08.12.1965
Sameinað þing: 17. fundur, 86. löggjafarþing.
Sjá dálk 466 í D-deild Alþingistíðinda. (3151)
75. mál, kísilgúrverksmiðja
Dómsmrh. (Jóhann Hafstein):
Herra forseti. Það er mjög eðlilegt, að þessar fsp. á þskj. 91 eru fram komnar, og hefur hv. fyrirspyrjandi gert nánari grein fyrir þeim.
Í fyrsta lagi er um það spurt, hvort teknir hafi verið upp samningar við aðra erlenda aðila um þátttöku í kísilgúrvinnslu og sölu en ráð er fyrir gert í rökstuðningi fyrir lögum um kísilgúrverksmiðjuna við Mývatn. Um þetta liggja nú fyrir, held ég, nokkuð ljósar upplýsingar. Iðnmrn. hefur sent frá sér fréttatilkynningar þar að lútandi, en ég skal að öðru leyti svara þessu nánar.
Þegar lög um kísilgúrverksmiðju við Mývatn voru samþ. á Alþ, vorið 1964, hafði verið gert bráðabirgðasamkomulag við hollenzka fyrirtækið AIME um samvinnu um vinnslu og sölu kísilgúrs úr Mývatni. Á grundvelli samkomulags þessa var Kísiliðjan hf. stofnuð í júní 1964 af íslenzka ríkinu og hinu hollenzka fyrirtæki til þess að annast endanlega skipulagningu og annan undirbúning kísilgúrverksmiðju við Mývatn. Skv. samkomulaginu skyldu aðilar stofna tvö félög: framleiðslufélag og sölufélag, þegar fyrrnefndum undirbúningi væri lokið með þeim árangri, sem báðir aðilar teldu viðunandi. Snemma á þessu ári voru báðir aðilar sammála um, að afstaðnar athuganir og rannsóknir réttlættu það, að ráðizt yrði í byggingu verksmiðjunnar.
Þegar á reyndi var hollenzka fyrirtækið hins vegar ekki reiðubúið til að efna samkomulagið af sinni hálfu að fullu með því að taka þátt í stofnun framleiðslufélagsins og sölufélagsins, þar sem slík þátttaka yrði því fjárhagslega ofviða vegna annarra fjárfrekra framkvæmda, sem það gerði grein fyrir, að það hefði nýlega lagt í. Í staðinn bauðst það til að annast sölu kísilgúrsins gegn ákveðnum sölulaunum. Ríkisstj. taldi slíkt fyrirkomulag óviðunandi, eftir að henni hafði verið gerð grein fyrir því, þar sem það gæfi enga tryggingu fyrir sölu kísilgúrsins. Varð því að ráði að kanna möguleika á framleiðslu og sölu kísilgúrsins í samvinnu við aðra erlenda aðila, og í þeim tilgangi hafa verið teknar upp viðræður við bandaríska fyrirtækið Johns Manville. Af hálfu ríkisstj. hafa tekið þátt í viðræðum þessum þeir Magnús Jónsson fjmrh., dr. Jóhannes Nordal bankastjóri, Karl Kristjánsson alþm., Pétur Pétursson forstjóri og Halldór Jónatansson lögfræðingur. Viðræður þessar hafa verið jákvæðar til þessa, en þær verða ekki til lykta leiddar fyrr en á næsta ári, þar sem beðið er eftir niðurstöðum af rannsóknum Johns Manville á sýnishornum úr Mývatni.
Þá er spurzt fyrir um í öðru lagi, hvort fyrirhugað sé að leggja samninga, ef gerðir verða við aðra aðila en upphaflega var ráðgert og á öðrum grundvelli, fyrir Alþ. Um það vil ég segja þetta:
Lög um kísilgúrverksmiðju við Mývatn, nr. 22 1964, veita almennan rétt til samvinnu við erlendan aðila um framleiðslu og sölu kísilgúrsins, og takmarkast lögin því ekki við hollenzka félagið AIME og samvinnu við það. Ég tel hins vegar rétt, að Alþ. verði gerð grein fyrir til hlítar, ef og þegar fyrir liggja hugsanlegar breytingar frá því, sem áður var ráðgert við afgreiðslu málsins í þinginu. Að svo miklu leyti sent aðstöðubreytingar kynnu að leiða til þess, að nauðsyn væri breyt. á löggjöf, verður að sjálfsögðu ekki hjá því komizt, að málið komi að nýju fyrir Alþ. En ég vil leggja á það áherzlu, að ég tel engu að síður rétt, að þinginu verði gerð grein fyrir málinu, þó að ekki sé nauðsyn sérstakrar lagabreytingar, vegna þess, hvernig lögin í upphafi voru samþykkt. En það er rétt hjá hv. fyrirspyrjanda, að þm. höfðu við afgreiðslu þess máls ástæðu til þess að ætla, að samningar við erlenda aðila væru í tilteknu formi, eins og fskj. báru með sér.
Þá er í þriðja lagi spurt um, hvað liði athugunum á þeim hættum og vörnum gegn þeim, sem leiða kann af byggingu kísilgúrverksmiðju við Mývatn fyrir dýralíf í Mývatni og við Mývatn.
