15.12.1965
Neðri deild: 31. fundur, 86. löggjafarþing.
Sjá dálk 492 í B-deild Alþingistíðinda. (307)
91. mál, fjárhagur rafmagnsveitna ríkisins
Forsrh. (Bjarni Benediktsson):
Herra forseti. Sökum þess að hæstv. ráðh. Ingólfur Jónsson, sem fer með raforkumál, er staddur í embættiserindum í London þessa daga, þykir mér rétt að segja hér örfá orð til leiðréttingar eða upplýsingar við hv. síðasta ræðumann, sem auðsjáanlega hefur ekki enn þá kynnt sér þetta mál til hlítar.
Hv. þm. segir, að hér sé alls ekki um neitt verðjöfnunargjald að ræða, og eitthvað svipað skildist mér að hv. 1. þm. Norðurl. v. vildi telja rétt vera. Hér er auðvitað um fullkominn misskilning að ræða. Það er óumdeilanlegt, að rafmagnsveitur ríkisins hafa nú í mörg ár verið reknar með mjög verulegum halla. Lengi vel var látið við það sitja, að sá halli safnaðist upp í auknum skuldum rafmagnsveitnanna, og það var hægt undir þessu að standa, meðan tekjuafgangur var hjá ríkissjóði, og var þó ærið áhyggjuefni, bæði fyrir fjmrh. og raforkumrh. á sínum tíma. Nú hefur svo snúizt á árinu 1964 og að því er enn er séð á árinu 1965, að í stað tekjuafgangs er um halla að ræða, greiðsluhalla, þannig að ríkið hefur orðið að ganga á sína fyrri sjóði eða taka lán til þess að geta staðið undir aðkallandi greiðslum. En það hefur ekki verið gerð nein ráðstöfun fram að þessu til þess að bæta hag rafmagnsveitna ríkisins og sjá því borgið, að halli þeirra safnaðist ekki fyrir í auknum skuldum fyrirtækisins sjálfs, sem lentu þá á neytendum þess eða á ríkissjóði. Nú geta menn auðvitað til bráðabirgða sagt eða til frambúðar ákveðið, að ríkið eigi að standa undir þeim halla, sem hér um ræðir. En þá verða menn einnig að horfast í augu við það, að útvega verður tekjur í ríkissjóð til þess að standa undir þeim halla. Og eins og fram hefur komið, er ekki hægt að gera það nú nema með skattlagningu á ný. Og þá er spurningin þessi: Hvort er eðlilegra, að þeir, sem rafmagns njóta í landinu, taki á sig þessa byrði, eða það verði lagður almennur skattur á alla landsmenn til þess að standa undir þessu? Og kemur í raun og veru í einn stað niður, hvort í bili þyrfti til þess aukinn skatt eða þó að hægt væri af þeim. sköttum, sem fyrir eru, að standa undir þessum kostnaði. Spurningin hlýtur engu að síður að verða sú sama: Er sanngjarnt, að þeir landsmenn, sem hafa ekki rafmagn, njóta ekki þeirra miklu hlunninda, sem rafmagnið er, taki þátt í því að borga almennan skatt, sem renni til þess, að þeir, sem rafmagnsins njóta, geti notið þeirra miklu fríðinda? Ég held, að hver sá, sem veltir þessu máli fyrir sér og skoðar hið sanna samhengi, hljóti að skilja, að það er ekkert vit í því, það er engin sanngirni í því, að þeir landsmenn, sem af einhverjum sökum hafa ekki orðið rafmagnsins aðnjótandi, þurfi með almennri skattgreiðslu að standa undir hallanum af rafmagnsveitu ríkisins. Það væri í raun og veru að bæta gráu ofan á svart.
