15.02.1966
Neðri deild: 41. fundur, 86. löggjafarþing.
Sjá dálk 433 í C-deild Alþingistíðinda. (2533)
101. mál, þingsköp Alþingis
Forsrh. (Bjarni Benediktsson):
Herra forseti. Það er engin nýjung, að um það sé talað, að breyta þurfi reglunum um útvarp frá Alþ. Þær reglur hafa lengi verið gagnrýndar af ýmsum, en ekki hefur hingað til náðst eða virzt vera samkomulag um þvílíkar breytingar, og þess vegna hafa menn látið málið kyrrt liggja, af því að þeir hafa gert sér ljóst, að um þetta þyrfti helzt að fást samkomulag.
Nú eru nokkur tímamót, eins og hv. flm. hefur gert grein fyrir. Að því kemur, að sjónvarpað verði frá Alþ. Þá þarf að setja reglur um það og þá eðlilegt, að allt málið verði endurskoðað, og nú hefur því verið lýst yfir af hálfu þriggja flokka, að þeir vilji taka þátt í slíkri endurskoðun, og þó að það hafi ekki sérstaklega verið rætt í Sjálfstfl., hygg ég, að hann muni einnig fús til slíkrar endurskoðunar. Og ég tek undir það með hv. 1. þm. Austf., að ég tel eðlilegast, að í þetta mál verði sett mþn. Með hverjum hætti hún verður skipuð, getur komið til athugunar, en ég er sannfærður um, að endurskoðun á útvarpsreglunum einum er svo flókin og þarf að kynna sér reglur annars staðar með þeim hætti, að ekki er að búast við því, að því verði lokið, meðan þing starfar nú fyrir þinglausnir í vor, hvenær sem þær verða, hvað þá ef endurskoða á þingsköp almennt, eins og hv. 3. þm. Reykv. gaf nokkurt tilefni til að gert yrði og raunar er þörf á og við vitum að er þörf á.
Það hefur farið fram endurskoðun fyrir nokkrum árum, aðallega af hálfu forseta. Mönnum virtist hún ekki vera svo veigamikil eða snerta þau atriði, sem vandasömust eru, þannig að því máli var ekki hrint áleiðis. En síðan hafa menn fengið aukna reynslu, og ég hygg, að æskilegt sé, að endurskoðun fari fram. Endalaust má deila um, hvað eigi að taka fram í þingsköpum og hvað skapast fyrir venju um meðferð þingmála. Það þarf i raun og veru enga endurskoðun þingskapa til þess að koma hér á almennum umr. um utanríkismál. Ég er hv. 3. þm. Reykv. sammála um það, lét það uppi við annað tækifæri á dögunum, að ég tel eðlilegt, að þau mál verði rædd meira og oftar á Alþ. en gert hefur verið. Hv. þm. gat hins vegar um ástæðuna til þess, af hverju svo hefur farið sem farið hefur. Ekki er það svo, að neinn utanrrh. hafi skoðað þessi mál sem sín einkamál. Hann hefur auðvitað haft samráð við ríkisstj. og sina stuðningsflokka um meðferð þessara mála. En við vitum, að i þinginu hefur verið — má segja — það djúp staðfest milli manna, að umr. hafa verið taldar þýðingarlitlar og stundum, þegar þær hafa farið fram, eins og í sambandi við inngöngu í Atlantshafsbandalagið, með þeim hætti, að ýmsum þótti ekki líklegt til aukinnar friðsemdar með þjóðinni. Þetta vitum við, að er sú raunverulega ástæða. Hins vegar höfum við hv. 3. þm. Reykv. stundum á seinni árum rætt utanríkismál, og þó að við höfum ekki verið sammála, þá hef ég a.m.k. haft gaman af þeim umr., og ég veit, að hv. 3. þm. Reykv. hefur notið sín í þeim. Og þótt þær hafi verið um sérstök atriði, eru einmitt slíkar umr. gagnlegar og æskilegt, að þær komist á. Ég veit ekki, hvort það er endilega æskilegasta formið, að það verði framhald af rækilegum umr. innan utanrmn. eða eftir einhverja skýrslu, sem utanrrh. gæfi, hvernig sem því yrði fyrir komið. En ég minnist þess, að þegar fyrst var farið á Sameinuðu þjóðirnar, tók flokkur hv. 3. þm. Reykv. ekki þátt í þeirri sendiför, vegna þess að hann vildi fá því ráðið, að ef allir yrðu ekki sammála, yrði alls ekki greitt atkv. í málum. Á það gátu hinir flokkarnir vitanlega ekki fallizt. Og ef einhver flokkur ætlar að fá slíkt synjunarvald á gerðum hinna, kann það auðvitað ekki góðri lukku að stýra og gerir það að verkum, að umr. við slíkan aðila verða taldar þýðingarlitlar. (Gripið fram í.) Já, já, það má finna skýringar á öllu. En svona var þessu nú háttað þá. Ég veit, að það vakti gott fyrir hv. þm. út frá hans sjónarmiði, og hann hefur auðvitað fylgt fram sínum sérskoðunum, þegar hann hefur rætt hér um utanríkismál. En það er rétt, sem hann sagði, og alveg rétt skýring, að skoðanamunurinn hefur lengi verið svo mikill, að menn hafa talið umr. þýðingarlitlar. Nú má vel vera, og ég vona, að það sé rétt, að skoðanamunur fari minnkandi.
