27.02.1964
Neðri deild: 62. fundur, 84. löggjafarþing.
Sjá dálk 782 í C-deild Alþingistíðinda. (2067)
139. mál, menntaskóli Vestfirðinga
Flm. (Hannibal Valdimarsson):
Herra forseti. Þetta frv. um menntaskóla Vestfirðinga á Ísafirði hefur verið flutt nokkuð oft hér á hv: Alþingi. Fyrst flutti ég frv. um menntaskóla Vestfirðinga á Ísafirði einn, skömmu eftir að ég kom hér á þing. Tilefnið var það, að ég hafði þá um allmörg ár veitt forstöðu gagnfræðaskóla á Ísafirði og þá öðlazt þá reynslu, að fólk í kaupstaðnum harmaði það mjög að þurfa að senda frá sér í fjarlæga landshluta börn sín, undireins og gagnfræðaskólanámi sleppi, og allmargir foreldrar brugðu á það ráð undir þessum kringumstæðum að flytjast búferlum til Reykjavíkur til þess að geta fylgt ungmennum sínu m þannig eftir til menntaskólanáms. Þetta leiddi til þess, að ég beitti mér fyrir því að leita eftir því við stjórnarvöld, að gagnfræðaskólinn á Ísafirði fengi heimild til þess að kenna 1. bekkjar kennslu menntaskóla, og var sú heimild veitt, og fór svo, að svo að segja allir nemendur, sem miðskólaprófi luku og ákváðu að hefja framhaldsnám í menntaskóla, stunduðu nám í þessari deild. Menntaskólinn á Akureyri snerist þannig við þessari kennslu gagnfræðaskólans, að hann hét því að fenginni reynslu að taka próf upp úr þessari 1. bekkjar deild gagnfræðaskólans gild sem próf upp í 2. bekk menntaskólans á Akureyri. Þannig var aðeins greidd gata þeirra ungmenna, sem hugðu á framhaldsnám í menntaskóla, og foreldrar þurftu þá að sjá á bak börnum sínum í fjarlæg héruð til framhaldsnámsins ári síðar. Má kannske segja, að það skipti ekki miklu máli, hvort ungmenni færu að heiman einu árinu fyrr eða siðar. En þó er það ekki algert hégómamál, þegar um þetta aldursskeið er að ræða. Foreldrar þykjast að nokkru öruggari með ungmenni sín að geta haft þau innan vébanda heimilis árinu lengur og meta það nokkurs.
Ég skal ekki rekja þessa sögu lengur, en þetta var sem sé tilefni þess, að ég samdi þetta frv. upphaflega og flutti það á hv. Alþingi. Næsta sinn, þegar það var flutt, var þess farið á leit við mig, að frv. væri breytt í það horf, að þetta frv. væri einnig um menntaskóla á Austurlandi. Mér fannst aðstaða Austfirðinga og finnst hún ávallt vera nokkuð hliðstæð aðstöðu Vestfirðinga um þetta efni, og það hefur verið og er skoðun mín, að eitt atriðið til þess að stöðva fólk í sínu m heimabyggðum, koma í veg fyrir flótta fólks af Vestur- og Austurlandi, sé m.a. ráðstafanir til jafnréttis í aðstöðu til menntunar ungmenna. Þess vegna held ég að það eigi að vera einn liður í baráttu þeirra manna, sem vilja af alvöru starfa að jafnvægi í byggð landsins, að stuðla að því, að aðstaða ungmenna til mennta verði a.m.k. gerð jöfn, hvar sem þau eru búsett á landinu. Málið var því flutt í annað sinn af mér og hv. þáv. fyrri þm. N-M., Páli Zóphónassyni. Málið fékk ekki afgreiðslu á þinginu í hvorugt þetta skipti og hefur ekki fengið það enn, svo sem kunnugt er.
Nú lá málið niðri í nokkur ár, en við næstseinustu alþingiskosningar bar þetta mái mjög á góma í kosningabardaganum á Vestfjörðum, og hófu þá þm. núv. stjórnarflokka umræður um málið og hétu kjósendum því alveg óhikað, að þeir skyldu beita sér fyrir framgangi þess, ef þeir næðu kosningu. Þetta varð til þess, að ég taldi sjálfsagt að leita samstarfs við alla mína samþingismenn úr Vestfjarðakjördæmi, og hefur frv. ávallt síðan verið flutt af öllum þm. Vestfjarða og notið stuðnings þeirra í báðum deildum, og hefur það verið tekið fram í grg., að allir þm. Vestfjarðakjördæmis stæðu að flutningi málsins, einnig þeir, sem sæti áttu í þeirri þd., sem málið var ekki flutt í. Málið er því langt frá því að vera flokkspólitískt mál, heldur er þetta allsherjarkrafa Vestfirðinga, og þm. allir hafa tekið að sér að beita sér fyrir þessu máli.
