14.12.1964
Sameinað þing: 19. fundur, 85. löggjafarþing.
Sjá dálk 522 í B-deild Alþingistíðinda. (357)
1. mál, fjárlög 1965
Frsm. 2. minni hl. (Geir Gunnarsson):
Herra forseti. Eftir athugun fjvn. á frv. til fjárl. árið 1965 á 37 fundum skildi leiðir með fulltrúum flokkanna, og gefur hver nefndarhluti út sérálit, stjórnarflokkarnir sameiginlega, en stjórnarandstöðuflokkarnir hvor í sínu lagi. Þrátt fyrir að svo hafi farið sem fyrr, hefur n. afgreitt sem heild fjölmargar brtt. Um þær till. vil ég geta þess, að ég er þeim flestum sammála, en sá ekki ástæðu til þess að gera ágreining um nokkrar fjárveitingar, sem mér þykja óþarfar, og varðandi ýmsar aðrar hefði ég kosið hærri fjárveitingu en samkomulag náðist um. Ég hef að öðru leyti áskilið mér rétt til að flytja eða fylgja brtt., sem fram kunna að koma við einstaka liði frv. eða þær till., sem n. flytur sameiginlega. Brtt. þær, sem ég flyt, eru birtar á þskj. 150 og mun ég á eftir gera grein fyrir þeim. Afgreiðsla ýmissa veigamikilla mála bíður 3. umr., og mun ég ekki gera brtt. við þá liði fjárlagafrv., fyrr en sýnt er, hvaða afgreiðslu þau mál fá í fjvn.
Þegar fjvn. leggur frv. nú fram til 2. umr., vil ég flytja formanni n. og öðrum meðnm. mínum sérstakar þakkir fyrir samstarfið, sem, hvað sem öllum málefnaágreiningi líður, hefur verið mjög gott. Í n. hefur ríkt góður samstarfsandi, meiri og betri en ég hef kynnzt í öðrum nefndum þingsins, enda er starf fjvn. samfelldara og með nokkuð öðrum hætti en annarra n. Að sjálfsögðu hafa fulltrúar ríkisstjórnarflokkanna verið bundnir við þá stefnu, sem ríkisstj. hefur viljað fá fram, að svo miklu leyti sem henni er sjálfri ljóst, hvert hún ætlar að stefna. En á það virðist nokkuð skorta, þar sem 2. umr. fer fram, án þess að nokkur till. liggi fyrir frá ríkisstj., hvernig hún ætlar að brúa það bil, sem þegar er milli gjalda og tekna á frv., eftir að fjvn. hefur gert brtt. sínar, og getur það þó fyrst og fremst átt eftir að breikka, þar sem ýmsir hinir veigamestu gjaldaliðir eru enn óafgreiddir. Um framlag til niðurgreiðslna hefur ríkisstj. enga ákvörðun tekið, en inn á fjárl. mun vanta um 220 millj. kr. til að halda niðurgreiðslum á næsta ári hinum sömu og þær eru nú í dag.
Fjárlög eru því ekki lögð undir atkv. hv. þm. með nokkurri heildarmynd nú við 2. umr., heldur nánast alger vanskapnaður. Fulltrúar stjórnarandstöðunnar í fjvn. hafa enn ekki, þrátt fyrir ítrekaðar óskir, fengið upplýsingar um innborganir í ríkissjóð á þessu ári eða innflutningsáætlun fyrir næsta ár, svo að hægt sé að gera sér grein fyrir tekjuáætlun þess árs. Hygg ég, að slík vinnubrögð séu allóvenjuleg, ef ekki einsdæmi, og vil þó á engan hátt kenna fulltrúum ríkisstjórnarflokkanna í fjvn. um það. Það er því ekki hlaupið að því fyrir hv. þm. að gera sér endanlega grein fyrir því, hver verða þau áhrif, sem setning fjárl. mun hafa á efnahagsmálin, en þau verða vissulega sem fyrr og jafnvel fremur en nokkru sinni fyrr veigamikil: Á þessu stigi málsins er því naumast unnt að ræða fjárl. og áhrif þeirra á sama hátt og venja hefur verið við 2, umr., þegar heildarstefnan hefur að jafnaði verið fullmörkuð.
En það er sannarlega ekki nein tilviljun eða að ástæðulausu, að málum er nú svo komið, að ríkisstj. treystist ekki til að taka ákvarðanir um veigamestu atriði fjárl., þegar þau eru lögð fyrir til 2. umr. Sú uppgjöf er viðurkenning á þeirri staðreynd, að eftir 5 ára setu í ríkisstj. hefur stjórnarflokkunum ekki tekizt að framkvæma það, sem þeir töldu aðalverkefni sitt og aðalerindið, sem þeir ættu í valdastólana, að tryggja fast verðlag í landinu — og ekki aðeins viðurkenning á, að þessu hlutverki hefur ríkisstj. algerlega brugðizt, heldur að stjórnarkerfi ríkisstj. hefur verið einhvers konar sjálfvirk verðbólguverksmiðja, svo að sú verðbólga, sem átti sér stað, áður en hæstv. núv. ríkisstj. tók að sér að stöðva hana, er sem gári á sléttu vatni í samanburði við þær holskeflur dýrtíðar og verðbólgu, sem stefna ríkisstj. hefur vakið upp og nú er við að kljást. Ríkisstjórnarflokkarnir knúðu fram beina kauplækkun 1959, þeir leystu atvinnurekendur undan aðhaldi vísitölubóta á laun árið 1960, og kaupmáttur tímakaups er í dag lægri en hann var, þegar ríkisstj. tók að sér að vísa leiðina til bættra lífskjara. Til launa verkafólks verður verðbólguþróunin ekki rakin. Hún stafar af þeirri stefnu, sem ríkisstj. hefur sjálf haldið uppi með stöðugri aukningu skatta og tolla, sem hafa verið lagðir á langt umfram þarfir ríkissjóðs, eins og greiðsluafgangur á ríkisreikningum ber gleggstan vott um.
Árlegar stórhækkanir á sköttum og tollum létu sig vissulega ekki án vitnisburðar í þjóðlífinu og efnahagskerfinu. Þær ollu stórfelldum verðhækkunum, sem hlóðu á sig, einmitt vegna þess, að það aðhald, sem þeir, sem verðleggja vöru og þjónustu, höfðu áður af vísitölubótunum, var nú afnumið. Ofan á það verðlag, sem ríkisstj. hafði frumkvæðið að því að hækka með skattastefnu sinni, var stuðningslið hennar úti í þjóðlífinu ófeimið við að bæta, þegar það hafði ekki lengur vísitöluuppbæturnar að kljást við. Við setningu hverra nýrra fjárlaga blöstu því við verðbólguáhrif fyrri skatta- og tollahækkana. En með afgreiðslu fjárl. hverju sinni stóð ekki á ríkisstj. að leysa vandann með sínum venjulegu aðferðum. Þá var ekki einu sinni beðið með ráðstafanirnar til 3. umr. til þess að hugsa fyrir afleiðingunum. Með hraði og umfram allt fyrir áramót voru sett fjárlög með enn hækkuðum sköttum og tollum, sem hlóðu síðan á sig í viðskiptalífinu, og verðbólguþróunin varð sífellt örari. Þetta var einföld aðferð fyrir ríkisstjórnarflokkana, einkum þegar þeir hugsuðu til þess, að þótt verðlag hækkaði af þessum sökum, væri þó búið að afnema það kerfi, sem bætti launþegum kjaraskerðinguna með hækkun launa.
