24.01.1964
Neðri deild: 44. fundur, 84. löggjafarþing.
Sjá dálk 586 í B-deild Alþingistíðinda. (312)

119. mál, ráðstafanir vegna sjávarútvegsins o.fl.

Fjmrh. (Gunnar Thoroddsen):

Herra forseti. Ég ætla, að það hafi verið nokkuð almennt viðurkennt í vestrænum löndum um síðustu áratugi, væntanlega a.m.k. þrjá síðustu áratugi, að þegar þensla væri í þjóðfélaginu og of mikil eftirspurn eftir vörum og vinnuafli, megi alls ekki hafa greiðsluhalla hjá ríkissjóði. Þó að við heyrum að vísu hér á Alþ. einstaka rödd, sem hljómar á annan veg, þá ætla ég, að þetta sé og hafi verið almennt viðurkennt sjónarmið, og ekki aðeins það, að þegar þensla er og of mikil eftirspurn, þá megi undir engum kringumstæðum hafa greiðsluhalla á ríkissjóði, heldur þvert á móti sé nauðsyn þess, að ríkissjóður hafi þá greiðsluafgang. Það er þess vegna almennt sjónarmið, að á slíkum tímum, í góðærum, þegar atvinna er næg og eftirspurn jafnvel of mikil, þá eigi ríkisvaldið að leggja fé til hliðar og safna í sjóð eða sjóði til þess að eiga nokkurt fé til að auka framkvæmdir og atvinnu í þeim málum, þegar illa árar, atvinna og framkvæmdir dragast saman og hætta er á atvinnuleysi. Til grundvallar þessari skoðun má segja að liggi m.a. tvennt, tvenns konar rök: Annars vegar, að þetta sé nauðsynleg ráðstöfun af hendi ríkisvaldsins til að draga úr eða forðast verðbólgu, og hins vegar er í því fólgin fyrirhyggja, þ.e.a.s. hugsa lengra fram en til líðandi stundar og nota það fé, sem unnt er að leggja fyrir í slíkum góðærum, til að auka framkvæmdir og atvinnu síðar, þegar þess er þörf.

Um þessa meginhugsun voru líka flestir alþm., ef ekki allir, sammála á árunum 1930–32, þegar hér lá fyrir frv. um jöfnunarsjóð ríkisins, og þótt menn greindi nokkuð á um, hversu ströng skyldu vera ákvæði um það, hvernig og hvenær mætti verja fé úr þeim sjóði, þá ætla ég, að þingmenn úr öllum flokkum hafi viðurkennt þetta meginsjónarmið, sem ég nú hef rakið. Og þetta sjónarmið stendur auðvitað í góðu gildi enn.

Um viðhorf annarra þjóða á Vesturlöndum skal ég hér nefna eitt dæmi, sem er nærtækt, en það er frá Danmörku. Það var á árinu 1961, sem kauphækkanir urðu miklar og almennar í Danmörku. Hagur landsins stóð með blóma, og þeir menn, sem þá héldu um stjórnvölinn, voru bjartsýnir og vonuðust til þess, að efnahagskerfi landsins mundi þola þessar kauphækkanir, sem ég ætla að hafi almennt verið u. þ. b. 15–20%. En þegar leið fram að áramótum og sérstaklega í ársbyrjun 1962 kom það í ljós, að efnahagslíf og gjaldeyrisástand Dana þoldi ekki þessar kauphækkanir. Og þá gerðist það, sem þóttu mikil tíðindi og spurðust víða um lönd, að 4 aðalstjórnmálaflokkarnir í Danmörku, þ.e.a.s. bæði þeir tveir, sem fóru með stjórn landsins, og tveir aðalandstöðuflokkarnir, gerðu sáttmála með sér til að reyna að stöðva þessa þenslu. Það var kallað venjulega oms-forliget, eða sáttmálinn um söluskattinn, en með þessum sáttmála var m.a. ákveðið að leggja á söluskatt, sem ekki var áður í gildi þar í Danmörku, og enn fremur lögleiða skyldusparnað. Ná lá það þannig fyrir, að ríkissjóður hafði þar í landi enga þörf fyrir tekjuauka, afkoma hans var góð. En allir þessir fjórir lýðræðisflokkar viðurkenndu það sjónarmið, að á slíkum tímum þenslu eins og þá voru í Danmörku, væri nauðsyn, að ríkissjóður hefði verulegan greiðsluafgang, sem geymdur yrði til verri og erfiðari tíma. Þetta sjónarmið ætla ég sem sagt, að sé viðurkennt af stjórnmálamönnum, fjármálamönnum, hagfræðingum á Vesturlöndum yfirleitt og ekki aðeins þeim, heldur sé yfirleitt mikill skilningur ríkjandi hjá öllum almenningi í flestum löndum á þessu sjónarmiði.

