14.04.1964
Neðri deild: 78. fundur, 84. löggjafarþing.
Sjá dálk 851 í C-deild Alþingistíðinda. (2157)
202. mál, vinnuvernd
Flm. (Hannibal Valdimarsson):
Herra forseti. Hv. 8. þm. Reykv. ræddi þetta frv. og beindi til mín nokkrum fsp. Ég hygg, að hann hafi tekið eftir því, að yfirleitt er talað um starfsmann og starfsmenn í þessu frv., en það kann að vera, að sökum þeirrar málvenju, sem liggur okkur mjög á tungu í verkalýðshreyfingunni, að tala um verkamenn og verkafólk, þá komi það fyrir á nokkrum stöðum í frv., og get ég þá svarað hans spurningu á þann veg, að almennt er þessari löggjöf ætlað að ná til starfsmanna yfirleitt, eftir því sem við getur átt. En óneitanlega á náttúrlega meginframkvæmd þessara laga að ná til þess verksviðs, sem við almennt köllum verkamannastörf, að meginefni. En á því eru ekki takmörk í frv. sjálfu, til hvaða starfsmanna þau skuli ná, og standi þarna verkamaður, nema það sé í sérstöku sambandi, hygg ég, að tilætlunin hefði verið sú við nánari athugun að hafa þar heldur „starfsmann“ eins og yfirleitt í frv.
Hv. 8. þm. Reykv. taldi, að heimildir til yfirvinnu væru fullrúmar í frv., og má það vel vera, ef það væri miðað við heilt ár. En þessir kaflar, þar sem yfirvinnan fer út yfir öll takmörk í okkar atvinnulífi, eru venjulega skemmri tími, en þó það langir, að ástæða er til sérstakra takmarkana. En ég játa, að ef þessi takmörk, sem í frv. eru sett, væru miðuð við áframhaldandi jafnmikinn vinnuþunga og heilt ár, þá eru ákvæðin of rúm og þá þyrfti auðvitað að þrengja þau, og væri ég vitanlega til samráðs og viðræðu um það, eins og sérhverjar þær aðrar breytingar á frv., sem til bóta mættu verða í einstökum atriðum eða í heild, eins og ég bæði hef tekið fram í grg. og í framsöguræðu.
Hv. þm. vék nokkuð að ákvæðinu um styttingu vinnuvikunnar í áföngum á 5 árum. Það er sannfæring mín, að við getum ekki setíð eftir einir þjóða með 48 stunda vinnuviku. Þó að okkur tækist nú að gera þann vinnutíma að veruleika og ekki væri mikið út yfir hann farið nema í sérstökum nauðsynjatilfellum, þá getum við ekki unað því, þegar aðrar þjóðir eru komnar niður í 45 og 48 stunda vinnuviku og í ýmsum tilfellum 40 stunda vinnuviku. Ég geri mér ljóst, að það stökk getur verið allerfitt atvinnulífinu, nema því aðeins að þetta sé gert á löngu tímabili og í áföngum, og þarna ætla ég til þessarar breytingar lengri tíma en Norðmenn tóku sér, þegar þeir styttu vinnuvikuna hjá sér úr 48 stundum niður í 45, eins og þeir gerðu, en hér er farið með meiri varúð og gætni að þessu, sem sé ætluð til þess 5 ár. Að vísu býst ég við, að að 5 árum liðnum, um 1970, verðum við þrátt fyrir þetta skref vafalaust alllangt á eftir öðrum þjóðum um lengd vinnutíma, því að ég geri ráð fyrir, að um 1970 verði yfirleitt komin á 40 stunda vinnuvika í okkar nágrannalöndum, eftir því sem nú hefur þróazt hjá þeim þetta atriði vinnumarkaðarins.