Sumarið 1961, þegar launþegar, sem höfðu búið við skert grunnlaun í 1 1/2 ár og engar vísitölubætur í hinu stórfellda verðhækkanaflóði, samhliða auknum þjóðartekjum og bættum viðskiptakjörum, dirfðust að beita samtökum sínum til að fá að einhverju leyti bætta kjaraskerðinguna, þá hikaði ríkisstj. ekki við að fella gengið til þess að sýna verkafólki fram á, að það væru ekki aðeins vísitölubæturnar, sem búið væri að afnema, heldur ætti líka að taka fyrir, að kaupgjald yrði leiðrétt með hækkunum launa í samningum við atvinnurekendur. Þessi óþarfa gengislækkun jók enn á hraða verðbólgunnar, og enn var þeim afleiðingum mætt með auknum sköttum. Hækkun skatta og tolla við afgreiðslu fjárlaga hefur á undanförnum árum verið þannig: við setningu fjárlaga ársins 1961 48 millj. kr., 1962 176 millj., 1963 437 millj., 1964 430 millj.
Þegar ríkisstj. stóð frammi fyrir samanlögðum afleiðingum gerða sinna, við setningu núgildandi fjárl. við s.l. áramót, var það ljóst, að svo langt var ríkisstj. komin á verðbólgubrautinni, að hún gat ekki beðið í 12 mánuði eftir því að hækka skatta á nýjan leik. Hraðinn var orðinn svo mikill, að stjórnin varð að komast aftur að með nýjar skattaálögur sínar, miklu fyrr en svo, að hún gæti beðið eftir setningu næstu fjárlaga. Þetta blasti við, er fjárlög voru afgreidd í fyrra. Hv. alþm. voru síðan kvaddir saman í snatri strax eftir áramót og söluskattur hækkaður um nálægt 300 millj. kr. á ári. Það er hækkun, sem ein svarar til um 3/4 af útsvörum allra Reykvíkinga. Enn valdi ríkisstj. þá einu leið, sem hún hafði frá byrjun viljað fara. Í stað þess að létta útgjöldum af útgerðinni, voru lagðar á nýjar álögur til þess að færa ríkissjóði tekjur, sem hann síðan greiddi útgerðinni. Með þessu fékk ríkisstj. tryggingu fyrir því, að þessar upphæðir bættust enn ofan á verðbólguna. Þótti nú flestum landsmönnum sýnt, að ríkisstj. var algerlega að missa alla stjórn á efnahagsmálunum, og verðbólguþróunin var svo ör orðin, að öllu efnahagskerfi þjóðarinnar var stefnt í hreinan voða, og þó ljósast af öllu, að enga aðra leið mundi ríkisstj. reyna af eigin hvötum en þá einu, sem hún jafnan hafði beitt, að mæta afleiðingum hækkaðra gjalda með enn hækkuðum sköttum. Þeir aðilar, sem mest höfðu goldið þeirrar verðbólguþróunar, sem ríkisstj. hafði kynt upp með stefnu sinni, verkalýðssamtökin í landinu, gerðu nú tilraun til að koma viti fyrir stjórnarflokkana og gripu í taumana í þeim tilgangi að gera úrslitatilraun til að fá tekna upp farsælli stefnu í þjóðmálum.
Þótt undanfarandi stórfelldar verðhækkanir og kjaraskerðing í mesta góðæri í sögu þjóðarinnar réttlæti fyllilega, að alþýðusamtökin hæfu baráttu fyrir hækkuðu kaupi, frestuðu þau þeirri baráttu, þar til sýnt yrði, m.a. við afgreiðslu þeirra fjárl., sem hér eru til umr., hvort ríkisstj. fengist til þess að breyta um stefnu, jafnframt því sem samið var um, að vísitölubaetur á laun yrðu teknar upp aftur, orlof hækkað og úrbætur framkvæmdar í húsnæðismálum. En allt eru þetta málefni, sem ríkisstj. hafði ekki fengizt til að hlusta á innan veggja Alþingis.
Þjóðin fagnaði þessu samkomulagi þeirra aðila, sem mestu áhrifin hafa í þjóðfélaginu, og hún væntir sér mikils af því og gerir kröfu til þess, að áfram verði haldið á þeirri braut, sem þar var mörkuð, en gamla verðbólgustefnan lögð til hliðar. Það ætti því að vera hverjum hv. alþm. ljóst, að á miklu ríður við afgreiðslu þessara fjárl., að stefnan sé mörkuð í anda þess samkomulags, sem gert var í sumar, en ríkisstjórnarflokkarnir beiti ekki naumu meirihlutavaldi sínu til þess að halda áfram þá sömu verðbólguleið, sem þeir hafa jafnan farið við setningu fjárl. undanfarin ár. Nú er úrslitastundin og örlagarík tímamót. Nú gefst tækifæri til þess að móta stefnu, sem allur almenningur í landinu getur sætt sig við, — stefnu, sem hann sér að miðar í réttu áttina, þótt ekki vinnist allt í einu, — stefnu, sem miðar að því að feta sig til baka af þeirri
óheillabraut, sem haldin hefur verið undanfarin ár. Nú gefst hv. Alþingi dýrmætt tækifæri til að móta stefnu, sem miðar að því að halda verðbólgunni í skefjum, — stefnu, sem miðar að því að tryggja verkafólki, að afrakstur af vinnu þess aukist, en minnki ekki í mestu góðærum í sögu þjóðarinnar, — stefnu, sem tryggir aukningu kaupmáttar launa í stað hinnar eyðileggjandi skattaukningarleiðar.
