18.04.1967
Neðri deild: 72. fundur, 87. löggjafarþing.
Sjá dálk 1225 í B-deild Alþingistíðinda. (1073)
179. mál, lántaka vegna framkvæmdaáætlunar fyrir árið 1967
Frsm. minni hl (Einar Ágústsson):
Herra forseti. Ég hef ásamt tveim öðrum hv. þm. í þessari d. skilað sérstöku nál. um það frv. til l., sem hér er til umr., en ég hef ekki séð, að þessu nál. og þeim brtt., sem við vildum við frv. gera, hafi verið útbýtt enn þá, og ég verð að segja, að það er ekki þægilegt að þurfa að ræða málin, áður en skjölum hefur verið útbýtt. Ég skilaði þessu nál. og brtt. til skrifstofunnar fyrir hádegið í morgun og tel því ekki við mig að sakast í þessu efni. Ég mun þó, með því að mér skilst, að ákaflega mikið liggi á að ljúka þessu þinghaldi, freista þess að gera grein fyrir þeim aths., sem við höfum við frv. að gera, án þess að þessum skjölum hafi verið útbýtt og í trausti þess, að ekki geti liðið nema örstutt stund þar til það verður gert.
Hér er um að ræða sams konar frv. og oft áður hefur verið lagt fyrir hv. Alþ. nú á síðari árum, heimild fyrir ríkisstj. til lántöku vegna framkvæmdaáætlunar, nú fyrir árið 1967. Efnið er í fyrsta lagi að bjóða út ríkisskuldabréf eða spariskírteini fyrir 125 millj. kr. Þessi spariskírteini eða ríkisskuldabréf eiga að vera verðtryggð, bæði vextir og afborganir, og þau eiga að vera undanþegin skattlagningu og framtalsskyldu á sama hátt og þau bréf, sem áður hafa verið seld. Í öðru lagi er fjallað um ráðstöfun á þessu lánsfé og endurgreiðslum áður útgefinna spariskírteina. Það eru samtals 185 millj. kr., sem ráðgert er, að spariskírteinasalan og endurgreiðslan geri, og því er skv. frv. ráðstafað til lánveitinga í ýmsa þarfa hluti, sem ég tel ástæðulaust að telja hér upp. Það má vitanlega endalaust um það deila, hvað eigi að ganga fyrir af opinberum framkvæmdum, sem þörf er á að gera, og við munum ekki gera neina brtt. um ráðstöfun þessa fjár. Auk þess er svo í frv. ákvæði um aðrar lántökur. Það er ákvæði um lán vegna flugvallargerðar á Vestfjörðum 12½ millj., vegna öryggistækja fyrir flugmálin 3.8 millj., til raforkumála 17.4 millj. og til landshafna 3 millj. En það er ekki ákveðið í þessu frv., hvar þessi lán eigi að taka. Þá er í fjórða lagi í frv. að finna mjög takmarkaða ráðstöfun á greiðsluafgangi ársins 1966. Í 8. gr. frv. er ráðstafað 53 millj. kr. af þeim 474 millj. kr., sem greiðsluafgangur ársins 1966 var. Þessum greiðsluafgangi er ráðgert að ráðstafa þannig, að 27 millj. fari til vegagerðar, 13 millj. til. bygginga við menntaskólana og 13 millj. til viðbyggingar við Landsspítalann, og munu víst flestir telja, að ekki muni af því veita. Og í fimmta lagi er svo í þessu frv. minni háttar ákvæði um fasteignakaup ríkisstjórnarinnar, sem ég sé ekki ástæðu til að ræða neitt frekar.
