14.04.1966
Neðri deild: 69. fundur, 86. löggjafarþing.
Sjá dálk 1090 í B-deild Alþingistíðinda. (976)
20. mál, verðtrygging fjárskuldbindinga
Lúðvík Jósefsson:
Herra forseti. Þegar þetta mál var hér síðast á dagskrá, flutti hæstv. viðskmrh. hér allýtarlega ræðu um málið og skýrði ýmsa þætti málsins frá sjónarmiði ríkisstj. Í þessari ræðu hæstv. viðskmrh. kom það allgreinilega fram, að hann telur aðaltilganginn, einn megintilgang með frv. vera þann, að reyna eigi að draga úr fjárfestingarlánum með þessari lagasetningu, og reyna eigi á þennan hátt að hamla gegn miklum dýrtíðarvexti. Ég held, að það geti heldur enginn vafi leikið á því, að það hlýtur að vera hugsun þeirra, sem bera þetta mál fram, að þeir gera ráð fyrir því, að ef komið yrði á allvíðtækri verðtryggingu á fjárskuldbindingum, muni það leiða til þess, að vöxtur dýrtíðarinnar minnki, og alveg sérstaklega til þess, að ýmis fjárfestingarlán verði ekki eins eftirsóknarverð og þau hafa verið, og þannig verði hægt að draga úr ýmsum fjárfestingarlánum frá því, sem verið hefur. Þá finnst mér nauðsynlegt, að menn reyni að gera sér grein fyrir því og láti það einmitt koma alveg skýrt fram hér í umr. um málið, hvaða fjárfestingarlán það eru, sem hafa verið of mikil á undanförnum árum og nú er stefnt að með þessum ráðstöfunum að draga úr?
Ég vil nefna hér nokkra fjárfestingarlánaflokka. Það er í fyrsta lagi fjárfestingarlán til sjávarútvegsins. Er ætlun manna, að þau hafi verið of mikil á undanförnum árum og það þurfi að reisa hér sérstakar skorður til þess að draga úr þeim? Og hvaða þættir fjárfestingarlána til sjávarútvegsins hafa verið þannig, að það beri að draga úr þeim? Ég spyr um fjárfestingarlán til landbúnaðarins. Er ætlunin, að þessar ráðstafanir eigi að draga úr þeim lánveitingum? Eða fjárfestingarlán til iðnaðarins, eru menn á því, að þau hafi verið of mikil? Á sama tíma er verið að gera hér ráðstafanir til að efla lánasjóð iðnaðarins allverulega, til þess að hann geti veitt meiri lán. Eða lán til íbúðarhúsabygginga, hafa þau verið of mikil? Í nýlega útkominni skýrslu frá Seðlabankanum er alveg sérstaklega vikið að því, að það sé augljóst mál, að það sé ekki nægilega mikið framboð af íbúðarhúsnæði í landinu og það þurfi því að gera sérstakar ráðstafanir til þess að örva meira framboð á íbúðarhúsnæði en verið hefur. Það eru líka til fjárfestingarlán í sambandi við verzlun og ýmis önnur fyrirtæki, ýmiss konar rekstur. Ég held, að það eigi að koma hér greinilega fram, m.a. frá hæstv. viðskmrh., í hvaða greinum það er sérstaklega á fjárfestingarlánasviðinu, sem nú þarf að gera sérstakar ráðstafanir í því formi sem gert er ráð fyrir í þessu frv., til þess að draga úr lánveitingum frá því, sem verið hefur. Þá mætti mönnum kannske verða það nokkru ljósara á eftir, hvort hér er raunverulega hitt í mark, hvort það er líklegt, að sá árangur fáist, sem menn ætla að reyna að ná með þessari lagasetningu.
Þá er hitt atriðið, sem er um það, að þessar ráðstafanir um verðtryggingu á fjárskuldbindingum eigi að leiða til þess að hamla gegn hinum mikla dýrtíðarvexti. Ég held, að menn verði að gera sér í þeim efnum fulla grein fyrir því, hvernig stendur á hinum öra vexti dýrtíðarinnar hjá okkur, eins og hann hefur gengið fyrir sig hér síðustu árin. Er það virkilega skoðun hæstv. viðskmrh., að dýrtíðin hafi fyrst og fremst vaxið eins og hún hefur gert nú á síðustu árum af þeim ástæðum, að útlán til ýmiss konar framkvæmda hafi verið of mikil og það beri að draga úr þeim, þetta sé meginástæðan, og ef reistar yrðu skorður gegn svona miklum útlánum, mundi dýrtíðarvandamálið leysast að miklu leyti? Ég trúi því varla, að hæstv. viðskmrh. vilji halda slíku fram, enda held ég, að það sé allt of augljóst, til þess að þeir, sem um þessi mál hafa nokkuð hugsað, geti haldið slíku fram, það séu allt aðrar ástæður, sem ráða þarna miklu meira um.