Ég sé nú, að þm. Austfirðinga hafa tekið málið upp að því er snertir menntaskóla fyrir Austfirði, og tel ég það sanngirnismál og alveg frambærilegt með sömu rökum og þetta frv. okkar Vestfjarðaþm. Það á að mínu áliti að stofna til lítils menntaskóla fyrir Vestfirði og einnig fyrir Austfirði, a.m.k. áður en fjórða menntaskóla er bætt við í Reykjavík, og viljum við þó á engan hátt hindra það, að ungmenni Reykjavíkur eigi greiðan og öruggan aðgang að menntaskólanámi.
Efni frv. er mjög í samræmi við efni laga um menntaskólann í Reykjavík, þó einkum í samræmi við ákvæði máladeildar og stefnt að því, að þessi litli menntaskóli á Vestfjörðum yrði fyrst og fremst máladeildarskóli með stúdentspróf sem lokatakmark. Ég skal í þessu sambandi taka það fram, að ég er raunar þeirrar skoðunar, að skipting menntaskólanámsins í tvær megináttir, máladeildar og stærðfræðideildar, sé að nokkru leyti orðin úrelt, þarna þurfi að koma þriðja greinin innan menntaskólanámsins, þ.e.a.s. náttúrufræðilína. Teldi ég eðlilegast, að einhver af þeim skólum, sem útskrifa nemendur með stúdentsprófi í Reykjavík, þar sem fjölmennið er mest, sæi um þessa grein, tæki þannig tillit til breyttra tíma og krafna. Það eru náttúruvísindin og verkvísindin, sem eiga og hljóta að fá aukið rúm í okkar þjóðfélagi, og með tilliti til þess á að taka upp kennslu í menntaskólunum, sem sérstaklega miði við verklega framhaldsmenntun í háskólum. En til þess er ekki tekið nægilegt tillit með hinni gömlu skiptingu í máladeild og stærðfræðideild. Verra er og erfiðara að koma slíkri skiptingu við, þar sem skólarnir væru fámennari og því minna um deildaskiptingu.
Ég skal ekki að þessu sinni rekja efni frv. að öðru leyti, en ég hef hér gert grein fyrir því, að það sé mjög sniðið eftir lögunum um menntaskóla í Reykjavík, aðallega máladeildina, og prófkröfur aliar skulu vera með sama hætti og eftirlit af hendi ráðh. og menntamálayfirvalda með sama hætti og varðar menntaskólana hina, þá sem nú starfa.
Nú er það svo, að Norðlendingar hafa fengið sinn menntaskóla. Það kostaði þá mikla baráttu, þótti alls ekki sjálfsagt mál, þegar það var flutt, og var flutt eins og þetta mál hvað eftir annað. Fyrir því varð lengi að berjast og Norðlendingar töldu það mikinn sigur, þegar þeir fengu viðurkenninga fyrir menntaskóla Norðurlands á Akureyri. Þegar sá sigur vannst, sagði þáv. skólameistari gagnfræðaskólans á Akureyri: „Eftir stofnun menntaskóla Norðurlands er íslenzk menning orðin einu víginu auðugri“. Það hygg ég, að reynslan af starfi menntaskólans á Akureyri hafi líka sýnt og sannað, að það var rétt, sem hann þar sagði, og það hafði að ófyrirsynju og af skilningsskorti verið barizt á móti því menningarmáli þjóðarinnar.
Sunnlendingar hafa fengið menntaskóla að Laugarvatni, og gekk það mál fram með nokkru greiðari hætti en menntaskólamál þeirra Norðlendinganna,en þó varð nokkra baráttu að heyja til að fá það fram.
Þá eru nú hér í Reykjavík 3 skólar, sem hafa fengið rétt til þess að útskrifa stúdenta. Það er að sjálfsögðu fyrst og fremst hinn almenni menntaskóli, hin aldna og virðulega stofnun, það er Verzlunarskóli Íslands, og það er samkv. lögum frá síðasta þingi Kennaraskóli Íslands. Og nú er mjög rætt um það, að menntunarþörf ungmenna í höfuðborginni sé ekki fullnægt með þessu, það sé brýn nauðsyn að reisa hér fjórða skólann, sem einnig útskrifi stúdenta. Má vera, að svo sé. En verði það gert, þá teldi ég, að sá skóli ætti að krefjast nokkurs annars náms með tilliti til verkvísinda sem framhaldsnáms heldur en hinir skólarnir gera eða jafnvel einhver af hinum 3 skólunum, sem nú útskrifa stúdenta í höfuðborginni, gæti tekið að sér það hlutverk.
Skólarnir, sem nú brautskrá stúdenta, eru því 5 í landinu, 3 í Reykjavík og 2 utan Reykjavíkur, norðanlands og sunnan, en enginn slíkur skóli er starfandi á Austfjörðum eða Vestfjörðum. Eftir að gagnfræðaskólinn á Ísafirði hafði af ráðh. verið sviptur þeirri heimild, sem hann hafði haft, að hafa 1. bekkjar kennslu í menntaskóla, sem þó hafði verið framkvæmd með góðum árangri og með viðurkenningu menntaskólans á Akureyri, var hann sviptur þeirri heimild, en eftir nokkur ár veitti ráðh. skólanum þá heimild aftur, og hefur nú gagnfræðaskólinn á Ísafirði aftur heimild til þess að kenna nemendum, sem menntaskólanám vilja stunda, 1. bekkjar fræði, þannig að próf þeirra nægir upp í 2. bekk menntaskóla. Fyrst veitti menntaskólinn á Akureyri þessum prófum viðurkenningu, en aðrir menntaskólar ekki, en nú hafa menntaskólinn í Reykjavík og menntaskólinn á Laugarvatni einnig viðurkennt þessi próf og taka við nemendum frá þessari framhaldsdeild.
