09.02.1966
Sameinað þing: 26. fundur, 86. löggjafarþing.
Sjá dálk 13 í D-deild Alþingistíðinda. (2688)
66. mál, garðyrkjuskóli á Akureyri
Flm. (Karl Kristjánsson):
Herra forseti. Við 7 þm. úr Norðurl. e. höfum leyft okkur að endurflytja till. okkar frá síðasta þingi um garðyrkjuskóla á Akureyri eða í grennd Akureyrar. Till. er þó örlítið breytt, eins og ég mun koma að síðar. Sömu ástæður eru fyrir flutningi till. nú og í fyrra, en þá gerði ég í framsögu allýtarlega grein fyrir þeim, auk þeirra raka, sem voru í grg. till. og eru þar enn, því að sú grg. fylgir einnig till. nú á þskj. 78 og hefur að engu leyti breytt gildi.
Mikill garðræktaráhugi er á Norðurlandi. Margir aðilar þar hafa skorað á okkur þm. að norðan að koma því til leiðar, að ríkið stofni þar skóla í garðyrkju. Fremst í flokki áskorendanna eru kvenfélögin og kvenfélagasamböndin norðanlands. Margir þættir garðyrkjunnar eru einmitt á þeim sviðum, sem konurnar kunna jafnvel enn betur að meta en við karlmennirnir. Svo er t.d. um skrúðgarða og matjurtaræktun.
Um langt skeið hafði Ræktunarfélag Norðurlands garðyrkjunámskeið, sem jafnvel mátti kalla skóla, nokkra mánuði ú sumri hverju. Þau námskeið eru talin hafa borið mikinn árangur, og segja kunnugir menn og fróðir, að rekja megi slóðir áhrifanna frá þeim víðs vegar um héruð. Spor þeirra áhrifa séu garðyrkjureitir á mörgum bæjum. En einmitt vegna þess, að námskeið þessi áttu sér stað, má vera, að fólkið á þessum slóðum sakni þess enn meira en ella, að kennslustofnun er nú engin í þessum greinum þar nyrðra síðan Ræktunarfélag Norðurlands hætti þeirri starfsemi, eins og eðlilegt var, um leið og það lagðist að miklu leyti niður vegna breytinga, sem gerðar voru á skipulagi búnaðarfélagsskaparins í landinu.
Ríkið rekur, eins og kunnugt er, einn garðyrkjuskóla, hann er í Hveragerði. Kennsla í þeim skóla hefur mest beinzt inn á svið ylræktar, en ylræktin er ekki nema hluti þess, sem fræða þarf um. Meiri hluti fólks hefur ekki aðstöðu til ylræktar. Fólk þarf líka að geta átt kost á kennslu í framleiðslu alls konar garðplantna, uppbyggingu skrúðgarða, hirðingu þeirra og ræktun þeirra. Einn skóli á Suðurlandi getur ekki notazt eins vel fyrir allt landið og tveir skólar, annar á Suðurlandi og hinn á Norðurlandi. Tveir skólar þannig settir verða betur sóttir en einn. Milli tveggja skóla getur verið verkaskipting og með þeim hætti miklu betur séð fyrir margbreyttum og staðbundnum þörfum. Tveir skólar eru helmingi nær því en einn, ef þeir eru sinn í hvorum landshluta, að fullnægja í þessum efnum landshlutajafnvægisréttlætinu.
