01.11.1962
Efri deild: 10. fundur, 83. löggjafarþing.
Sjá dálk 67 í B-deild Alþingistíðinda. (68)
2. mál, bráðabirgðabreyting og framlenging nokkurra laga
Björn Jónsson:
Herra forseti. Ég hygg, að stefna núv. hæstv. ríkisstj. í skattamálum liggi nokkuð ljóst fyrir, þegar athugaðar eru aðgerðir hennar í þeim málum og afleiðingar þeirra. Hæstv. ríkisstj. lét það verða sitt fyrsta stórvirki næst á eftir gengisfellingunum í febrúarmánuði 1960 að leggja nýjan almennan 3% söluskatt á sölu allra vara eða svo til allra vara og alla þjónustu í landinu. Og með sömu lögum var svo skattur af innfluttum vörum hækkaður um 114%, þ.e.a.s. úr 7.7% í 16.5%. Á þessu sama þingi, þar sem þessu var til leiðar komið, var svo stighækkandi tekjuskattur lækkaður, stighækkun hans minnkuð stórlega til hagsbóta fyrir þá tekjuhæstu, jafnframt því sem óverulegustu upphæðir tekjuskattsins af hinum tekjulægstu voru skornar af. Á síðasta Alþingi var svo tekjuskattsstigi félaga og fyrirtækja lækkaður um 20%, skattfrjálsar arðgreiðslur auknar um 25% og ákveðnar nýjar fyrningarreglur þeim til hagsbóta. Jafnframt þessum breytingum á skattalögunum hafa svo svokallaðir nefskattar, sérstaklega varðandi tryggingamálin, verið hækkaðir mjög stórkostlega, og einnig hefur útsvarslöggjöfinni verið breytt tvívegis í þá átt að minnka stighækkun í álagningu og með því að taka upp söluskatta sem tekjustofna fyrir sveitarfélögin.
Þessar stórfelldu breytingar hafa allar stefnt í eina átt, þ.e.a.s. þá að hverfa í stöðugt ríkara mæli frá því að nota skattakerfið að einhverju leyti til auðjöfnunar og tekjujöfnunar, hverfa frá því að láta þá bera þyngstu byrðarnar, sem mest gjaldþolið hafa, og létta á þeim, sem skarðastan hlut bera frá borði í lífsbaráttunni, sem sagt að hverfa í stöðugt ríkara mæli frá grundvallarsjónarmiðum velferðarríkisins. Afleiðingarnar af þessari stefnu liggja einnig nokkuð ljósar fyrir, en þær hafa verið þær, að skattabreytingarnar hafa verið næst gengisfellingunni langmikilvirkasta aðferðin til þess að spenna í sífellu og með vaxandi hraða upp allt verðlag í landinu, svo að dýrtíðarskriðan hefur aldrei fallið hraðar yfir launastéttirnar en nú á þessu tímabili. Þannig hækkaði vísitala framfærslukostnaðar aðeins á s.l. ári um 12 stig, og á þessu ári verður hækkunin álíka, þegar það er liðið. Vísitala vöru og þjónustu stendur nú, eins og hv. þm. er öllum kunnugt, í 141 stigi, þ.e.a.s. verðlagið hefur hækkað frá því í marzmánuði 1959 um 41%, sem er alveg vafalaust met á jafnskömmum tíma. Til skýringar má geta þess, að þetta mundi svara til 82 stiga samkv. þeirri vísitölu, sem gilti fyrir valdatöku þessarar ríkisstj., samkv. gömlu vísitölunni. Og það örlar hvergi á því, að hæstv. ríkisstj. hyggist hreyfa hönd að því að hefja nokkurt viðnám gegn þeirri óðadýrtíð, sem hún hefur hleypt af stað. Áhugi hennar hefur virzt allur beinast að því að halda launakjörunum niðri og hindra það, að almenningur fái dýrtíðina borna uppi með hækkuðum launum. En þessi sama hæstv. ríkisstj. lætur hins vegar sem vind um eyrun þjóta allar þær marggefnu aðvaranir og óskir, sem verkalýðssamtökin hafa beint til hennar og borið fram við hana um kjarabætur í formi verðlækkana, m.a. með lækkun söluskattanna. En að slíkum kröfum hafa launþegasamtökin hvað eftir annað staðið algerlega einhuga og án tillits til skiptingar í stjórnmálaflokka. Og þau hafa boðizt til þess að meta allar slíkar ráðstafanir fullkomlega til jafns við beinar launahækkanir.