Á Vestfjörðum eru nú 2 gagnfræðaskólar, sem samtals útskrifa árlega 25—40 nemendur, sem þannig eiga rétt á að hefja menntaskólanám. Þetta er gagnfræðaskólinn á Ísafirði og héraðsgagnfræðaskólinn að Núpi í Dýrafirði. Af þessu má sjá, að ungmenni af Vestfjörðum úr vestfirzkum framhaldsskólum eru líkleg til þess að fylla eina bekkjardeild í menntaskóla. En ég tei, að slíkur skóli ætti ekki, a.m.k. ekki til að byrja með, að vera fjölmennari en svo, að hann tæki 20—25 nemendur í 1. bekk og síðan álíka tölu í hver,ja hina ársdeildina, en þær eru sem kunnugt er 4. Hér væri því um að ræða skóla með um 80—100 nemendum. Það er mín sannfæring, að menntaskólar sem aðrir skólar hafi því betri skilyrði til þess að móta sína nemendur og mennta þá á ýmsan hátt, ef þeir eru ekki mjög fjölmennir. Þegar skóli er orðinn með fleiri en 300 nemendur, þá er það mín sannfæring, að þá fer skólinn að hafa minni uppeldisleg áhrif á nemendur sína. Tengslin milli kennara og nemenda og skólastjóra og nemenda verða áreiðanlega lauslegri og áhrifaminni allt hvað nemendafjöldinn fer fram úr því. Ég held því, að smáir menntaskólar, fámennir tiltölulega, á Vestfjörðum og Austfjörðum ættu fyllilega rétt á sér og væru ekki ólíklegri en aðrir menntaskólar landsins til þess að geta orðið þjóðinni hollar menningar- og menntastofnanir. En hitt er tvímælalaust, að slíkar stofnanir mundu stuðla að jafnvægi í byggð landsins, mundu forða því, að fólk, sem tekur sig annars upp með ungmennum sínum, þegar þau hafa lokið gagnfræðanámi, flytji úr þessum landsfjórðungum og fylgi sínum ungmennum eftir til höfuðborgarinnar. Ég álít, að þjóðinni sé að því enginn greiði og fólkið sé bezt þar komið, sem það hefur rætur fest og getur starfað eðlilega, vegna þess að það hafi jafna þjóðfélagsaðstöðu, hvar sem það sé, við uppeldi barna sinna og mannbætur sem önnur störf fyrir þjóðfélagið.
Ég skal ekki hafa fleiri orð um þetta mál. Ég hef margoft flutt framsöguræðu fyrir því, og málið er þess vegna hv. alþm. kunnugt, vita, að þm. allra flokka standa að flutningi þess og vilja einungis koma þessari menntastofnun í höfn, gera hana að raunveruleika. Vegna þessa er málið flutt þing eftir þing, þangað til það að síðustu mun verða lögfest, eins og menntaskólafrv. Norðurlands, sem leiddi til þess, að menntaskóli Norðlendinga var stofnaður.
Ég vil að lokum minna á ummæli, sem mér þykja athyglisverð og ég tel að feli í sér mikinn sannleika. Þau eru einnig eftir Sigurð Guðmundsson skólameistara, hinn merka skólamann. Hann sagði um menntaskólana: „Það liggur í augum uppi, að hverjum skóla er ætlað að vera menningarvígi eða menningarmiðstöð. Hvert skyldi annars vera markmið þeirra?“ Og hann sagði með áherzlu: „Slíkar menningarstöðvar mega ekki allar vera á einum stað. Menningarblóðið verður að renna um allar æðar þjóðlíkama vors.“ Þetta var hans skoðun, og ég er alveg sannfærður um, að þessi skoðun er rétt. Þetta er engin falskenning. Og annað segi ég frá eigin brjósti að lokum: Það er rétt stefna, að menntaskólar rísi í öllum landsfjórðungum, því að það er tvímælalaust rétt, að þjóðfélaginu ber skylda til að sjá um, að ungt fólk, sem hefur hæfileika og áhuga til mennta, eigi sem jafnasta aðstöðu til þess, hvar sem það er búsett á landinu. Jöfn aðstaða til að mennta sig, það verður að vera ein af fyrstu kröfum þjóðfélagsins. Ég vil vænta þess, að hv. alþm. gefi þessu máli nú gaum og fylgi því fram, að það fái fljóta afgreiðslu í nefnd og að það mætti nú loks verða að lögum. hað er sannfæring okkar flm., að hér sé um þjóðnytjamál að ræða, mál, sem hafi menningarlega þýðingu, en þurfi ekki að kosta of fjár.