Ég vil strax taka það fram, að ég er ekki því sammála, að Íslendingar eigi eða muni hverfa úr Atlantshafsbandalaginu í fyrirsjáanlegri framtið. Þetta er mál, sem vitanlega er þess vert, að það sé rætt, og þarf að ræða og einmitt ræða í almannaáheyrn alveg feimnislaust og menn gera upp sinn hug um það. Sumir hafa sagt, að það væru frekar horfur á því, að Atlantshafsbandalagið mundi stækka með því, að stór nágranni þess leitaði þar inngöngu, áður en yfir lyki. Ég vil ekki segja, hvort þannig fer. En allir vitum við, að það eru víssar breytingar í heiminum, sem eru að verða, og sumir, sem áður voru mjög á öndverðum meiði, koma sér nú betur saman, um leið og klofningur er kominn upp milli gamalla vina. Þetta hlýtur auðvitað að hafa áhrif á afstöðu okkar líka og skapar okkur nýja skyldu til þess að taka málið til athugunar. Það verður sjálfsagt gert, þegar þar að kemur. Ég er því sammála, að slíkar umr. þurfa að eiga sér oftar stað, en til þess þarf í sjálfu sér ekki breytingar á þingsköpum.
Annað er, sem við sjáum að mjög er tíðkað í stærri þjóðþingum og við höfum aldrei tekið upp, en ég hygg, að sé þó til athugunar, hvort gera eigi, og það er, að flokkar hafi aðallega einn talsmann í hverju máli, sem þá sérstaklega setji sig inn í það mál og geri grein fyrir því og taki þátt f umr. um það, til þess að umr. dragist ekki úr hófi fram. Nú getur það verið svo, eins og við þekkjum, að stjórnarandstaðan, hverjir sem í henni eru hverju sinni, vilji nota deilumál til þess að koma höggi á stjórn og raða þá upp mönnum til þess að ræða þessi mál. Þetta vitum við, að hefur hér ætíð verið tíðkað. Þetta hefur sína kosti fyrir stjórnarandstöðuna í því skyni að vekja athygli á sínum málstað. Þetta dregur hins vegar umr. óhæfilega á langinn, og í okkar hraðvirka þjóðfélagi veit ég ekki, hvort þetta á lengur við og hvort þetta verður ekki til þess beinlínis að gera almenning leiðan á þinginu og þeim umr., sem fram fara.
Varðandi meginefni þessa máls hef ég í raun og veru ætið verið andvígur því formi á útvarpsumr., sem hér hefur verið, lét þá skoðun uppi snemma og hef aldrei farið dult með hana, og það er fyrst og fremst vegna þess, að útvarpsumr. hafa aldrei gefið rétta mynd af þingstörfum. Þetta eru tilbúnar umr., sem eiga ekkert skylt við venjuleg þingstörf. Þetta er, eins og hv. flm. sagði, eftirlíking af þingmálafundi, en ekki þingstörfum, sem hér hefur verið útvarpað. Þetta hefur aftur orðið til þess, að almenningur hefur fengið algerlega ranga hugmynd af þingstörfum, af því, sem hér hefur gerzt, með þeim afleiðingum, að menn hafa a.m.k. ekki fengið aukna virðingu fyrir þinginu, fyrir því raunverulega starfi, sem hér er af höndum leyst, og álita, að samkomulag sé mun verra en það þó í raun og veru er. Við vitum, að hvað sem hinum stærri deilumálum liður, vinna menn hér yfirleitt í sátt og samlyndi, leiða nokkuð saman hesta sina, þó oftast nær í sæmilega góðu, og eru að reyna að afgreiða mál eftir málefnalegum rökum, en ekki eftir því, sem talið er að geti haft áhrif í kappræðum.