Ég hygg, að enginn, jafnvel ekki hæstv. ríkisstj., neiti því, að skattastefnan, sem hún hefur mótað, eigi sinn mikla þátt í þeirri geipilegu aukningu dýrtíðar, sem orðin er, frá því að hún komst til valda, enda er þar naumast hægt um vik. Tölur fjárlaga fyrir viðreisn og nú tala þar of skýru máli, baeði að því er snertir heildarupphæð skattheimtunnar og þá ekki síður um þá gerbreytingu, sem orðið hefur á tekjustofnunum. Meðal þeirra staðreynda, sem þar blasa við, eru þær, að heildarupphæð skatta og tolla hefur hækkað frá 1959 til 1963, þ.e.a.s. miðað við fjárlög 1959 og fjárlagafrv. nú, um hvorki meira né minna en 1007 millj. kr., eða 123%. Á sama tíma hefur svo orðið sú breyting á, að söluskattar, sem lagðir eru jafnt á allar vörur, nauðsynlegar sem ónauðsynlegar, hafa hækkað um 484.2 millj., úr 151.4 millj. kr. í 635.6 millj., eða um 319%, þ.e.a.s. nærri því þrisvar sinnum meira en heildarupphæð skattheimtunnar hefur hækkað, og er hún þó ærin. Upphæð tekjuskattsins er hins vegar nú áætluð sem næst óbreytt frá 1959 að krónutölu, en hlutfall þessa skattstofns í skattheimtunni hefur á tímabilinu lækkað þannig, að samkv. fjárlögum 1959 var hann áætlaður 17–18% af heildarupphæðinni, en varð í reynd rösklega 20.7%, að mig minnir, eða sem næst 1/5 hluti af heildarskattheimtunni, en samkv. fjárlagafrv., sem nú liggur fyrir, er gert ráð fyrir, að hlutur tekjuskattsins verði aðeins rösk 8% af heildarupphæð skatta og tolla, þ.e.a.s. að miðað við óbreytt hlutfall og reyndist 1959 ætti tekjuskatturinn nú að vera 350–360 millj. kr. Hlutfallsleg lækkun hans nemur því rösklega 200 millj. kr. eða álíka upphæð og hér er um að tefla í sambandi við framlengingu bráðabirgðasöluskattsins.
Hækkun heildarskattheimtunnar um einn milljarð á fjórum árum, hækkun söluskatta um á fjórða hundrað prósent er svo augljóslega einn af gildustu þáttunum í verðþenslunni og þar með í rýrnun almennra lífskjara á þessu tímabili, að ekki þarf frekari orðum um það að eyða. Þegar svo er til stofnað, að öllum meginþunga skattheimtunnar er beint yfir á almenna neyzlu landsmanna, getur afleiðingin ekki orðið nema ein: verðþensla, dýrtíð, skertur kaupmáttur launa, nema laun hækki hlutfallslega, en við því hefur verið spornað með öllum ráðum. Þannig gera þær kauphækkanir, sem verkalýðssamtökunum hefur tekizt að knýja fram á tímabili viðreisnarinnar, ekki betur en að bera uppi helminginn af verðlagshækkuninni, ef miðað er við verðlag á almennum vörum og þjónustu, og er þó þar sleppt þeim kauplækkunum, sem stjórn Alþfl. gekkst fyrir og lögfesti árið 1959. Það leiðir svo af sjálfu sér, að launamenn hafa algerlega verið sviptir þeim eðlilegu kjarabótum, sem aukning þjóðartekna og framleiðni og framleiðslu hefur gefið tilefni til á þessu tímabili. Kjörorðin um árlegar og raunverulegar launahækkanir um 3–4% á grundvelli aukinnar framleiðslu og framleiðni hljóta vissulega að verða beisk í munni þeirra, sem fylgt hafa dýrtíðar- og kjaraskerðingarstefnu undanfarandi ára.