Ríkisstj. Íslands hefur að sjálfsögðu verið þeirrar skoðunar, að þessi lögmál, sem hún telur sjálfsögð, megi ekki rjúfa. Þessa skoðun og þessi sjónarmið hefur ríkisstj. að sjálfsögðu haft þessi síðustu tvö ár, sem góðæri hefur verið hér á landi og tekjur hins opinbera farið fram úr áætlun. Á árinu 1962 varð greiðsluafgangur rúmar 160 millj. hjá ríkissjóði. Ríkisstj. og stjórnarflokkarnir töldu ekki verjandi að fara að ráðstafa því fé eða moka því út í auknar framkvæmdir, sem þá voru þegar svo miklar, að vinnuafl hrökk ekki til. Ríkisstj. ákvað því að leggja í jöfnunarsjóðinn samkv. l. frá 1932 í fyrsta sinn, því að um þrjá áratugi hafði því ekki verið sinnt. Þó að alloft hefði orðið greiðsluafgangur hjá ríkinu, hafði því ekki verið sinnt að framfylgja þeim lögum. Af þessum greiðsluafgangi voru 100 millj. lagðar í jöfnunarsjóðinn, en tæpar 40 millj. voru notaðar til að greiða upp skuld við Seðlabankann.

Á árinu 1963 hefur einnig orðið greiðsluafgangur hjá ríkissjóði, það liggur ekki enn fyrir, hversu mikill, en hann verður væntanlega, eftir því sem nú liggur fyrir, nokkru minni en á árinu 1962. Það hefur þegar verið ákveðið, eins og frá var skýrt í fjárlagaumræðum í des., að nota af honum 30 millj. til að greiða skuldir, að sínu leyti eins og af afganginum 1962, þ.e.a.s. skuldir vegna vangoldinna framlaga ríkissjóðs til hafna og sjúkrahúsa. Að öðru leyti virðast öll þau sömu rök nú vera fyrir hendi eins og þau, sem til þess lágu, að þær ákvarðanir voru gerðar um greiðsluafganginn 1962, sem teknar voru.

Í sambandi við fjáröflun til þeirra ráðstafana, sem þetta frv. fjallar um, vegna sjávarútvegsins o.fl., hafa hv. stjórnarandstæðingar talið m.a. að mætti nota eitthvað af greiðsluafgangi áranna 1962 og 1963. Varðandi árið 1962 er þegar búið að gera ráðstafanir um meginhl. hans, og ég ætla, að það þætti heldur óhyggileg ráðstöfun, ef Alþ. færi nú á fyrsta þingi, eftir að greitt hefur verið í þennan sjóð, að gera þessi merku lög að engu með því að taka úr honum það fé, sem í hann hefur verið lagt, og ráðstafa því til að mæta ýmsum útgjöldum á árinu 1964. En það, sem sumir hv. þm. virðast leggja mesta áherzlu á, er þetta: Þó að 210 millj. þurfi samkv. þessu frv. í ráðstafanir vegna sjávarútvegsins og almannatryggingarnar, þá er óþarfi að leggja á nokkra nýja skatta, því að á árinu 1964 munu tekjur ríkissjóðs fara mörg hundruð milljónir fram úr áætlun. Og hv. 1. þm. Austf. (EystJ) orðaði þetta svo, að núverandi fjárl. væru miðuð við það að fá stórkostlegar umframtekjur á árinu 1964.