Það er nærtækt í þessum efnum að víkja að því, sem liggur núna alveg fyrir okkur. Nú er hæstv. ríkisstj. að gera ráðstafanir í þá átt að draga úr niðurgreiðslum á vöruverði, og hún reiknar með því, að af þeim ástæðum muni verðlag hækka um 3—4% og kaupgjald samkv. samningum hækka um 2—3%, sem síðan leiðir sennilega af sér nýjar verðhækkanir. Hefði nú verið hægt að draga á nokkurn hátt úr þessari dýrtíðaraukningu, sem af þessum ástæðum verður, þó að þetta frv. hefði verið orðíð að lögum? Nei, það er auðvitað alveg augljóst mál, að reglur um vísitölubindingu á lánum hefðu ekki haft nokkur minnstu áhrif á þessa ráðstöfun.
Við skulum taka önnur dæmi, sem líka liggja nærri okkur. Fyrir stuttu beitti ríkisstj. sér fyrir því, að söluskattur var hækkaður úr 5 í 7 1/2 %. Það vitanlega orsakaði aukningu á dýrtíðinni í landinu, verðlag hækkaði. Hefðu nú þessar ráðstafanir, sem felast í þessu frv., haft einhver áhrif í þessu tilfelli? Engin áhrif, það er augljóst. Eða tökum önnur dæmi, sem líka eru alþekkt. Verkalýðsfélög semja við vinnuveitendur um talsverða kauphækkun og vinnuveitendur eða ýmsir þeir, sem þurfa að borga hið hækkaða kaupgjald, byrja strax og setja fram kröfur um það, að þeir verði að hækka sína þjónustu, þeir verði að hækka sitt verðlag. Og ýmist eru þeir frjálsir að því að ákveða það, eins og er í fjöldamörgum tilfellum, eða þá þeir fá helmild stjórnarvalda til að gera það, eins og önnur dæmi eru líka til um, og á þann hátt hefur verðlagið í landinu hækkað, dýrtíðin aukizt. Vitanlega hafa reglur um vísitölubindingu á lánum ekki nokkur minnstu áhrif í þessum efnum. Nei, þeir þættirnir, sem ráða mestu um hækkandi dýrtíð, eru í fyrsta lagi hækkandi milliliðakostnaður, þ.e.a.s. þegar verzlunarálagning er hækkuð, þegar þjónustugjald er hækkað, þegar vextir eru hækkaðir, þegar flutningsgjöld eru hækkuð eða annað þess háttar, þegar ákveðið er af þeim, sem vald hafa til þess að hækka þessa liði, hækkar verðlag. Ef þeir aðilar 3 landinu, sem ráða því sjálfir, hvað þeir hafa mikla verzlunarálagningu, hækka álagninguna, vitanlega hækkar verðlag. Ef þeir aðilar, sem ráða yfir því, hvað vextirnir í landinu eru háir, hækka þá, þá hækkar verðlag líka. Og eins og við vitum er það einmitt að gerast um þessar mundir, að skipafélögin í landinu eru að hækka stórlega fragtirnar frá því, sem verið hefur. Þau eru frjáls að því að ákveða flutningsgjöldin. Ef þau ákveða hækkuð flutningsgjöld, þá vitanlega hækkar verðlagið. Það eru þessir þættir, sem ráða verulega miklu um það, hvort dýrtíðin æðir áfram eða ekki. Sama er að segja vitanlega um skatta frá hálfu opinberra aðila. Ef þeir eru hækkaðir, þá hækkar verðlagið. Jú, það er rétt, að umbrot ýmissa peningaaðila á framkvæmdamarkaði geta vitanlega haft sín áhrif og geta spennt upp verðlag, aukið verðbólgu. Það er rétt, og slíkt hefur líka átt sér stað hér á landi á undanförnum árum. En það er enginn vafi á því, að sá líður í þessum efnum hefur haft miklu minni áhrif en hinir liðirnir, sem ég var að nefna, svo að þar er engu saman að jafna.
