16.01.1964
Sameinað þing: 34. fundur, 84. löggjafarþing.
Sjá dálk 2120 í B-deild Alþingistíðinda. (1601)
Alþingishús og ráðhús
Einar Olgeirsson:
Herra forseti. Ég vil leyfa mér að kveðja mér hljóðs hér utan dagskrár í tilefni af máli, sem varðar Alþingi sem stofnun og ég álít að Alþingi sem slíkt og allir einstakir þm. þurfi að láta til sín taka, og jafnframt minna á, að það er nefnd starfandi af hálfu Alþingis, sem á að gera till. um alþingishús í framtíðinni og hversu komið skuli fyrir byggingarmálum Alþingis. Það, sem veldur því, að ég kveð mér hljóðs, er, að það hefur verið stillt út nú líkani af ráðhúsi, sem Reykjavíkurborg eða hennar borgarstjórn virðist vera að hugsa um, og það hafa verið samþykktar þar áður till. um staðsetningu þess húss. Ég hef skoðað þetta líkan og athugað þess staðsetningu, og ég álít, að Alþingi sem slíkt geti ekki hjá því komizt að láta heyra sína rödd og taka sínar ákvarðanir, þegar verið er að ræða þessi mál.
Ég álít í fyrsta lagi, að það væri að sýna alveg sérstakan þjösnaskap gagnvart Alþingi að hugsa og gera till. um og móta og jafnvel reyna að samþykkja till, um ráðhús Reykjavíkur miðað við það að eyðileggja eða reyna að eyðileggja þá framtíðaraðstöðu, sem Alþingi kynni að taka ákvarðanir um viðvíkjandi byggingu þinghúss. Þeir menn, sem hugsuðu fyrir nokkrum áratugum nokkuð fram í tímann fyrir þessa stofnun, tryggðu sér lóðir hringinn í kringum Alþingisgarðinn. Þ. á m. á Alþingi lóðina undir Góðtemplarahúsinu og lóðina undir Listamannaskálanum og auðséð, að þeir menn hafa hugsað, að hér yrði Alþingi látið standa áfram á þeim stað, þar sem þetta hús var reist 1881. Og sú teikning um uppástungur að skipulagi miðbæjarins, sem hlaut 1. verðlaun hér fyrir nokkrum árum, gerði líka ráð fyrir Alþingi þar. Með þeirri skipun ráðhúss að setja það út í Tjörnina og hinum megin við Vonarstrætið mundi raunverulega vera eyðilagt og gert ómögulegt, að Alþingi yrði á þessum stað áfram, að það yrði byggt hér í námunda við það og það stæði þannig, og þær lóðir, sem af forsjálum forsvarsmönnum Alþingis hafa verið fyrirhugaðar fyrir Alþingi, yrðu þar með eyðilagðar sem byggingarlóðir, enda sé ég það nú þegar, að ýmsir menn eru farnir að skrifa hér í blöð um að ráðstafa þessu húsi til þess að vera fyrir einhverjar aðrar stofnanir úti í bæ.
Jafnframt mundi með byggingu stórhýsa hér í kring, jafnt ráðhúss hér úti í Tjörninni sem stórhýsa fjármálavaldsins hér í Kirkjustrætinu, Alþingi og dómkirkjan verða gerð að smákofum, sem stæðu í skugga þeirra stóru veizluhalla og fjármálabraskhúsa, sem mundu eiga að rísa upp á þeim dýru lóðum, sem hér mundu vera í kring. Og ég hélt, að svo mikla rækt ættum við þó a.m.k. að reyna að sýna við þá þjóðarerfð, sem þegar er bundin við þetta hús, að við ættum ekki að láta aðra kasta því burt, áður en Alþingi tæki ákvarðanir sjálft í þessum efnum, og ráðstafa þessu húsi og lóðunum í kringum það öðruvísi. Ef þær ákvarðanir verða teknar og samþykktar af þeim yfirvöldum, sem þar um hafa að fjalla, sem að vísu er ekki bæjarstjórn Reykjavíkur, þá er það augljóst, að það er verið að taka ákvarðanir af aðilum úti í bæ um að reka Alþingi burt úr þessu húsi, án þess að spyrja Alþingi að því, því að öllum mönnum er vitanlegt, að þetta hús er Alþingi ekki nóg og það er nauðsynlegt að geta byggt hér í námunda við það og tengt það við þetta hús.
