17.03.1966
Neðri deild: 56. fundur, 86. löggjafarþing.
Sjá dálk 736 í B-deild Alþingistíðinda. (564)
148. mál, Iðnlánasjóður
Dómsmrh. (Jóhann Hafstein):
Herra forseti. Frv. þetta til l. um breyt. á l. um iðnlánasjóð á þskj. 314 er liður í þeirri ákvörðun ríkisstj., sem lýst var yfir við byrjun þessa þings, að efla stofnlánasjóði atvinnuveganna og koma meiri samræmingu í efnahagsskipunina, sem m.a. væri í því fólgin að skapa meiri tengsl á milli þeirra stofnana, sem veittu fjárfestingarlán, og viðskiptabankanna og peningastofnana og fulltrúa atvinnulífsins.
Aðalefni þessa frv. stefnir að því að styrkja verulega iðnlánasjóðinn frá því, sem verið hefur. Megintilgangurinn er að hafa hliðsjón af aðstöðu iðnaðarins í dag. Hann stendur að vissu leyti á vegamótum. Í ýmsum iðngreinum eiga sér stað mjög örar og miklar tæknibreytingar. Ný viðhorf skapast við aukið verzlunarfrelsi í landinu og áform ríkisstj. um breytingar á tollalöggjöfinni, sem hún hefur lýst yfir, að hún muni gera. Hún hefur í því sambandi gert það ljóst, að hún muni veita iðnaðinum ákveðinn aðlögunartíma í því sambandi, og verður nánar gerð grein fyrir stefnu ríkisstj. í tollamálum við annað tækifæri bráðlega á þessu þingi. Til þess að mæta þessum nýju viðhorfum iðnaðarins m.a. og hlaupa þar undir bagga af hálfu hins opinbera eru þau ákvæði 2. gr. þessa frv. að koma upp nýjum lánaflokkum í iðnlánasjóði, sem hafa þann sérstaka tilgang að veita sérstök hagræðingarlán til viðbótar almennum lánum, er að mati sjóðsstjórnarinnar teldust stuðla verulega að því að auka framleiðni og bæta aðstöðu iðnfyrirtækja til þess að aðlaga sig nýjum viðhorfum vegna breyttra viðskiptahátta, svo sem tollabreytinga og fríverzlunar. Til þess að slík hagræðingarlán kæmu að verulegu gagni, var það skoðun ríkisstj., að þau þyrftu að vera til viðbótar hinum almennu lánum og með hagkvæmari kjörum, sem fælist þá í því, að þau yrðu bæði til lengri tíma og með lægri vöxtum og jafnvel afborgunarlaus fyrstu árin, þegar erfiðleikarnir í þessu sambandi eru mestir. Ef þetta átti að takast, þurfti að efla iðnlánasjóðinn. Í því sambandi er honum veitt 100 millj. kr. ný lántökuheimild, en ríkið ábyrgist skuldbindingar sjóðsins samkv. l., og jafnframt er gamla lántökuheimildin, sem var 100 millj. kr., hækkuð upp í 150 millj. kr. En af þeirri almennu lántökuheimild hafa nú verið notaðar 66.5 millj. kr.
Jafnvel þó að hinum nýja lánaflokki væri útvegað lánsfé, gat hann tæplega undir því risið að veita það lánsfé með lægri vöxtum og til lengri tíma og afborgunarlaust fyrst í stað, nema sérstakar ráðstafanir væru gerðar til að mæta þeim byrðum, sem þannig væru lagðar á iðnlánasjóð að lána út fé með hagkvæmari kjörum en hann sjálfur kynni að fá það lánað. Í þessu skyni og jafnframt til þess að styrkja iðnlánasjóðinn almennt er ákvæði 1. gr. frv., en í því felst að breyta ríkissjóðsframlaginu, sem verið hefur 2 millj. kr., í 10 millj. kr. Með þessu móti styrkist sjóðurinn verulega á skömmum tíma og verður þess umkominn að taka á sig nokkrar byrðar vegna mismunar á lánum, sem sjóðurinn tekur og kann að veita. Með þessari verulegu eflingu iðnlánasjóðs er haldið áfram þeirri þróun, sem átt hefur sér stað á undanförnum árum, því að eftir að lögin frá 1963 voru sett um iðnlánasjóð, hefur orðið gerbylting í starfsemi hans og aðstöðu hans til lánveitinga. Kemur þetta greinilega fram af þeim upplýsingum, sem gefnar eru í grg. frv.