Ég tók eftir því, að hæstv. viðskmrh. sagði í sinni ræðu hér, þegar þetta mál var hér síðast til umr., að lántakendur græddu alltaf á hækkandi verðlagi og það væri því réttmætt að setja ráðstafanir, sem raunverulega tækju af þeim þennan gróðamöguleika. En ég álit, að hæstv. viðskmrh. hafi stillt þessu dæmi mjög einhliða upp og engan veginn á réttan hátt. Það eru fjöldamargir lántakendur í landinu, sem fá aldrei í sínar hendur þennan verðbólgugróða af eignum sínum. Hugsum okkur alla þá fjölmörgu aðila, sem taka lán til þess að byggja sér íbúðarhús. Þó að íbúðarhúsið þeirra hækki í verði, þeir selja það aldrei, þeir búa í því allan tímann, — þá hafa viðkomandi aðilar ekki fengið í sínar hendur neinn sérstakan verðbólgugróða. En þær ráðstafanir, sem felast í þessu frv., mundu hins vegar alveg óhjákvæmilega bitna á þessum aðilum með stórauknum útgjöldum. Málið er nefnilega þannig, að það er ekki aðeins, að um sé að ræða lántakendur, sem geta grætt á verðbólgunni og fá gróðann lausan í sínar hendur, sem eiga að skila þeim hagnaði í gegnum vísitölukerfið til hinna réttu fjármagnseigenda, sparifjáreigendanna — það er ekki aðeins um þá eina að ræða í þessu dæmi, það er líka um hina að ræða, sem taka lán til framkvæmda, m.a. til þess að byggja sér íbúðarhús og yrðu samkv. þessu frv., ef það yrði gert að l., að taka á sig stórar útgjaldahækkanir frá því, sem verið hefur, án þess að fá nokkurn tíma í sínar hendur þennan lausa verðbólgugróða. Ég held því, að við þurfum að staðnæmast við það að reyna að gera okkur fyllilega grein fyrir því, hverjar yrðu afleiðingarnar af því, að þetta frv. yrði samþ., ef dýrtíðin héldi áfram að aukast, eins og allar líkur eru til, að hún mundi gera eftir sem áður. Hvað mundi gerast í slíkum tilfellum? Við skulum taka nokkur dæmi.
Við skulum í fyrsta lagi taka dæmi af aðila, sem er að byggja sér íbúðarhús. Reglur svipaðar þeim, sem hér um ræðir, voru settar af húsnæðismálakerfi ríkisins strax á árinu 1964. Þau lán, sem þá voru veitt eftir mitt ár 1964, voru með slíkum skildaga, að lántakendur áttu að borga 12% álag á afborganir og vexti af þessum lánum. Þá var þegar komið þannig, að þeir þurftu að borga 12% álag. Það er enginn vafi á því, að eftir 1—2 ár, eins og horfurnar eru nú, verða þessir aðilar að borga grunnlánin, sem þeir tóku, með — ekki 12%, heldur sennilega tvisvar sinnum 12% eða allt að 20% álagi og 20% álagið ofan á vextina líka. Vitanlega er hér um mjög verulega útgjaldaaukningu að ræða hjá þessum lántakendum. Er þetta mál svo einfalt, að það sé hægt að segja: Þetta skiptir engu máli, þetta gerir ekkert til, þessir aðilar eru að græða á verðbólgunni, af því að þeir eiga sínar eigin íbúðir? — Nei, málið er ekki svo einfalt. Þetta kemur fram í því, að útgjöld þessara fjölmörgu aðila, sem þarna eiga hlut að máli, vaxa, en um leið og útgjöldin vaxa, þá vitanlega aukast kröfur þessara sömu aðila um hækkað kaup. Það er einmitt af þessum ástæðum, sem þeir, sem annars hafa fengizt nokkuð við það að reyna þessa verðtryggingarleið á fjárskuldbindingum, eins og Finnar o.fl., það hefur komið mjög greinilega fram hjá þeim, að þeir telja nær ómögulegt að hugsa sér það, að af almennum íbúðarhúsalánum megi greiða slíkt aukaálag sem af þessu leiðir. Þeir segjast vilja í lengstu lög forða slíkum lánum frá því að verða að þola þessar kvaðir.
