17.03.1966
Neðri deild: 56. fundur, 86. löggjafarþing.
Sjá dálk 742 í B-deild Alþingistíðinda. (567)
148. mál, Iðnlánasjóður
Dómsmrh. (Jóhann Hafstein):
Herra forseti, Ég vil þakka hv. 3. landsk. þm., sem hefur lýst því yfir fyrir hönd Alþb., að það muni styðja þetta frv. og fylgja því fram, og tel ég það mikið til gildis, að um það skapist sem mest samstaða og beztur skilningur í þinginu.
Ég sé ástæðu til þess að taka tvö atriði fram í sambandi við ræðu hv. 5. þm. Reykv.. og það er aðeins til leiðréttingar, að öðru leyti skal ég ekki fara sérstaklega út í þá ræðu.
Hv. þm. sagði, að þetta frv. sýndi það, að verið væri enn að gera upp á milli atvinnuveganna, og það væri meginefni málsins, að skv. þessu frv. nyti iðnaðurinn ekki jafnréttis við sjávarútveg og landbúnað, þar sem ríkissjóðsframlagið væri afmarkað 10 millj. kr., en ríkið legði fram á móti útflutningsgjaldi til fiskveiðasjóðs jafnháa upphæð og jafnháa upphæð til stofnlánasjóðs landbúnaðarins gegn framlagi bændanna þar. Þetta eru ekki sambærilegar aðstæður, og það fær ekki staðizt, að það sýni, að hér sé um misrétti að ræða milli atvinnuveganna, og þetta verða menn að gera sér ljóst. 1% gjaldið hjá bóndanum er tekið af tekjum bóndans og fer ekki undir nokkrum kringumstæðum inn í verðlagið. Verði útflutningsafurða okkar geta útflytjendurnir ekki ráðið, þeir eru þar háðir samkeppninni á hinum erlenda markaði og að þessu leyti einnig er ósambærileg aðstaða útflutningsins og iðnaðarins. Það er engum greiði gerður með því að reyna að villa sýn í þessu sambandi.
Hv. þm. sagði, að fyrirsvarsmenn iðnrekenda og Landssambands iðnaðarmanna hefðu gert kröfur um það, að iðnaðurinn fengi að þessu leyti að njóta jafnréttis, og það er rétt, að bæði þessi samtök hafa gert ályktanir þess efnis, að til þess að njóta jafnréttis við sjávarútveg og landbúnað þurfi framlag ríkissjóðs að vera jafnt iðnlánasjóðsgjaldinu. Ég hef rætt við fyrirsvarsmenn beggja þessara aðila, Landssambands iðnaðarmanna og iðnrekenda, og leitt þeim fyrir sjónir, að þetta er ekki sambærilegt og krafa þeirra er byggð á misskilningi, og ég veit ekki betur en þeir hafi fallizt á þessi sjónarmið við nánari athugun. Þetta vildi ég benda á, og ég vona, að hv. þm. fallist einnig á þessa skoðun, því að ég tel ekki, að við gerum iðnaðinum á nokkurn hátt gagn með því að telja honum trú um, að hann njóti ekki jafnréttis vegna einhverra aðstæðna, sem í sjálfu sér sýna ekki eða sanna ekki, að hann njóti ekki jafnréttis, eða að honum sé eitthvað mismunað miðað við aðrar stéttir. Hér er ólíku saman að jafna og ég er sannfærður um það, að hv. 5. þm. Reykv. við nánari athugun áttar sig á því.