Framlög ríkissjóðs hafa aldrei verið há til iðnlánasjóðs, aðeins nokkrir tugir þús. fyrst í stað og aldrei hærri en 2 millj. kr., sem byrjað var á 1960, og þannig hafa framlög ríkissjóðs til iðnlánasjóðs í heild numið um 20 millj. kr. En með l. frá 1963 var iðnlánasjóði veitt ný tekjuöflun með iðnlánasjóðsgjaldinu, 0,4% iðnlánasjóðsgjaldi, sem iðnaðurinn sjálfur greiðir, og það hefur orðið veruleg tekjulind fyrir sjóðinn, var á fyrsta árinu, hluta af ári 1963, 4.2 millj. kr., árið 1964 12.9 millj. kr. og s.l. ár 15.9 millj. kr. Og það má ætla, að þetta gjald verði á þessu ári 17—18 millj. kr. Iðnlánasjóðsgjaldið hefur þannig, frá því að það var upp tekið 1963, veitt iðnlánasjóði 33 millj. kr. Á sama tíma hefur ríkisstj. veitt iðnlánasjóði atbeina um lánsfé, og hefur iðnlánasjóður fengið lánað af svokölluðu PL-480 fé 50.5 millj. kr. síðustu árin og úr bankakerfinu 16 millj. kr. á s.l. ári eða samtals 66.5 millj. kr. Með þessari eflingu iðnlánasjóðs hefur alveg skipt um möguleika hans til útlána og ráðstöfun á fé sjóðsins. Hann var þannig bær um að lána á s.l. ári rúmar 58 millj. kr., 50 millj. kr. 1964 og 38 millj. kr. 1963, eða milli 140 og 150 millj. kr. á þessum þremur síðustu árum. Áður hafði sjóðurinn verið vanmegnugur. 1962 voru heildarútlán 13.9 millj. kr., 1961 9.7 millj., 1960 4.2 millj. og áður þaðan af minna, á árunum 1956—1959 rúmar 2 millj. kr. á ári.
Í þessu sambandi er veigamikið að gera sér grein fyrir, að Framkvæmdabanki Íslands hefur verulega aukið útlán sín til iðnaðarins á s.l. árum. Ég vek sérstaklega athygli á þessu vegna þess, að fyrir þinginu liggur frv. um, að Framkvæmdabankinn verði lagður niður og við verkefnum hans taki Framkvæmdasjóður Íslands, og Framkvæmdasjóði Íslands er ætlað það hlutverk að lána fjárfestingarlánasjóðunum fé. Þá verður að ætla, að hliðsjón verði höfð af lánveitingum Framkvæmdabankans til iðnlánasjóðs, þegar að því kemur að taka ákvarðanir um það á næsta ári, hvað Framkvæmdasjóðurinn telur eðlilegt að lána til iðnlánasjóðsins. En Framkvæmdabankinn hefur lánað til iðnaðar á s.l. 5 árum þetta frá 24 og upp í nærri 43 millj. kr. Það er miklu meira hlutfallslega en lánað var til iðnaðar á fyrstu árum bankans, því að heildarlán bankans til iðnaðar, frá því að hann var stofnaður 1953, eru 207.8 millj. kr., og af því verður ljóst, að fram til ársins 1962 hafa þá aðeins verið lánaðar tæpar 8 millj. kr. til iðnaðarins á 9 ára tímabili, frá því að bankinn hóf starfsemi sína. Þetta er veigamikið atriði að leggja áherzlu á í sambandi við þær ákvarðanir, sem síðar kunna að verða teknar um lánveitingar Framkvæmdasjóðsins til stofnlánasjóða atvinnuveganna og þá iðnlánasjóðs.