Það er fundið að því, að stjórnarvöld treysti sér ekki með nægilegum hraða að leiða rafmagn um allt land eða sjá öllum landsmönnum fyrir rafmagni. Þetta er vandamál út af fyrir sig, alvarlegt og mikið vandamál, sem verður að reyna að leysa á næstu árum, ýmist með nýjum rafmagnsvirkjunum, línum eða með stöðvum, dísilstöðvum, þar sem ekki þykir henta og ekki er fært að koma við rafmagnsvirkjunum eða nýjum línum. En þetta er mál fyrir sig, og það hefur tafizt að leysa það meira en margir vildu, þ. á m. jafnt menn í meiri hluta á Alþingi eins og í minni hluta, vegna þeirra fjárhagsbyrða, sem þetta mundi leggja á þjóðina í heild. En við viðurkennum allir, að þetta fólk, sem nýtur ekki rafmagnsins, er verr sett, og við hljótum, ef við viðurkennum það, einnig að viðurkenna, að það nær ekki nokkurri átt að láta það með almennri skattgreiðslu taka þátt í því að borga rafmagnið fyrir þá, sem rafmagnshlunnindanna njóta nú þegar.
Þetta frv. byggist á þeirri meginhugsun, sem ég hef hér verið að lýsa, að það sé eðlilegt, að rafmagnsveitur ríkisins safni ekki skuldum vegna hallans, heldur sé reynt að tryggja, að hallinn verði afnuminn. Það er ráðgert að afnema hann að nokkru leyti með eftirgjöf á skuldum, fyrst og fremst með því, að ríkisábyrgðasjóður taki á sig til frambúðar þær skuldir, sem hann þegar hefur orðið að greiða, en þá ekki siður og ég get sagt fyrst og fremst með því að leggja almennt verðjöfnunargjald á rafmagnsneyzlu í landinu. Það er rétt, að í dag á þetta rafmagnsverðjöfnunargjald ekki að breyta þeim verðmismun, sem þegar er. Menn hafa ekki treyst sér til þess að taka það spor nú þegar. Það er alveg rétt. En ef það spor væri ekki stigið, sem hér er tekið, yrði til þess að koma þessum málum í lag að stórhækka rafmagnið hjá rafmagnsveitum ríkisins á þeim, sem þegar verða að borga hærra rafmagnsverð en við t.d. hér í Reykjavík og öðrum þeim stöðum, sem betur eru settir, eða hafa þann hátt á, sem mér skildist 5. þm. Austf. gerast talsmaður fyrir, að allir landsmenn, þar með einnig þeir, sem rafmagnið hafi ekki, taki þennan halla á sig, og það er tvímælalaust versti kosturinn.
Það mætti segja, að fjárhagalega væri hitt hægt, að láta hækka rafmagnsverðið hjá neytendum rafmagnsveitna ríkisins svo mikið, að þær stæðu undir sér, rafmagnsveiturnar, og hallinn yrði úr sögunni. Þetta höfum við í ríkisstj. og okkar stuðningsflokkar á þingi ekki talið fært né eðlilegt, heldur talið hitt eitt sanngjarnt, að þar sem hinn mikli mannfjöldi er saman kominn, þar sem hægt hefur verið að virkja fyrst rafmagn allri þjóðinni að lokum til blessunar, að það fólk tæki á sig verulega aukna byrði til þess að hjálpa sínum samborgurum úti um landið. Og ég fullyrði, að það er rétt að kalla þá byrði. sem með þessu á fyrst og fremst að leggja á Reykvíkinga og þá, sem búa hér í nágrenni, það er eðlilegt að kalla þetta verðjöfnunargjald, og það er til þess að það komi alveg ljóst fram um þau miklu hlunnindi, sem við njótum af rafmagninu, að það er eðlilegt, að við hjálpum og borgum fyrir með aukagjaldi þau miklu hlunnindi, sem við höfum fengið með þessu fram yfir okkar samborgara. Hvort menn svo á seinna stigi málsins treysta sér út í almennt verðjöfnunargjald, enn þá róttækara en hér er ráðgert, það er mál, sem verður að skoðast, þegar þar að kemur. En hér er vissulega um verðjöfnunargjald að ræða. Það er vissulega um nýja stefnu í þessum málum að ræða, sem mér er alveg ljóst, og það kom glögglega fram af því, sem hv. 5. þm. Austf. sagði, að þeir, sem eingöngu hugsa um hag neytenda hér, þar sem fjölmennið er mest, verða á móti þessu. Það getur vel verið, að þetta verði óvinsælt mál hér, en ég segi: Það er eðlilegt og sanngjarnt, að við neytendur í Reykjavík og öðrum slíkum stöðum hjálpum til að gera aðra hluta Íslands einnig byggilega.