl. ríkisstj., þetta hjal bæði hæstv. ráðh. og þeirra, sem að ríkisstj. standa, beri gleggstan vott um, hvílík uppgjöf er gagnvart öllum vandamálum efnahagslífsins hjá þessari hæstv. ríkisstjórn. Þan, sem við Íslendingar þyrftum að geta gert nú, væri að hraða því að útskrifa verkfræðinga, sjá um að eignast miklu fleiri verkfræðinga. Máske gæti hæstv. ríkisstj. lært ofur lítið af viðbrögðum
Bandaríkjastjórnar, þegar hún uppgötvaði það, að Sovétríkin voru orðin á undan þeim í vissum tæknilegum atriðum. Eitt af því, sem menn tóku þá fyrir til að rannsaka, var tæknimenntunin og aðstaðan til þess að útvega sérmenntaða menn. Og það kom í ljós, að Sovétríkin útskrifuðu, — ég þori ekki nákvæmlega að fara með töluna, en ég held þrefalt fleiri verkfræðinga en Bandaríkin. M.a. eitt af því, sem einkenndi aðstöðuna, var, að allir þeir menn, sem vildu fá að læra slíkt, gátu fengið það og námið var ókeypis, í staðinn fyrir að fátækt og atvinnuleysi hjá svo og svo stórum hluta bandarísku þjóðarinnar hindrar oft og tíðum marga gáfuðustu unglingana frá því að geta gengið á æðri skóla. Þeir fá þess vegna ekki annað eins mannval í sína sérmenntun. — Það, sem Íslendingar þyrftu að gera, er að útskrifa miklu meira af verkfræðingum, búa miklu betur að þeim mönnum, sem þeir útskrifa, jafnvel gera nám þeirra ókeypis. Við gætum líka kannske létt dálítið deilurnar á eftir um kaupið og kjörin, en umfram allt að missa þá ekki síðan burtu.
Ég held þess vegna, að það, sem þurfi að gera í þessu máli nú, sé að breyta þarna um, ef ekki er hægt að fella beinlínis þetta frv., þá að freista þess að breyta till. meiri hl. allshn. þannig, að þessir samningar falli úr gildi 1. júlí, og hvílir þá á herðum ríkisstj. fram að þeim tíma að reyna að ráða fram úr þessum málum, og það er víst vissara að taka það fram, vonandi án þess að setja ný brbl., því að ef Alþingi samþykkti þetta og það væri farið að breyta því með brbl, á eftir, þá væri farið að verða litið úr löggjafarvaldi Alþingis.
Ég vil þess vegna, herra forseti, leyfa mér að leggja fram svo hljóðandi brtt. við brtt. á þskj. 313, að í stað orðanna „nýir samningar“ og til loka setningarinnar komi: 1. júlí 1963, og biðja hæstv. forseta að leita afbrigða fyrir henni.