06.02.1964
Sameinað þing: 39. fundur, 84. löggjafarþing.
Sjá dálk 491 í D-deild Alþingistíðinda. (2781)

49. mál, æskulýðsmálaráðstefna

Flm. (Páll Þorsteinsson):

Herra forseti. Till. sú, sem hér liggur fyrir, er borin fram af 10. þm. Framsfl. og mun ég af hálfu flm. gera nokkra grein fyrir málinu.

Það, sem mestu máli skiptir með hverri þjóð, er manngildi þjóðfélagsþegnanna og að hver maður fái sem bezt notið hæfileika sinna til farsældar fyrir hann og eflingar þjóðinni. Hjá fámennri þjóð eins og Íslendingum, þar sem nærri óþrjótandi verkefni bíða úrlausnar, þarf að vera valinn maður í hverju rúmi. Hæfileikar manns eru þó ekki einhlítir til að tryggja farsæld hans, holl áhrif á félaga og samvistarmenn eða heillavænlegt starf. Hegðun, starfshættir og framkoma í félags- og skemmtanalífi ræður miklu um giftu, manndóm og gildi einstaklingsins í þjóðfélaginu. Hinir ungu eiga að erfa landið. Hverju góðu heimili er annt um þau ungmenni, sem þar alast upp. Á sama hátt þarf ríkisvaldið og þjóðarheildin að láta sér umhugað um æskufólkið, búa því góð skilyrði til menntunar og þroska, laða það að hollum viðfangsefnum og veita aðhald, ef það leggur út á óheillavænlega braut. Af hálfu íslenzkra stjórnvalda, ýmissa félagasamtaka og einstaklinga hefur þessu verið nokkur gaumur gefinn. Á síðari árum hefur íslenzka þjóðin lagt mikið af mörkum til að búa æskunni góð skilyrði til menntunar og félagslífs. Skólar hafa verið reistir, félagsheimilum og öðrum samkomuhúsum komið á fót, íþróttamannvirki gerð og samgöngur bættar, en það greiðir fyrir félagsstarfi á stórum svæðum. Barnaverndarnefndir hafa unnið gott starf á sínu sviði. Ýmsir uppeldisfræðingar, æskulýðsleiðtogar, kennarar og kennimenn kirkjunnar hafa jafnframt beitt sínum áhrifum til að leiða æsku landsins á réttar brautir. Vissulega ber allt þetta mikinn árangur.

Á tveim síðustu áratugum hafa ungmennin haft miklu meiri fjármuni milli handa en nokkur kynslóð önnur á uppvaxtarárum hér á landi. Það veitir mörg ný tækifæri, en ýtir um leið undir það, að þeir, sem ístöðulitlir eru, falli fyrir freistingum eyðslusemi og óreglu. Það er og augljóst, að í sambandi við skemmtanir, félagslíf og tómstundir æskufólks eru margþætt vandamál og annmarkar, sem virðast fara vaxandi með hverju ári sem líður. Í daglegu lífi og víðar í þjóðfélaginu birtist spegilmynd þessara vandamála. Nægilegrar hófsemi er ekki gætt. Félags- og skemmtanalif æskufólks er ekki ávallt með þeim menningarbrag sem skyldi og ytri skilyrði veita aðstöðu til. Áfengisnautn er áberandi í skemmtanalífinu og ekki sízt ef löggæzla á samkomum er takmörkuð eða engin, svo að veikar eru varnir að því leyti. Þess eru dæmi, að svo keyri úr hófi fram, að á skemmtiferð ungmenna á friðsæla staði úti á landi, svo sem í Þjórsárdal, verði svo mikil vandkvæði af umgengni og framkomu manna og séu gerð þau spjöll,. að dómsmálastjórn og lögregla verði að gera gangskör að gaumgæfilegri athugun. Margháttuð afbrot unglinga fara því miður vaxandi. Af sama toga eru spunnin, þótt fulltíða menn kunni stundum að eiga í hlut, innbrot, óleyfilegur bifreiðaakstur, er stundum leiðir til umferðarslysa, ávísanafalsanir, er mikið hefur orðið vart við að undanförnu.

Þannig er ytra borð þessara margþættu vandamála. Hin hliðin er ekki jafnáberandi, en spegilmynd hennar er þó ekki síður alvarleg, of mikið hirðuleysi við nám og starf, vaxandi ístöðuleysi æskumannsins gagnvart skaðlegum nautnum, glataðar vinnustundir til tjóns fyrir einstakling, heimili og þjóðfélag, áhyggjur fjölskyldu og vandafólks út af velferð æskumannsins og því, hvert braut hans muni leiða, jafnvel þung raun á heimilum.