Þau fjárl., sem nú á að fara að afgreiða, þurfti því að undirbúa með alveg nýjum hætti, með það í huga að skera af festu niður allan óþarfa rekstrarkostnað, hverju nafni sem nefnist, til þess að hægt sé að mæta þeim greiðslum, sem inna þarf af hendi til þess að halda verðlagi niðri. Því er mjög miður farið, að þetta hefur ekki verið borið við, og ýmsir þættir, sem einu sinni var lofað sparnaði á, rjúka enn upp úr öllu valdi. Nægir þar að minna á, að kostnaður við skattstofur hefur t.d. aukizt í þessum mæli á fjárl.: 1963 8.5 millj., 1964 15.5 millj. og 1965 21 millj. kr. Fjárlagafrv. kemur fyrir hv. Alþingi með enn auknum rekstrarkostnaði, á ýmsum liðum án efa umfram þarfir. Sérstakar ráðstafanir hefði líka þurft að gera til þess að tryggja, að þeir, sem falið er að innheimta drjúgan hluta af ríkistekjunum, þar sem söluskatturinn er, skili þeim undanbragðalaust í ríkissjóð, en hirði þær ekki af almenningi og stingi hluta þeirra í eigin vasa, eins og nú á sér stað í stórum stíl. Sá söluskattur, sem áætlað er að skilað verði í ríkissjóð á næsta ári, nemur 677 millj. kr. Ef áætlað er, að það sé 70% af innheimtum söluskatti, þá nemur sá söluskattur, sem almenningur greiðir, 967 millj. kr. Það þýðir, að fái ríkissjóður aðeins 70% af álögðum söluskatti í sinn kassa, þá halda innheimtumenn söluskatts eftir um 290 millj. kr. á ári, og ég persónulega efast ekki um, að ríkissjóður fær ekki meira en 70% af söluskattinum. Ég hef spurt ýmsa þá, sem innheimta söluskatt, um, hvað þeir telji að miklu af söluskatti sé almennt skilað, og ég byggi ályktun mína m.a. á þeim umsögnum. Jafnvel þótt ríkissjóður fengi 85% af þeim söluskatti, sem innheimtur er af almenningi, þá vantar um 120 millj. kr. upp á, að honum sé skilað, og ég býst við, að fáir telji, að ríkissjóður fái svo stóran hluta.
Ef gerð væri sérstök gangskör að því að herða eftirlit með skilum á þeim söluskatti, sem á er lagður og almenningur greiðir, þá tel ég, að ríkisstj. ætti kost á að fá verulegan hluta þeirrar upphæðar, sem hana vantar nú til að standa undir niðurgreiðslunum. Stóraukið skatteftirlit mundi einnig hafa það í för með sér, að skattstiga væri hægt að lækka og bæta með því kjör þeirra, sem ávallt hafa orðið að greiða skatt af öllum sínum launum. Slík kjarabót væri jafnvirði talsvert mikilla niðurgreiðslna. Kostnaði við aukið skatteftirlit væri hægt að mæta með markvissum niðurskurði á rekstrarkostnaði ýmissa ríkisfyrirtækja, auk þess sem skatteftirlitið mundi að sjálfsögðu af sjálfu sér skapa stórauknar tekjur frá þeim, sem til þessa hafa að meira eða minna leyti sloppið við skatta á kostnað annarra gjaldenda.
Það veit hvers mannsbarn, að í ríkisbákninu má margt skera niður, því hættir við að hlaða á sig óþarfakostnaði. Þetta á við, hvaða ríkisstj. sem fer með völd, þó að keyrt hafi um þverbak nú um skeið. Alkunna er, að í öllum þjóðfélögum hættir ríkisbákninu við að vaxa óhóflega. Það er sjálfsagður hlutur að taka þann rekstur til gagngerðrar athugunar alltaf öðru hverju, og nú var sérstakt tilefni til þess, áður en fjárlfrv. var lagt fram, vegna þess að ef nú á að setja fjárl. í anda þessa samkomulags, sem verkalýðsfélögin og ríkisstj. gerðu í vor í því skyni að draga úr verðbólguþróuninni, þá verður að taka á ýmsum málum.
Því miður hefur ekkert af þessu verið gert, og fjárl. eru lögð fyrir á sama hátt og áður, án nokkurrar tilraunar til sparnaðar á nokkru sviði, og byggð upp á sama hátt og hæstv. núv. ríkisstj. hefur jafnan gert áður, með þeirri sömu hugsun að mæta afleiðingum af hækkuðum sköttum og tollum með enn meiri skattheimtu en nokkru sinni fyrr. Hækkun skatta og tolla á fjárlfrv. ársins 1965 nemur hvorki meira né minna en 623 millj. kr. miðað við núgildandi fjárl. En á það ber að líta, að söluskattur var hækkaður um nálægt 300 millj. kr. eftir setningu núgildandi fjárl., en af þeirri skattaupphæð, sem þá var á lögð til ýmissa tiltekinna greiðslna, eru nú um 95 millj. kr. hirtar beint í ríkissjóð.
Þjóðin hefur fylgzt af mikilli athygli með þeim samningum, sem gerðir voru milli verkalýðssamtakanna og ríkisvaldsins í júní s.l., og hún bíður þess nú, hvernig þeim reiði af við setningu fjárl., sem sker úr um vilja ríkisstjórnarflokkanna til þess, að það samkomulag móti efnahagsþróunina á næstunni og leysi verðbólguna af hólmi.
Það virðist því miður blasa við nú við afgreiðslu fjárl., að í kjölfar þeirrar tilraunar, sem gerð var af hálfu verkalýðssamtakanna s.l. sumar til stöðvunar verðbólgunnar, fylgi frá hendi ríkisstj. mesta hækkun á sköttum og tollum, sem um getur við setningu fjárl. Margra ára verðbólgustefna ríkisstj. hafði hert svo að henni smám saman, að í fyrra var það sýnt, að þrátt fyrir stórfellda hækkun skatta og tolla, sem ákveðin var þá við setningu fjárl., þá mundi sú hækkun naumast endast ríkisstj. fram yfir áramótin. hvað þá lengur, enda var bætt ofan á klyfjarnar þegar í janúarmánuði.
Þegar ríkisstjórnarflokkarnir eru nú að kljást við afleiðingarnar af þeirri skattahækkun, sem þeir ákváðu við setningu síðustu fjárl. og með hækkun söluskatts í janúar s.l., eru þeir nú ráðalausari og í meiri erfiðleikum en nokkru sinni fyrr, þar sem samningarnir við verkalýðsfélögin um lögfestingu vísitölubóta á laun valda því, að hin gamla skattahækkunarleið er nú ekki eins greiðfær og ríkisstjórnarflokkunum hefur þótt hún til þessa. Nú stendur ríkisstj. frammi fyrir því, að verðhækkunarleiðin dugir henni enn síður en fyrr. En svo afvanir eru stjórnarflokkarnir að horfa á málin út frá því sjónarmiði, að tök séu á að leysa þau á annan hátt en með nýjum skattahækkunum, að þeir finna enga aðra lausn. Það blasir við, að til þess að halda niðurgreiðslum jafnmiklum allt næsta ár og þær eru í dag, þarf að bæta inn í frv. um 220 millj. kr., en séu niðurgreiðslur lækkaðar, veldur það að öðru jöfnu því, að launþegar eiga rétt á vísitölubótum.