Hv. þm. sagði, að það hefði stundum verið bratt undir fótinn, eins og hann orðaði það, þegar menn hefðu sótt á um aukna hagræðingu í atvinnulífi Íslendinga og aukna tækni og annað þess konar, og hann hefði viljað gjarnan segja þau orð, sem ég hefði hér sagt, og fagnaði því, að ég væri kominn á þessa skoðun. Ég hef engri skoðun breytt í þessu efni. Ég hef verið frá öndverðu fylgjandi því, að vísindi og tækni væru tekin í þjónustu atvinnulífsins, og get sannað það með framsöguerindi, sem ég flutti í Bifröst í Borgarfirði á ráðstefnu Stjórnunarfélags Íslands fyrir nú á þriðja ár, og mér er ekki kunnugt um, að góður vilji atvinnurekenda eða atvinnurekendasamtaka hér á landi hafi í einu eða neinu strandað á andspyrnu verkalýðshreyfingarinnar í þessum málum eða tafizt Því andmæli ég, því að ég tel það ekki rétt. Ég tel, að í hvert sinn sem við höfum orðið þess vör, að atvinnurekendur hafi viljað vel gera og koma á endurbótum í þessu efni, hafi verkalýðshreyfingin verið þar fús til samstarfs, og þætti gaman að sjá framan í þann mann úr röðum atvinnurekenda, sem héldi því fram, að þeir hefðu átt í stríði við mig eða verkalýðshreyfinguna yfirleitt í þessum efnum. Það er ekki rétt. En hitt liggur í hlutarins eðli, að ýmsu þarf að breyta í atvinnufyrirtækjum, sem ætla sér að taka vinnuvísindi í sína þjónustu og hagræðingu að því er snertir vélar og vinnutilhögun í sínum fyrirtækjum, að það er ekki innan réttarsviðs verkalýðshreyfingarinnar að framkvæma slíkar nauðsynlegar breytingar, sem eru forsenda, heldur verða atvinnurekendur að gera það. Þeir eiga sín fyrirtæki, og við getum ekki ráðskazt með þau og gert þær breytingar, sem nauðsynlegar eru. Þær verða þeir að gera. Fyrstu skrefin verða þeir að stíga, og að þeim stígnum verða þeir að leita samstarfs við verkalýðshreyfinguna, því að án góðs samstarfs við hið vinnandi fólk og samtök þess verða þessi mál ekki framkvæmd, svo að í lagi sé. Það er margviðurkennt af öllum, sem þessum málum eru kunnugir.
Ég hygg, að það sé því á misskilningi byggt hjá hv. þm., að ég hafi opinberað skoðanaskipti í þessum efnum. Ég hef aðeins endurtekið það, sem áður hefur verið tjáð af hendi verkalýðshreyfingarinnar, að við erum reiðubúin til slíks samstarfs og teljum þetta nauðsynlegt, og ég veit ekki til þess, að nokkurs staðar hafi í odda skorizt milli aðilanna á vinnumarkaðinum eða samtaka þeirra í þessum efnum vegna þvermóðsku eða tregðu verkalýðshreyfingarinnar.
Hv. 8, þm. Reykv. spurði, hvort ég miðaði við það, að kaffitímar væru teknir með í vinnutímanum eða ekki, þegar ég nefndi þessi ákveðnu mörk í frv. Ég skal taka það fram, að ég hafði ekki leitt hugann sérstaklega að þessu, en hef vitanlega miðað við þá venjuútreikninga í þessum efnum, sem tíðkazt hafa í íslenzkum stéttarfélagasamningum. Ef annar háttur yrði tekinn upp varðandi það, yrði það að gerast með samningum, og þá gæti það haft áhrif á þessi tímamörk í lagasetningunni.
Þá spurði hv. 8. þm. Reykv, um það, hverjir ættu að fylgjast með vinnutímanum hjá verkamönnum, eftir að þessar hömlur væru á komnar. Það yrði náttúrlega skipulagsatriði verkalýðshreyfingarinnar, og ég hygg, að það yrði sérstaklega að mæða á trúnaðarmönnunum á vinnustað, sem mega vera á hverri vinnustöð, þar sem fimm menn eða fleiri starfa, samkv. ákvæðum íslenzku vinnulöggjafarinnar. Ég held, að það yrði nánast á daglegu verksviði trúnaðarmannanna að líta eftir þessu sem öðru, er varðar réttindi hins vinnandi manns.
Ég held, að það hafi ekki verið margt annað, sem hv. þm. vék að mér, en þessu vildi ég hafa leitazt við að svara, eftir því sem tök eru á óviðbúið.
