27.04.1966
Sameinað þing: 41. fundur, 86. löggjafarþing.
Sjá dálk 349 í D-deild Alþingistíðinda. (2993)
143. mál, verksmiðja á Skagaströnd, er framleiði sjólax
Flm. (Ragnar Arnalds):
Herra forseti. Við höfum leyft okkur að flytja hér 4 þm. úr Norðurl. v. till. til þál. um byggingu verksmiðju á Skagaströnd, er framleiði sjólax og aðrar fullunnar sjávarafurðir.
Eins og kunnugt er, hefur verið ríkjandi í mörg ár mikið atvinnuleysi á Skagaströnd: Þangað hefur lítil sem engin síld borizt í síldarbræðslu síldarverksmiðja ríkisins. sem er langstærsta atvinnutæki staðarins, og afli hefur tíðast verið heldur tregur. Verulegur hluti verkfærra manna hefur orðið að afla sér tekna í öðrum landshlutum yfir vetrarmánuðina.
Aftur og aftur hefur verið imprað á því af ýmsum aðilum bæði utan þingsins og innan með ræðum og tillöguflutningi, að eitthvað yrði gert til að leysa atvinnuvandamál Skagstrendinga. Hér hafa verið samþ. ýmsar till., sem stefna í þá átt. En þær hafa allar fjallað um athugun á möguleikum á einhvers konar atvinnustarfsemi, og þessir möguleikar hafa ekki verið notaðir. Niðurstaða hefur sjaldnast fengizt af þessum athugunum og árangur enginn orðið.
Framkvæmd þessarar till. væri vissulega mikilvægt spor til þess að hæta atvinnuástand staðarins, en hins vegar skal það viðurkennt, að vandinn væri ekki þar með endanlega leystur. Í skýrslu, sem stjórnskipuð n. gerði um atvinnuástand á þessum stað nú fyrir 2 árum, kom fram, að veturinn þar á undan hafði 80% verkfærra manna á staðnum orðið að leita í aðra landshluta eftir atvinnu. Mér er til efs, að unnt sé að benda á annað eins hörmungarástand á nokkrum öðrum stað á landinu. Eins og gengur er ástandið nokkuð mismunandi, stundum er það verra og stundum betra, og sem betur fer hefur ástandið ekki verið alveg jafnslæmt nú s.l. vetur. Ég nefni þetta til þess að undirstrika, að jafnvel þó að þessi till. fengist fram, væri vandinn ekki þar með leystur, en bygging slíkrar verksmiðju mjög mikilvægt spor.
Þegar þessi atvinnumálanefnd, sem ég gat um hér áðan, var að rannsaka ástandið í atvinnumálum, komst hún að þeirri niðurstöðu, að niðurlagningarverksmiðja mundi vera tiltölulega heppileg lausn á þessu vandamáli. Niðurlagning krefst mikils vinnuafls, en stofnkostnaður verður að teljast tiltölulega lítill. Það er vitað, að húsnæðis
kostnaður er um 2/3 hlutar stofnkostnaðar, og allt bendir til þess, að á þessum stað sé ekki ýkjamikill vandi að finna heppilegt húsnæði, sem nú stendur ónotað.
En þá vaknar sú spurning, sem ævinlega vaknar, þegar um þessi mál er rætt: Er einhver markaður til fyrir þessa framleiðslu? Það er vitað, að hingað til hefur markaðsöflunin valdið mestum erfiðleikum í íslenzkum niðurlagningariðnaði. Á það má benda, að nokkuð hefur rætzt úr í þessum málum nú einmitt seinni missirin, með því að gerður var samningur um sölu á niðurlagðri síld til Sovétríkjanna næstu 3 árin, og Sovétmenn munu kaupa niðurlagðar síldarafurðir fyrir 32 millj. á ári hverju í stað 7 millj. kr. áður. Hins vegar skal ég fúslega viðurkenna, að markaðurinn í Sovétríkjunum er tæpast til skiptanna milli fleiri verksmiðja en nú framleiða á þann markað, og eru það fyrst og fremst verksmiðjurnar á Akureyri og Siglufirði. En ég mundi telja hitt miklu athyglisverðara, að í viðskiptasamningum Íslands og Tékkóslóvakíu hefur um árabil verið gert ráð fyrir kaupum á íslenzkum niðursuðuvörum fyrir 18 millj. ísl. kr. Á undanförnum árum hafa Íslendingar ekki afhent upp í þá samninga meiri framleiðslu en sem nemur að verðmæti um 1.7 millj. króna. Ástæðan er sú, að Tékkar munu nær eingöngu vilja kaupa sjólax, en eina verksmiðjan, sem hér hefur framleitt þá vöru, er staðsett í Reykjavík og hana hefur skort vinnuafl, til þess að eigendur hennar teldu hagkvæmt að reka hana.
