28.10.1963
Neðri deild: 6. fundur, 84. löggjafarþing.
Sjá dálk 963 í B-deild Alþingistíðinda. (682)
33. mál, skipulagslög
Sjútvmrh. (Emil Jónsson):
Herra forseti. Lög um skipulag kauptúna og sjávarþorpa eru að stofni til frá árinu 1921. Þeim hefur að vísu verið lítils háttar breytt nokkrum sinnum síðan, en þó aðeins lítillega, nema þá helzt 1938, þegar gerð var sú breyting á skipulagsnefndinni, að hún var bundin við embætti þriggja starfsmanna ríkisins, húsameistara ríkisins, vegamálastjóra og vitamálastjóra, samtímis því sem í þeirri breytingu fólst einnig fyrsti vísirinn að embætti skipulagsstjóra í sinni núv. mynd. Þetta, að skipulagslögin eru ekki eldri en þetta, er raunverulega skiljanlegt, vegna þess að byggðin í landinu hefur fyrstu áratugi aldarinnar og þar áður verið frekar dreifbýli en þéttbýli og þéttbýlismyndun hefur ekki komið til fyrr en síðar, og það er hún, sem kallar á, að skipulagslög og skipuleg bygging sé um hönd höfð á þeim stöðum, þar sem þéttbýli hefur myndazt.
Fyrsti frumkvöðull að setningu laga um skipulagsmál var, eins og kunnugt er, Guðmundur heitinn Hannesson prófessor. Hann gaf út þegar á 2. áratug aldarinnar ýtarlega bók um þetta efni og samdi síðar, eða árið 1917, frv. til skipulagslaga, sem var lagt fyrir Alþingi, en náði ekki samþykki þá. Hins vegar var málinu vinsamlega tekið, því var vísað til ríkisstj. til athugunar, og hún lét þá endurskoðun fara fram af þáv. vegamálastjóra, Geir Zoega, og þáv. húsameistara ríkisins, Guðjóni Samúelssyni, ásamt prófessor Guðmundi. Þetta frv. var svo tekið í lög 1921. Í þeim lögum var ákveðið, að skipulagsskyldan skyldi ná til allra staða, þar sem byggju 500 íbúar og fleiri. Þessu var síðar breytt, þannig að skipulagsskyldan nær nú til staða, þar sem eiga heima 200 manns eða fleiri. Þessir staðir, sem skipulagsskyldan nær nú til, eru samtals, eftir því sem ég hef fengið upplýst, 72, þó munu þar vera taldir nokkrir staðir, sem strangt tekið heyra ekki undir þetta lagaákvæði, þ.e.a.s. sem hafa færri íbúa en 200, en af sérstökum ástæðum hefur verið talið nauðsynlegt og þarft að taka til athugunar. Af þessum 72 stöðum hefur skipulagsstjóri og skipulagsnefnd gengið frá og fengið staðfesta skipulagsuppdrætti á 36 stöðum, þ.e.a.s. réttur helmingur þessara skipulagsskyldu staða hefur nú fengið sinn skipulagsuppdrátt. Og skipulagsnefnd og skipulagsstjóri hafa nú með höndum athugun og undirbúning að skipulagi hinna 36 staða, og mér er óhætt að segja, að sumir þeirra eru komnir vel á veg. Starf skipulagsnefndar hefur orðið æ þýðingarmeira, eftir því sem lengra hefur liðið, og verið metið af sveitarfélögunum, sem hafa þurft mikið á samstarfi við skipulagsnefnd og skipulagsstjóra að halda. Og mér er, held ég, óhætt að segja, að í flestum tilfellum hafi það samstarf gengið vel og tekizt vel.
Skipulagslögin frá 1921 voru í 4 köflum, Í fyrsta lagi um mælingar bæja og kauptúna, þar sem skipulagsskyldir staðir voru skyldaðir til þess að láta fara fram ýtarlega mælingu á staðnum, og það hefur, held ég, verið gert á flestum hinum skipulagsskyldu stöðum nú. Í öðru tagi var kaflinn um skipulagsuppdrætti, hvernig þeir skyldu gerðir, hvernig frá þeim gengið og hvernig þeir yrðu samþykktir. Í þriðja lagi var kafli um breytingar á skipulagi og eftirlit með byggingu á hinum skipulagsskyldu svæðum. Og loks í fjórða lagi var kafli um eignarnám og skaðabætur fyrir lönd og lóðir, sem eignarnámi voru tekin í sambandi við skipulagsgerðina.
