14.12.1963
Sameinað þing: 27. fundur, 84. löggjafarþing.
Sjá dálk 2088 í B-deild Alþingistíðinda. (1591)
Verkföll
Forsrh. (Bjarni Benediktsson):
Herra forseti. Eins og kunnugt er, slitnaði upp úr samningaumleitunum milli atvinnurekenda og verkamanna eða þeirra sami;aka aðfaranótt s.l. þriðjudags. Þá bar mjög mikið á milli, og hefur síðan ekki verið haldinn fundur milli aðila almennt, þó að verzlunarmenn og þeirra vinnuveitendur hafi hins vegar náð samkomulagi sín á milli. En verzlunarmenn lýstu þegar á þessum tíma yfir sérstöðu sinni, óskuðu eftir samningaumleitunum við sína vinnuveitendur, og hafa þeir nú komizt á fyrir milligöngu sáttasemjara.
Skömmu áður en upp úr þessum almennu samningum slitnaði, beindi ríkisstj. þeirri eindregnu ósk til aðila, vegna þess að kanna þurfi til hlítar allar leiðir, sem kunna að horfa til friðsamlegrar lausnar, svo mikið sem í húfi er, tækju þeir sér hæfilegan viðbótarfrest, svo að einskis verði látið ófreistað til að ná sáttum. Við þessari ósk ríkisstj. treystu launþegar sér þá ekki til þess að verða né hafa þeir síðan snúið sér til sáttasemjara og óskað eftir fundi undir hans forustu. Hvorugur aðila hefur heldur leitað til ríkisstj. um hennar atbeina eða fyrirgreiðslu, og hefur þeim þó verið margtjáð af hálfu ríkisstj., að hún væri hvenær sem er fús til viðræðna við aðila í því skyni að reyna að ná sáttum, ef kostur væri.
Þannig standa málefni nú. Eftir lögunum um stéttarfélög og vinnudeilur má segja, að það sé ætlazt til þess fyrst og fremst af aðilum að óska eftir því við sáttasemjara, að efnt sé til sáttafundar, eftir að upp úr hefur slitnað, þegar þeir telja, að það megi að gagni verða. Eins er það á mati sáttasemjara, hvenær hann telur heppilegt að efna til slíks fundar. En nú horfir svo, að mjög mikið ber á milli, svo mikið, að vonlaust virðist vera í bili um raunhæfar viðræður aðila á milli. Það er því frekar ástæða til þess að vekja athygli á því, að það er auðvitað fyrst og fremst aðilanna sjálfra að gera sáttasemjara aðvart um, hvenær þeir telja, að mál hafi skipazt svo, að þýðingu geti haft að hefja að nýju sáttaumleitanir. Að öðru leyti hlýtur það að vera á mati sáttasemjara, hvenær hann telur það þjóna gagnsamlegum tilgangi. Eins er það, eins og ég áðan sagði, að ríkisstj. mun að sjálfsögðu, hvenær sem aðilar óska, ræða við þá og athuga allar þeirra till. um lausn á þessum mikla vanda. En engin slík málaleitun hefur borizt frá aðilum, eftir að upp úr slitnaði aðfaranótt s.l. þriðjudags.
Það er auðvitað engu að síður svo, að ríkisstj. hefur hugleitt, hvort hún á þessu stigi málsins gæti gert till., sem líklegar væru til sátta, og það verður að segja eins og er, að meðan jafnmikið ber á milli og eftir að annar aðili hafði gersamlega hafnað þeim samningsgrundvelli, sem ríkisstj. gerði till. um, er ekki líklegt, að till. ríkisstj. geti að miklu gagni orðið, né auðvelt að átta sig á, hvers eðlis þær ættu að vera, þannig að raunverulega mundi horfa til sátta.