Hann lagði mikla áherzlu á það, hv. 5. þm. Reykv., að rekstrarlánaþörf iðnaðarins mundi vera erfiðasta viðfangsefnið nú, hér væri verið að bæta verulega úr stofnlánaþörfinni. Ég get fallizt á það, að rekstrarlánaþörfin er mjög mikil og rekstrarlánaskortur er sjálfsagt mikill í þessari atvinnugrein, eins og reyndar í öllum atvinnugreinum í okkar fátæka eða fjármagnsrýra landi, en iðnaðurinn, held ég, að þarna sé alls ekki verr settur en aðrar atvinnugreinar. Ég hef látið gera könnun á því og rannsaka hlut iðnaðarins í viðskiptalánum bankanna, rekstrarlánunum, og hann heldur fyllilega sínum hlut til móts við aðrar atvinnugreinar, landbúnað, sjávarútveg og verzlun, og í því felst einnig, þar sem hann heldur sínum hlut hlutfallslega, þar sem lán hans hafa hlutfallslega ekki minnkað, heldur frekar aukizt sum árin, miðað við aðrar atvinnugreinar, að það hefur verið mjög mikil aukning á rekstrarlánum til iðnaðarins. Heildarútlán bankanna jukust eitthvað úr 7—8 hundruð millj. kr. á s.l. ári, í 1500 millj. kr., og í þessari gífurlegu útlánaaukningu fær iðnaðurinn fullkomlega sinn hlut, miðað við það, sem áður hefur verið. En það er rétt, að sjálfsagt finnst mörgum, sem þar fjalla um, að rekstrarlánin séu rýr, og það er alveg sama sagan í hinum atvinnugreinum okkar og af skiljanlegum ástæðum, sem öllum þm. eru fyllilega ljósar.
Hv. þm. sagði, að eina leiðin til að bæta úr rekstrarlánaþörfinni, þá væntanlega fram yfir það, sem nú er, væri, að Seðlabankinn endurkeypti hráefnavíxla, eins og hann orðaði það, iðnaðarins. Ég hef gert áður grein fyrir því hér á þessu þingi, að Seðlabankinn hefur talið sig reiðubúinn til að endurkaupa víxla af iðnaðinum eftir vissum reglum, sem hann hefur sett, og því er haldið fram, að þessar reglur séu þannig, að það rúmist ekki innan þeirra marka neitt sem nemur til endurkaupa frá iðnaðinum. Mér er kunnugt um það, að Seðlabankinn er að endurskoða þessar reglur. Ég hef rætt um það við stjórn Iðnaðarbankans og komið á sérstökum viðræðum milli bankastjóra Iðnaðarbankans og Seðlabankans um þetta efni. Sjálfur hef ég haldið því fram, að þetta atriði mundi aldrei leysa neitt verulega úr rekstrarlánafjárþörf iðnaðarins. Ég hef gert það alyeg hiklaust og einart og varað iðnrekendur og iðnaðinn við því að gera sér of miklar vonir, þó að hafin væru endurkaup á víxlum iðnaðarins hjá Seðlabankanum, því að aðstaða iðnaðarins er algerlega ósambærileg við sjávarútveg og landbúnað. Og hér er enn verið að villa mönnum sýn af þeim mönnum, sem sí og æ eru að tala um, að þetta sé atriðið til að leysa úr rekstrarlánaþörf iðnaðarins.? Ég hef hins vegar stutt eftir fremsta megni að því, að það væri hægt að koma í kring endurkaupum á lánum viðskiptabankanna til iðnaðarins, og ég hef beinlínis sagt við stjórn Iðnaðarbankans: Útbúið þið slíka víxla, sem eru sambærilegir við afurðavíxla sjávarútvegs og landbúnaðar, og farið þið til Seðlabankans og bjóðið þeim að kaupa þessa víxla, og látið þið mig vita, ef þeir kaupa ekki. Þeir hafa ekki getað komið í kring svona víxlum, og enginn seðlabanki endurkaupir viðskiptavíxla, fyrr en viðskiptabankarnir eru búnir að lána slíka víxla.