Ástæðan til, að þetta atriði stendur nú í hæstv. ríkisstj., er m.a. sú, að hún hefur undirbúið fjárlfrv. með sama hætti og þau fjárl. undanfarinna ára, sem mest hafa aukið verðbólguna, og ekki fengizt til að taka tillit til þess, að samningarnir við verkalýðsfélögin s.l. sumar gera kröfu til allt annarra vinnubragða, gerbreyttra starfshátta. Þess vegna situr hæstv. ríkisstj. nú uppi með fjárlfrv., sem gerir ráð fyrir mörg hundruð milljóna króna hækkunum á tollum og sköttum, áður en að því er komið að sjá fyrir tekjum til þess að greiða 220 millj. kr. í niðurgreiðslur.
Hagsmunir allrar þjóðarinnar eru í húfi, að fjárl. verði nú afgreidd í anda þessa samkomulags milli þeirra aðila, sem mestu ráða um efnahagsþróunina í landinu, og þau verði afgreidd sem nýtt spor áfram í þá átt að ná sem víðtækustu samkomulagi um aðgerðir til þess að draga úr verðbólgunni. Eins og allt er í pottinn búið með undirbúning fjárl., miðað við þær kröfur, sem til þeirra þarf að gera, og þar sem augsýnilegt er, að fjárlfrv. hefur ekki verið samið með tilliti til þess mikilsverða samkomulags, sem gert var í sumar, þá tel ég, að ríkisstj. ætti að afla sér heimildar til greiðslu ríkisútgjalda eftir áramót, en fresta afgreiðslu fjárl. og taka þau til gagngerðrar endurskoðunar. Það varðar þjóðina ekki mestu, hvort fjárl. eru afgr. rétt fyrir áramót eða eftir þau. Öllu varðar, að þau séu þannig úr garði gerð, að þau tryggi farsæla stefnu, sem svipti þjóðfélaginu ekki út í eina hækkunarkollsteypuna enn, heldur verði yfirvegað spor í þá átt, að tímabili óðaverðbólgunnar ljúki sem fyrst.
Að svo mæltu vík ég að þeim brtt., sem ég flyt við fjárlfrv. á þskj. 150.
Eins og undirbúningi fjárlfrv. er háttað, tel ég vonlaust að leggja fram allar þær sparnaðartillögur, sem eiga rétt á sér og þyrfti að gera, en flyt þó nokkrar til þess að reyna á, hvort nokkur minnsti vilji finnst hjá hv. Alþingi í sparnaðarátt. Fyrstu fjórar till. fjalla um sama málefni, sameiningu sendiráða Íslands í Danmörku, Noregi og Svíþjóð í eitt sendiráð. Þetta mál hefur alloft borið á gáma og fulltrúar líklega flestra þingflokka lýst samþykki sinu við, að stefnt skuli að þessu. Vilji hefur þó í reynd ekki verið meiri en svo, að enn er lagt til að eyða um 6.2 millj. kr. í þrjá ambassadora á Norðurlöndum á næsta ári, þegar einn mundi fyllilega duga. Í tillögum mínum er gert ráð fyrir að veita 4 1/2 millj. kr. á næsta ári til eins sendiráðs á Norðurlöndum, en sú upphæð ætti að geta lækkað niður í um það bil 2—2 1/2 millj. kr., þegar skipulagsbreytingin væri að fullu komin til framkvæmda, þannig að unnt ætti að vera að spara um 4 millj. kr. á ári með þessari ráðstöfun. Ég er viss um, að auk þess sem þm. almennt viðurkenna þörfina á þessum ráðstöfunum, þá á till. um þessa skipulagsbreytingu mikinn hljómgrunn meðal þess fólks, sem stendur undir kostnaðinum, sem þarf að greiða til starfsemi þriggja sendiráða á Norðurlöndum. Það er alger ofrausn af Íslendingum að ætla að keppa við stórþjóðirnar um úthald ambassadora. Við verðum að muna eftir því að taka tillit til þess, hversu mjög fáir gjaldendur eru hjá okkur til þess að standa undir þessum kostnaði, miðað við það, sem gerist meðal stórþjóða.
Núna þegar samtök verkalýðsfélaganna í landinu hafa sérstaklega beitt sér fyrir því, að þjóðin sameinist um ráðstafanir til þess að stöðva hina geigvænlegu verðbólgu, reynir á, að hv. Alþingi hagi setningu fjárl. og skattlagningu í samræmi við það, og eftir því yrði áreiðanlega tekið, ef nú væri samþ. að láta til skarar skríða um sparnað á óþörfum ambassadorsembættum. Á sama hátt er óhjákvæmilegt, að almenningur dragi sínar ályktanir, ef þessar till. verða nú enn felldar. Sama gildir um aðrar þær sparnaðartillögur, sem ég hef flutt til að kanna vilja hv. alþm. til sparnaðar í ríkisrekstrinum.
5. brtt. mín fjallar um að sameina kostnað utanrrn. af ferðalögum, samningum við erlend ríki og þátttöku í alþjóðaráðstefnum í einn lið, sem yrði 2 1/2 millj. kr. eða 1.2 millj. kr. lægri en þessir þrír liðir eru nú áætlaðir sameiginlega.
Eitt af því, sem án efa mætti mjög spara í fjárl., eru hvers kyns ferðalög og kostnaður af ráðstefnum um allan heim. Forráðamenn þjóðarinnar verða í þessum efnum sem öðrum að vera minnugir smæðar þjóðarinnar og gleyma því ekki, hversu miklu meira kemur í hlut hvers manns á Íslandi til greiðslu á slíkum kostnaði en um er að ræða hjá milljónaþjóðum. Kostnaður við ferðalög, þörf og óþörf, er dreifður víða um ríkisreikninginn og falinn með ýmsu móti. Víðar mætti spara en brtt. mín nær til að þessu sinni, en hún er aðeins sett fram til þess að reyna á það, þótt í litlu sé, hvort vilji til sparnaðar á rekstrarliðum og til hlífðar við skattgreiðendur sé nokkurs staðar fyrir hendi.
7. brtt. fjallar um lið sem heitir: Kostnaður vegna þingmannasambands Atlantshafsbandalagsins, en til hans eru áætlaðar 195 þús. kr. á fjárlfrv. Ég legg til, að þessi kostnaður verði sparaður með öllu og liðurinn felldur niður. Deila má um gildi þess að senda fulltrúa á ýmsar þær ráðstefnur, sem veitt er fé til úr ríkissjóði, sumar eru án efa þarfar, aðrar alls ekki, en ég hygg, að almenningur í landinu muni mjög sammála um, að á ráðstefnur hernaðarbandalaga eigi fulltrúar Alþingis ekkert erindi. Viðbrögð almennings við setu hinna herfróðu fulltrúa Íslands á ráðstefnum Atlantshafsbandalagsins munu yfirleitt vera vorkunnlátt bros eða fullkomin hæðni. En þetta mál er alvarlegra. Með því að senda sérstaka fulltrúa frá Alþingi á slíkar ráðstefnur hernaðarbandalags er óvirt þjóðþing hinnar örsmáu þjóðar, sem aldrei hefur borið vopn. Þess vegna er lagt til, að slíkar utanstefnur fulltrúa Alþingis verði niður lagðar.