Síðasta breytingin, sem fram fór á þessum lögum og var reyndar smávægileg, fór fram 1951. En bæði þá og siðar hafa farið fram umr. um að halda þessari endurskoðun skipulagslaganna áfram, af því að ástæður hafa breytzt verulega frá því, að lögin voru sett í upphafi. Í breytingunni frá 1938 og 1951 er raunar gert ráð fyrir því, að lögin verði endurskoðuð, og það hefur verið gert nokkrum sinnum, þó að þær breytingar hafi ekki náð fram að ganga. Árið 1958 var borið fram nýtt frv., en það náði þá ekki heldur fram að ganga og var vísað til ríkisstj. Með bréfi, dags. 11, marz 1960, fól því félmrn. skipulagsnefnd ríkisins að endurskoða frv. frá 1958. Við athugun á þessu frv. var haft sérstakt samráð við erlenda sérfræðinga á þessu sviði, sem álitgerðir væru fengnar frá. Á grundvelli þeirra álitsgerða og með hliðsjón af ýmsum breytingum, sem orðið hafa, var svo nýtt frv. samið, sem hér var lagt fram á næstsíðasta Alþ., þó með þeim fyrirvara, að það var ekki ætlazt til, að frv. væri samþykkt þá, heldur var þetta gert til þess að sýna það og til þess að sveitarstjórnir og aðrir, sem hagsmuna hefðu þar að gæta, gætu fengið aðstöðu til að kynna sér það, áður en endanlega yrði gengið frá því hér á Alþingi.
Þessi athugun hjá sveitarstjórnunum fór þannig íram, að frv. var sent, að ég ætla, allflestum eða öllum sveitarstjórnum á landinu, og síðast hefur það verið tekið til meðferðar á landsþingi Sambands ísl. sveitarfélaga, sem haldið var nú fyrir hálfum öðrum mánuði. Var á þessu landsþingi Sambands ísl. sveitarfélaga kosin nefnd til þess að fylgjast með gangi málsins á Alþingi fyrir hönd sambandsins, en að öðru leyti ekki, að mér skilst, tekin afstaða til einstakra atriða í frv. Í þessari ályktun Sambands ísl. sveitarfélaga kom fram ósk um, að byggingarlöggjöfin í landinu, sem raunar engin er til samfelld, heldur eingöngu í molum, yrði endurskoðuð og felld saman í eina heild, og hafa verið lögð drög að því í félmrn., að þetta verði gert, og vænti ég þess, að frv. um byggingarlög gæti komið fram síðar á þessu þingi, ef vel tekst með vinnu þeirrar nefndar, sem í því starfar nú, sem er skipulagsnefndin sjálf, með ráðuneytisstjóra félmrn.
Þetta frv., sem hér liggur fyrir, er í flestum aðalatriðum shlj, því frv., sem lagt var fram á næstsíðasta Alþingi, nema í einu atriði. Í frv. 1961 var gert ráð fyrir því, að félmrn. gæti ákveðið að fengnum till. skipulagsstjórnar, að sett yrðu á fót skipulagsumdæmi, þar sem hún telur að kostur sé fullnægjandi sérfræðiaðstoðar. Þessi skipulagsumdæmi voru í því frv. ákveðin þau sömu og kjördæmin í kosningum til Alþingis, þ.e.a.s. 8. Þar var einnig gert ráð fyrir því, að á hverju þessara svæða yrði stofnuð sérstök skipulagsnefnd, sem væri skipuð 7 mönnum, og síðan að þessi skipulagsnefnd í hverju kjördæmi gæti fengið sér starfsfólk til aðstoðar. Við nánari athugun hefur þetta ákvæði verið fellt niður í þessu frv., sem hér liggur fyrir nú, þar sem talið var, að þessi skipting eða þessi skipulagsumdæmi væru það umfangsmikil, að ekki væri ástæða til að fara út í þessa skiptingu eins og enn er komið, heldur yrði það þá a.m.k. látið bíða, en dyrunum haldið opnum fyrir því, að hvert sveitarfélag, sem þess óskaði, eða samband eða samtök tveggja eða fleiri sveitarfélaga gætu haft uppi þá starfsemi í skipulagsmálum, sem það eða þau teldu æskilega, og gætu fengið kostnaðinn við þá starfsemi greiddan í svipuðum hlutföllum og áður hefur verið, þ.e.a.s. helmingurinn kæmi úr sveitarsjóðunum og helmingurinn frá ríkissjóði. Að öðru leyti er frv., sem hér liggur fyrir nú, mjög shlj. frv. frá 1961, nema þá með þeim breytingum, sem leiðir af þessari aðalbreytingu, að skipulagsumdæmin hafa nú verið felld niður.