Eins og fram kom hjá hv. frsm, meiri hl., gat fjhn. ekki orðið sammála um afgreiðslu þessa frv., og við 3 nm., þeir hv. 1. þm. Norðurl. v. og hv. 5. þm. Austf. ásamt mér, skiluðum sérstöku nál. og brtt. á sérstöku þskj. — Þessar brtt. voru í 4 liðum. Fyrsta brtt. laut að fjáröflun ríkissjóðs úr bankakerfinu, og till. okkar var sú, að sparifjárbindingin, sem gilt hefur undanfarin ár, yrði ekki notuð á þessu ári. Rökin voru þau, að svo mikið væri tekið af bankakerfinu með öðrum ráðstöfunum, að tæpast væri hægt að halda því öllu uppi samtímis. Og það, sem við er átt í þessu sambandi, er sú lántaka eða sala spariskírteina, sem hér er fyrirhuguð upp á 125 millj. kr., sem jafngildir 15% af sparifjáraukningu bankanna á s.l. ári, og sparifjáraukningin það sem af er þessu ári gefur ekki vísbendingu um það, að aukningin á þessu ári verði meiri. Þvert á móti hefur hún orðið miklu minni það sem af er árinu heldur en á sama tíma í fyrra, þannig að 125 millj. kr. eru vafalaust hærri prósenta af sparifjáraukningunni á þessu ári, ef ekki eiga þá eftir að verða stórfelldar breytingar, heldur en þau 15%, sem ég nefndi. En sú sala, sem fram til þessa hefur farið fram á spariskírteinum eða ríkisskuldabréfum, hefur sýnt það, að fjármagnið, sem til kaupa á þeim gengur, kemur að langsamlega mestu leyti, að ég segi nú ekki öllu leyti, úr bönkum og sparisjóðum, þannig að hér er um beina skerðingu á ráðstöfunarfé banka og sparisjóða að ræða. Þessi bréf eru þannig úr garði gerð, að þau eru ákaflega auðseljanleg, eins og reynslan hefur sýnt. Þau eru vísitölutryggð. Þau hafa verið með allháum vöxtum, og þau eru hvorki skattskyld né framtalsskyld. Sem dæmi um það, hversu góð fjárfesting kaupin á ríkisskuldabréfunum eru, vil ég nefna, að verðtryggð spariskírteini, sem gefin voru út í nóvember 1964, 75 millj. kr., voru með 6% ársvöxtum fyrstu 5 árin, en meðalvextir allan lánstímann voru 7.2%. Auk þess voru þau vísitölutryggð miðað við vísitölu byggingarkostnaðar, sem hefur komið þannig út, að þegar skírteinin voru gefin út, var vísitala byggingarkostnaðar 220 stig, en sú vísitala, sem við höfðum síðast, þ. e. vísitalan, sem gilti frá 1. nóvember 1966 til 1. marz 1967, er 298 stig. Þannig hefur hækkunin orðið á þessum bréfum frá því í nóvember 1964 til dagsins í dag 35.45%. Og það er sú verðbót, sem leggst á höfuðstól og vexti. Þetta eru elztu bréfin. Alveg sömu sögu er að segja um yngri bréfin. Einnig á þau hefur þessi mikla vísitala lagzt. Skírteini, sem voru gefin út í maí 1965, hafa hækkað þegar um 25.74%. Spariskírteini, sem voru gefin út í nóvember 1965, hafa hækkað um 11.61%, og þannig náttúrlega lækkar þessi álagsprósenta eftir því sem tíminn er styttri, frá því að bréfin voru seld. En til samanburðar á þessu, ef menn vilja bera það saman við hagræði hinna háu vaxta, sem bönkunum er leyft að greiða, mundu t.d. 1 þús. kr., sem staðið hefðu á hæstu vöxtum í banka, vera nú orðnar 1295 kr., en 1 þús. kr., sem keypt hefðu verið fyrir spariskírteini ríkissjóðs, mundu í dag vera orðnar 1614.50 kr., þannig að það er ekki nein furða, þó að þessi bréf seljist, með svo aðgengilegum kjörum sem þau eru boðin, og það þarf ekki neinum getum að því að leiða, að fólk, sem hefur laust sparifé, vill fremur verja því til kaupa á þessum bréfum heldur en geyma það í bönkum, þegar mismunurinn er svona stórvægilegur. Þess vegna hygg ég, að því verði ekki á móti mælt, að sala slíkra bréfa sé að langsamlega mestu leyti skerðing á ráðstöfunarfé bankanna og annarra peningastofnana.
Önnur ráðstöfun, sem uppi hefur verið höfð nokkur undanfarin ár, er sú, að hæstv. ríkisstj. eða nú stjórn Framkvæmdasjóðs, hefur gert um það samning við viðskiptabankana að þeir skuli kaupa ríkisskuldabréf eða ríkistryggð skuldabréf fyrir 10% sparifjáraukningar. Einnig nú fyrir nokkrum dögum hefur verið gengið frá slíkum samningi fyrir árið 1967. 70 millj. kr. af þessu fjármagni munu eiga að ganga til framkvæmdaáætlunarinnar, en 10 millj. til þess að bæta upp þann skakka, sem varð á áætlaðri sparifjáraukningu ársins 1966. Skiptir það í sjálfu sér engu máli fyrir bankana, hvernig því er varið. Auk þess er svo enn í gildi, eins og kunnugt er, sparifjárbindingin, hin almenna binding sparifjár í Seðlabankanum, 20–30%. Þegar þetta allt er lagt saman, sést, að rúmlega 50% af öllu nýju sparifé, sem kemur í þessar stofnanir, er af þeim tekið, er ráðstafað af öðrum. Það er vaxandi tilhneiging til þess að safna fjármagninu sem mest á eina hendi og verksvið stjórnenda bankanna, sem þó er lögð sú ábyrgð á herðar að útdeila lánsfé og til þess treyst, þeirra verksvið er þrengt meira og meira. Enda þarf ekki lengi að leita að árangrinum af þessari skerðingu. Ástandið í bönkunum ber því ljósast vitni. Biðraðirnar fyrir utan bankana og inni á stigagöngum þeirra hafa að ég held aldrei verið lengri en núna og eftirspurnin eftir lánsfé aldrei meiri og geta viðskiptabankanna kannske of mikið að segja aldrei minni — en ákaflega lítil til þess að veita þessu fólki úrlausn. Það er skoðun okkar, sem stöndum að áliti minni hl., að það sé ekki hægt að gera þetta allt í senn, selja spariskírteinin fyrir ca. 15% af aukningunni, semja um 10% af aukningunni við bankana og taka af þeim 20–30% og láta þá aðeins hafa það, sem eftir er, til þess að sinna sívaxandi rekstrarfjár- og fjárfestingarþörfum viðskiptafyrirtækja sinna.
