05.11.1964
Neðri deild: 11. fundur, 85. löggjafarþing.
Sjá dálk 1577 í B-deild Alþingistíðinda. (1353)

8. mál, náttúrurannsóknir

Menntmrh. (Gylfi Þ. Gíslason):

Herra forseti. Flutningur þessa frv. er nátengdur flutningi frv. um endurskipulagningu íslenzkra rannsóknarmála, sem hv. d. vísaði til 2. umr. og n. í fyrradag. Ég skal fara fáeinum orðum um efni þess.

Árið 1940 var sett heildarlöggjöf um náttúrurannsóknir hér á landi, bæði undirstöðurannsóknir og hagnýtar rannsóknir. Þegar þau lög voru sett, var engin stofnun til í landinu, sem annazt gæti undirstöðurannsóknir á náttúru Íslands og haft umsjón með þeim. Það var því eðlilegt, að Rannsóknaráði ríkisins væri falið að gegna því hlutverki, sem slík stofnun hefði átt að hafa með höndum, ef til hefði verið.

Í ársbyrjun 1947 var Náttúrugripasafnið hins vegar gert að ríkisstofnun, og jafnframt voru þá ráðnir að safninu fastir starfsmenn. Með þeirri ráðstöfun var komið á fót opinberri stofnun, sem að sjálfsögðu ber eins og ríkissöfnum í öðrum löndum að annast um og hafa forustu um almennar rannsóknir eða undirstöðurannsóknir á sviði dýrafræði, grasafræði, jarðfræði og landafræði. Þá hefði í raun og veru verið eðlilegast að endurskoða um leið lögin frá 1940 og breyta þeim í samræmi við breyttar aðstæður. Þetta var þó ekki gert og hefur ekki verið gert enn, þó að nú séu bráðum liðnir tveir áratugir frá því, að náttúrugripasafn tók til starfa sem ríkisstofnun. Fjórum árum síðar, eða 1951, voru sett sérstök lög um Náttúrugripasafn Íslands. Við undirbúning þeirrar lagasetningar kom í ljós, að erfitt mundi reynast að ákveða verkefni Náttúrugripasafnsins með skynsamlegum hætti, þar eð sum af sjálfsögðum hlutverkum þess voru þá þegar með lögum falin öðrum aðila, þ.e. Rannsóknaráði ríkisins. Var þá um það rætt að endurskoða lögin um náttúrurannsóknir frá 1940 og koma þannig á verkaskiptingu milli Rannsóknaráðs ríkisins og Náttúrugripasafns Íslands. Úr því varð þó ekki og var frv. til l. um Náttúrugripasafn Íslands lagt fyrir Alþingi og síðan samþ., eftir að felld höfðu verið úr frv. ýmis ákvæði varðandi verkefni. sem ekki þótti fært, að falin væru bæði Náttúrugripasafninu og Rannsóknaráði. En ekki varð hjá því komizt, að hlutverk beggja þessara aðila, eins og þau eru nú ákveðin í lögum, væru að nokkru leyti hin sömu. Þetta frv. er flutt til þess að bæta úr þessum annmörkum.

Í frv. um rannsóknir í þágu atvinnuveganna, sem vísað hefur verið til n., er gert ráð fyrir því að fella úr gildi lögin frá 1940 og þar með einnig gildandi lagaákvæði um almennar náttúrurannsóknir. Samtímis því, að gerð yrði slík breyting á gildandi lagaákvæðum, var álitið nauðsynlegt að setja einnig ný lög um Náttúrugripasafn Íslands.

Helztu breyt., sem þetta frv. gerir ráð fyrir á gildandi lögum, eru þessar:

Nafni Náttúrugripasafns Íslands er breytt í Náttúrufræðistofnun Íslands. Verkefni stofnunarinnar er ekki fyrst og fremst að safna náttúrugripum til sýnis fyrir almenning. Hlutverk stofnunarinnar á fyrst og fremst að vera vísindalegar rannsóknir á náttúru Íslands og er því nafnið Náttúrufræðistofnun Íslands talið eðlilegra. Þá eru felld inn í frv. ýmis ákvæði úr l. frá 1940 um náttúrurannsóknir og gert ráð fyrir því, að Náttúrufræðistofnunin taki við verkefnum, sem áður voru í verkahring Rannsóknaráðs ríkisins. Með þessu móti væru almenn ákvæði um náttúrurannsóknir innlendra og erlendra manna tengd Náttúrufræði stofnun Íslands og stofnuninni falið eftirlit með almennum rannsóknum erlendra náttúrufræðinga.

Náttúrugripasafn Íslands hefur undanfarin ár að meira eða minna leyti annazt þessi verkefni samkv. ósk Rannsóknaráðs ríkisins. Í gildandi lögum um Náttúrugripasafnið er það talið fremst meðal aðalhlutverka safnsins að safna náttúrugripum og varðveita þá. Í þessu frv. er hins vegar gert ráð fyrir því, að meginverkefni safnsins sé að vera miðstöð almennra vísindalegra rannsókna á náttúru landsins, auk þess sem það á auðvitað áfram að safna náttúrugripum og varðveita þá.

Að svo mæltu legg ég til, hæstv. forseti, að frv. verði vísað til 2. umr. og hv. menntmn.