Það liggur í augum uppi, að garðyrkjuskóli á Akureyri eða í nágrenni hennar yrði ákjósanlega staðsettur. Eins og segir í grg., sem till. fylgir, er á Akureyri eldri og rótgrónari garðmenning en almennt gerist á Íslandi. Þar eru margir garðar við íbúðarhús einstakir í sinni röð, fjölbreyttir og vænlegir til kynningar við skólakennslu. Þar er grasagarður, sem veitt gæti góð skilyrði til náms með kynningu á plöntugróðri, og mætti hugsa sér, að þar færi fram einhver hluti verknáms í skrúðgarðyrkju. Stutt er þar að jarðhita. Skólar eru á Akureyri og sérmenntað kennaralið, sem auðvelt ætti að vera að fá til stuðnings við kennslu í garðyrkjuskóla þar. Margir áhugamenn á Norðurlandi létu til sín heyra í fyrra, þegar till. okkar þá var til umr. hér á Alþ., og mæltu fastlega með henni. Einn þeirra var hinn kunni garðyrkjufræðingur á Akureyri, Jón Rögnvaldsson frá Fífilgerði. Hann ritaði blaðagrein. Nú vil ég, með leyfi hæstv. forseta, lesa upp kafla úr grein hans, af því að ég tel fróðlegt fyrir þingheim að heyra, hvað hann segir um þetta mál. Hann segir:
„Á undanförnum árum hefur tæpast verið hægt annað en að veita því athygli, að sífellt hafa verið að berast endurteknar áskoranir og tilmæli frá smærri og stærri fundum og félagssamtökum kvenna hér norðanlands til yfirvaldanna um aukinn stuðning við almenna garðyrkju í Norðlendingafjórðungi. Nú hafa allir þm. kjördæmisins lagt fram á Alþ. till. til þál. um stofnun garðyrkjuskóla á Akureyri eða í grennd. Eru þetta hinar mestu gleðifréttir fyrir alla sanna unnendur garðyrkju á Norðurlandi, og verður að treysta því, að Alþ. samþykki þessa tímabæru till. Það mun líka almennt viðurkennt, a.m.k. meðal nágrannaþjóða okkar, að garðyrkjan sé bæði hagsmuna- og menningarmál og því beri hinu opinbera að reyna að greiða fyrir framtaki einstaklinga á þessu sviði. Þetta sjónarmið virðist hið opinbera líka hafa viðurkennt hér á landi með stofnun garðyrkjuskóla ríkisins að Reykjum í Ölfusi 1939. Er ekki að efa, að sá skóli hafi gert mikið gagn. En áhrifa hans hefur þó fremur lítið gætt hér norðanlands. Er það hvort tveggja, að skólinn er staðsettur á miklu jarðhitasvæði, og því hefur hann hneigzt í áttina að vera gróðurhúsaskóli, a.m.k. að verulegu leyti, enda geysileg verkefni og möguleikar á því sviði, því að vel má hugsa sér aldinrækt hér á landi í gróðurhúsum á stærstu jarðhitasvæðum og e.t.v. útflutning ávaxta, bæði ferskra og niðursoðinna. Þá er aðgætandi, að höfuðborgin er á næsta leiti við skólann með mikla og heillandi möguleika fyrir ungt fólk. Það er því næsta eðlilegt, að heimtur hafa orðið fremur slæmar á þeim fáu unglingum, sem sótt hafa skólann héðan að norðan, enda munu flestir, sem lokið hafa prófi frá garðyrkjuskólanum í Hveragerði, hafa setzt að í Reykjavík eða á Suðurnesjum. Og þar situr einnig hinn eini opinberi ráðunautur landsins í garðyrkju og hefur yfirdrifið að gera við leiðbeiningar meðal garðyrkjubænda og annarra á suðvesturhorni landsins.
Nú er vitanlegt, að fyrir dyrum stendur að endurskipuleggja og byggja yfir skólann í Hveragerði. Hafa heyrzt einstakar raddir, einkum sunnanfjalla, halda því fram, að að aflokinni fyrirhugaðri uppbyggingu mundi skólinn færari um að þjóna landinu öllu, en slíkt er hin mesta fásinna. Skólinn mun vegna aðstöðu sinnar halda áfram að verða fyrst og fremst gróðurhúsaskóli, enda ætti hann að vera brautryðjandi á sviði aldinræktar og blómaræktar, e.t.v. til útflutnings, eins og drepið er á hér að framan. Þá munu sennilega líða nokkur ár, þar til skólinn hefur verið endurreistur, og þýðir ekkert fyrir okkur orðlendinga að byggja allt okkar traust á honum. Hitt er sjálfsagt, að við sameinumst öll um að vinna að stofnun garðyrkjuskóla fyrir Norðurland, og það mun vissulega ekki um hentugri stað að ræða en Akureyri með næstum 10 þús. íbúum og að sjálfsögðu fjölda unglinga. Mundu nokkrir þeirra að líkindum sækja skólann og ef nauðsynlegt reyndist með nokkrum styrk frá bænum. Þá verður að telja hagkvæmt fyrir allan Norðlendingafjórðung a.m.k. að sækja skóla hingað til Akureyrar.
