29.11.1965
Neðri deild: 23. fundur, 86. löggjafarþing.
Sjá dálk 312 í B-deild Alþingistíðinda. (136)

6. mál, Húsnæðismálastofnun ríksisins

Félmrh. (Eggert G. Þorsteinsson):

Herra forseti. Frv. þetta hefur hv. Ed. afgreitt frá sér, en áður en frv. var upphaflega lagt fyrir þar, hafði það verið borið undir húsnæðismálastjórn og hún samþ. að mæla með því, eins og það liggur fyrir. En með þeirri lagabreytingu, sem átti sér stað á síðasta Alþ. og í meginatriðum var staðfesting á því, sem gerðist í júnísamkomulaginu 1964, ásamt því, sem enn bættist við í samningunum í júlí s.l., má segja, að umbæturnar í húsnæðismálum felist fyrst og fremst í eftirfarandi atriðum:

Hámarkslán voru hækkuð úr 150 þús. kr. í 200 þús. kr. — og 280 þús. kr. fyrir þá, sem hófu byggingu á yfirstandandi árum. Á vegum byggingarsjóðs verkamanna voru hámarkslánin hækkuð úr 300 þús. kr. í 450 þús. kr. á hverja íbúð, og hefur nú nýlega verið lokið þar við stærstu lánveitingu í allri starfsemi þeirrar lagasetningar. Í öðru lagi var lánstíminn lengdur í eitt ár, þannig að fyrsta árið er nú afborgunarlaust. Aðeins eru þá greiddir vextir. Í þriðja lagi er nú heimilað að lána bæjar- og sveitarfélögum til byggingar lítilla, en hagkvæmra leiguíbúða. Í fjórða lagi er sett á stofn sérstök framkvæmdanefnd til fjöldaframleiðslu íbúða, sem einkum eru ætlaðar láglaunafólki í verkalýðsfélögum, og verður tilraun þessi hafin hér í Reykjavík, en fyrirhugað er að útbreiða þessa starfsemi, þegar reynsla og árangur liggja fyrir. Lán til þessara íbúða eru ákveðin til 33 ára, fyrstu 3 árin afborgunarlaus, en greiðist síðan á 30 árum og lánið nemi allt að 80% af byggingarkostnaði. Í fimmta lagi er lofað í samráði við verkalýðssamtökin allsherjarendurskoðun á allri lagasetningu um húsnæðismál til samræmingar og athugunar á því að setja upp nýtt heildarkerfi, er hafi með höndum alla stjórn og forustu þessara mála fyrir ríkisins hönd. Í sjötta lagi voru vextir lækkaðir um nær helming, úr 8¼% í 4¼%, en vísitöluákvæði sett inn, er reiknist á hverja árgreiðslu. Höfuðrökin fyrir þessu ákvæði voru einkum tvenn: Í fyrsta lagi, að vísitölureikningur var á ný upp tekinn á launagreiðslur, og þótti því samræmi í að gera það einnig á útlánum þessum. Í öðru lagi, að hlutur skyldusparnaðarins í árlegum tekjum byggingarsjóðs var hækkaður um rúman helming, eða úr 6% í 15%, en það fé er allt verðtryggt. Þannig hefði með áframhaldandi verðbólgu sífellt gengið á ráðstöfunarfé byggingarsjóðsins, ef ekkert hefði verið gert honum til tryggingar. Í sjöunda lagi var sett sérstök heimild inn í l. um viðbótarlán til efnalítilla meðlima verkalýðsfélaga, og er í því skyni heimilað að verja allt að 7.5–20 millj. kr. árlega.