Ég held, að það sé ófært fyrir Alþingi að þola svona meðferð á sínum málum án þess að gera eitthvað eða taka ákvarðanir sjálft. Það er að vísu slæmt í þessum efnum, að þeir menn, sem eru forsvarsmenn Alþingis fyrst og fremst í þessum hlutum, hæstv. forsetar, skipta um ár frá ári, þannig að það er ekki það samhengi í ákvörðunum, till. og áhuga um þessi mál, sem hefði þurft að vera og er í ýmsum öðrum stofnunum, eins og t.d. bæjarstjórn Reykjavíkur. Ég vildi því alveg sérstaklega í tilefni af þeim ákvörðunum, sem að sumu leyti hafa verið teknar, eða þeim till., sem þegar hafa verið gerðar af hálfu bæjarstjórnar Reykjavíkur, og af þeim till., sem nú liggja þar fyrir, leyfa mér að mælast til þess við hv. alþm., að þeir láti þessi mál til sín taka og sérstaklega sú nefnd, sem um þetta mál hefur átt að fjalla, láti hendur standa fram úr ermum um sínar ákvarðanir í þessum efnum. Ég vil jafnframt taka það fram til þess að fyrirbyggja allan misskilning, að ég álít það ekki vera á valdi bæjarstjórnar Reykjavíkur að taka endanlegar ákvarðanir í þessum málum. Samkv. lögum um skipulag, þótt þau séu úrelt og vissulega hefði þurft fyrir löngu að vera búið að endurbæta þau, þá er það skipulagsnefnd ríkisins og stjórnarráðið endanlega, sem tekur þær ákvarðanir, og ég trúi því vart, að nokkurt stjórnarráð eða nokkur ríkisstj. taki ákvarðanir endanlega í þessum efnum eða stuðli að því, að skipulagsnefnd ríkisins taki þær, án þess að Alþingi sé spurt, segi sitt orð í þessu áður og hafi haft tíma til þess að taka sínar ákvarðanir. Og ég vil alveg sérstaklega lýsa því yfir, að ég álít það algerlega óhæf og fordæmanleg vinnubrögð að taka ákvarðanir um að staðsetja eitt hús án þess að taka ákvarðanir um heildarskipulagið. Hér t.d. er verið að leggja til að ákveða, að ráðhús Reykjavíkur skuli byggt hér úti í Tjörninni, sem ég fyrir mitt leyti álít óhæfu en það er lagt til að gera þetta, án þess að endanleg ákvörðun sé tekin um, hvernig a.m.k. allur miðbærinn í Reykjavík skuli vera skipulagður, allt frá höfninni og út að Skerjafirðinum, út yfir flugvöllinn, og án þess að taka ákvarðanir um, hvernig bæði Fríkirkjuvegurinn, Tjarnargatan og allur miðbærinn skuli vera. Þetta er alger óhæfa og mundi ekki tíðkast í neinni, sízt af öllu nokkurri höfuðborg, að það sé verið að taka ákvarðanir um eina og eina lóð í einu. Og það er búið að gera slík hneyksli í þessum málum hér í Reykjavík nú þegar, búið að meira og minna leyti að eyðileggja allar þær sjö hæðir, sem Reykjavík kemur til með að byggjast á, með því að taka ákvarðanir um eitt og eitt hús í einu, þannig að það er verið að spilla allri þeirri fegurð, sem hefði risið upp og einkennt Reykjavík og verið í samræmi við hennar umhverfi. Og hér er búið, bara hér í námunda við Austurvöll, þegar fyrir mörgum árum að eyðileggja þá hugmynd, sem þeir, sem sáu eitthvað fram í tímann, höfðu um t.d., að þetta hús hér og Landsbankinn skyldu standast á, og byggja nokkur verzlunarhús þar í millibilinu, sem aldrei áttu að verða til, og þannig er búið að taka ákvarðanir um að staðsetja einstök hús í Reykjavík, sem síðan eru það stár og voldug og það hér í miðbænum, að allt skipulag er látið síðan ráðast af þeim húsum. Þetta eru hættir, sem geta ekki gengið í nokkru siðuðu þjóðfélagi, og ef við höfum einhverja tilfinningu fyrir fegurð og samræmi í þessum hlutum, þá eigum við ekki að láta það viðgangast lengur að eyðileggja svona það umhverfi, sem á að skapa hér fyrir framtíðina.
Ég vil þess vegna alveg sérstaklega leyfa mér að mælast til þess við alla hv. þm., að þeir íhugi af alvöru þessi mál, og hæstv. ríkisstj. láti ekki taka neinar endanlegar ákvarðanir í þessum málum, og það er á valdi stjórnarráðsins að lokum að taka allar slíkar ákvarðanir samkv. l. frá 1921, og sú nefnd, sem Alþingi hefur þegar skipað í þessi mál, láti til sín taka í þessum efnum og það verði engar endanlegar ákvarðanir gerðar í sambandi við ráðhús í Reykjavík, fyrr en Alþingi hefur tekið ákvarðanir um sína framtíðarbyggingu og ákvarðanir hafa verið teknar um heildarskipulag á miðbænum a.m.k.
Ég skal taka það fram, eins og öllum er kunnugt, að þessi mál eru mál, sem ekki snerta neitt flokka. Það eru skiptar skoðanir, eins og eðlilegt er, um þessi mál í flokkum Alþingis, og hér er um mál að ræða, sem á að vera sameiginlegt áhugamál okkar allra sem þm., að þessi mál séu leyst sem bezt og leyst frá sjónarmiði fegurðar og hagkvæmni, en hvorki frá sjónarmiði einhvers metnaðar né fésýsluhagsmuna, og hér sé tekið fyrst og fremst tillit til þess, hvernig okkar höfuðborg og hennar miðdepill megi verða sem fegurstur, og alveg sérstaklega frá okkar sjónarmiði, hvernig Alþingi megi verða, sem hefur verið hugsað, frá því að það var sett hér í Reykjavík, sem miðdepill í þessari borg og á að vera það, að því sé ekki úthýst frá þeim stöðum, sem því frá upphafi hafa verið helgaðir. Ég vil vonast til þess, að sú nefnd, sem sett hefur verið í þessum efnum, verði látin koma saman sem fyrst, og ég hef líka þá hugmynd frá hæstv. forseta, að það muni hans ætlun, og á meðan sé beðið með allar endanlegar ákvarðanir í þessum efnum, því að hver maður hlýtur að sjá, að um þetta verður að taka ákvarðanir í samræmi við hvað annað, en ekki allt í skerandi mótsetningu hvað við annað.