03.12.1963
Efri deild: 20. fundur, 84. löggjafarþing.
Sjá dálk 1830 í B-deild Alþingistíðinda. (1259)
88. mál, eyðing refa og minka
Flm. (Bjartmar Guðmundsson):
Herra forseti. Það eru tvær breytingar á lögum um eyðingu refa og minka frá árinu 1957, sem hér liggja fyrir til umr:
Í fyrsta lagi er það breyting á 9, gr., þar sem lagt er til, að verðlaun fyrir að vinna refi og minka verði hækkuð nokkuð: Þessi lög eru 5 ára gömul, og það hafa orðið miklar verðbreytingar síðan á öllum hlutum til hækkunar. Það hefur komið í ljós, að það fást ekki menn til þess að sinna því starfi að eyða hlaupadýrum fyrir eins lágt gjald og ákveðið er í lögunum. En ég fyrir mitt leyti tel, að sú aðferð að ná hlaupadýrum sé skásta aðferðin og um leið ódýrasta til þess að halda þessum meindýrum í skefjum, þannig að þeim fjölgi ekki svo, að þau geri stórskaða í landinu. Einkanlega er það minkurinn, sem er aðskotadýr í íslenzku náttúruríki, sem hefur orðið mjög skæður í vörpum og öðru fuglalífi og einnig í ám og vötnum, og í þriðja lagi hefur hann lagzt á alifugla og gert mikinn skaða, og í sumum landshlutum er þetta hrein landplága. T.d. við Mývatn, í þeirri miklu fuglaparadís, sem þar er, vofir yfir alveg stóreyðing af völdum þessa dýrs, ef hann nær að festa þar rætur og fjölga. Þar hefur verið gert mjög mikið til að stemma stigu fyrir þessu og líklega varla annars staðar á landinu unnið eins ötullega að því að útrýma þessu dýri. En þar er aðstaða eins vond til þess og hugsazt getur. Þó hefur tekizt til þessa að halda þessum vargi niðri, svo að hann hefur ekki verulega eytt fuglalífi við Mývatn, en ég hef sagnir af því, að víða á landinu eru fuglar svo til aleyddir af þessum sökum. En þó að gert sé á einstaka stað mikið af því að halda þessu niðri, þá flæðir þetta yfir frá öðrum stöðum, þar sem minna er að gert.
Ég tel, að það sé í rétta átt að hækka verulega verðlaun fyrir að vinna þessi dýr og þar með auka starfsemi í þá átt, en hún er víða á landinu aðeins sú, að einstakir menn vinna að þessu og fá ekki annað greitt en verðlaunin, sem greidd eru fyrir. Ég tel, að sú hækkun, sem hér er gert ráð fyrir, sé ekki meiri en svo, að hún megi ekki minni vera, til þess að svipaður áhugi verði fyrir því, að einstakir menn fáist til að sinna þessu starfi fyrir verðlaunin ein.
Í öðru lagi er það 11. gr. umgreindra laga, sem lagt er til að breytist eða réttara sagt falli algerlega niður um sinn. 1957 voru samþykkt lög á Alþ. um skyldueitrun, sem svo er nefnd. Það var nýtt ákvæði, að eitra skyldi fyrir refi og minka á hverju ári. Um það ákvæði urðu miklar deilur á þingi 1957 og einnig svo miklar blaðadeilur og ágreiningur meðal alls almennings í landinu, að það mun sjaldan hafa verið jafnmikið deilt um lagasetningu. Sú óhugnanlega skylda var þá lögð á sveitarstjórnir að gerast eiturbyrlarar, ekki aðeins fyrir þessi dýr, refina og minkana, heldur og fyrir ýmis önnur dýr, sem eitrið taka, án þess að þeim sé ætlað að taka það, bæði fugla og meira að segja tamin spendýr. Ég varð þess var, að þegar þessi lög komu, þá gerðu margir oddvitar það mjög nauðugir að framfylgja þeim eða starfa að þessari iðju, og jafnvel sumir létu það undir höfuð leggjast og urðu þar með brotlegir við lög og gátu átt yfir höfði sér sektir. Fyrir Alþ, liggur nú áskorun frá einni sýslunefnd, sýslunefndinni í Vestur-Húnavatnssýslu, um það að afnema þessa skyldu. Og ég veit það af eigin raun, að hún talar fyrir munn margra, a.m.k. margra oddvita, sem ég hef haft persónuleg sambönd við. Ég held sé óhætt að fullyrða það, að sá áhugi, sem var fyrir þessari eitrunarskyldu 1957, sé nú mun minni eftir þá reynslu, sem orðin er í 5 ár.
Það er einkum þrennt, sem ég tel að skeri úr um það, að ráðlegt sé að gera a.m.k. hlé á þessari starfsemi um 5 ár, eins og lagt er til í frv. Í fyrsta lagi er það, að eitrun er í sjálfu sér mikið óyndisúrræði og viðurstyggileg. Auk þess er hún stórhættuleg öðrum dýrum en þeim, sem hún á sérstaklega að ná til, og jafnvei mönnum líka. Ég gæti fært fram fjölda dæma um það, og rétt sem dæmi vil ég geta þess, að fyrsta árið, sem þessi skylda var lögboðin, þá vissi ég til þess, að í einum hreppi ekki langt frá mér varð árangurinn sá, að 3 hundar oddvitans og nágranna hans fórust af eitrinu, en aðeins 1 refur, svo að vitað væri. Í næsta hreppi vissi ég um 2 fálka, sem fórust af eitraðri rjúpu, og í næsta hreppi vissi ég einnig um 2 fálka, sem fórust af eitraðri rjúpu, en um mjög fáa refi var að gera, sem tóku eitrið. En nú er fálkinn einn af þeim fuglum, sem eru svo að segja að hverfa úr íslenzku fuglaríki, máske að mjög miklu leyti fyrir þessa starfsemi. Það var líka um þetta leyti, sem munaði aðeins hársbreidd, að einn maður, sem fann rjúpu á viðavangi, væri ekki búinn að steikja hana og borða á jólunum, hún hafði verið borin út fyrir refi. Ég skal nú ekki vera að hrella menn með því að tala meira um þetta, en það eru mýmörg fleiri dæmi, sem ég gæti nefnt af svipuðu tagi.