Enn þá hefur ekki verið minnzt á eitt aðalatriði húsnæðismálavandans, en það eru þau kjör, sem leigjendur íbúðarhúsnæðis búa við, en þeir eru alls ekki fáir einmitt meðal lægra launaða verkafólksins. Við búum í dag við algerlega úrelt lagaákvæði um hámark húsaleigu. Í 1. þessum er talað um 9 og 11 kr. hámarksgjöld fyrir hvern leigðan fermetra á mánuði og jafnvel fyrirboðið að reikna húsaleiguvísitöluna á þessa tölu. Þessi ákvæði eru svo fjarri raunveruleikanum, að vafalítið má telja, að ekki sé eftir þeim farið, og beinlínis torveldi aukningu á þessari tegund húsnæðis, þ. e. leiguhúsnæðinu sjálfu. Afleiðingarnar verða svo óhjákvæmilega þær, að framboð og eftirspurn ræður, meðan lagaákvæðin eru óvirk. Í framkvæmd verður því að greiða undir borð eða fram hjá lögum og rétti einhver afarkjör, sem enginn má vita, hver eru, ef þá nokkurt húsnæði fæst. Fullyrt er á sama hátt, að engin leið sé að láta neitt húsnæði standa undir sannanlegum kostnaði með fyrrgreindri leigu, svo fjarri öllum sanni eru þær tölur, miðað við nútímaverðlag, ef leigja á íbúðir þannig, að leiga þeirra standi undir sannanlegu kostnaðarverði og rekstri. Þau sveitarfélög, sem kynnu að vilja notfæra sér fyrrgreinda lánsheimild til byggingar leiguíbúða, verða því knúin til lögbrota að óbreyttum lögum. Þá hafa mér verið nefnd dæmi um, að aðilar, sem gætu leigt frá sér húsnæði, geri það ekki, þar sem þeir vilji ekki gerast lögbrjótar, og láta þar af leiðandi íbúðirnar heldur standa auðar eða til annarra afnota. Það ber því brýna nauðsyn til að endurskoða lög um hámark húsaleigu og afnema núverandi löggjöf um þetta efni, sem vart nokkur maður mun fara eftir, og ef þörf er á talin, verði undirbúin og sett ný löggjöf um þetta efni. En í erindisbréfi til húsnæðismálastjórnar 15. okt. s.l. segir svo orðrétt:

„Í samræmi við yfirlýsingu ríkisstj. um húsnæðismál. sem gefin var í júlímánuði s.l. í sambandi við samninga verkalýðsfélaga um kjaramál. hefur ríkisstj. ákveðið að láta fram fara endurskoðun l. um verkamannabústaði og gildandi lagaákvæða um opinbera aðstoð vegna útrýmingar heilsuspillandi húsnæðis með það fyrir augum að sameina til frambúðar í einum lagabálki og samræma öll ákvæði um opinbera aðstoð við húsnæðisöflun láglaunafólks, þ. á m. um þær íbúðabyggingar, sem um ræðir í 3. lið yfirlýsingarinnar.

Ríkisstj. hefur ákveðið, að félag yðar verði að framkvæma endurskoðun þessa og semja síðan frv. til l. um húsnæðismálin samkv. yfirlýsingunni. Jafnframt er óskað, að athugað verði í sambandi við endurskoðun þessa, hvort nauðsyn sé á lagaákvæðum um húsaleigu, en eins og yður er kunnugt, liggur nú fyrir Alþ. stjfrv., sem gerir ráð fyrir afnámi l. frá 1952, um hámark húsaleigu. Ef þér teljið, að nauðsyn sé á lagaákvæðum um þetta efni, er þess óskað, að þér látið gera frv. til l. um það eða fella ákvæði þar að lútandi inn í frv. það um húsnæðismálin, sem hér um ræðir, ef það þætti betur við eiga.“

Síðar í þessu erindisbréfi býður rn. svo aðstoð sína við þetta verkefni húsnæðismálastjórnar, en eins og ég skýrði frá í upphafi, var frv. þetta borið undir húsnæðismálastjórn, áður en það var lagt fram, og mælir húsnæðismálastjórn með samþykkt þess. Ég vil enn fremur skýra frá því í sambandi við þá ákvörðun að fela húsnæðismálastjórn framangreind verkefni, að sú ákvörðun var tekin í samráði við forustumenn Alþýðusambands Íslands, sbr. lokaorð margnefndrar yfirlýsingar ríkisstj. um húsnæðismál um, að samráð yrði haft við verkalýðssamtökin um heildarendurskoðun þessa.