Ég held ekki, að ég þurfi að hafa miklu fleiri orð um þetta frv. og skýrt sé fram komið, hvað fyrir ríkisstj. vakir með flutningi þess. Það er í stórum dráttum að efla iðnlánasjóðinn almennt verulega og efla hann alveg sérstaklega með hliðsjón af þeim viðfangsefnum, sem iðnaðurinn þarf nú að horfast í augu við. Íslenzkur iðnaður hóf göngu sína sem veikur stofn á þeim tímum, þegar hér voru mikil verzlunarhöft, skömmtun og takmarkaður gjaldeyrir landsmanna. Og það verður tæpast talið, að þetta hafi verið hollar aðstæður til þess að vaxa upp við. Hitt er ljóst, að iðnaðurinn er einmitt af þessum sökum og var að ýmsu leyti vanbúinn að taka á móti auknu verzlunarfrelsi og þar af leiðandi aukinni verzlunarsamkeppni. Ég vil taka það fram í þessu sambandi, að fram til þessa hafa engir tollar verið afnumdir, sem iðnaðinum eru til óhagræðis. Hann hefur þurft að mæta vissum erfiðleikum í sambandi við aukna fríverzlun og þar af leiðandi aukna samkeppni, en tollarnir, sem lækkaðir hafa verið fram til þessa, eru iðnaðinum eingöngu til hagræðis. Það hafa verið lækkaðir tollar á vélum til iðnaðarins úr 35% niður í 25% og niður í 15%. Það hafa verið gefnar heimildir til þess að létta af tollum á innflutningi dráttarbrauta, og tollum hefur verið létt af innfluttum vélum til niðursuðu fiskafurða til útflutnings. Fram til þessa hafa þess vegna þær aðgerðir, sem átt hafa sér stað í tollamálunum, eingöngu verið iðnaðinum til hags. Hvernig hins vegar iðnaðinum muni takast að mæta aukinni erlendri samkeppni við aukna fríverzlun og minnkandi tollvernd, skal ég ekki segja um. Það er augljóst mál. að eftir því sem okkur auðnast að létta af tollunum, sköpum við möguleika til ódýrari vöru í landinu, sem ætti að stuðla að því að draga úr verðbólgunni hérlendis.
Við höfum dæmi um það frá Noregi, að aukin fríverzlun þar, meira verzlunarfrelsi og algert afnám tollverndarinnar varð til þess, að iðnaðurinn tók stórstökk fram á við til aukinnar þróunar og miklu meiri en menn höfðu gert sér vonir um eða talið, að þeir gætu búizt við. Nú skal ég ekki fullyrða um það, að aðstæðurnar séu með öllu þær sömu hér hjá okkur og Norðmönnum, og brestur mig kunnugleika til þess. Ríkisstj. vill þess vegna fara hér með gát, veita iðnaðinum ákveðinn aðlögunartíma og á þann hátt, að hann viti, hversu langur hann er og að hverju stefnir, og á sama tíma að veita iðnaðinum sérstakan stuðning, eins og hún hefur reyndar heitið honum með aukningu og eflingu stofnlánasjóðs iðnaðarins, iðnlánasjóðs.
Það hefur komið greinilega í ljós frá samtökum iðnrekenda, að þeir telja sig reiðubúna til þess að mæta aukinni erlendri samkeppni og telja í raun og veru ekki nema til góðs eins, að aukin fríverzlun skapist hér á landi, og það muni stuðla að því að skapa meiri samkeppni, skapa betri framleiðslu og til lengdar verða til þess að styrkja þessa atvinnugrein. Hins vegar hafa þeir bent á, að þeir þurfi vissan aðlögunartíma og telji nauðsynlegt, að það opinbera veiti þeim vissa aðstoð og vissa hjálp, m.a. á því sviði, sem þetta frv. fjallar um. Ég vona, að ríkisstj. mæti með þessu frv. óskum, sem fram hafa komið af hálfu iðnrekenda og fyrirsvarsmanna þeirra og frv. megi verða til þess að styrkja og efla íslenzkan iðnað sem eina af okkar aðalatvinnugreinum.
Ég vil svo leyfa mér að leggja til, að frv. verði að lokinni þessari umr. vísað til 2. umr. og iðnn.