Það er óhætt að segja einnig, og hv. 3. þm. Reykv. kom inn á það, að frá því að hljóðritun hófst á ræðum, hefur ræðuflutningur hér mjög breytt um svip. Áður var það algerlega undantekning, að menn kæmu með skrifaðar ræður og læsu þær upp, eins og nú allt of margir gera. En menn hafa tekið eftir því, að ef ræðuflutningur á að njóta sín sæmilega í útvarpi, þar sem maðurinn sést ekki, er þetta nærri því nauðsynlegt, og þm. virðast ætla, að hin sama nauðsyn sé varðandi hljóðritun hér, sem er fullkominn misskilningur. En það er líka rétt, sem hv. þm. sagði, að þetta á sjálfsagt alls ekki við um sjónvarp. Þar er sá lifandi flutningur, sem öllu máli skiptir, en ekki upplesturinn, og því fer svo fjarri, að ég telji það, sem hv. flm. taldi mesta nýmæli í sinu frv., ganga of langt, það, að teknar séu upp lifandi myndir af umr., eins og þær eru í raun og veru. Ég tel einmitt, að í þessu sé framtíðarlausnin fólgin, að menn falli frá þessum tilbúnu umr., sem menn geta alveg eins sett upp utan þingsins, flokkarnir komið sér saman um, ef þeir vilja, að hafa þingmálafund, eins og líka er gert fyrir kosningar, en fólkið nú á dögum nennir sáralítið að hlusta á. Það, sem aftur á móti eftir minni vitund hefur verið tekið upp í öllum þingum, þar sem ýmist er sjónvarp eða útvarp, er, að það eru teknar umr. eins og þær eru í raun og veru um mál, sem talið er að almenningur hafi áhuga fyrir eða gefi sæmilega mynd af þinginu. Menn útvarps eða sjónvarps velja þetta og haga þannig, að enginn telur á sig hallað. Nú höfum við þessa miklu hræðslu hér á landi um hlutleysisbrot og annað slíkt og treystum þar yfirleitt engum nema sjálfum okkur til þess að gæta og með þessu ströngu reglum. Tilfellið er það, að ég hygg, að menn geri allt of mikið úr hættunni við það, þótt einhverjar hjákátlegar skoðanir komi fram í útvarpi og þeim andstæðar. Almenningur hefur fullkomið vit til þess að meta það sjálfur, og þess vegna eru allar þessar reglur til að forðast misnotkun útvarpsins meira og minna ástæðulitlar, og ég hygg, að a.m.k. nú, eftir að menn eru búnir að venjast þessu tæki og við höfum duglega og færa útvarpsmenn, ætti þeim að vera vel treystandi til þess að taka hér upp sæmilega rétta mynd og úrval úr því, sem í raun og veru fer fram. Við gætum minnzt á látinn vin okkar, Helga Hjörvar. Hver vissi í raun og veru með hverjum hann var í stjórnmálum? Hann var góður vinur okkar allra, og ég veit, að hann vildi á engan halla. Þegar ég hlusta á útvarpsfréttir frá þingi á fréttatíma, finnst mér þær yfirleitt vel úr garði gerðar. Ef maður segir eitthvað sjálfur, finnst manni kannske, að það sé ekki tekið nógu skýrt fram. Það hlýtur ætíð svo að verða með allar frásagnir. En ég held, að þessi ótti okkar sé mjög ástæðulítill, og ég held, að það mundi skapa þinginu aukna virðingu og meiri áhuga fyrir þess störfum, ef oftar og miklu styttra væri tekið upp það, sem hér fer raunverulega fram, því samanþjappað og það með þeim hætti látið berast til almennings, en forðazt að hafa þennan tilbúna hátt á, sem ég segi að er óraunhæfur og gefur alranga mynd af því, sem í raun og veru er að gerast.
Einmitt þess vegna tel ég, að það eigi að setja mþn. í þetta mál. Hún þarf að kynna sér, hvernig þessu máli hefur verið ráðið til lykta annars staðar. Ég gerði það fyrir nokkrum árum, að ég fékk upplýsingar um það, hvernig þessu var þá fyrir komið á Norðurlöndum. Ég hætti við að hreyfa málinu, af því að ég taldi, að það yrði tekið sem pólitískt mál, eitthvert sérstakt áhugamál Sjálfstfl., að við vildum skjóta okkur undan þessum löngu útvarpsumr., ef ég færi að taka það mál upp. Nú er tilvalið tækifæri til þess að kynna sér og athuga, hvernig aðrir hafa leyst það, bæði á Norðurlöndum og í öðrum þjóðþingum. Og ég hef hvergi heyrt getið um sams konar hátt á eins og hér hefur verið hafður og eins og flm. réttilega tekur fram hefur orðið þinginu til lítillar sæmdar, ekki vegna þess, að útvarpsumræðurnar séu ekki alveg forsvaranlegar og menn reyni að leggja sig þar fram, en þær bara sýna annað en það, sem hér hefur verið að gerast. Þær gefa alranga mynd af okkar störfum, og hví skyldum við vera að eyða tíma, fyrirhöfn og kostnaði til þess, þegar árangurinn er ekki betri en raun ber vitni?
Ég ítreka sem sagt, að ég þakka hv. flm. fyrir að flytja þetta frv. Ég tek undir það með hv. 1. þm. Austf., að ég tel æskilegt, að menn komi sér saman um mþn. og þá til endurskoðunar þingskapanna í heild og það verði teknar upp viðræður milli flokka um það, hvernig sú mþn. yrði skipuð.