Í öðru lagi er það að segja um eitrun fyrir refi, að það eru mjög skiptar skoðanir um það, hvort hún hafi veruleg áhrif til fækkunar refastofninum. Ég þekki tvo eða þrjá menn, sem eru allt að því refafræðingar, nákunnugir háttum refa, sem halda því alveg hiklaust fram, að eitrunin hafi að vísu nokkur áhrif á það að fækka heimskustu dýrunum, en hún ali að hinu leytinu upp dýrbiti, vegna þess að vitrustu dýrin, þegar þau fara að kynnast því, sem út er borið, þori ekki að leggja sér til munns annað en það, sem þau veiða sjálf, þ.e.a.s. fugla og fé, þó aðallega unglömb. Ég vil ekki fullyrða um það, hvort þetta er alveg rétt, en ég hygg, að það sé mjög mikið til í þessu.
Þá kem ég að þriðja atriðinu, sem ég tel að skeri úr um það, að rétt sé að gera a.m.k. hlé á þessari starfsemi, og það er það, sem áður hefur verið allmikið um rætt, að eitrunin er að útrýma einum tilkomumesta fugli, sem hér þekkist og yfirleitt í öllum löndum, erninum. Það mundi kannske einhver segja, að það sé bættur skaði, þó að örninn hverfi úr sögunni, því að hann sé ekki nytjafugl. En þó er það svo, að örninn hefur verið friðaður hér um tugi ára og löggjafinn hefur talið, að það komi ekki til mála, að þessi merkilega fuglategund eigi að líða undir lok. Og um leið og þessi lög voru gerð 1957, var gerð sú undanþága með reglugerð haustið 1958, að ekki skyldi eitra fyrir refi í 7 sýslum landsins af hlífisemi við það, að eitrið mundi granda þeim örnum, sem talið var þá og talið er enn að héldust við í þessum landshluta aðeins. Þessar sýslur voru Snæfellsnes- og Hnappadalssýsla, Dalasýsla, Austur-Barðastrandarsýsla, Vestur-Barðastrandarsýsla, Vestur-Ísafjarðarsýsla, Norður-Ísafjarðarsýsla og Strandasýsla. En þetta voru, eins og ég drap á, þeir varpstaðir arna þá, þeir einu varpstaðir, sem talið var að væri um að ræða hér á landi. Og hið sama gildir enn, að á þessum landshluta eru þeir örfáu ernir, sem enn eru taldir vera eftir á landinu. Að áliti þeirra manna, sem bezt hafa kynnt sér þessa hluti, eru nú vart meira en fjögur eða fimm pör eftir og kannske nokkrir einstakir fuglar þar að auki. Allir vita, að allt frá 1890, er eitrun var hér upp tekin og framkvæmd í stórum stíl næstu tvo áratugi á eftir, fækkaði þessari fuglategund ákaflega mikið og reynist eitrið því skæðari henni en öllum öðrum tegundum, og ef eitrun verður haldið áfram, mun vera algerlega sýnt, að þessir fáu fuglar, sem eftir eru, muni hverfa úr sögunni. Þó að örninn sé enginn nytjafugl, munu þó fáir telja, að hann eigi að hverfa, og eins og ég gat um áðan, þá hefur löggjafinn fyrir löngu gert þær ráðstafanir, sem þá þótti tiltækar til þess að sporna gegn því, þ.e.a.s. að friða hann og leggja við stórsektir, að hann væri drepinn. Og ég held, að það geti varla verið margir, sem telja nú, að það sé sæmilegt, að sjálfur löggjafinn, þ.e.a.s. ríkisvaldið, semji og viðhaldi löggjöf, sem útrýmir honum, eins og 11. gr. laganna frá 1957 stefnir að.
Ég tel ekki ástæðu til að ræða þetta öllu meira. En til viðbótar því, sem ég hef sagt, vil ég vísa til þeirrar grg., sem fylgir þessu frv., og vænti þess, að hv. þingdeild sjái sér fært að samþykkja þann frest á framkvæmd á 11. gr. laganna, sem hér er lagt til að gerður verði um 5 ára skeið. Það er hugsað sem nokkurs konar reynslutími og menn geti áttað sig á þessum hlutum betur en þegar virðist vera orðið, og þeir, sem telja það illa nauðsyn að viðhafa eitrun til útrýmingar refum og minkum, munu nú mjög margir hverjir telja, að það hafi ekki veruleg áhrif í þá átt, þó að þessi frestur sé tekinn, vegna þess að nú er refurinn farinn að vara sig á eitrinu.
Ég legg svo til, að þessu frv. verði að lokinni þessari umr. vísað til 2. umr. og n., sem ég vil stinga upp á að sé landbn., þar sem þessi mál eru talin snerta landbúnaðinn að vissu leyti meira en aðra atvinnuvegi, þó að málið sé í heild að mínu áliti alþjóðarmál.