Þótt íslenzka þjóðin hafi borið gæfu til að vera laus við að sinna hermennsku, þá hefur hún um árabil haft drjúgan kostnað við að gæta þess svokallaða varnarliðs, sem Íslendingar hafa mátt þola í landi sínu. Kostnaður af ríkislögreglunni á Keflavíkurflugvelli er áætlaður á fjárlfrv. 6.2 millj. kr. á næsta ári, og er þó ekki með talin 1.3 millj. kr. við embætti lögreglustjóra á vellinum. Til þessarar gæzlu á verndurunum ver íslenzka ríkið því samtals um 7 1/2 millj. kr. á ári, á sama tíma og það getur ekki séð af meira en 450 þús. kr. á ári til gæzlu allra barna á dagheimilum, vistheimilum og sumardvalarheimilum í landinu. Og á sama tíma og hent er hvorki meira né minna en 7 1/2 millj. kr. í gæzlu á erlendum dátum, sem ekkert erindi eiga til landsins annað en að gera land okkar að skotmarki í hernaði, eru sveitarfélögin í landinu með æði misjöfnum árangri að reyna að kría út á fjárl. smáupphæðir, 10—25 þús. kr., til nauðsynlegrar sumarlöggæzlu. Sú upphæð, sem til gæzlu á herliðinu hefur verið varið, fer hækkandi með ári hverju. Stórveldin í heiminum eru nú að sameinast um að draga úr herkostnaði sínum. Og ég held, að við Íslendingar ættum að gera slíkt hið sama. Við höfum enn meiri þörf fyrir það. Ég hef því lagt til, að liðurinn ríkislögregla á Keflavíkurflugvelli verði lækkaður um 2.2 millj. kr.
11. till. á þskj. 150 fjallar um almannavarnir. Það er óþarft, að eindæmin fari fram hjá hv. þingheimi. Hér er um að ræða lið, sem ríkisstj. hefur lagt til að sparað verði á, miðað við núgildandi fjárl., eða lækki úr 4 millj. kr. í 2 728 800 kr., sem auk þess er miklu vísindalegri tala og hlýtur að byggjast á nákvæmri sundurliðun, sem fjvn. hefur að vísu ekki enn séð. Ráðamenn ríkisstjórnarflokkanna virðast nú loks hafa áttað sig á því að einhverju leyti, frá því að lögin um almannavarnir voru sett og mest stóð til, að það bákn, sem þá var gert ráð fyrir, er Íslendingum algerlega ofviða, þótt þessir sömu ráðamenn hafi því miður enn ekki séð, að einfaldasta ráðið til þess að losna við allan kostnað af almannavörnum er að bægja frá þeim hættum, sem helzt kynnu að valda þörf á vörnum, losa sig við þau skotmörk, sem hættunni geta valdið, losa sig við erlendar herstöðvar á Íslandi. Á hinn bóginn er mjög vafasamt, að almannavarnir hafi nokkurn tilgang gagnvart þess konar hernaðaraðgerðum, sem að líkindum yrði beitt, ef til stríðs kæmi. Ég held því, að ríkisstjórnarflokkarnir ættu ekki að hika við að stíga sporið til fulls í þá átt að létta af skattborgurunum greiðslu til almannavarna. Ég legg til, að til þessa liðar verði aðeins ætlaðar 500 þús. kr., og hef þá í huga það hlutverk, sem almannavörnum er með lögum ætlað til varnar gegn hættum af völdum náttúruhamfara.
12. brtt. mín fjallar um heilsuhælið að Vífilsstöðum. Það er gamalt sjúkrahús og fullnægir engan veginn þeim kröfum, sem gerðar eru til sjúkrahúsa í dag. Ýmsar umbætur hafa verið framkvæmdar þar, en til þess að hægt sé að ljúka framkvæmdum við skolplögn, koma handlaugum fyrir í sjúkrastofum og kaupa sjúkrarúm, þarf liðurinn annar kostnaður að hækka um 1 1/2 millj. kr., og legg ég til, að svo verði gert. Hlutskipti þeirra, sem dveljast verða langdvölum á sjúkrahúsum, er nógu ömurlegt, þó að þeir þar á ofan þurfi ekki að búa við alls ófullnægjandi aðbúnað.
13. till. á þskj. 150 fjallar um framlag ríkissjóðs til vegamála. Samkvæmt till. til þál. um vegáætlun árin 1965—1968 eru tekjur til vegamála á næsta ári áætlaðar 261.9 millj. kr. Þar af eru 14.9 millj. eftirstöðvar tekna frá 1964, svo að nýjar tekjur eru á næsta ári áætlaðar 247 millj. kr. En á vegáætlun fyrir yfirstandandi ár eru tekjur til vegamála áætlaðar 242.1 millj. kr. Áætla má, að kostnaður við vegagerð verði a.m.k. 15% hærri á næsta ári en í ár. Væri því miðað við hlutfallslega sama framkvæmdafé til vegamála á næsta ári og er á vegáætlun þessa árs, þyrftu samanlagðar tekjur til vegamála að nema 278.4 millj. kr. á næsta ári, og vantar þá 31.4 millj. inn á áætlun ársins 1965, til þess að um sambærilegt framkvæmdafé væri að ræða. Ég hef því gert till. um, að ríkissjóður jafni þetta bil, framlag ríkissjóðs til vegamála verði hækkað svo, að þessi upphæð náist, þ.e.a.s. hækki úr 47.1 millj. kr. í 78.5 millj. Ég tel það algert lágmark, að tillag ríkisins nemi því að tryggja, að til vegaframkvæmda á næsta ári verði áætlað fé, sem dugi til jafns við fjármagn, sem áætlað var til framkvæmda á því ári, sem nú er að ljúka. Er þá einungis miðað við upphaflega áætlun fyrir árið 1964. Sé miðað við endurskoðaða áætlun, sem gerð var í okt. s.l. og er um 13 millj. kr. hærri, ætti framlag ríkisins að nema um 95.6 millj. kr., ef það væri ákveðið á sama hátt. Að vissu leyti má þó telja upphaflega áætlun fyrir árið 1964 sambærilega við upphaflega áætlun fyrir árið 1965, þar sem óvíst er nema áætlun þess árs kunni einnig að líta öðruvísi út í október næsta ár. Þegar haft er í huga, að heildarsvipur fjárlfrv. er sem fyrr í valdatíð hæstv. núv. ríkisstj. útþensla á rekstrarliðum, en samdráttur og stöðnun á mikilvægum framkvæmdaliðum, þá hef ég ekki talið þess neina von, að framlag ríkissjóðs fáist samþ. hærra en svo sem lægst er hægt að reikna með að það þurfi að vera til þess að tryggja sambærilegar fjárveitingar til vegamála á næsta ári, miðað við það ár, sem nú er að líða. Ég hef því haldið mig við till. um þá minnstu hugsanlegu hækkun á framlagi ríkissjóðs til vegamála í þeirri von, að sú leiðrétting fáist þó á fjárlfrv. Þótt um sé að ræða 31.4 millj. kr. hækkunartillögur, þá er hér um svo brýnt mál að ræða, þar sem eru samgöngumál á landi, að erfitt er að sjá, hvernig hjá því verður komizt að samþykkja þá till., ef hv. alþm. vilja ekki beinlínis standa að því, að framkvæmdir í vegamálum dragist saman.