Um þessi mál hefur fyrr á þessu þingi verið ýtarlega rætt, og þó að ummæli hv. þm., er síðast talaði, gæfu nokkurt tilefni til þess, þá skal ég ekki hefja þær umr, nú að nýju. Ég vil einungis leiðrétta það, sem mér skildist hann halda fram, að það væri enn von á 6 vísitölustiga hækkun verðlags vegna þeirra almennu hækkana, sem orðið hefðu fyrr á þessu ári, án tillits til lausnar þessarar deilu. Ég hygg, að verulegur hluti þeirrar upphæðar spretti af líklegri hækkun útsvars og tekjuskatts á næsta ári, sem ekki eingöngu stafar af almennum verðlagshækkunum, heldur af raunverulegum launatekjum, sem orðið hafa, og þar með auðvitað einnig og ekki sízt af þeim launahækkunum, sem þegar hafa átt sér stað á þessu ári og eru, eins og kunnugt er, 13%.
Hv. þm. talaði um það, sem rétt er, að viðurkennt væri af öllum, að hækka þyrfti kaup í almennri verkamannavinnu. Ég hygg, að þetta sé rétt og sízt ofmælt, og einmitt þær till. um samningsgrundvöll, sem ríkisstj. bar fram, byggðu á þeirri meginhugsun. En verkalýðshreyfingin taldi sér ekki fært að gera þarna upp á milli almennrar verkamannavinnu og þeirra, sem hærra kaup fá. Það er ljóst, að málið hlýtur að verða leyst með mjög mismunandi hætti eftir því, hvað fyrir mönnum vakir einmitt í þessu efni. Er hér því stefnt að almennri launahækkun í landinu, eða er eingöngu stefnt að hækkun á kaupi þeirra lægst launuðu, þ.e.a.s. hjá verkamönnum eiginlegum og þeim, sem tilsvarandi kauptaxta hafa? Fram hjá þessu meginatriði málsins verður ekki með nokkru móti komizt, og tjáir engin tæpitunga í því efni. Það verður alveg að vera ljóst, hvort markmiðið menn hafa valið sér.
Nú má segja, að eitt af því fáa, sem verkalýðshreyfingin og atvinnurekendur hafa komið sér saman um í þessu efni enn, er að breyta til frá þeim grundvelli, sem ríkisstj. lagði að þessu leyti. Það er vissulega mjög mikilvæg staðreynd, er gerir það að verkum, að málið verður allt mun erfiðara viðureignar og hlýtur að hafa miklu afdrifaríkari áhrif fyrir allt efnahagslíf þjóðarinnar.
Hv. þm. vakti með réttu athygli á þeim miklu verðhækkunum, sem orðið hafi hér á þessu ári. Ég skal ekki fara almennt í að rekja orsakir þeirra, en þar kemur enn fram sú sama þróun, sem við höfum átt við að búa undanfarin ár og segja má áratugi og leitt hefur til þess, að hinir lægst launuðu hafa þrátt fyrir stöðugar kauphækkanir orðið hlutfallslega verr úti en skyldi og áður var. Ef menn vilja hverfa frá þessari óheillaþróun, verða þeir að vera við því búnir hver og einn, sem því heldur fram, að vilja leggja nokkuð í sölurnar til þess. Því miður hefur, þegar á reyndi, ekki virzt vera fyrir hendi skilningur á þessu atriði.
Till. ríkisstj. byggðust á ákveðnum forsendum, fyrst og fremst þessari, sem ég nú talaði um, og enn fremur þeirri, að draga úr muninum á dagkaupi og eftirvinnu- og næturvinnukaupi annars vegar, í því skyni að gera lífvænlegra af dagkaupinu einu og létta undir með þeim, sem ekki geta stundað verulega eftir- og næturvinnu. Mér skilst, að þessi till. hafi einnig hlotið daufar undirtektir, þó að allir viðurkenni hins vegar, að eitt okkar meginvandamál sé það, hvernig horfið verði frá hinum langa vinnutíma, og er ekki um að villast, að till. ríkisstj. að þessu leyti var liður í þeirri viðleitni.