Þá er það hv. 3. þm. Sunnl. Hann gerði vinnulöggjöfina að umtalsefni í sambandi við þetta frv. og vék til mín þeirri spurningu, hvort ég vildi ekki fallast á, að hún yrði jafnframt endurskoðuð, því að hún væri orðin svo gömul og úrelt, að þess væri full þörf, og að við endurskoðun hennar væri þá farið að þannig að taka tillit til vinnulöggjafarinnar hjá okkar nágrannaþjóðum, t.d. Norðmönnum eða Dönum. Ég hef einu sinni svarað fsp. að beiðni atvinnurekendablaðs um hugmyndir mínar um breytingar á vinnulöggjöfinni, og það liggur fyrir á prenti og gæti ég vitnað til þess, að ég hef aldrei sett mig þvert á móti því, að vinnulöggjöfin fremur en önnur löggjöf væri endurskoðuð. En ég tel, að vel mætti að fenginni reynslu atvinnurekenda og verkalýðssamtaka, sem búið hafa við þá löggjöf nú um áratugi, breyta henni í ýmsum einstökum atriðum til bóta. Og spurningin er bara sú, hvernig á að taka þessa endurskoðun upp. Hingað til hefur hún ekki verið tekin upp, af því, að mér skilst, að allir séu sammála um, að sú endurskoðun þarf að fara fram með fullu samþykki og samstarfi vinnuveitendasamtakanna og verkalýðssamtakanna. Ef endurskoðunin verður gerð einhliða af öðrum hvorum þessum aðila í þeim einum tilgangi að halla á hinn aðilann við setningu löggjafarinnar, er ég alveg sannfærður um það, að sú endurskoðun yrði ekki til þess að stilla til friðar á íslenzkum vinnumarkaði eða leiða af sér nokkra blessun. Ég segi því: Endurskoðun vinnulöggjafarinnar er tímabær, þegar samkomulag og samstarf getur fengizt um það vandasama verk milli höfuðaðilanna á vinnumarkaðinum. En þá yrði sjálfsagt heppilegra að líta til vinnulöggjafar hjá einhverjum öðrum en frændum okkar og nágrönnum, Dönum, því að þeir hafa mér vitanlega enga vinnulöggjöf. Þeir hafa aðeins samning, sem er byggður á samkomulagi frá því fyrir aldamót, og hafa endurskoðað hann að vísu, en byggja enn þá á þessu samkomulagi atvinnurekenda og verkalýðssamtaka. Hins vegar hafa Norðmenn og Svíar vinnulöggjöf, og ég efa ekki, að þessi okkar vinnulöggjöf, sem er nú í gildi og hefur verið um áratugi, er að mestu leyti byggð á norsku og sænsku fyrirmyndinni, líklega aðallega sænsku fyrirmyndinni í vinnulöggjöf. En Danir hafa sitt septembersamkomulag og byggt á því í öllum sínum vinnubrögðum og reglum, sem hafa myndazt í viðskiptum þessara samtaka, því að það eru siðferðileg vinnubrögð og viðskipti og reglur, sem myndast í þessu samstarfi höfuðandstæðinganna á vinnumarkaðinum í öllum menningarlöndum, og það hefur líka góðu heilli orðið hér.
Hér hafa myndazt margar góðar, fastar drengskaparvenjur í samskiptum þessara samtaka, og þær eru sem óskráð lög og gilda í samskiptum þessara samtaka í daglegu starfi og eins þegar í odda skerst. Og það er raunar sú uppbót og sú viðbót, sem skapazt hefur við starfið og reynsluna á undanförnum áratugum á þessu sviði, og það er ekki ónýtt, því að þar hafa margir góðir drengir um fjallað og átzt við í blíðu og stríðu og hafa myndað sér þær reglur oft og tíðum, sem eðlilegastar eru. Danir hafa sem sagt komizt af án þess að setja um þetta heina löggjöf, endurskoðað sitt septembersamkomulag, sem var niðurstaða og grundvöllur að lausn mikillar deilu, ég held 1899, og þeir hafa byggt á í megindráttum síðan.
Ég held, að það hafi ekki verið neitt annað, sem hv. 3. þm. Sunnl. vék að mér, heldur en þetta, og hef ég þá látið í ljós skoðanir mínar á því, hvað varðar endurskoðun vinnulöggjafar og vinnubrögð í sambandi við það.