Við getum tekið fleiri dæmi en þetta með íbúðarhúsin, lán til íbúðarhúsabygginga. Við skulum taka dæmi af láni til almenns atvinnurekstrar, t.d. einhverju stofnláni hjá sjávarútvegsfyrirtæki. Hvernig mundi þetta koma út í reynd, ef dýrtíðin héldi áfram að vaxa, eins og hún hefur vaxíð á undanförnum árum? Það mundi koma þannig út, að viðkomandi fyrirtæki þyrfti að greiða miklu meiri upphæð en áður í vexti og afborganir af þessum lánum sínum. Útgjöldin mundu aukast, og ef um þannig rekstur væri að ræða, að við lægi, að ríkið þyrfti að styðja hann, eins og hefur verið nú að undanförnu með ýmsa þætti sjávarútvegsins, mundi ríkið þurfa að styðja viðkomandi atvinnugrein meira en áður.
Nú skulum við hugsa okkur það, að hér hefði verið um að ræða lán til verzlunarfyrirtækis eða einhvers þjónustufyrirtækis. Hvað hefði þá gerzt? Auðvitað hefðu útgjöld fyrirtækisins vaxið. Afborganirnar hefðu orðið meiri, það hefði þurft að greiða þær með álagi, og vaxtagreiðslurnar hefðu orðið meiri, það hefði líka þurft að greiða þær með álagi. Og hvað hefði þá venjulegt verzlunarfyrirtæki eða þjónustufyrirtæki gert? Það hefði velt af sér auknum kostnaði út í verðlagið. Eins og reglur eru nú á Íslandi, er þessum fyrirtækjum þetta heimilt, og þau mundu áreiðanlega notfæra sér slíka heimild. Þetta yrði í slíkum tilfellum til þess að auka við vöxt dýrtíðarinnar, en ekki til þess að draga úr honum.
Ég held, að þessi dæmi, sem ég hef nefnt, sýni það alveg greinilega, að ef ekki tekst að draga mjög verulega úr dýrtíðarvextinum, yrðu ráðstafanir eins og þær, sem felast í þessu frv., aðeins til þess að auka stórkostlega á dýrtíðarvandamálið, sem nú er við að glíma. Ég held, að það þýði ekkert að loka augunum fyrir þessari staðreynd. Svona liggur þetta fyrir. Ég á því erfitt með að skilja, að menn séu fúsir til þess að taka upp þetta fyrirkomulag, nema þeir beinlínis trúi því, að þessar reglur yrðu til þess svo að segja að stöðva dýrtíðarvöxtinn. Það þarf vitanlega enginn að halda það, að þeir aðilar, sem eiga að borga aukaálagið, sem þarna myndast á kostnaði lánanna, muni ekki reyna að velta þeim kostnaði af sér. Ef það eru almennir launþegar, þá munu þeir brjótast um og krefjast launahækkana í staðinn, en ef um er að ræða t.d. verzlunarfyrirtæki eða þjónustufyrirtæki, eru allar líkur til þess, að þau muni velta auknum kostnaði af sér út í verðlagið, nema þá sérstakar ráðstafanir séu gerðar um leið til þess, að fyrirtækin verði að taka þennan aukakostnað á sig, án þess að þau megi velta honum út í verðlagið. En eins og ég sagði í upphafi míns máls, þá tel ég, að það séu sáralitlar líkur til þess, að þessar ráðstafanir yrðu til þess að draga nokkuð úr dýrtíðarvextinum, því að til þess að draga úr dýrtíðarvextinum þarf að beita allt öðrum ráðum. Í þeim efnum stöndum við frammi fyrir þeirri staðreynd að mínum dómi, að hæstv. ríkisstj. fellst alls ekki á að gera þær ráðstafanir í þeim efnum, sem elnar gætu komið að einhverju gagni. Hún heldur sér enn við þá stefnu, að hinir fjölmörgu milliliðir, sem ráða yfir verðlagningu í landinu, eigi að fá að ákveða verðlagið sjálfir. Ríkisstj. er enn á því, að það sé tiltölulega bezt, að verzlunarfyrirtækin í landinu ákveði álagninguna eða sína þóknun og allir þeir aðilar, sem hafa með þjónusturekstur að gera, eigi að ákveða kostnaðinn við þeirra störf. Og meðan þetta er svona, er enginn vafi á því, að þá mun verðlagið halda áfram að hækka í landinu, eins og það hefur gert að undanförnu. Hæstv. ríkisstj. hélt á tímabili, að hennar ráðstafanir í peninga og fjármálum gætu ráðið við dýrtíðina. En nú álít ég, að hún sé búin að viðurkenna það, eða a.m.k. gerir Seðlabankinn það opinberlega, að þessi ráð hafa ekki komið að haldi. Í nýlega útkominni ársskýrslu Seðlabanka Íslands segir m.a. um þetta efni á bls. 13 orðrétt á þessa leið, með leyfi hæstv. forseta:
„Reynsla undanfarinna ára bendir hins vegar eindregið til þess, að ráðstafanir í peningamálum og fjármálum ríkisins séu ekki einhlítar til lausnar verðbólguvandamálum af því tagi, sem við hefur verið að etja hér á landi.“
Þetta er niðurstaðan eftir alla reynslukeyrsluna, að nú segir Seðlabankinn: Reynslan sýnir það, að ráðstafanir í peningamálum og í sambandi við fjármál ríkisins eru ekki einhlítar til þess að ráða við verðlagsmálin, eins og þau eru hér á landi. — Í þessari sömu yfirlýsingu kemur reyndar margt annað mjög athyglisvert fram, sem sýnir að mínum dómi mjög glögglega, hvað þeir menn, sem stjórna Seðlabankanum, hafa þarna staðið frammi fyrir biturri reynslu og hafa gersamlega orðið að gefast upp í sambandi við þessa pólitík sína. Ég skal lesa áfram orðrétt upp úr þessari skýrslu, með leyfi hæstv. forseta, en þar segir þannig:
„Þessar ráðstafanir virðast hafa reynzt miklu árangursríkari í því að draga úr aukningu innflutnings og varðveita greiðslustöðu þjóðarbúsins út á við heldur en koma í veg fyrir áframhaldandi verðhækkanir.“
Það er dálítið einkennilegt, að þessar fjármálapólitísku ráðstafanir hafa sérstaklega orkað í þá átt að draga úr innflutningi, á sama tíma sem víðtækar ráðstafanir hafa verið gerðar til þess að gera innflutninginn frjálsan. En bankastjóra Seðlabankans er það ljóst, að það virðist annað fremur hafa komið út úr þessum ráðstöfunum en það, að þær hafi haft áhrif á að ráða við verðlagsmálin í landinu. Og svo segir áfram í þessari sömu skýrslu orðrétt:
„Ástæðurnar fyrir þessu liggja tvímælalaust að verulegu leyti í því, hve lokaður mikill hluti íslenzka hagkerfisins er fyrir utanaðkomandi samkeppni. Svo ört vaxandi eftirspurn hefur fljótlega áhrif til verulegra verðhækkana.“
Já, nú eru menn að átta sig á því, að íslenzka hagkerfið sé nokkuð lokað, og jafnvel þó að flestar hömlur hafi verið teknar úr vegi í sambandi við innflutning, þá hafi það samt sem áður ekki nema takmörkuð áhrif á samkeppnisaðstöðuna á íslenzka markaðinum og að hér geti orðið veruleg verðhækkun þrátt fyrir það.
Ég tel, að þessar viðurkenningar staðfesti það, að það sé rétt, sem við höfum mjög haldið fram stjórnarandstæðingar, að það þarf að beita öðrum ráðum en beitt hefur verið í þessum efnum til þess að hafa hemil á verðlagsmálunum í landinu. Það er enginn vafi á því, að verðhækkanir munu halda áfram, eins og þær hafa gengið hér yfir á undanförnum árum, að óbreyttri stefnu í þessum málum. Samþykkt á þessu frv. mundi þar engu breyta um. Ég óttast hins vegar, að afleiðingarnar af því að reyna að framkvæma þetta frv. eins og Seðlabankinn hefur hugsað sér yrðu beinlínis þær, að það vandamál. sem hér hefur verið við að glíma í dýrtíðarmálunum, verði mun erfiðara viðureignar en það er nú. Það álit mitt styðst m.a. víð það, að í upplýsingum, sem liggja fyrir frá stjórn Seðlabankans, er beinlínis að því vikið, að Seðlabankinn hugsi sér framkvæmdina á þessum málum þannig, að bankarnir geti ekki aðeins lánað hin venjulegu fjárfestingarlán með vísitölutryggingu, eins og mér hafði þó skilizt að væri megintilgangur frv., heldur er alveg greinilegt, að Seðlabankinn ætlast til þess eða reiknar með því, að talsvert mikið af þeim lánum, sem bankarnir hafa innt af höndum nú sem rekstrarlán, lendi undir þessi ákvæði líka.