Sjálf hin beina og óumdeilanlega skerðing lífskjara láglaunafólks á s.l. 3–4 árum, sem er orðin svo augljós og óumdeilanleg, að jafnvel einn ráðh. a.m.k. í hæstv. ríkisstj. hefur nú nýlega á opinberum vettvangi orðið að viðurkenna nauðsynina á því, að lægstu laun verði hækkuð, — þessi beina skerðing er þó engan veginn eina atriðið, sem meta ber, þegar skattastefna hæstv. ríkisstj. er athuguð. Kjaraskerðingin á þessu afmarkaða tímabili er þar jafnvel ekki aðalatriði, vegna þess að það er auðvitað jafnvíst eins og að dagur fylgir nótt, að fyrr eða síðar brjóta vinnustéttirnar slíkar tímabundnar lífskjaraskerðingar af sér með einhverjum hætti. Hitt er miklu alvarlegra mál og viðsjárverðara, að með stefnu núv. stjórnarflokka er verið að gera vei hugsaða tilraun til þess að breyta varanlega einum mikilsverðasta þættinum í sjálfri uppbyggingu þjóðfélagsins, þ.e.a.s. tekjuskiptingunni, til hagsbóta og betri aðstöðu þeirra, sem ráða yfir fjármagninu, gróðastéttanna, auðfélaganna, gegn hagsmunum þeirra, sem með starfi sínu skapa undirstöðuna að þjóðartekjum og þjóðarauði. Það er þess vegna áreiðanlega ekki sízt þessi ástæða og þessi skilningur á eðli nú ríkjandi stjórnarstefnu, sem veldur því, að verkalýðssamtökin hafa í öllum ályktunum sínum um þessi mál lagt á það hina þyngstu áherzlu, að hér verði breytt um stefnu og a.m.k. nokkur hluti söluskattanna, verðþensluskattanna, með öllu afnuminn. Og það er einmitt af þessum sökum, að slíkar ráðstafanir yrðu áreiðanlega metnar jafnvel til hærra verðs en svarar til þess beina sparnaðar í daglegum útgjöldum heimilanna, sem af slíkum ráðstöfunum mundi leiða. Sjálf stefnubreytingin, sem slíkar ráðstafanir bæru merki um, yrði því þung á metunum. En jafnframt væri auðvelt að lækka þegar í stað mjög verulega framfærslukostnað launþegaheimilanna og með þeim hætti stefna að því að setja niður deilur um launakjörin og skapa þann vinnufrið, sem hv. stjórnarsinnar tala svo oft um með fögrum orðum, en virðast meta lítils, þegar á reynir.
Hv. 1. þm. Norðurl, e. hefur hér í umr. rakið nokkuð, hvernig hinum sérstaka bráðabirgðasöluskatti í tolli var á sínum tíma lætt inn í skattakerfið með ærið vafasömum hætti, og ég ætla ekki að endurtaka það, sem hann sagði réttilega um það atriði. En hitt er augljóst, að einmitt það, hvernig þessi angi skattastefnunnar skaut fyrst rótum í löggjöfinni og menn eru árlega minntir á, þegar endurnýjun hans frá ári til árs er hér á dagskrá, hefur valdið því, að athygli manna hefur sérstaklega beinzt að þessum þætti skattheimtunnar, þegar rædd hefur verið nauðsyn þess að draga úr verðþenslusköttunum. Ástæðan fyrir því, að ábendingar, óskir og kröfur um lækkun þessara skatta hafa sérstaklega beinzt að þessum skatti, er vitanlega ekki sú, að hann sé í sjálfu sér neitt verri en aðrir söluskattar, heldur hitt, að helzt hefur þótt von til þess, að hæstv. ríkisstj. forsögunnar vegna vildi slaka hér nokkuð á, þótt ekki væri nema í þeim tilgangi að sýna og sanna, að hún vildi standa við gefinn ádrátt og greinilega tilburði í þá átt að vekja vonir manna um, að skattur þessi yrði ekki gildandi til frambúðar.
Eins og hv. 1. þm. Norðurl. e. sagði, er ekki seinna vænna en nú að gera ráðstafanir til að afnema skattinn, þar sem nú er komið til kasta síðasta þingsins á þessu kjörtímabili að fjalla um hann. En samt liggur það nú fyrir, að stjórnarliðið er ákveðið í því að slaka hvergi á klónni, heldur sigla áfram þöndum seglum í verðþensluáttina.
Hér liggur fyrir frv. til 1., sem m.a. felur í sér framlengingu þessa skatts, sem lagður var á til bráðabirgða fyrir fjárlagaárið 1960. Það er að vísu sagt nú, að skatturinn verði e.t.v. afnuminn síðar á þessu þingi, eftir að ný tollskrá hefur tekið gildi. En ekki hefur þó verið látið að því liggja, að þar yrði um annað og meira að ræða en það, að söluskattur af innflutningi yrði felldur inn í tollakerfið, þar sem hinni nýju tollskrá yrði vafalaust ætlað að gefa sömu tekjur og tollarnir og söluskattarnir gefa nú samanlagt. Þó verður að sjálfsögðu ekki enn fortekið fyrir það, að breytingar verði gerðar á tollskránni, sem gerðu heildarskattheimtuna eitthvað léttbærari fyrir þá, sem eru tilneyddir að miða vörukaup sín að langsamlega mestu leyti við lífsnauðsynjar, og þeim verði hlíft meira en nú er gert. En um þetta liggur þó ekkert fyrir og væri reyndar í ósamræmi við þá stefnu, sem hæstv. ríkisstj. hefur fylgt, eða svo virðist. Og jafnvel er alls ekki öruggt um, að ný tollskrá sjái dagsins ljós fyrr en á næsta kjörtímabili.