14. brtt. mín er sú að hækka liðinn til hafnarmannvirkja og lendingarbóta úr 17 millj. 550 þús. kr. í 30 millj. Kostnaður við hafnargerðir mun hafa hækkað um 15% á árinu, og þarf fjárhæðin að hækka í 20.1 millj. kr. einungis til þess að vera sambærileg við þá upphæð, sem veitt var í fyrra, en þá vantaði um 2 millj. kr. á, að sú upphæð, sem samþ. var, væri sambærileg við þá fjárveitingu, sem var á þágildandi fjárl. Þannig hefur sífellt rýrnað það fé, sem veitt hefur verið á þessum lið undanfarin ár. Síaukinn bátafloti landsmanna gerir það óhjákvæmilegt, að lögð sé sérstök áherzla á auknar hafnarframkvæmdir, ekki sízt þar sem starf bátanna hefur aukizt mjög síðustu árin. Eðlilegt hlutfall verður að vera milli þess fjármagns, sem þjóðir ver til bátakaupa, og þess, sem veitt er til hafnarframkvæmda. Á það skortir mjög, að aðstaða í höfnum landsins hafi batnað að sama skapi og flotinn hefur stækkað. Er því brýn þörf á, að auknar séu fjárveitingar á þessum lið.
Varðandi störf fjvn. að skiptingu þess fjár, sem á fjárlfrv. er veitt til hafnarmannvirkja og lendingarbóta, er rétt að taka það fram, að mjög hefur á það skort bæði í fyrra og í ár, að n. berist í tíma nauðsynleg gögn og upplýsingar. Nægjanlegt tóm hefur því alls ekki gefizt til þess að kanna þessi mál til hlítar. Þau eru drifin af á síðustu stundu, og er það alls óviðeigandi í svo mikilsverðu máli, og verður að gera kröfu til þess, að þetta endurtaki sig ekki enn á næsta ári.
Við 14. gr. flyt ég eina brtt. Hún er á þá leið, að liðurinn til listkynningar í skólum hækki úr 200 þús. í 300 þús. kr. og að hækkuninni verði varið til þess að stuðla að því, að myndlistarmenn, sem halda sýningar, taki á móti skólanemum og kynni þeim list sína. Þótt þessi liður sé undirliður í framlögum til gagnfræðamenntunar, lít ég svo á, að nemendur úr öðrum skólum, þ. á m. menntaskólum og háskóla, eigi að fá aðild að þessum þætti listkynningar. Nokkuð er gert að því að kynna skólanemum ýmsar listgreinar. Þeir fá sérstök kjör á aðgöngumiðum að leiksýningum og hljómleikum, og nokkur bókmenntakynning mun vera viðhöfð í skólum. Myndlist hefur orðið meira útundan. Ég legg til, að með sérstakri fjárveitingu verði úr þessu bætt, og um leið vinnst það, að tækifæri gefst til þess að styðja myndlistarmenn, sem ráðast í það að opna sýningar, sem getur verið alláhættusamt fjárhagslega, einkum fyrir nýliða. Höfuðgagnið af slíkri tilhögun væri þó bein, lifandi tengsl uppvaxandi skólaæsku bæði við hið nýjasta í myndlist og það, sem eldra er, bein kynni af listamönnunum sjálfum og án efa varanleg áhrif af aukinni fræðslu um myndlist, — áhrif,
sem gætu stuðlað að nánari tengslum næstu kynslóðar við það, sem á hverjum tíma er að gerast í myndlist, en á sér stað meðal þeirra, sem nú hafa lokið skólanámi. Þau tengsl yrðu myndlistarmönnum, þegar til lengdar léti, enn mikilsverðari en sá beini fjárhagsstuðningur, sem þeir í upphafi fengju til endurgjalds fyrir að kynna skólanemendum sýningar sínar. Þau tengsl yrðu varanlegasti árangurinn, sem fengist af því að samþ. þá brtt., sem ég flyt í þessu efni.
Við 16. gr. flyt ég þá brtt., að framlag til íþróttasjóðs ríkisins verði hækkað úr 4 millj. kr. í 6 millj. kr. Hagur íþróttasjóðs er í slíku óefni, að lengi enn getur hv. Alþingi ekki dregið að taka á málinu. Sú till., sem ég flyt að þessu sinni, er einungis um lítils háttar úrbót, á meðan frambúðarlausn hefur ekki fengizt á málum íþróttasjóðs. Áhrifin af getuleysi sjóðsins til að standa við þær skuldbindingar, sem Alþingi hefur sett honum með lögum, eru þau, að íþróttamannvirki standa árum saman ófullgerð og sveitarfélög hika við að hefja byggingu íþróttamannvirkja, sem eru nauðsynleg, til þess að unnt sé að fullnægja lagaskyldu um sundnám og leikfimikennslu. Sem dæmi um ófremdarástandið má geta þess, að í Reykjavík fá 1500 börn enga íþróttakennslu, og er þó svo hlaðið á þau hús, sem til eru, að unglingum er haldið þar allt til kl. 11.30 á kvöldin. Í Vestmannaeyjum og Keflavík er engin leikfimikennsla í barnaskólum. Til þess að íþróttasjóður gæti staðið við skuldbindingar sínar skv. lögum gagnvart íþróttamannvirkjum, þyrfti fjárveiting til hans að nema 29 millj. kr. í stað 4 millj. kr., sem eru á fjárlfrv. Ég vænti þess, að hv. Alþingi samþ. að hækka þessa fjárveitingu a.m.k. upp í 6 1/2 millj. kr.
Á liðnum til skálda, rithöfunda og listamanna er sú breyting gerð á fjárlfrv. frá því, sem var á gildandi fjárl., að gerð er till. um, að í heiðursflokk með 75 þús. kr. laun bætist þeir Páll Ísólfsson og Tómas Guðmundsson, sem eru þess mjög maklegir. Ég tel hins vegar, að fyrst á annað borð er gerð till. um fjölgun í þessum flokki, þá verði ekki gengið fram hjá þeim Jóhannesi úr Kötlum og Þórbergi Þórðarsyni, sem í vitund þjóðarinnar eiga sæti á innsta bekk listamanna, og geri ég till. um, að þessum listamönnum verði einnig bætt í hóp þeirra, sem fyrir eru í heiðursflokki.