Í bréfi, sem stjórn Seðlabankans ritaði fjhn. um þessi mál, segir m.a. orðrétt sem hér segir um þetta atriði, með leyfi hæstv. forseta:
„Eins og fyrr segir, telja bankarnir vandkvæði á að lána nema lítinn hluta sparifjárins til þriggja ára eða lengri tíma.“ En í þessu bréfi er Seðlabankinn að víkja sérstaklega að mótmælabréfum viðskiptabankanna gegn þessu frv. Ég les þetta allt upp: „Eins og fyrr segir, telja bankarnir vandkvæði á að lána nema lítinn hluta sparifjárins til þriggja ára eða lengri tíma. Það er fullljóst, að bankarnir þurfa að breyta formi og lengd útlána sinna að töluverðu leyti frá því, sem nú er, til þess að hægt sé að taka upp verðtryggingu sparnaðar til langs tíma. Í stuttu máli þýðir það, að þeir breyti í meðallöng lán þeim víxilskuldum og yfirdráttarlánum, sem eru orðin föst í reynd, og veiti jafnframt stærri hluta af lánafyrirgreiðslu sinni til fyrirtækja í formi meðallangra lána en áður. Þetta telur Seðlabankinn fært innan vissra marka og jafnframt til hagsbóta fyrir viðskiptamennina. Á það einnig við um hluta af rekstrarfjárþörf fyrirtækja.“
Viðskiptabankarnir hafa eðlilega bent á það,
að þeir eiga allmikið af sínum útlánum hjá verzluninni og hjá ýmsum þjónustustofnunum. Þessi lán eru að langmestu leyti veitt í formi víxla eða yfirdráttarlána. Þetta á að forminu til að greiðast upp eftir 3 mánuði, 6 mánuði, eitt ár. En síðan eru bara alltaf á sama tíma veitt ný viðbótarlán, og þannig má segja, að þessi lán verði nokkuð föst. Þegar viðskiptabankarnir kvarta undan því, að þeir muni eiga erfitt með að afla sér nægilegra tekna á þann hátt, að þeir geti aukið verulega útlán sín með vísitöluálagi, til þess að geta staðið undir auknum útgjöldum af vísitöluuppbótum á sparifé, þá bendir Seðlabankinn á það: Þið getið vel breytt talsvert miklu af þeim lánum, sem þið lánið núna sem rekstrarlán til ýmissa aðila, í vísitölubundin lán, og þannig getið þið aukið ykkar tekjur með því að láta þessa viðskiptaaðila borga þarna meira fyrir lánin en áður, til þess að hægt sé að standa undir raunverulega meiri greiðslum til sparifjáreigenda. — En hvað mundi þetta þýða í framkvæmdinni? Það er auðvitað hægt að segja, að þetta sé gott og blessað, að sparifjáreigendurnir fái nokkru meira fyrir sitt fé. Og það er hægt að segja án mikillar umhugsunar: Það gerir ekkert til, þó að þessi almennu viðskiptafyrirtæki bankanna, eins og verzlunin og aðrir, þó að þessir aðilar borgi dálitið meira fyrir sín lán en þeir hafa gert. — En hvað þýðir það? Það mundi þýða það, að þessir aðilar teldu, sem rétt er, að útgjöld þeirra hefðu vaxið, og þeir mundu velta af sér þessum útgjöldum út í verðlagið. Þeir mundu hækka álagningu eða á annan hátt auka tekjur sinar. Afleiðingin yrði aukning dýrtíðarinnar í landinu. Skrúfan gengi svolítið hraðar en hún hefur gengið.