Um efni einstakra gr. frv. get ég verið fáorður. Frv. er, svo sem fyrr er sagt, flutt til staðfestingar á þeirri yfirlýsingu, sem prentuð er með því.

1. og 5. gr. frv. eru að mestu leiðréttingar vegna nafnbreytinga, sem átt hafa sér stað í öðrum lögum. Að auki er í 1. gr. frv. heimilað, að ríkisstj. gangist í samvinnu við sveitarfélög fyrir byggingu ódýrra íbúða í fjölbýlishúsum, svo sem nánar verður að vikið. Í júnísamkomulaginu 1964 var ákveðið, að ríkissjóður skyldi árlega leggja byggingarsjóði ríkisins eða húsnæðismálastjórn 40 millj. kr., sem aflað yrði með skatti á fasteignir eða á annan hátt, eins og sagt var í yfirlýsingu þá um húsnæðismál. Í framhaldi þessarar ákvörðunar var þá ákveðið að afla fjárins með þreföldun fasteignamats til eignarskatts. Þessi tekjuöflun hefur nú í reynd sýnt sig að duga aðeins fyrir tæpum 50% af því, sem fyrirhugað var, og er því með 2. gr. frv. lagt til, að skattlagning þessi verði hækkuð um helming eða úr þreföldun í sexföldun, í von um, að þá aflist ríkissjóði fé langdrægt fyrir umræddu framlagi. Mörgum kann að finnast ákvæði þetta fremur eiga heima í 1. um tekju- og eignarskatt, en á síðasta þingi var hins vegar talið rétt að hafa ákvæði þetta í l. um húsnæðismálastofnunina, þar sem önnur tekjuöflun til húsnæðismála væri þar einnig upp talin.

3. og 4. gr. frv. eru meginefni þess. Þar er ákvæði um hækkun hámarkslána, svo sem fyrr var lýst. Sérstök ástæða er til að skýra nánar ákvæði 4. gr., en þar er fjallað um hið nýja átak, sem fyrirhugað er að gera við byggingu hagkvæmra en ódýrra íbúða, svo og lánakjör þeirra. Um það var samið á árinu 1964 að heimila sérstök viðbótarlán til efnalítilla meðlima verkalýðsfélaga fyrir allt að 15–20 millj. kr. árlega, svo sem fyrr er frá greint. Með samkomulagi frá því í júlí s.l. var hins vegar einnig samið um tilraun til byggingar hagkvæmra íbúða fyrir láglaunafólk í verkalýðsfélögum, sbr. 3. tölul. í yfirlýsingu ríkisstj., stafliði a—b. Lánskjör á þessum íbúðum, eins og í 3. og 4. gr. frv. greinir, eru ákveðin þannig, að lána má allt að 80% eða 4/5 hluta af verðmæti íbúðar til 33 ára, afborgunarlaust fyrstu 3 árin, en endurgreiðist síðan á 30 árum. Til þess að létta hinum væntanlegu eigendum íbúðanna erfiðasta hjallann, greiðslu fyrstu 3 árin, er gert ráð fyrir, að aðeins verði þá greiddir vextir, en engar afborganir. Þá er í senn hugsað til tryggingar og að létta útborgunarerfiðleika væntanlegra íbúðaeigenda með því að dreifa útborguninni á því, sem mismun láns- og kostnaðarverðs nemur, þannig, að a. m. k. 5% af verðmæti íbúðarinnar verði greitt einu ári áður en hlutaðeiganda er afhent íbúð. Í margnefndu samkomulagi var ákveðið að hefja þessa tilraun í Reykjavík af eftirfarandi ástæðum: Hér er byggingarkostnaður talinn hæstur í landinu og því mest að vinna. Í öðru lagi: hér eru nú mestir möguleikar á hagnýtingu nýjustu tækni til sparnaðar og lækkunar á byggingarkostnaði, en 250 íbúðir á ári er talið nauðsynlegt lágmark til að gera slíkar tilraunir með fyrir fram tryggðu fjármagni. Í þriðja lagi: þau verkalýðsfélög, sem samningssvæði eiga hér í Reykjavík og nágrenni, lögðu að þessu sinni mesta áherzlu á úrlausn þessara mála. Sú ákvörðun um að hefja þessa tilraun hér í Reykjavík var, að ég tel, í huga allra, sem að samningagerðinni stóðu, fyrst og fremst mótuð af framangreindum ástæðum. Á sama hátt tel ég, að í huga allra hafi verið að útfæra þessa auknu aðstoð út um land, strax og nægjanleg reynsla væri fengin. Þegar nauðsynleg reynsla í þessum efnum liggur fyrir, er því bæði eðlilegt og þjóðhagslega nauðsynlegt að snúa sér að þeim öðrum byggðarlögum, sem við mesta erfiðleika eiga að etja í þessum málum, með þær byggingaraðferðir, sem beztar hafa þá reynzt.