Önnur brtt., sem við flytjum, lýtur að því, að skylt skuli vera að telja þessi skuldabréf fram, eins og aðrar eignir. En það hefur mjög farið í vöxt undanfarið, að Alþ. ákveði það með l., að tiltekin skuldabréf þurfi ekki að telja fram. Það má segja, að það sé eðlilegt, að spariskírteinin, sem ríkissjóður selur, séu skattfrjáls á sama hátt og sparifé í bönkunum er skattfrjálst, þegar vissum skilyrðum er fullnægt. En það er algerlega óeðlilegt að okkar dómi, að ekki skuli vera skylda að telja þessar eignir fram, og ef við meinum eitthvað með því, hv. alþm., sem gert hefur verið undanfarin ár, að setja harðari ákvæði um skattaeftirlit, þá eigum við ekki á sama tíma að vera að opna leiðir fyrir þá, sem ekki hafa talið rétt fram, til þess að skjóta undan fjármunum. Þetta er svo augljóst, að ég held, að ekki þurfi að eyða mörgum orðum að rökstuðningi þess. En þrátt fyrir það, að þetta er augljóst, og þrátt fyrir það, að enginn efast um góðan vilja hæstv. fjmrh. til þess að bæta ástandið í skattamálunum, hefur hann aldrei fengizt til að breyta þessum ákvæðum og heldur ekki sinnt þeim till., sem bornar hafa verið fram um það að skrá skírteinin á nafn, sem stundum hefur þó verið freistað, eftir að hin önnur till. um framtalsskylduna hefur verið felld.
Þegar þetta atriði var rætt í hv. Ed., skilst mér, að komið hafi fram tvær mótbárur við því að skrá spariskírteinin eða gera þau framtalsskyld. Annars vegar sú, að framtalsskyldan torveldaði sölu þessara bréfa. Ég vísa þeirri mótbáru algerlega frá, vegna þess að í fyrsta lagi tel ég, að þau kjör, sem boðin eru á bréfunum, séu góð, að ekki þurfi að efast um að bréfin seljist, og ég gerði grein fyrir þeim áðan, hvernig þau eru, og ætla ekki að endurtaka það. Hin mótbáran var sú, að talið var þýðingarlaust að hafa framtalsskyldu án þess að hafa þá í l. jafnframt viðurlög við því að sinna ekki þeirri framtalsskyldu. Ég verð nú að segja það í fyrsta lagi, að ég tel þessa mótbáru heldur veigalitla, vegna þess að sem betur fer, þrátt fyrir vaxandi, ja, hvað á ég að segja, óreglusemi í meðferð fjármuna og umgengni við þá, er þó sem betur fer allur þorri manna það löghlýðinn, að hann mundi telja sér skylt að hlíta því ákvæði, sem í l. væri í þessu efni. Í öðru lagi er hægurinn hjá fyrir þá, sem ekki bera þá þetta traust til ráðvendni almennings, sem ég geri, að skjóta inn í l. viðurlögum við því, ef framtalsskyldan er brotin, svoleiðis að ég tel, að báðar þessar mótbárur séu haldlitlar, einskis virði mundi ég vilja segja, og ég vænti þess, satt að segja, að í þetta sinn verði skilningurinn á nauðsyn þess að tryggja framtal þessara bréfa ofan á í þessari hv. þd.
