10.11.1965
Sameinað þing: 10. fundur, 86. löggjafarþing.
Sjá dálk 427 í D-deild Alþingistíðinda. (3098)
204. mál, sameining Landsbókasafns og Háskólabókasafns o.fl.
Menntmrh. (Gylfi Þ. Gíslason):
Herra forseti. Í þeirri ályktun Alþingis, sem hv. fyrirspyrjandi vitnaði til og gerð var 29. maí 1957, er fólgin almenn stefnuyfirlýsing í málefnum vísindalegra bókasafna á Íslandi. Í þessari ályktun lýsir Alþ. yfir þeirri skoðun sinni, að í málefnum safnanna eigi að fylgja þeirri stefnu að sameina þau svo fljótt sem unnt er á næstu árum, en þangað til eigi að vinna að því, að sem nánast samstarf sé milli landsbókasafns og Háskólabókasafns. Þessi ályktun var í samræmi við niðurstöðu n., sem ég hafði skipað 11. sept. 1956 til þess að kanna málefni vísindasafnanna og gera tilraun til að móta framtíðarstefnu í málum þeirra.
Það gefur auga leið, að það fyrsta, sem gera þarf, ef gera á tilraun til að framkvæma þá stefnu, sem í þessari ályktun Alþingis felst, er að tryggja húsnæði fyrir væntanlega safnbyggingu, sem hýst geti bæði Landsbókasafn og Háskólabókasafn og að því er ég tel nú einnig Handritastofnun Íslands í framtíðinni. Þess vegna skrifaði menntmrn. borgaryfirvöldum þegar 7. júní 1957, eða rétt eftir að Alþingi hafði gert þessa ályktun, og fór fram á, að væntanlegri safnsbyggingu yrði ætlað lóðarrými á Melunum vestan háskólans og sunnan Íþróttavallar. Endanleg ákvörðun í þessu máli hefur ekki verið tekin enn.
Það er kunnara en frá þurfi að skýra, að skipulagsmál Reykjavíkurborgar eru í gaumgæfilegri og mjög rækilegri athugun, og stendur það eflaust í sambandi við það, að enn hefur ekki verið tekin fullnaðarafstaða til þessarar málaleitunar menntmrn. Þó er rétt að geta þess í þessu sambandi, að borgaryfirvöld hafa verið mjög örlát á lóðir handa Háskóla Íslands fyrir framtíðarbyggingar hans. Hér mundi verða um ríkisbyggingu að ræða. Ég vil þó með engu móti segja, að það, að lóð hefur ekki enn verið ákveðin undir væntanlega bókasafnsbyggingu, stafi af því, að henni hafi ekki verið ætlaður framtíðarstaður í skipulagi höfuðborgarinnar, heldur er sannast mála, að hér er um mjög stórt mál að ræða. Hér er um að ræða eina af helztu byggingarfyrirætlunum hjá ríkinu og um byggingu, sem mundi kosta eflaust tugi millj. kr.
En það er ekki einungis, að þörf sé á nýju og vönduðu safnhúsi. Fjölmargar aðrar byggingarfyrirætlanir eru á döfinni hjá ríkinu og bíða ákvarðana, sem aliar verða að teljast mjög mikilsverðar, og vil ég þar t.d. nefna það, sem hv. alþm. er kunnara en öllum öðrum, þ.e. byggingu fyrir Alþingi, byggingu stjórnarráðshúss, byggingu í þágu háskólans og byggingu listasafns. Ég nefni hér aðeins 4 stórbyggingar auk safnhússins, sem taka þarf afstöðu til á næstu árum.
Einmitt vegna þess, að ég hef þótzt sjá fram á, að alveg eðlilegur dráttur yrði á því, að endanleg ákvörðun yrði tekin um byggingu fyrir vísindaleg söfn landsmanna, hef ég talið rétt að beita mér fyrir því, að sem mestar úrbætur yrðu gerðar, þótt til bráðabirgða væru, í málefnum þeirra safna, sem nú starfa, og þá fyrst og fremst í Landsbókasafni,en húsakostur þess hefur verið bættur stórkostlega nú á allra síðustu árum, fyrst og fremst með hinni nýju handritadeild. sem er til húsa á 1. hæð hinnar gömlu og ágætu landsbókasafnsbyggingar. Þar hefur verið komið fyrir handritageymslum, mjög vönduðum, í stálskápum, og mjög vandaðri og fullkominni vinnuaðstöðu fyrir álitlegan hóp fræðimanna, sem þau söfn þurfa að nota. Því starfi er haldið áfram, að bæta húsakost Landsbókasafns á þann hátt að gera nýtízkulegar allar bókageymslur safnsins, þ.e. með því að láta nýtízku stálskápa koma í stað hinna gömlu hillna, en það eykur geymslurými byggingarinnar gífurlega. Sams konar framkvæmdir standa yfir í Þjóðskjalasafni. Geymslurými þess hefur verið stóraukið með því að hefja notkun nýtízku stálskápa: Enn fremur hafa fjárveitingar til bókakaupa í Landsbókasafni og Háskólabókasafni verið auknar verulega.
Þá hefur verið talið rétt að efna til aukinnar samvinnu milli Landsbókasafns og Háskólabókasafns til þess að koma í veg fyrir, að um tvíkaup á vísindaritum eða öðrum ritum hjá þessum tveim söfnum sé að ræða. Í þessu sambandi hefur athyglinni sérstaklega verið beint að því verkefni að koma á fót sérstakri skráningarmiðstöð, þ.e. gera ráðstafanir til þess, að á einum stað sé til yfirlit um öll sérfræðibókasöfn, ekki aðeins þessi tvö, heldur öll sérfræðibókasöfn opinberra stofnana, svo að sjá megi á einum stað, hvaða vísinda- og fræðibækur séu til í innlendum söfnum og þá hvar þær séu fyrir hendi.
Á s.l. vori var efnt í menntmrn. til umræðufundar með fulltrúum ríkissafnanna stóru og þeirra opinberra stofnana sem eiga sér einhver sérfræði- eða vísindabókasöfn, og er haldið áfram athugun á því, hvernig þessu skráningarmiðstöðvarmáli megi hrinda sem skjótast og haganlegast fram.
Þá vil ég einnig láta þess getið, að æskilegast væri, að komið yrði á fót upplýsingarmiðlun, t.d. í sambandi við skráningarmiðstöðina, þar sem menn geti fengið m.a. ljósritaða útdrætti úr vísindabókum og sérfræðitímaritum, en slíkt er farið að tíðkast mjög í ýmsum nálægra landa og er til mikils hægðarauka fyrir vísindamenn og fræðimenn, sem þurfa að nota þau gögn, sem um er að ræða.
Ég vona, að með þessu megi fsp. hv. þm. teljast svarað. Það er í athugun að finna væntanlegri safnbyggingu hæfilegan og virðulegan stað í höfuðstaðnum. En þar eð fyrirsjáanlegt er, að eðlilega mun líða nokkuð langur tími, þangað til hægt er að hefja byggingu slíks húss, hvað þá að taka það í notkun, hafa verið gerðar ráðstafanir til þess að bæta aðstöðu í þeim bókasöfnum, sem fyrir eru, svo sem frekast hefur verið unnt, og mun verða haldið áfram athugunum á því að koma upp skráningarmiðstöð fyrir öll vísindasöfn í Reykjavík a.m.k. og ef til vili upplýsingaþjónustu í sambandi við þá miðstöð.