Í sambandi við þær nýju leiðir, sem hér er lagt inn á, tel ég ástæðu til að vara við allt of mikilli bjartsýni um skjótan og auðfenginn árangur, sem allan vanda okkar í þessu efnum leysi á skömmum tíma. Í þessu sambandi leyfi ég mér að vitna til Danmerkur, sem svipað átak gerði fyrir nokkrum árum og er reyndar að gera tilraun í þessu efni enn, en þar var þá skýrt fram tekið, að fyrstu 5 árin með hinum nýju byggingarháttum mundu ekki sýna neina verulega lækkun byggingarkostnaðar, en að þeim tíma liðnum mundi hann árlega koma í ljós. Þetta stóðst hjá þeim hvað verksmiðjuframleiddu húsin snerti. Það er öllum augljóst, að með umræddu átaki okkar er lagt inn á verulega breyttar byggingaraðferðir, og þurfa þær nýjungar ákveðinn aðlögunartíma fyrir iðnaðar- og verkamenn í byggingariðnaði og verulega breyttar kröfur væntanlegra íbúðaeigenda til íbúðanna, sem þó á ekki að þurfa að ganga út yfir sjálf gæði þeirra til íbúðar. Þessir erfiðleikar, sem þegar eru fyrirsjáanlegir, ásamt ýmsum minni háttar atriðum, sem í dag eru e. t. v. ekki sjáanleg, eiga ekki og mega aldrei víkja okkur af vegi þeirrar nauðsynlegu og sífelldu leitar eftir lækkuðum byggingar- og húsnæðiskostnaði. Hvert skref í þá átt er áreiðanlega haldbezta kjarabótin, sem völ er á í dag.

Það hefur stundum örlað á því, að of löngum tíma hafi verið í það eytt að þrátta um, hvaða ár byggingarkostnaður hafi aukizt mest og hverjir hafi þá setið í ríkisstj. Það er e. t. v. nauðsynlegt og lýðræðisleg þjónusta við kjósendur að gera slíkan samjöfnuð. En lítið hefur það bætt byggingar- og húsnæðiskostnaðinn í landinu. Sú staðreynd blasir við, að þessi kostnaður hefur vaxið allt of hratt, hverjir sem í ríkisstj. hafa setið. Um það efni þurfa kjósendur engar upplýsingar eða flóknar samanburðartölur frá okkur hér á hv. Alþ. Í því efni óska hlutaðeigendur eftir sem raunhæfustum tilraunum til úrbóta.