Rekstrarlánaþörf iðnaðarins er fyrst og fremst fullnægt með venjulegum viðskiptavíxlum og með reikningslánum, hlaupareikningslánum og yfirdrætti á hlaupareikningi, en það hefur verið mjög takmarkað. Því hefur verið lýst yfir, að ef iðnaðurinn framleiðir til útflutnings og lagerar hér upp vörur til útflutnings, þá getur hann fengið endurkeypta víxla, sem lánaðir eru út á þennan lager, eins og aðrar útflutningsgreinar. Það liggur fyrir. Það liggur einnig fyrir, að það gætu orðið til hagræðis í stærsta iðnrekstrinum hér endurkaup á afurðavíxlum, hjá mjög stórum iðnfyrirtækjum, sem liggja með stóra og verðmæta lagera, fyrst og fremst einnar tegundar, við skulum segja eins og stórar veiðarfæragerðir, sem þyrftu að liggja með miklar birgðir á milli vertíða af veiðarfærum, og þar er atriði, sem hægt væri að lána út á. Og undan því hefur ekki verið kvartað, að sú eina veiðarfæragerð, sem starfar hér, hafi ekki fengið nægjanleg rekstrarlán út á þessar afurðir sínar. Á sama hátt hef ég haldið því fram, að í skipasmíðunum mætti koma við endurkaupum til hagræðis fyrir íslenzkar skipabyggingar, vegna þess að það sé líklegt, að ef þær komast verulega í gang, þá þurfi skipasmíðastöðvarnar að liggja með stóra lagera, sem þær þurfa að geta gripið til eftir hendinni, og lagera, sem hægt væri að kontrolera. Þannig mætti lána út á sjálft hráefnið. En ég held, að það verði í mjög fáum tilfellum, sem aðstaða skapast til að lána út á framleidda vöru iðnaðarins, sem ekki er til útflutnings, heldur á innlenda markaðinn, að hún verði svo í stórum stíl, að þetta geti skipt nokkru verulegu máli. Ég hefði gaman af, ef hv. 5. þm. Reykv. vildi benda á einhverja fyrirmynd þess, hvað hann vildi í þessu sambandi um endurkaup, og þá er hægt að taka það upp. Þetta hefur aldrei verið skilgreint nánar hér í þinginu. Það hefur verið leitað eftir leiðum til þess að gera þetta af bankastjórum Iðnaðarbankans í samráði við bankastjóra Seðlabankans, og því miður held ég, að niðurstaðan verði sú, að hér verði ekki sú hjálparhella, sem sumir hafa vænzt, og þá er auðvitað ekki um annað að ræða, ef iðnaðurinn nýtur ekki nægilegra rekstrarlána, en að reyna að auka þau almennt með meiri víxlakaupum til iðnaðarins, hærri reikningslánum og meiri yfirdrætti, eins og gengur og gerist.
Ég segi þetta nú aðeins vegna þess, að mér finnst ekki ráðlegt að vera stöðugt að tala um hluti og láta hilla undir, að eitthvað sé hægt að líðsinna og hjálpa atvinnugreinum, ár eftir ár og láta í það skína, að það sé einhver óvild og þjösnaskapur annaðhvort hjá Seðlabankanum eða stjórnvöldum að öðru leyti, að slík hjálp kemur ekki til greina. Það er mjög vafasamt, að okkar litla, margþætta íslenzka iðnaði verði nokkurn tíma að verulegu leyti gagn að þessu. Ég endurtek: ef það er iðnaður til útflutnings, þá verður það vafalaust að gagni. Ef það er stóriðja, stórrekstur hér innanlands, sem annaðhvort liggur með stóra hráefnalagera eða stóra lagera af framleiðsluvöru, þá kynni það einnig að koma að gagni, og þá er opin leið, eins og nú er, ef viðskiptabankarnir lána út á þetta, taka veð í þessu með sama hætti og hjá sjávarútvegi og landbúnaði, að slíkir víxlar verði endurkeyptir af Seðlabankanum.
Að öðru leyti virðist ekki vera neinn ágreiningur um þetta mál, og þykir mér vænt um það, en þessum tveimur atriðum vildi ég aðeins víkja að til áréttingar og til þess að við skildum betur, hvað fyrir hinum vakir, og það kæmi ljóst fram í raun og veru, hvernig aðstaðan er þessum tveimur tilfellum, sem ég hef sérstaklega gert að umræðuefni.