Það liggur í augum uppi, að í iðngrein eins og þessari, þar sem mikillar nákvæmni er krafizt og verkkunnáttu, er útilokað að reka slíka verksmiðju, ef ekki er hægt að treysta á öruggt vinnuafl. Hér í vinnuaflseklunni hefur það verið þannig, að það starfslið, sem fæst til að vinna í slíkri verksmiðju eina eða tvær vikur, er óðara rokið í eitthvað annað. Raunverulegur starfsgrundvöllur er því tæpast fyrir hendi, þegar vinnuveitandinn þarf kannske jafnframt að nota starfsliðið í hraðfrystihúsi, þegar afli berst á land. Þessi framleiðandi telur sig ekki geta starfrækt slíkan iðnað hér, og verksmiðjan hefur verið til sölu að undanförnu. Ég held, að heita megi öruggt, að verksmiðja, sem væri ætluð til þess að framleiða sjólax svo og aðrar niðurlagðar og niðursoðnar sjávarafurðir, — en í þeim efnum eru fjöldamargir möguleikar, eins og kunnugt er, — ég held, að slík verksmiðja mundi geta tryggt sér í upphafi markaði, sem nægðu til að tryggja reksturinn, og að það vandamál út af fyrir sig, markaðsvandamálið, mundi ekki vera til fyrirstöðu. Ég vil nefna það hér, að sjólax er unninn, ekki aðeins úr ufsa, heldur og úr stórþorski, og þar af leiðandi ætti að vera auðvelt um hráefnisöflun.
Menn kunna að spyrja, hvort slík framleiðsla mundi ekki taka markaði frá þeim verksmiðjum á Norðurlandi, sem fyrir eru í þessari iðngrein. En staðreyndin er sú, að verksmiðjurnar á Akureyri og Siglufirði eru alls ekki útbúnar til þess að framleiða sjólax. Bættar markaðshorfur hafa leitt til þess, að á nokkrum stöðum á landinu er nú hafinn undirbúningur að byggingu verksmiðja einmitt til þess að framleiða sjólax og niðurlagða síld. Í því sambandi er nauðsynlegt að minna á, að í samningum verkalýðsfélaganna í vor gaf ríkisstj. út yfirlýsingu um úrbætur í atvinnumálum Norðlendinga, og einn liðurinn var eftirfarandi, með leyfi forseta:
„Ef unnt reynist fyrir forgöngu ríkisvaldsins að afla markaða fyrir verulega aukið magn niðursoðinna eða niðurlagðra fisk- og síldarafurða, verði verksmiðjur á Norðurlandi látnar sitja fyrir um þá framleiðslu, meðan atvinna er þar ófullnægjandi. Reynist verkefni fyrir fleiri verksmiðjur, verði stuðlað að því, að atvinnulitlir staðir á Norðurlandi og í Strandasýslu sitji í fyrirrúmi um staðsetningu þeirra.“
Ég held, að hér komi alveg ótvírætt fram, að ef til stendur að reisa niðurlagningarverksmiðjur hér á landi, eins og nú hefur komið fram í blöðum, þá á staður eins og Skagaströnd tvímælalaust rétt á því, að hann sitji í fyrirrúmi.
Í þessari till. er gert ráð fyrir því, að ríkisstj. beiti sér fyrir aðgerðum í þessu máli. Það virðist alls ekki óeðlilegt að fela síldarverksmiðjum ríkisins að sjá um stofnun og starfrækslu þessarar verksmiðju. Íbúum staðarins fjölgaði mjög á sínum tíma, þegar síldarverksmiðja ríkisins var þar byggð. Þeir settust þar að í trausti þess, að þetta mikla atvinnutæki yrði grundvöllur atvinnulífs þar. Síðan hefur það gerzt, eins og við vitum, að síld hefur lítil sem engin borizt þangað á land og t.d. var ekkert brætt þar s.l. sumar. Auk þess greiðir þetta mikla fyrirtæki sáralítil gjöld til staðarins, eins og glögglega kom fram í umræðum um tekjustofnalög sveitarfélaganna hér á Alþ. í gær.
Þá er rétt að benda á, að síldarverksmiðjur ríkisins eiga mikil stórhýsi á Skagaströnd, sem hafa staðið ónotuð um árabil og kæmu vafalaust að miklum notum, því að eins og ég sagði áðan, er byggingarkostnaður yfirleitt meiri hluti af stofnkostnaði slíkra verksmiðja. Það virðist því alls ekki óeðlilegt, að einmitt síldarverksmiðjur ríkisins hafi forustu um atvinnubætur þar á staðnum.
Niðurlagningarverksmiðjan í Siglufirði var byggð af síldarverksmiðjum ríkisins sem tilraunaverksmiðja, og hún starfar undir stjórn síldarverksmiðjanna. Það liggur í augum uppi, að með því að fela S.R. að sjá um sjólaxverksmiðju á Skagaströnd mætti spara nokkurn kostnað, t.d. yrði sameiginlegur fjárhagur og framkvæmdastjórn fyrir báðar verksmiðjurnar, en tæknikunnátta og reynsla, sem fengizt hefur við reksturinn á Siglufirði, kæmi að fullum notum.
Ég vil að öðru leyti vísa til grg., sem fylgir till., og legg til, að þessu máli verði vísað, þegar umr. verður frestað, til hv, allshn.