Ég held því, að þessar ráðstafanir, sem stefnt er að með þessu frv., eins og þær eru hugsaðar, nái engan veginn tilgangi sínum. Ég held, að þær yrðu til þess að gera dýrtíðarvandamálið enn þá erfiðara úrlausnar en það nokkurn tíma er nú. Ég er nefnilega algerlega á sömu skoðun í þessum efnum og bankastjórar Landsbankans, en þeir segja í umsögn sinni um þetta frv. til fjhn. m.a. það, sem ég skal nú lesa orðrétt upp, — þeir segja:
„Samþykkt þessara ákvæða, þótt aðeins sé í heimildarformi, getur aðeins vakið tálvonir um úrlausnir eftir ófærum leiðum og dregið athyglina frá aðalatriðinu.“ Og síðan undirstrikar bankinn til að leggja áherzlu á orð sín: „Til er ein örugg leið til verðtryggingar á sparifé, sem sé að forðast það, sem verðrýrnuninni veldur, sjálfa verðbólguna.“ Þar lá hundurinn grafinn. Auðvitað vissu þetta allir, að vandinn lá í þessu. Það þarf að forðast einmitt sjálfa verðbólguna, það þarf að reyna að koma í veg fyrir sífellt hækkandi verðlag í landinu. Ríkisstj. þarf nefnilega að snúa sér að því vandamáli án þess að vera með kákráðstafanir eins og þetta að reyna að koma í veg fyrir það, að verðlagið haldi áfram að hækka með þeim hraða, sem það hefur hækkað að undanförnu. Og þá þýðir vitanlega ekkert að neita því, sem ég hef hér bent á, að það, sem gera þarf, er þetta: Það verður að taka stjórn á verðmyndunarkerfinu sjálfu í landinu.
Það verður að hafa stjórn á því, hvað verðlagið megi vera hátt á hinum ýmsu vörutegundum, á hinni ýmsu þjónustu í landinu. Stjórnarvöld landsins verða að þora að ákveða þetta. Þegar eitt eða tvö skipafélög í landinu segja nú: Við viljum auka okkar hagnað frá því, sem nú er. Við hugsum okkur til hreyfings. Við ætlum að auka okkar skipaflota og við viljum fá meiri peninga, — þegar þau eru nú í dag algerlega frjáls að því að tilkynna öllum þeim, sem flytja vörur til landsins, að flutningsgjöldin hækki um 15%, — það er bara ein auglýsing, — og allir verða að lúta þessu, af því að ríkisstj. er búin að gefa þessa verðlagningu frjálsa, þá vitanlega þýðir þessi ákvörðun þessara fyrirtækja hækkun á öllu verðlagi í landinu. Spurningin í þessu tilfelli er um það: Vill ríkisstj. hafa þetta vald í sinum höndum og ákveða, hvort þessir aðilar mega taka þessa hækkun eða ekki? Á meðan ríkisstj. þorir ekki að taka eða vill ekki taka þetta vald í sínar hendur og reyna að stjórna því á sanngjarnlegan hátt eða nota sitt vald á sanngjarnlegan hátt, heldur vitanlega verðlagið áfram að hækka, því að reynslan er búin að sýna það og sanna, eins og bankastjórar Seðlabankans segja, að þær ráðstafanir, sem notaðar hafa verið í þessum efnum á undanförnum árum, hafa ekki reynzt duga til þess að ráða við verðlagsmálin innanlands.
Það er svo atriði út af fyrir sig í sambandi við þetta frv., sem gerir það jafnvel enn óaðgengilegra en annars, að það er greinilega gengið út frá því, að þau lán, sem fyrst og fremst eiga að bera þessar vísitölukvaðir, eru einmitt lán til íbúðarhúsabygginga. Það er gert ráð fyrir því, að stjórnir lífeyrissjóðanna, sem aðallega lána út fé sjóðanna til íbúðabygginga, fái ráðin í sínar hendur um það að vísitölubinda þessi lán. Og það er alveg gefið mál, að stjórnendur sjóðanna vilja hugsa sem mest um hag sjóðanna og ákveða vísitölubindingu á lánin. Hefur ekki reynslan orðið sú, að allir sjóðirnir, þegar þeir hafa getað, hafa farið upp í hámark vaxtanna? Auðvitað hafa hinir ýmsu sjóðir mátt lána út fé með lægri vöxtum en þeir hafa gert. Þeir hafa allir farið upp í hámarkið. Auðvitað yrði sama útkoman í þessum tilfellum. Það er því beinlínis gert ráð fyrir því, að þeir aðilar, sem fyrst og fremst eiga að borga þessi aukaálög fyrir sparifjáreigendur, skulum við segja, en reyndar til ýmiss konar sjóða, sem eiga hér stóran hluta, það eru einmitt íbúðarhúsabyggjendur, það er allur almenningur í landinu, og ég efast ekkert um það, að allir hv. þm. hafa gert sér fulla grein fyrir því, hvað auknar álögur á íbúðabyggjendur þýða í rauninni og hvernig þær muni endurkastast í okkar hagkerfi.