Við fyrri umr. á þessu þingi um þetta mál var mikið um það rætt, hvort Alþingi ætti að hafa afskipti af þessum málum, og var því þá af hv. þm. og hans skoðanabræðrum harðlega mótmælt, að slíkt ætti að gera með þeim hætti, sem þá var lagt til, þ.e.a.s. að reyna að skapa nokkurt hlé í því skyni, að aðilar fengju færi á því að athuga allar hliðar málsins og reyna að ná friðsamlegu samkomulagi. Þetta átti að gera með lagaboði, og hv. þm. vitnar vafalaust til þess, að það hafi einmitt verið lögþvingunin, sem í þessu lýsti sér, sem hann var svo mjög andvígur. En við meðferð þess máls bar hv. þm. og hans skoðanabræður ekki fram neinar brtt. um það, hvers eðlis hann teldi, að afskipti ríkisstj. og Alþingis af málinu ættu að vera, þó að hann segi nú, að Alþingi verði að láta málið til sín taka. En þá var mjög til þess vitnað, að frjáls samningsréttur aðila hlyti að vera undirstaða og forsenda þess, að heillavænleg lausn fengist. Nú náðist að vísu það, að menn tóku sér mánaðarfrest, og segja má, að ríkisstj. og meiri hl. Alþingis hefði verið í lófa lagið að framlengja þann frest til áramóta með samþykkt launamálafrv. Það þótti þó ekki rétt að gera slíkt, þar sem vitað var, að verkalýðshreyfingunni var slík lögþvingun mjög á mótí skapi, og einmitt eðlilegt, að prófað væri til hlítar, hvort friðsamleg lausn fengist. Nú er það að vísu staðreynd, að þessi frestur var ekki nema að litlu leyti notaður til raunhæfra samninga, eins og nánar var lýst í því bréfi til aðila, sem ríkisstj. skrifaði þeim hinn 9. des. s.l. En engu að síður voru þá þó samningar reyndir, sem ekki hafði verið áður, og aðilar ræddust við sín á milli, en með þessum sorglega litla árangri, að svo mjög bar á milli, þegar að verkfallstím,a kom, að mjög erfitt sýnist að brúa það bil, á meðan aðilar nálgast ekki meira. Ríkisstj, varð fyrir ámæli annars vegar af þeim sökum, að hún hefði dregið of lengi að leggja fram sínar tillögur, og var þó, þegar þær komu fram, viðurkennt af hv. Framsfl., að þær voru spor í rétta átt, þó að það fylgdi með, að það væri of seint stigið. Af hálfu hv. Alþb.- manna og einkum forseta Alþýðusambandsins var því hins vegar haldið fram, að hér væri rasað um ráð fram og ríkisstj. ætti ekki að skipta sér af málinu fyrr en á seinna stigi þess, þegar betur væri komið í ljós, hvað raunverulega bæri á milli, og þegar eitthvað lægi fyrir, sem líklegt væri að ríkisstj. gæti með sínum till. liðkað, og bilið orðið svo lítið, að hægt væri að brúa það með ráðstöfunum af hálfu ríkisvaldsins. Þessi skoðanamunur hlýtur auðvitað ætíð að vera fyrir hendi. Sumum finnst of hratt farið, öðrum of hægt, og engum líkar það, sem gert er. En ríkisstj. lagði fram sínar till., þegar ekkert gekk með samninga, og þær urðu þó upphaf hinna einu raunverulegu umr., sem áttu sér stað á milli atvinnurekenda og verkalýðshreyfingarinnar um málið á þessu tímabili. Grundvelli ríkisstj. var hafnað, og þá er á það að líta, hvenær tímabært sé, að ríkisstj. hefjist handa að nýju. Eins og ég segi, hefur hvorugur aðili, frá því að upp úr slitnaði, til hennar leitað eða óskað hennar atbeina. Og eins og nú stendur, ber svo mikið á milli, að ekki er sýnt, að það sé á valdi eða færi ríkisstj. að brúa það bil. Það er því eðlilegt, að aðilar reyni enn betur sín á milli, hvort þeir geti nálgazt hvor annan, og ef þar er orðið um viðráðanlegan mismun að ræða, þá er sjálfsagt, að ríkisstj. komi til og kanni til ýtrustu hlítar, hvað hún geti gert til fyrirgreiðslu og lausnar málinu. En eins og horfir, meðan svona mikið ber á milli, er ekki sýnt, hver afskipti ríkisstj. gæti haft af málinu önnur en lögþvingun gagnvart báðum aðilum eða öðrum hvorum, og það er einmitt það, sem hv. stjórnarandstæðingar töldu með öllu óráðlegt við fyrri umr. um þessi mál hér á Alþingi nú í vetur.