18. brtt. mín er á þá leið, að veitt verði 1 millj. kr. til Félags ísl. myndlistarmanna til byggingar sýningarskála. Allir hv. alþm. kannast við þau húsakynni, sem Félag ísl. myndlistarmanna hefur orðið að notast við undanfarin ár hér við hliðina á alþingishúsinu, og þarf ekki að fara orðum um hvernig þau eru á sig komin. Það vantar ekki, að mikið hafi verið byggt í Reykjavík á undanförnum árum, ekki aðeins íbúðarhús, heldur hvers kyns annað húsnæði, þarft og óþarft. Þrátt fyrir allar þessar byggingar hefur lítt batnað aðstaða í þeim þáttum menningarmála, sem ekki eru beint á vegum opinberra aðila. Önnur menningar- og listastarfsemi hefur orðið útundan í allri fjárfestingarstarfseminni, algerlega orðið að draga sig í hlé fyrir þeim umsvifum, sem höfð eru í frammi í fjárfestingu, sem byggð er á peningasjónarmiði einu. Myndlistarmenn hafa m.a. mátt búa við húsakynni, sem eru nú orðin algerlega óhæf til að hýsa sýningar og stinga illa í stúf við nýtízku húsnæði hinna fésterku kaupsýsluaðila, sem mest hafa blómgazt nú hin allra síðustu árin. Ég tel, að það sé meira en kominn tími til, að Alþingi grípi hér inn í og aðstoði samtök myndlistarmanna til þess að koma upp viðunandi húsnæði á lóð félagsins. Það mál varðar ekki myndlistarmenn eina, heldur metnað þjóðarinnar allrar, að þessi samtök listamanna séu ekki algerlega á hrakhólum í þessu efni og húsakynni þeirra verði ekki lengur sem hrópandi auglýsing í hjarta höfuðborgarinnar um tómlæti valdhafanna við skapandi list í landinu. Ég hef lagt til, að Félagi ísl. myndlistarmanna verði veitt 1 millj. kr. sem byrjunarframlag til framkvæmda. Ég hefði viljað hafa þessa upphæð hærri, en vænti þess, ekki hærri en upphæðin er, að till. mín verði samþykkt, því að ég tel almennt meira varða, að upphæðin fáist samþykkt, þótt lág sé, en felld sé há, en ekki er laust við, að örli á gagnstæðu sjónarmiði líka hér á hv. Alþingi.
Við 16. gr. flyt ég nokkrar brtt. Hin fyrsta er á þá leið, að 105 þús. kr. verði veittar til námskeiðs fyrir viðgerðarmenn fiskileitartækja. Menn hafa verið sammála um nauðsyn þess að veita fé til námskeiða um meðferð fiskileitartækja, svo mjög sem hagur þjóðarbúsins er háður því, að skipstjórnarmenn hafi sem bezta þekkingu á að beita þessum tækjum við veiðarnar. Ekki er síður mikilvægt, að fiskiskipum sé veitt sem allra bezt þjónusta varðandi eftirlit og viðgerðir á fiskileitartækjum, ekki sízt þegar veiði stendur sem hæst og hver dagurinn er dýrmætur. En grundvallaratriði þess, að unnt sé að gera það, er, að nægilega margir menn með sérþekkingu á þessu sviði séu fyrir hendi. Er því mjög brýn þörf á þjálfun manna í þessu skyni, og er hér lagt til, að jafnhá upphæð verði veitt til námskeiða fyrir viðgerðarmenn fiskileitartækja og fjvn. hefur gert till. um varðandi námskeið fyrir skipstjórnarmenn í meðferð tækjanna.
Við 16. gr. flyt ég enn fremur brtt. þess efnis, að hækkað verði framlag til aflatryggingasjóðs til styrktar útgerð togara úr 40 millj. kr. í 48 millj. Þegar söluskattur var hækkaður úr 3% í 5 1/2 % í jan. s.l., var m.a. ákveðið, að ríkissjóður greiddi aflatryggingasjóði á árinu 1964 51 millj. kr. til styrktar útgerð togara. Á frv. til fjárl. ársins 1965 er upphæð þessi lækkuð í 40 millj. kr. með skýringum, sem gefa til kynna, að þeim sé ætlaður sami dagstyrkur, en heildarupphæð geti lækkað vegna fækkunar togara við veiðar á árinu 1964. Við ákvörðun um lækkun þessarar upphæðar hefur þó ekki verið tekið tillit til þess, sem kemur þar á móti, að útgerð þeirra togara, sem út eru gerðir, hefur á yfirstandandi ári verið samfelldari en í fyrra. Samkv. athugun, sem gerð hefur verið í þessu efni, hefur komið í ljós, að til þess að dagstyrkur til togara geti haldizt óbreyttur, þarf að gera ráð fyrir 48 millj. kr. í greiðslu úr ríkissjóði á næsta ári. Allir vita, hvernig hag togaranna er komið, og verður ekki séð, að nokkur tök séu á að lækka dagstyrk til þeirra, þegar það er haft í huga, að útgerðarkostnaður hefur hækkað, en afli ekki aukizt. Hitt er svo annað mál, sem ekki er aðstaða til að ræða að þessu sinni, að til fleiri ráða þarf að grípa varðandi aðstoð við togaraútgerðina en að greiða beina dagstyrki. Ýmsir telja, að útgerð báta beri svo af útgerð togara, að einungis eigi að gera út bátana. Við þennan samanburð sést mönnum þó yfir þá staðreynd, að rekstur þeirra báta, sem eru á svipuðum aldri og togararnir yfirleitt, er ekki björgulegur, og væri búnaður bátanna jafnúreltur og togaranna er orðinn, er óvíst, að hagur þeirra væri miklu skárri. En hvað sem því líður, eru vandamál togaranna meiri og fjölþættari en svo, að tækifæri sé til að ræða þau við afgreiðslu þessara fjárlaga.
Þá flyt ég við 16. gr. brtt. þess efnis, að framlag til hagnýtra jarðfræðirannsókna og iðnaðarrannsókna við iðnaðardeild atvinnudeildar háskólans verði hækkað úr 400 þús. kr. í 800 þús. kr. eða í þá upphæð, sem rannsóknaráð ríkisins hefur óskað eftir: Í bréfi rannsóknaráðsins segir m.a. :
„Segja má, að fjárhagsáætlun iðnaðardeildar hafi að engu leyti verið tekin til greina við samningu fjárlagafrv. Öruggt er, að deildin mun alls ekki verða starfhæf á árinu 1965 með þeim fjárveitingum, sem nú er gert ráð fyrir.“
Ég tel, að ekki komi annað til mála en hv. Alþingi búi betur að iðnaðardeildinni en gert er ráð fyrir í fjárlagafrv. Sá þáttur rannsókna, sem ég hef lagt til að hækkuð verði fjárveiting til, hagnýtar jarðfræði- og iðnaðarrannsóknir, er m.a. undirstöðurannsóknir fyrir alla nýtingu jarðhita, og kann það e.t.v. að gera hv. alþm. ljóst mikilvægi þess, að brtt. mín verði samþykkt, svo að ekki verði tekið fyrir þær rannsóknir. Fáist ekki úrbætur á framlögum í þessu skyni og til þess máls, sem næsta till. mín fjallar um, er ekki annað hægt að segja en viðbrögð Alþingis séu í litlu samræmi við þann vísindaáhuga, sem mjög var sýndur í orði í sambandi við 1. des. s.l., ekki sízt í blöðum stjórnarflokkanna.