Ég lýsi því sem minni skoðun, að ég er algerlega andvígur þessu frv. Ég óttast afleiðingarnar af því, ef reynt yrði að framkvæma það. Ég held, að afleiðingarnar yrðu slæmar strax fyrir alla íbúðabyggjendur, og ég held, að þetta mundi bitna talsvert þungt á ýmsum aðilum, sem ættu erfitt með að standa undir þeim auknu álögum, sem þetta þýddi. En varðandi þá, sem fyrir alla muni vilja koma í veg fyrir það, að verðbólgubraskararnir fái að leika lausum hala og hagnast á verðbólgunni, það er til ósköp einfalt ráð, sem oft hefur verið minnzt á, til þess að koma í veg fyrir slíkt. Það er ekkert annað en gera sjálfan verðbólgugróðann upptækan, þegar hann losnar. Þegar sá aðili, sem hefur fengið lán og eignazt fasteign um leið út á lánið, selur þessa fasteign aftur og ætlar að hirða verðbólguhagnað, sem orðið hefur til, vegna þess að hann hafi fengið lánið með hinum fastbundnu kjörum, er vitanlega hægt að setja reglur um það að gera þennan verðbólgugróða upptækan. Og það er vitanlega miklu virkara ráð en að ætla að leggja ákveðið skattgjald í gegnum slíka vísitölubindingu, eins og hér er gert ráð fyrir, á þá aðila, sem aldrei fá neinn verðbólgugróða lausan í sínar hendur, þótt þeir hafi orðið lántakendur og þótt þeir hafi orðið eigendur að fasteign, sem þeir selja ekki, en aðeins nota á þann hátt, sem gert var ráð fyrir frá upphafi. Og það er ekki aðeins, að þetta eigi við um íbúðaeigendur, sem lán fá í því skyni að byggja yfir sig, þetta á líka við um venjuleg fyrirtæki, stöðug og eðlileg fyrirtæki, sem ráðast í framkvæmdir, auðvitað að einhverju leyti fyrir lánsfé, en ef fyrirtækið heldur eign sinni áfram næstu 40—50—60 ár, hefur enginn sérstakur verðbólgugróði þar fallið til. Það gerist ekki fyrr en viðkomandi selur eignina og losar þannig mikinn gróða, sem rekja má auðvitað til lántökunnar. En þá er vissulega hægt að setja reglur um það, að taka slíkan gróða. En vísitölubindingin á lánum mundi hins vegar valda einnig ýmsum slíkum fyrirtækjum stórauknum útgjöldum, sem mundu verka til hækkunar á verðlagi í landinu.
Ég vil vekja athygli á því, að fjhn.. þessarar d. fékk mjög ýtarlegar umsagnir um þetta frv. frá Landsbanka Íslands og frá Útvegsbanka Íslands, og báðir þessir aðalbankar þjóðarinnar mæltu gegn þessu frv. og vildu láta fresta því, fresta samþykkt þess. Þó að það hafi síðar gerzt, að ríkisstj. hafi staðið að því, að flutt er hér brtt. við eina gr. um það, að vissir þættir í framkvæmd málsins skuli vera unnir í samráði við bankana, veit ég það beinlínis um annan bankann, því að ég hef spurt hann beint um það, að afstaða hans er óbreytt til frv. eigi að síður, og hinn bankinn hefur a.m.k. ekki tekið neitt af því aftur, sem hann hefur skrifað til fjhn. í í umsögn sinni um málið, en þar er afstaða bankans mörkuð í löngu máli og mjög greinilegu máli, þar sem hann færir fram margs konar annmarka, sem hann telur vera á því að fara inn á þessa braut. Ég styð það því eindregið, að frestað verði að samþykkja þetta frv. á þessu þingi, og það verði athugað a.m.k. fram að næsta þingi og menn reyni að gera sér betur grein fyrir því, hvað mundi vinnast yfirleitt við það að fara inn á þessa braut og hvort það er ekki rétt, sem hér hefur komið fram í þessum umr. og m.a. komið fram í umsögn bankastjóra Landsbankans, að það sé meiri þörf á því að taka á þessu vandamáli, sem hér er við að glíma, á annan hátt en lagt er til f þessu frv.