I. kafli þessa frv. er um stjórn skipulagsmála. Þar er gert ráð fyrir, að tekinn verði upp sá háttur, að fjölgað verði nú í skipulagsnefndinni eða skipulagsstjórninni, eins og hún er nú kölluð, um tvo menn. Sömu embættismennirnir og áður eigi þar enn sæti, þ.e. húsameistari ríkisins, vegamálastjóri og vitamálastjóri, en við bætist tveir menn, annar tilnefndur af Sambandi ísl. sveitarfélaga, en hinn skipaður í n. án tilnefningar af félmrh. í þennan kafla er líka tekið upp ákvæði, hvernig með skuli fara, ef heppilegra þykir að gera skipulagsuppdrætti af stærra svæði en tekur til eins sveitarfélags. Þá skuli stofnað til samvinnunefnda, þar sem skipaðir séu tveir menn úr hverju sveitarfélagi, en skipulagsstjóri verði þar oddamaður. Þessari samvinnunefnd er svo ætlað að gera till. um skipulagsuppdrætti á svæðinu, en aðeins till., því að úrslitavaldið um gerð uppdráttarins er eftir sem áður hjá sveitarstjórn og skipulagsnefnd.
Í II, kafla frv. er rætt um skipulagsskyldu og eftirlit með framkvæmd hennar. Hér er skipulagsskyldan færð niður úr 200 íbúa svæðum og niður í 100, þannig að hvert byggðarlag, þar sem í þéttbýli eru saman komnir 100 manns eða fleiri, skal nú vera skipulagsskylt.
III. kafli er um mælingar skipulagsskyldra staða. Það er litil breyting frá því, sem áður var. Og sama má segja um gerð skipulagsuppdrátta í IV. kafla. Um framlagningu skipulagstill. og samþykkt þeirra og staðfestingu eru svo ákvæði í V. kafla, þar sem gert er ráð fyrir, að skipulagsnefnd eða skipulagsstjórn og skipulagsstjóri í flestum tilfellum geri uppdrættina, þeir séu svo sendir viðkomandi sveitarfélagi til auglýsingar og til þess að aths. séu gerðar við þá og síðar séu þær aths. sendar skipulagsstjórn og skipulagsstjóra á ný, sem fellir svo endanlegan úrskurð um málið eða gerir endanlegar till. til ráðuneytisins.
Þá er VI. kafli um framkvæmd skipulags eldri hverfa og VII. kafli um forkaupsrétt, eignarnám og skaðabætur. VIII. kafli er um lóðaskrár, sem er nýtt ákvæði, þar sem gert er ráð fyrir, að heimila megi rn. að gera skipulagsskyldum stöðum það að skyldu, að þeir haldi sérstakar lóðaskrár.
Um greiðslu kostnaðar hef ég áður getið, en í IX. kafla segir, að ef eitthvert sveitarfélag vill sjálft taka upp það verk hjá sér að gera sinn skipulagsuppdrátt, geti það gert það og fái greiddan helming kostnaðar, þó með þeirri takmörkun, að skipulagsgjald svokallað nægi hálft til þessarar greiðslu. Tekjur, sem skipulagsstarfseminni, bæði hjá skipulagsstjórn og skipulagsstjóra annars vegar og í sveitarfélögum hins vegar, eru ætlaðar, eru hinar sömu og áður var, eða 3% af brunabótaverði nýrra húsa á stöðunum.
Í þessu frv. er aftur á móti ekki tekið upp það ákvæði, sem talsverður ágreiningur varð um 1958 og fyrr, þ.e.a.s. ákvæðið um það, að heimila megi að setja á verðhækkunarskatt í kaupstöðum og kauptúnum, sem skipulagsskyld eru, þar sem verðhækkun lóða og fasteigna vegna skipulagsins sé skattskyld í skipulagssjóð, til þess að viðkomandi sveitarfélag gegnum hann geti fengið nokkur ráð til þess að kaupa þær lendur og lóðir, sem skerðast eða að einhverju leyti takmarkast af skipulaginu. Það þótti heppilegra, að ef út í þetta yrði farið, yrði það gert í sérstöku frv., þar sem þar er ekki um teknískt atriði að ræða, heldur hreint fjárhagsatriði. Það er þess vegna ekkí tekið með upp í þetta frv. og var ekki heldur í því frv., sem hér var lagt fram 1961, en aðeins þau teknísku atriði tekin upp, sem ég hef nú rætt.
Ég held, að málið liggi nú það greinilega fyrir með þeim skýringum, sem gefnar voru 1961 í grg. fyrir því frv. og einnig í grg. fyrir þessu frv., að ég þurfi ekki frekar um það að ræða eða gera grein fyrir því.
Ég vil svo, herra forseti, leyfa mér að leggja til, að að þessari umr. lokinni verði frv. vísað til hv. heilbr.- og félmn.