Ríkisvaldinu ber skylda til að gefa þessu gaum og hafa forustu um, að leitað sé að sem flestum leiðum, sem færar eru til að breyta hér um til bóta. Þær leiðir hljóta annars vegar að stefna að því marki að leiðbeina, laða æskufólk til hófsemi og menningarlegra hátta í félagsog skemmtanalífi og hins vegar með vissum ráðstöfunum draga úr áhrifum þess, er reynst viðsjált á vegum ungmenna, og veita nauðsynlegt aðhald með aukinni löggæzlu og fleiru. Hér verður ekki gert yfirlit um Þær leiðir og þau ráð, er til greina koma, enda er það samkv. till. hlutverk æskulýðsmálaráðstefnunnar að benda á leiðir. Nokkur atriði vil ég þó nefna.

Ótvíræð reynsla sannar, að hættan er mest á því sviði, sem hér um ræðir, þegar Bakkus er með í för. Það, sem fyrst kemur til athugunar í þessum efnum, er að draga úr áfengisneyzlu og takmarka að miklum mun frá því, sem nú er, möguleika æskumanna til að komast yfir áfengi. Þetta verður að gera, bæði með breytingum á áfengíslögum og strangari framkvæmd á áfengissötu og vínveitingum. Ríkið hefur einkasölu á áfengi, og ríkisvaldinu ber að hlutast til um þetta. Frv. um breyt. á áfengíslögum, sem nú liggur fyrir Alþingi, stefnir að mínum dómi í rétta átt. Ríkisvaldið gæti mælt fyrir um og haft eftirlit með, að í öllum skólum, sem ríkið kostar eða styður fjárhagslega, sé aukin fræðsla um bindindismát og gott fordæmi gefið um hófsemi. Þegar þess er gætt, að i framhaldsskólum landsins sitja samtals um 20 þús. nemendur, verður augljóst, hve skólarnir eru áhrifaríkur aðili á þessu sviði. Niðurstöður nefndar þeirrar, sem rannsakaði atburðina i Þjórsárdal s.l. sumar, eru vafalaust góð leiðbeining, en þær niðurstöður eru m.a. þessar:

Aukin verði félagsleg fræðsla og félagsstarfsemi í unglinga- og framhaldsskótum undir forustu hæfra leiðtoga, sem sinni félags- og tómstundaþörfum nemenda, bæði á skólatímanum og á sumrum. Æskulýðsstarfsemi á vegum bæir- og sveitarfélaga, svo sem Æskulýðsráðs Reykjavíkur og fleiri bæja, verði í auknum mæli beint inn á þau svið, sem skólar og frjáls félagasamtök ná ekki til. Leitazt verði við að auka stuðning af hálfu hins opinbera til félaga, er starfa að æskulýðsmálum, svo að þau geti sinnt betur því hlutverki að sjá ungmennum fyrir hollum og þroskandi tómstundastörfum.

Kleift vari að koma á fót í höfuðborginni, þar sem fjölmennið er mest, félagsheimilum, þar sam haldið væri uppi undir opinberu eftirliti fétagsstarfi og skemmtunum, er orðið gætu til fyrirmyndar, með það fyrir augum að ná þeim markmiðum, er stefna þarf að. Með samstilltu átaki og skipulegu þarf að gera menningarstarfsemi í félagsheimilunum úti um land fjölþættari en nú er, með því t.d., að þau fái notið í vaxandi mæli lista í ýmsum greinum með heimsókn þjálfaðra manna frá höfuðborginni. Þá verður einnig, ef vel á að fara, að draga úr áhrifum þess, sem viðsjált reynist á vegum æskumanna. Kvikmyndahúsin eru eftirsóttir skemmtistaðir. Allmikið þykir að því kveða, að myndir séu valdar meira með tilliti til væntanlegra tekna en menningarlegs gildis. Þessu þyrfti að gefa meiri gaum en gert hefur verið. Þess þarf stranglega að gæta, að sölustaðir sælgætis og gosdrykkja séu ekki settir í næsta nágrenni við skóla eða aðrar menningarstofnanir, og óhjákvæmilegt er að auka og efla löggæzlu á samkomum hvarvetna um landið. En til þess að ráðstafanir, sem gerðar eru á þessu sviði, beri góðan árangur, þarf almenningsálitið að standa að baki ríkisvaldinu. Hér þarf þjóðlega, vakningu í þessum efnum. Einstakir áhugamenn, stofnanir og félagssamtök hafa opin augu fyrir þeim vanda, sem hér er rætt um, á sviði uppeldismála og þjóðlífs, og þessir aðilar leggja sig fram við að koma á breytingum til bóta, en samvinna þeirra á milli er allt of lítil, svo að átökin verða dreifð. En skipulegt samstarf margra aðila, er allir vilja ná sama marki, er líklegast að dómi okkar flm. til góðs árangurs, þar sem viðfangsefnið er svo vaxið, að sækja verður gegn straumi aldarandans.