22. brtt. mín fjallar um, að samþykktur verði samkv. ósk rannsóknaráðs ríkisins nýr liður við byggingadeild atvinnudeildar háskólans, 200 þús. kr., sem varið verði til sjálfstæðra byggingarrannsókna. Sé fjárveiting til byggingadeildar ákveðin svo knöpp sem gert er ráð fyrir í fjárlagafrv., verður afleiðingin sú, að deildin getur ekki tekið að sér sjálfstæðar rannsóknir til lækkunar á byggingarkostnaði og endurbóta í mannvirkjagerð. Tek ég alveg undir þau orð rannsóknaráðs ríkisins varðandi umsókn um þessa fjárveitingu, að
„því verður seint trúað, að hv. Alþingi samþykki ekki þá tiltölulega litlu fjárveitingu, sem hér er farið fram á, til þess að hefja megi slíkar rannsóknir.“
Við 17. gr. flyt ég þá brtt., að framlag til byggingarsjóðs verkamanna verði hækkað úr 7 millj. kr. í 10 millj. Byggingarkostnaður hefur hækkað svo geigvænlega undanfarin ár, að efnalitlu fólki veitist sífellt erfiðara að fullnægja frumþörf sinni að eiga þak yfir höfuðið. Laun fyrir 8 stunda vinnudag draga nú ekki lengra en að duga fyrir vöxtum af íbúðarverði. Skástu kjörin, sem efnalitlu fólki bjóðast, eru þau að eignast íbúðir, sem byggðar eru á vegum byggingarsjóðs verkamanna. Það er því brýn þörf á að gera þeim aðila kleift að veita úrlausn sem flestum þeim, sem eiga þess engan annan kost að eignast íbúð.
Þá flyt ég till. um, að framlag til sumardvalarheimila, dagheimila og vistheimila fyrir börn úr kaupstöðum og kauptúnum verði hækkuð úr 450 þús. kr. í 900 þús. kr., til vara í 600 þús. kr. Það ætti ekki að þurfa að fara mörgum orðum um þessa till., svo sjálfsögð sem hún er. Það er í rauninni alveg furðulegt, hve framlag þetta hefur verið lágt árum saman, og undur, að það skuli ekki vera margfalt hærra. Það hefur gengið ótrúlega hægt að fá þessa upphæð hækkaða ár frá ári. Mjög skortir á, að séð sé fyrir þeirri þörf, sem er á slíkum heimilum fyrir börn í kaupstöðum og kauptúnum, og stöndum við í þeim efnum miklu oftar en á mörgum öðrum sviðum. Óhjákvæmilegt er að gera sérstakt átak í þessum málum á næstu árum, og hefur af hálfu Alþb. verið lagt fram frv. á Alþingi, þar sem stefnt er að miklum endurbótum í þessum málum. Meðan það frv. hefur ekki verið samþykkt, er ekki annar kostur fyrir hendi en að reyna að fá þokað upp þeirri upphæð, sem ríkið veitir á fjárlögum til barnaheimila. En þrátt fyrir að hægt gangi þróun í þessum málum, fjölgar þeim jafnan nokkuð á ári hverju, dagheimilunum, og eykur það að sjálfsögðu þörfina á hækkuðu rekstrarframlagi ríkisins, auk þess sem taka verður tillit til hækkaðs verðlags.
Síðasta brtt., sem ég flyt við 2. umr., er þess efnis, að veittar verði 3 millj. kr. til félagsheimilasjóðs, svo að honum verði auðveldað að standa við þær skuldbindingar, sem honum eru ákveðnar í lögum. 4 fjárlagafrv. er engin upphæð ætluð félagsheimilasjóði. Um þennan sjóð gegnir svipuðu máli og um íþróttasjóð, báðir eru algerlega vanmegnugir þess að uppfylla þær skyldur, sem lög gera til þeirra. Félagsheimilasjóður er algerlega fjárvana og er þess ekki megnugur að greiða sveitarfélögunum þann hluta, sem honum ber. Er ekki vansalaust, að ríkisvaldið sýni ekki minnstu tilburði til að bæta úr vanskilum sjóðsins við fátæk sveitarfélög víða um land.
Herra forseti. Afgreiðsla fjárlaga fer nú fram við aðstæður, sem eru mjög ólíkar því, sem við blasti um sama leyti í fyrra. Þá stóðu yfir víðtækustu verkföll, sem orðið hafa á Íslandi. Þá ríkti algert stríð milli þeirra afla, sem mestu ráða um þróun efnahagslífsins í landinu. Þá ríkti algert stríð milli þeirra aðila, sem skapa þjóðarauðinn, og þeirra, sem m,estu ráða um ráðstöfun hans. En viðbrögð hæstv. ríkisstj. við frumkvæði verkalýðssamtakanna um samstöðu þessara afla við að stöðva verðbólguþróunina og bæta lífskjör verkafólks og þeir samningar, sem gerðir voru um, að lögfest yrði vísitöluuppbót á kaup, hækkun orlofs, úrbætur í húsnæðismálum, sýndu, að hæstv, núv. ríkisstj. hafði ýmislegt lært frá því, er fulltrúar hennar lýstu því yfir við valdatökuna fyrir 5 árum, að aldrei yrði samið við neinn aðila utan Alþingis um lagasetningu á Alþingi, aldrei yrði samið um mál, sem Alþingi ætti að ákvarða. Þau viðbrögð sýndu, að hæstv. ríkisstj. hafði lært ýmislegt á þeim stutta tíma, sem liðinn var, frá því að hún stóð í stríðinu við verkalýðssamtökin um þetta leyti í fyrra. Viðbrögð hæstv. ríkisstj. í samningunum við verkalýðsfélögin s.l. sumar sýndu, að eftir 5 ára stjórnarferil var henni orðið ljóst, að það tekst ekki að stjórna landinu eftir stefnu, sem er andstæð hagsmunum og vilja vinnandi fólks. Þau viðbrögð sýndu, að henni var ljós sú staðreynd, að það er ekki hægt að stjórna landinu í stríði við verkalýðssamtökin. Það er hægt að hóta með lagasetningu, og það er hægt að neita að setja lög, en það kemur að því eftir skamman eða langan tíma, e.t.v. ekki fyrr en eftir 5 ár, að jafnvel þeim, sem erfiðast eiga með að beygja sig fyrir þessari staðreynd, er nauðugur einn kostur. En það er ekki nóg að játa staðreynd einu sinni og síðan ekki söguna meir. Menn verða að haga sér samkv. henni þaðan í frá. Á það vil ég leggja sérstaka áherzlu nú við afgreiðslu þessara fjárlaga.