Ákvæði frv. til bráðabirgða er staðfesting á mjög mikilsverðum atriðum, sem um var samið s.l. sumar, en þau eru í fyrsta lagi, að á næstu 5 árum skuli hin almennu hámarkslán hækka um 15 þús. kr. á ári, jafnvel þó að vísitala byggingarkostnaðar hækkaði ekki um það, sem næmi þeirri fjárhæð. Í öðru lagi: þeir lánsumsækjendur, sem sannanlega hófu byggingarframkvæmdir á tímabilinu 1. apríl til 31. des. 1964, skulu eiga kost á viðbótarláni hjá húsnæðismálastofnun ríkisins, allt að 50 þús. kr. á íbúð, og ég get skýrt hér frá því, að umsóknir þessara aðila allra, sem þarna voru nánast á milli laga, þ.e.a.s. voru á millibilinu frá því að geta notið þeirra nýju hámarkslána, sem ákveðin voru, og höfðu e. t. v. sumir aðeins fengið hluta af eldra hámarksláninu, — allar þeirra umsóknir hafa nú þegar verið afgreiddar frá stofnuninni, og ég hygg, að hlutaðeigandi aðilar hafi fengið tilkynningu um úrlausn sinna mála í því efni. En talið var, að þessi hækkun lánanna á þessu millibilsástandi úr 150 í 200 þús. kr. kostaði í fjármunum nálega 35 millj. kr.

Til enn frekari fróðleiks fyrir hv. þdm. vildi ég mega skýra frá því, að um þessar mundir hefur húsnæðismálastjórnin starfað í 10 ár, en hún hóf störf sín í nóvember 1955 samkv. l., sem sett voru á Alþ. á því ári. Á þessum 10 árum virðist við lauslega athugun, sem gerð hefur verið um starf stofnunarinnar, áður en yfirstandandi lánveiting hófst, hafa verið lánað til rúml. 8600 íbúða fyrir samtals 834.5 millj. kr. eða að meðaltali 96 þús. kr. á íbúð. Í fyrstu voru almennt lánaðar 70 þús. kr. á íbúð, en síðan hækkuðu lánin í 100 þús. kr., og eftir 1. ágúst 1961 voru lánin hækkuð í 150 þús. kr. á íbúð, og gilti það lánshámark til íbúða, sem byrjað var á fram til 1. apríl 1964. Þá voru hámarkslánin aftur hækkuð í 200 þús. kr., sem fyrr er greint, eða til síðustu áramóta, en frá þeim tíma gildir hið margnefnda núverandi hámarkslán, 280 þús. kr. Hæst hafa árlegar lánveitingar komizt á s.l. ári 160.5 millj. kr. Það sem af er þessu ári, áður en yfirstandandi lánveiting hófst, höfðu verið lánaðar 146 millj. kr. Það er skoðun mín, að sá augljósi árangur, sem þegar hefur náðst til fjárhagslegrar undirstöðu af stórlega auknum lánveitingum húsnæðismálastofnunarinnar og þar með aukningu á möguleikum stofnunarinnar til aukinna áhrifa á húsnæðisvandamál landsbyggðarinnar allrar, sé öllum þeim, sem þar hafa að komið, til sóma og virðingar. Um það munu komandi kynslóðir bezt geta dæmt.

Herra forseti. Það er ósk mín, að frv. þetta fái sem skjótastan framgang hér í hv. þd., m.a. vegna þess, að ýmsum framkvæmdaatriðum, sem ákveða verður í reglugerð, er ekki unnt að koma á fyrr en að lokinni afgreiðslu málsins, og ekki virðist heldur ástæða til að ætla, að stórfelldur ágreiningur þurfi að verða um meginefni frv., þar sem það er staðfesting að meginefni á samkomulagi, sem allir aðilar fögnuðu þá.

Það er till. mín, að frv. verði að lokinni þessari umr. vísað til hv. heilbr.- og félmn.