Við skulum nú virða fyrir okkur, hvort fjárl. eru þannig samin og upp byggð, að gera megi ráð fyrir því sem öruggu, að tekjurnar verði mörg hundruð millj, umfram áætlun og þess vegna megi gera ráð fyrir þessum nýju útgjöldum án þess að afla nýrra tekna. Á árinu 1963 var innflutningur lengi fram eftir árinu geysilega mikill og hafði aukizt mjög verulega frá árinu 1962 og miklu meira en nokkurn hafði órað fyrir, þegar fjárlögin 1963 voru sett í des. árið 1962. Innflutningur suma mánuðina komst upp í það að verða milli 40 og 50% hærri en árið áður. En ef við tökum fyrstu 9 mánuði ársins, jan. til sept., að báðum meðtöldum, þá varð innflutningurinn 27% hærri en sömu mánuði ársins 1962. Í okt. breyttist hins vegar þessi þróun, og þann mánuð varð innflutningurinn ekki nema 7% hærri en í sama mánuði árið áður. Í nóv. var hann 1½% hærri en árið áður. Tölur um innflutning í des. liggja ekki enn fyrir, en eftir því sem horfir, má gera ráð fyrir, að innflutningurinn í des. hafi verið um það bil 5% hærri en í sama mánuði árið áður.

Af þessu yfirliti má gera ráð fyrir, að heildarinnflutningur ársins 1963 verði eitthvað í kringum 20% hærri en hann var á árinu 1962. Innflutningurinn hefur hins vegar minnkað mjög hlutfallslega síðustu 3 mánuði ársins. Nú byggjast tolltekjur fjárlaganna fyrir árið 1964 á því, að innflutningurinn á því ári verði um 6% meiri en hann varð raunverulega á árinu 1963. Eins og nú horfir, verður því að telja, að tekjuáætlun fjárlaganna að því er tolltekjurnar snertir, sem er langsamlega mestur hluti tekna ríkissjóðs, að sú tekjuáætlun sé það teygð í fjárlögunum, þar sem gert er ráð fyrir 6% meiri innflutningi í heild á árinu 1964 en varð á árinu 1963, að það væri mjög óvarlegt að gera ráð fyrir stórfelldum tekjum umfram það, sem fjárlögin gera ráð fyrir.

Ég ætla því, að þessar hugleiðingar sumra hv. þm. um, að það sé alveg óhætt að leggja yfir 200 millj. kr. ný gjöld nú á ríkissjóð án þess að ætla honum nokkrar tekjur á móti, ég ætla, að þessar fullyrðingar eða spár fái engan veginn staðizt. Nú skal ég viðurkenna, að það er auðvitað í byrjun árs ógerningur að fullyrða um, hvernig þróunin verður um innflutning og tolltekjur. Þegar til þess er vitnað, að innflutningurinn hafi undanfarin ár, 1962 og 1963, orðið miklu meiri og þar með tolltekjur miklu hærri en fjárl. gera ráð fyrir, þá er vitanlega ekki hægt að ganga þannig út frá því, að svo hljóti að verða framvegis. Það má benda á það, að á árinu 1960 urðu tolltekjur lægri en áætlað var í fjárlögum. Og það má enn fremur benda á það, að innflutningsaukningin hefur orðið svo mikil á árinu 1963 og þenslan í framkvæmdum og atvinnulífi, að öllum er ljóst, að hér verður að stinga við fótum, enda þegar gerðar ýmsar ráðstafanir til þess, og sumpart hafa náttúrlega þær ráðstafanir, sem gerðar voru á s.l. hausti í banka- og peningamálum, haft sín áhrif, eins og þessar tölur varðandi síðustu 3 mánuði ársins um innflutninginn benda til.

Ég held, að eins og ástatt er nú í efnahagslífi þjóðarinnar, væri það alveg óverjandi að tefla á tvær hættur um afkomu ríkissjóðs á þessu ári. Það væri óverjandi að eiga það á hættu, að greiðsluhalli kynni að verða á árinu 1964 hjá ríkissjóði. Ég vil því benda á þessi atriði til viðbótar því, sem hæstv. forsrh. tók hér fram í sinni framsöguræðu um það, að ógerningur og óverjandi sé að ætla að leggja á ríkissjóð yfir 200 millj. kr. ný útgjöld án þess að sjá fyrir tekjum á móti.

Hv. 5. þm. Austf. (LJós) beindi til mín tveim fyrirspurnum í ræðu sinni, og skal ég með ánægju svara þeim.