Nú vill svo vel til, að ríkið er nýbúið að eignast gömlu gróðrarstöðina á Akureyri, eða tilraunaráð landbúnaðarins, sem ekkert mun hafa með hana að gera, og efasamt, að þessu gamla óskabarni Norðlendinga verði sýndur verðugur sómi, nema þar verði komið upp garðyrkjuskóla að nýju fyrir Norðurland, því að eins og kunnugt er rak Ræktunarfélag Norðurlands garðyrkjuskóla og námskeið í gróðrarstöðinni í hartnær 4 áratugi. Allir, sem eitthvað þekkja til þessara mála, vita, að garðyrkjuskólinn í gróðrarstöðinni var á sínum tíma hin merkasta stofnun, sem vakti áhugaöldu um allt Norðurland fyrir garðyrkju, enda komu nemendur úr flestum byggðarlögum fjórðungsins í skólann. Bera þessu vitni m.a. 40—50 ára gamlir trjálundir við marga sveitabæi víðs vegar um Norðurland. Munu flestöll þessara trjáa vera alin upp í gróðrarstöðinni á Akureyri, og þar á hinn nýi skóli að rísa og hefja plöntuuppeldi fyrir skrúðgarða handa almenningi eins og í gamla daga. Mundi grasagarðurinn á Akureyri geta orðið slíkum skóla ómetanlegur styrkur, t.d. um plöntuval og ræktunaraðferðir og margt fleira. Hér þarf tæplega neitt milljón króna skólabákn, a.m.k. ekki til að byrja með. Sennilega eru nægilegar byggingar fyrir hendi fyrst í stað og einn fastur kennari eða forstöðumaður mundi vera nóg til að byrja með, enda auðvelt að fá tímakennara í sérfögum á Akureyri. Hins vegar ætti skólinn að mínu áliti að leggja aðaláherzlu á verklegt nám í garðyrkju, og mætti e.t.v. koma þar upp stuttum vornámskeiðum í sambandi við skólann eins og í gamla daga.
Til mun vera einstaka maður, sem telur garðyrkju þýðingarlítið dútl, nema þá helzt kartöflurækt. Skólinn á að kenna okkur að rækta grænmeti og berjarunna og alveg sérstaklega jarðarber. Hæfileg neyzla grænmetis er talin mjög heilsusamleg og raunar ómissandi þáttur í mataræðinu. Einnig ætti skólinn að kenna skrúðgarðagerð, ræktun garðplantna og yfirleitt reyna að vekja áhuga almennings til sveita og við sjávarsíðuna fyrir bættri umgengni og snyrtingu við hús og heimili, enda þótt ekki sé um neinn skrúðgarð að ræða.“
Þetta ritar hinn kunni garðyrkjumaður, Jón Rögnvaldsson, sem er roskinn maður orðinn og reyndur, og ég tel hans álit mjög þungt á metum.
Þá ritaði einnig garðyrkjuráðunautur Búnaðarfélags Íslands, Óli Valur Hansson, grein, sem birtist í einu dagblaðinu 11. f. m. undir fyrirsögninni: „Hér þarf að bæta skilyrði til menntunar í garðyrkju.“ Ræðir hann, þessi garðyrkjumálamaður, ýtarlega þessi mál og hvar kennsla í þeim er á vegi stödd, og verður ekki betur séð og fundið en hann sé hlynntur því, að þessi þáltill. nái fram að ganga. Ályktunarorð hans þar að lútandi eru t.d., með leyfi hæstv. forseta:
„Rétt verkaskipting á milli tveggja garðyrkjuskóla væri að mínum dómi að ýmsu leyti líklegri til farsæls árangurs fyrir garðyrkjumál landsins í heild og ekki hvað sízt fyrir þau ungmenni, er hafa hug á að nema garðyrkju og óska að sérhæfa sig á ákveðnum verksviðum hennar. Þegar aðeins einum skóla er ætlað að annast slíkt margþætt hlutverk, getur farið svo, að þungamiðjan raskist og falli t.d. einu verkefni frekar í vil en öðrum, eins og gerzt hefur við garðyrkjuskólann að Reykjum:`
Í fyrra var till. þessari vísað til hv. fjvn. til athugunar. N. skilaði áliti 5. maí og mælti einum rómi með því, að till. væri samþ. með umorðun, sem hún hafði gert. Þá var Alþ. að ljúka, svo að till. dagaði uppi eins og fleiri mál. Nál. fylgir till. nú í grg. okhar flm. og við höfum tekið upp till. fjvn., og það er hún, sem við flytjum nú nálega orðrétt. Till. er svo hljóðandi, með leyfi hæstv. forseta:
„Alþingi ályktar að skora á ríkisstj. að láta fram fara athugun á því, hvort eigi sé grundvöllur fyrir stofnun garðyrkjuskóla á Akureyri eða í grennd. Skal þeirri athugun lokið fyrir næsta reglulegt Alþingi.“
Herra forseti. Af því að málið var athugað í n. á seinasta þingi og farið íflutningi málsins nú eftir till. n., sem athugaði till. þá, fyndist mér eðlilegt til vinnusparnaðar að afgreiða málið nú án þess að vísa því til n. eða fresta umr. Till., sem liggur fyrir, er till. n., sem athugaði málið í fyrra. En þyki hæstv. forseta þó réttara að láta n. athuga málið og fresta umr., get ég auðvitað fyrir mitt leyti ekkert haft á móti því og legg til, að því verði þá aftur vísað til hv. fjvn. En ég bendi á þetta, sem er dálítið sérstakt um mál, að það væri hægt að spara tíma og hafa hagkvæm vinnubrögð með því að afgreiða málið án þess að vísa því til n. og halda þó full þingsköp.