Við leyfum okkur því að leggja fram svo hljóðandi till. til þál.:

„Alþingi ályktar að fela ríkisstj. að kveðja til ráðstefnu, er hafi það verkefni að taka til rækilegrar athugunar hin margþættu vandamál i sambandi við skemmtanir, félagslif og tómstundir æskufólks og gera till. til úrbóta. Ríkisstj. skipar 25 fulltrúa til setu á ráðstefnunni. Skipan þeirra skal vera með þessum hætti: Ríkisstj. skipar einn fulltrúa án tilnefningar, og skal hann vera formaður, aðrir fulltrúar séu skipaðir samkv. till. aðila, en þeir eru þessir: Alþingi 4 fulltrúar, þ.e. 1 frá hverjum þingflokki. Kvenfélagasamband Íslands 5 fulltrúar, þ.e. 1 úr Reykjavik og 1 úr hverjum landsfjórðungi. Þessir aðilar tilnefni 1 fulltrúa hver: Kirkjuráð. Háskólaráð. Samband framhaldsskólakennara. Samband ísl. barnakennara. Ungmennafélag Íslands. Íþróttasamband Íslands. Æskulýðsráð. Stórstúka Íslands. Rithöfundasamband Íslands. Alþýðusamband Íslands, Stéttarsamband bænda. Farmanna- og fiskimannasamband Íslands. Landssamband iðnaðarmanna. Samband ísl. verzlunarmanna. Lögreglustjórn Reykjavíkur. Nú skorast aðili undan tilnefningu fulltrúa, og skipar þá ríkisstj. í það sæti. Ráðstefnan skal fela 5 manna nefnd úr hópi fulltrúa að starfa milli funda. Ríkisstj. hefur yfirumsjón með ráðstefnunni og sér henni fyrir hæfilegri aðstöðu til starfa. Ráðstefnan skal hafa lokið störfum fyrir 1. okt. 1964 og sent till. sínar ríkisstjórninni, en hún leggur þær fyrir Alþingi. Starf fulltrúa sé ólaunað. en þóknun til 5 manna n. og annar kostnaður við ráðstefnuna, þ. á m. ferðakostnaður fulltrúa, greiðist úr ríkissjóði“

Með till. þessari er stefnt að því að leita eftir uppástungum og áhrifum að þessu leyti sem víðast úr þjóðlífinu og skapa vettvang til skipulegs samstarfs á þessu sviði af hálfu margra áhrifamikilla stofnana og félagsheilda í landinu. Ýmsir uppeldisfræðingar, æskulýðsleiðtogar og kennimenn hafa opinberlega vakið athygli á þeim vandamálum, sem hér er drepið á, m.a. á s.l. hausti hinn þjóðkunni æskulýðsleiðtogi, Snorri Sigfússon, fyrrv. námsstjóri, í skörulegu útvarpserindi, er vakti mikla athygli. Það er því án efa mikill og vaxandi vilji fyrir hendi um það meðal þeirra, sem um þessi vandamál hugsa, að tekið sé á þeim með röggsemi og festu og reynt að finna heppilegar leiðir til úrbóta.

Um þetta mál hafa verið ákveðnar tvær umr., en í eðli sínu er þetta ekki stórt fjárhagsmál, heldur miklu fremur almenns eðlis, menningar- og uppeldismál. Ég vil því að lokum gera það að till. minni, að málinu verði vísað til allshn., eftir að þessari umræðu lýkur.

Það hefur nú atvikazt svo, að liðinn er fullur ársfjórðungur, síðan þetta mál var lagt hér fram á hv. Alþingi og þangað til mér gefst kostur á að mæla þessi orð til skýringar á málinu. Ég vænti þess, að hv. nefnd, sem málið fær til afgreiðslu, láti þessa miklu töf ekki verða því til hindrunar, að það fái fullnaðarafgreiðslu nú á þessu þingi.