Hann spurðist fyrst fyrir um það, hvort ekki væri rétt að birta opinberlega, hvað hver innheimtuaðili, þ.e.a.s. hver verzlun eða annar aðili, sem sér um innheimtu söluskatts, skilaði miklum söluskatti. Það var í sambandi við fjárlagaumræður í des. 1961, sem þetta mál bar á góma, og lá þar fyrir tillaga um, að inn í fjárl. yrði tekið ákvæði í þessa átt. Ríkisstj. taldi það óþarft, en ég lýsti því yfir, að gerðar mundu ráðstafanir til þess, að slíkar skýrslur yrðu birtar, og árið 1962 var öllum skattstjórum og skattanefndum á landinu falið að birta skrá um álagðan söluskatt hvers innheimtuaðila. Og árið 1963, eftir að skattanefndir höfðu verið lagðar niður, voru sams konar fyrirmæli gefin öllum skattstjórum á landinu, og ég veit ekki annað en þetta hafi verið gert. Ég skal taka það fram, til þess að ekki verði úr þessu misskilningur, að vitanlega er þetta skýrsla um álagðan söluskatt. Það má vera, að hv. þm. eigi við innheimtan söluskatt, en það skiptir ekki máli í þessu efni vegna þess, að yfirleitt greiðist álagður söluskattur að fullu eða svo til, svo að þar er um sáralítil vanskil að ræða, þannig að ég ætla, að það fari nokkuð saman að öðru leyti en því, að eftir að söluskattur hefur verið á lagður og skráin verið birt, þá er skatturinn stundum endurskoðaður til hækkunar, ef gögn liggja fyrir um, að ástæða sé til slíks.

Nú vil ég til skýringar taka það fram, eins og kunnugt er, að söluskattur er gerður upp ársfjórðungslega, en þessar skrár eru að sjálfsögðu lagðar fram árlega, eða leið og skattskrár eru lagðar fram, um söluskattinn árið á undan. Eftir þeim upplýsingum, sem ég hef frá réttum aðilum, ætla ég, að þessu hafi verið framfylgt eins og til stóð og óskað var.

Þá spurði hv. þm. um það, hvort ég telji ekki tök á því að setja nýjar reglur til að tryggja, að álagður söluskattur komi til skila, og hv. þm. dró mjög í efa, að allur söluskattur kæmi til skila. Ég vil taka það fram í þessu sambandi, að samkv. söluskattsl. frá 1960 var skattstofunni eða skattstjóranum í Reykjavík falið að hafa umsjón með allri álagningu söluskatts um land allt, og hef ég nýlega beðið hann um skýrslu um þá framkvæmd, sem ég því miður hef ekki við höndina hér, en þar sem greinir ýtarlega frá því eftirliti, sem hann og hans starfsmenn hafa með höndum, og m.a. eru að sjálfsögðu framkvæmdar bókhaldsrannsóknir eins og þær, sem hv. 5. þm. Austf, talaði um. Hins vegar hefur það verið í undirbúningi nú undanfarið að gera breytingar á eftirliti með framtölum. Og ég vil minna á það, að í fjárlagaræðunni 22. okt. komst ég svo að orði:

„Nú er unnið að því að koma á fót sérstakri eftirlits- og rannsóknardeild við embætti ríkisskattstjóra til þess að hafa strangt og víðtækt eftirlit með framtölum og framkvæmd laga um tekju- og eignarskatt, útsvör, aðstöðugjöld og söluskatt.“

Þessi eftirlits- og rannsóknardeild hefur sem sagt verið undirbúin og tekur mjög bráðlega til starfa, og henni er ætlað þetta verkefni, að reyna að koma á sem öruggustu eftirliti með framtölum og framkvæmd laga um öll þessi atriði, tekju- og eignarskatt, útsvörin, aðstöðugjaldið og söluskattinn. Enda er það þannig í reynd, að oft og tíðum veitir það þýðingarmiklar upplýsingar einmitt að bera saman allt þetta hjá atvinnurekanda eða innheimtuaðila, sem um er að ræða, bæði tekjuskattinn, útsvörin, aðstöðugjaldið og söluskattinn.

Ég tel ekki ástæðu til að fara fleiri orðum um þetta mál, sem hér liggur fyrir, þar sem hæstv. forsrh. og hæstv. sjútvmrh. hafa gert því svo glögg skil.