Meðan þannig er ástatt, hljótum við, sem höfum alltaf verið andstæðir sölusköttum, að taka okkar afstöðu gegn þeirri framlengingu á bráðabirgðasöluskattinum, sem ráðgerð er í 5. gr. þessa frv. Hv. frsm. meiri hl. fjhn. spurði um það samkv. hefð og venju, þegar þessi mál eru rædd hér, hvernig við, sem erum andstæðir skattinum, vildum bæta ríkissjóði þann tekjumissi, sem af niðurfellingunni mundi leiða, því að þannig er það auðvitað, að mennirnir, sem hafa unnið að því að hækka skattheimtuna um einn milljarð á fjórum árum, þeir sjá ekki neina leið til þess að létta byrðina, þótt ekki væri nema um 1/5 hluta. Þeir kunna aðeins á það að hækka skattana, auka verðþensluna og minnka gildi gjaldmiðilsins. Og ef lagt er til, að út af þeirri reglu eigi að bregða, þá er leitað til okkar um ráð. Ég skal ekki fullyrða um það, hvort nú væri unnt, úr því sem komið er, — og ég er sammála hv. frsm. meiri hl. fjhn., að auðvitað verður að miða við ástandið eins og það er nú, en ekki eins og það var 1959, — að draga svo úr útgjöldum ríkisins, að engra nýrra tekjuleiða þyrfti að leita, og er ég þó sannfærður um, að í því efni eru miklir möguleikar. Það má sem sagt vel vera, að ef frv. hæstv. ríkisstj, um framlengingu bráðabirgðasöluskattsins yrði nú hafnað hér á hv. Alþingi, þá væri nauðsynlegt, að skattastefnan, sem ráðið hefur á undanförnum árum, væri að meira eða minna leyti tekin til endurskoðunar, og að mínu áliti væri vel, ef það leiddi til þess. Það er ekki sama fyrir landsmenn og allra sízt fyrir láglaunastéttirnar í landinu, hvort meginhluta af þeim geipilegu fjárhæðum, sem ríkið tekur til sinna þarfa, er aflað með sölusköttum, sem leggjast með tiltölulega mestum þunga á hina efnaminnstu, eða hvort þeirra er að verulegu leyti aflað með stighækkandi tekjusköttum, sem leggjast fyrst og fremst á arðberandi atvinnurekstur, á auðfyrirtæki í landinu, á gróðamyndunina og hátekjumennina. Það skiptir miklu, hvort þau fyrirtæki, sem mesta fjármuni og rekstur hafa með höndum og skila mestum hagnaði, eru í reyndinni gerð að skattleysingjum, eins og nú hefur raunverulega verið gert, eða hvort lágtekjufólki, sem hefur tekjur jafnvel langt innan við það, sem allir viðurkenna að séu nú þurftarlaun fyrir meðalfjölskyldu, er hlíft við beinni eða óbeinni skattheimtu. Og það skiptir miklu, hvort sá hluti skattheimtunnar, sem leggja þarf á verð innfluttra vara, er fenginn með jöfnum sölusköttum eða tollum, sem hlífa nauðsynjavöru og algengustu neyzlu, en leggjast tiltölulega þyngra á þær vörur, sem síður eru nauðsynlegar eða miður æskilegt er að fluttar séu til landsins í stórum stíl. Þessi sjónarmið þyrfti auðvitað að hafa í huga við þá endurskoðun skattastefnunnar, sem verður stöðugt brýnni nauðsyn.
Ég held þess vegna, að svarið við því, hvernig unnt sé á viðunandi hátt að fella niður þennan sérstaka söluskatt, sem hér er til umr., sé næsta einfalt. Leiðin yrði sem sagt sú að fara í flestu öfugt að við það, sem hæstv. ríkisstj. hefur gert varðandi skattamálin síðustu 2–3 árin.