Þriðja brtt, okkar gerir svo ráð fyrir því að auka talsvert ráðstöfun Alþ. á greiðsluafgangnum 1966. Ég minntist á það áðan, að skv. skýrslu hæstv. fjmrh. nam þessi greiðsluafgangur 474 millj. kr. Hæstv. fjmrh. telur, að þessum greiðsluafgangi sé nú fullráðstafað með þeim 53 millj. kr., sem þetta frv. fjallar um. Þar er ég á annarri skoðun. Ég hef ekki orðið þess var, að Alþ. hafi ráðstafað þessum greiðsluafgangi í nándar nærri svo ríkum mæli. Ég skal ekki fullyrða, að ég hafi tæmandi upplýsingar um allar þær ráðstafanir, sem hv. Alþ. hefur gert á greiðsluafgangnum, en skv. þeim upplýsingum, sem ég veit réttastar, hefur verið ráðstafað, sem hér segir: 140 millj. kr. til verðjöfnunarsjóðs fyrir fiskiðnaðinn, 30 millj. kr. til hagræðingarsjóðs landbúnaðarins, 3 millj. til ráðstafana vegna kals í túnum og svo nú 53 millj. kr. hér skv. þessu frv. Við leggjum til, að nokkuð lengra sé gengið í því að ráðstafa greiðsluafgangnum af Alþ., því að það teljum við réttan aðila til að ráðstafa þessum tekjum ríkissjóðs eins og öðrum og höfum þess vegna gert till. um það í nokkrum liðum að auka ráðstöfun hans og þá einkum til þess að greiða ógoldin ríkisframlög til hafna, skóla, félagsheimilasjóðs og e.t.v. í fleiri staði, auk þess sem við viljum nota tækifærið, þegar þessi góða afkoma er hjá ríkissjóði, til þess að standa við það loforð, sem gefið var um greiðslu vegafjár og ekki hefur verið staðið við, eins og kunnugt er. Þetta þýðir það, að minna verður greitt af yfirdráttarskuld ríkissjóðs hjá Seðlabankanum en gert er ráð fyrir skv. till. hæstv. fjmrh. Munar þar eitthvað um 130 millj. kr., og um það bil helmingur af þeirri yfirdráttarskuld verður yfirfærður til næsta árs. Ég sé ekki, að það sé neitt við það að athuga. Þegar ekki er hægt að gera upp við alla, er það algeng regla að reyna að gera öllum einhver skil, og það er sú framkvæmd, sem hér er stungið upp á.
Ég lofaði því að tala stutt fyrir þessum brtt. Ég skal reyna að standa við það, og ég á aðeins eina eftir. Sú till. er um lántöku, nýja lántöku til framleiðnisjóðs. Eins og ég sagði áðan, hef ég ekki þessi þskj. og verð að flytja þetta eftir minni. Ég bið afsökunar á því, ef það er eitthvað stirðara heldur en annars mundi vera, en það er ekki við mig einan að sakast um það. Þessi 4. brtt. fjallar sem sagt um það, að ríkissjóði verði heimilað að ábyrgjast 200 millj. kr. lántöku, sem Framkvæmdasjóður taki til þess að stofna sérstaka framleiðnilánadeild. Þessi till. er í samræmi við frv., sem flutt hefur verið hér á nokkrum þingum án þess að fá afgreiðslu. Það var t.d. flutt á þessu þingi sem 21. mál á þskj. 21, en hefur ekki fengið fullnaðarafgreiðslu. Minni hl. hv. fjhn. Ed. hefur skilað áliti, en meiri hl. ekki. En hér er um það að ræða, eins og áður sagði, að stofna nýja framleiðnideild við Framkvæmdasjóð. Við teljum mikla nauðsyn á því og jafnvel meiri nú en oft áður að gera öflugar ráðstafanir til þess að auka framleiðnina og hagræðinguna í atvinnuvegunum.
Vegna vaxandi framleiðslukostnaðar hefur samkeppnisaðstaða atvinnuveganna versnað, og vegna fjárskorts eru ýmis fyrirtæki alveg vafalaust rekin með óhagkvæmara hætti en vera þyrfti, ef aðgangur væri að hæfilegu lánsfé til þess að bæta framleiðni þeirra og afkastagetu. Ég veit nú, að það eru allir sammála um það, sem þessi till. fjallar um, og tel ekki þörf á að rökstyðja hana í löngu máli. Menn kann að greina á um leiðirnar til þess að ná þessu marki, og eftir því sem fram kom í hv. Ed. er nú sýnt, að hæstv. fjmrh. er ekki inni á þessari leið til að ná þessu marki, enda þótt hann eftir því, sem mér hefur skilizt, tæki undir nauðsyn þess, að eitthvað yrði gert í málinu. En við viljum freista þess nú í lok þingsins að fá nokkurn hluta fram af því stóra máli, sem það frv., sem ég áðan gat um, fjallar um, því að hér er ekki nema um örlítinn hluta af efni þess frv. að ræða.
Ég skal svo, herra forseti, láta máli mínu lokið.