Um það vil ég segja þetta: Undirbúningur kísilgúrvinnslu við Mývatn hefur allur miðazt við það að forðast bæði tjón á dýralífi þar og náttúruspjöll. Þannig var verksmiðjunni ráðgerður staður í Bjarnarflagi við Námaskarð, í um 3 km fjarlægð frá vatninu. Hinn 4. maí s.l. ritaði Kísiliðjan hf. náttúruverndarráði bréf og óskaði álits þess á hinum fyrirhuguðu framkvæmdum félagsins við Mývatn. Í framhaldi af þessu lét Baldur Líndal, sem hefur verið sérfræðilegur ráðunautur í þessum kísilgúrmálum, náttúruverndarráði í té 2 grg. um, hvaða úrgangsefni sé um að ræða við framleiðslu kísilgúrs og hvaða ráðstafanir eru fyrirhugaðar til að koma í veg fyrir, að þau valdi tjóni á dýralífi og jurtagróðri Mývatns og umhverfis, svo og hvernig tryggt verði, að olía komist ekki í vatnið. Skv. grg. Baldurs Lindals eru úrgangsefni þessi þrenns konar: gastegundir, ryk og fráræst efni. Fyrirhugað er, að verksmiðjan noti salt til efnaglæðingar á gúrnum, og mun reykurinn frá verksmiðjunni því innihalda nokkuð af bundnu og óbundnu klóri. Hins vegar er fyrirhugað, að reykháfurinn verði 25 m hár, og er þá álitið, að skaðlegra áhrifa muni ekki gæta. Kísilryk mun verða í reyknum frá verksmiðjunni og einnig í útblæstri frá þurrkurunum. Hins vegar mun þessa ryks ekki gæta teljandi mikið nema innan 300 m vegalengdar frá verksmiðjunni. Hið fráræsta efni er sá hluti hins upphaflega hráefnis úr Mývatni, sem verksmiðjan nýtir ekki. Er hér um að ræða kísilgúrblandaðan sand. Um olíunotkun við verksmiðjureksturinn er það að segja, að dælupramminn notar olíu sem eldsneyti og olía er notuð við glæðingu kísilgúrsins. Um þessa hlið málsins segir í grg. Baldurs Líndals:
„Skammt frá bryggju við Helgavog er 10 þús. lítra geymir fyrir dísilolíu vegna dælingarbátsins. Utan um þennan geymi verður settur varnargarður, svo að öruggt sé, að olían komist ekki frá geyminum í vatnið, þótt um leka yrði að ræða. Olían er síðan flutt í lokuðum geymi út í dælingarbátinn. Báturinn, sem olían er flutt á, er úr stáli og hefur góðan stöðugleika. Geymirinn er tekinn af bátnum milli ferða með olíu. Þessir olíuflutningar fara fram á 2 vikna fresti, þegar dælt er venjulegan vinnudag. Í dælingarbátnum sjálfum hafa þær ráðstafanir verið gerðar, að kjalvatnið er sogað inn í leðjuleiðsluna. Við verksmiðjuna sjálfa uppi í Námaskarði verður einnig olíugeymir. Þar er notuð olía í sambandi við glæðingu á gúrnum, sem fram fer við hátt hitastig í snúningsofni. Ákveðið hefur verið, að garður verði byggður umhverfis þennan geymi til öryggis.“
Þá var loksins í fjórða lagi spurt um það, hvaða samráð hafi verið haft eða fyrirhugað við Mývetninga og þ. á m. landeigendur og eigendur veiðiréttar í Mývatni um starfrækslu fyrirhugaðrar kísilgúrverksmiðju. Um það vil ég segja þetta:
Hreppsnefnd Skútustaðahrepps og bæjarstjórn Húsavíkur gerðu eftirfarandi samþykkt um kísilgúrverksmiðju á fundi 19. sept. 1961:
„Sameiginlegur fundur sveitarstjórnanna í Skútustaðahreppi og Húsavíkurkaupstað, haldinn í Reynihlíð í Mývatnssveit 19. sept. 1961, þar sem oddviti sýslunefndar S.-Þingeyjarsýslu er einnig mættur, leyfir sér, með skírskotun til grg. raforkumálastjóra og rannsóknaráðs ríkisins frá marz s.l. um kísilgúrverksmiðju við Mývatn, að skora á ríkisstj. að láta halda kappsamlega áfram athugun og áætlunargerð um kísilgúrverksmiðju við Mývatn og á öllu, er þar að lýtur, þar sem líkur þess, að hún geti orðið hagkvæmt fyrirtæki, eru miklar, eins og segir í nefndri grg. Jafnframt skorar fundurinn á Alþ. að veita nauðsynlegt fé til þessara rannsókna, svo að þeim geti orðið lokið og áætlunargerðinni hið allra fyrsta.
Fundurinn ákveður að senda öllum þm. Norðurl. e. og einnig landsk. þm., sem búsettir eru í kjördæminu, áskorun þá, er hann hefur samþ. til ríkisstj. og Alþ. um kísilgúrmálið, og leyfir sér að vænta þess, að allir þessir þm. veiti málinu brautargengi.“
Hér lýkur tilvitnuninni í ályktun hreppsfundar Skútustaðahrepps og bæjarstjórnar Húsavíkur. Á s.l. og á þessu ári hafa þeir Magnús Jónsson fjmrh. og Karl Kristjánsson alþm. haldið fundi bæði með hreppsnefnd Skútustaðahrepps og einnig sérstaka fundi. Með þessum aðilum hefur verið gerð grein fyrir fyrirhuguðum framkvæmdum og fyrirhugaðri starfrækslu verksmiðjunnar. Samningum er ekki lokið við landeigendur, en verður væntanlega innan skamms.
Varðandi veiðirétt í Mývatni vil ég á þessu stigi málsins vísa til álitsgerðar Ólafs Jóhannessonar prófessors, sem birt var sem fskj. með frv. um kísilgúrverksmiðju á sinum tíma, og hef ekki að svo komnu neinu frekar þar við að bæta.
Ég vil leyfa mér að vona, að með þessu sé svarað, svo að fullnægjandi sé talið, þeim 4 fsp., sem hér liggja fyrir.