13.04.1967
Sameinað þing: 36. fundur, 87. löggjafarþing.
Sjá dálk 1693 í B-deild Alþingistíðinda. (1582)
Almennar stjórnmálaumræður
Halldór E. Sigurðsson:
Herra forseti. Góðir áheyrendur. Út af því, sem Sverrir Júlíusson vitnaði í ræðu Eysteins Jónssonar um frásögn Eysteins af hafnarlagafrv., vil ég geta þess, að í 6. gr. frv. segir, að styrkur til hafnargerða skuli vera allt að 75%, en ekki „skylt er að veita“ eins og segir í núgildandi l. Heyrzt hefur hins vegar, að slegið hafi óhug á stjórnarliða og í ráði sé að breyta þessu framlagi í skyldu, svo að augljóst er, að barátta Framsfl. fyrir því mun bera árangur.
Út af spádómi Lúðvíks Jósefssonar og þeirra félaga um kosningarnar, vil ég segja þetta: Framsfl. er sá stjórnmálaflokkur, sem mest hefur vaxið á síðustu árum. Hann á víðar en á einum stað möguleika til þess að fá kosinn þm. til viðbótar þingliði sínu nú. Og tölurnar frá sveitar- og borgarstjórnarkosningunum í sumar sýna, að flokkurinn á möguleika á landsk. þm., ef hitt bregzt. Það, að Hannibal Valdimarsson náði kosningu á Vestfjörðum síðast, en ekki Bjarni Guðbjörnsson, bjargaði ríkisstj. þá. Þess vegna fagnaði Morgunblaðið kosningu Hannibals. Alþb. tókst að blekkja eitthvað af framsóknarfólki til þess að kjósa sig í borgarstjórnarkosningunum í sumar, það bjargaði meiri hl. Sjálfstfl. í Reykjavík. Ég vara við þessum blekkingum og undirstrika að aðeins fylgisaukning Framsfl. getur fellt ríkisstjórnina.
Við Emil Jónsson vil ég segja það út af tali hans um höft og haftastjórn. Er Emil Jónsson búinn að gleyma því, að formaður Alþfl., Stefán Jóhann, myndaði mestu haftastjórn, er setið hefur á Íslandi, og hann, Emil Jónsson, var haftamálaráðh. með fyrrv. þm. Sjálfstfl. sér við hlið sem formann fjárhagsráðs. Emil byggir því á reynslu, þegar hann talar um, að höft séu notuð til þess að hygla flokksgæðingum.
Ræður stjórnarliða hafa yfirleitt gengið út á það, að allt sé í lagi, ástandið í efnahags- og atvinnumálum þjóðarinnar eins traust og gott og það geti bezt verið. Verðbólga hafi ekki einu sinni aukizt verulega á síðustu árum. Þjóðin eigi að vera bjartsýn, engar úrtölur eigi rétt á sér. Rétt er það. Allt ætti að vera í lagi í slíku góðæri, eins og verið hefur undanfarin ár. Bjartsýni er nauðsynleg. Það er bjartsýni að trúa á land sitt og fólkið í landinu. Þá bjartsýni á stjórnarliðið ekki. En hvers vegna tala þeir stjórnarliðar um, að þjóðin sé stödd á tímamótum velgengni og vandræða, fyrst ekkert er að? Því gera þeir ráðstafanir eins og verðlagseftirlit, sem þeir kalla sjálfir neyðarráðstafanir, fyrst allt er eins og bezt verður á kosið? Af hverju segir fjmrh., að ekki sé hægt að gera áætlanir fram í tímann vegna óvissu, fyrst ekki er meiri óvissa fyrir hendi? Af hverju er verið að gera ráðstafanir í fjármálum eins og niðurskurð á verklegum framkvæmdum, fyrst þörf fyrir slíka framkvæmd er ekki til staðar? Af hverju er verið að styrkja atvinnuvegina með hundruðum millj. kr. af almannafé, fyrst fjárhagur þeirra er traustur og afkoma örugg? Ykkur stjórnarsinnum væri nauðsynlegt að líta í kringum ykkur, því að tal ykkar í þessum umr. um efnahagsmál gerir ykkur broslega í augum alþjóðar, eins og þið eruð í augum lækna, þegar þið talið um ágæti ykkar í heilbrigðismálum og í augum vegfarenda, þegar þið talið um góða þjóðvegi. Eitt vinnst þó við þetta. Þeim verður ekki treyst til umbóta, sem ekki sjá, að umbóta sé þörf.
Að þessu sinni mun ég aðeins minna á það, sem einkennt hefur ríkisbúskapinn síðustu árin, skattheimtuna og hringlandaháttinn. Á þessu kjörtímabili, sem nú er senn á enda runnið, hefur söluskattur verið hækkaður úr 3% í 7½% og gaf hann ríkissjóði áður 250–300 millj. kr. í tekjur, en nú um 1200 millj. kr. Mismunurinn hefur sagt til sín í verðlagi þjóðarinnar. Leyfisgjöld af bifreiðum hafa verið færð á fleiri flokka þeirra og gáfu ríkissjóði árið 1966 nærri þrefalt hærri fjárhæð heldur en 1963. Við afgreiðslu fjárl. fyrir árið 1966 var staða ríkissjóðs talin svo tæp, að lagður var á sérstakur rafmagnsskattur, 40 millj. kr., sem hækkaði allt rafmagnsverð í landinu um 15–25% samstundis og hann var á lagður. Jafnframt var felld niður fjárveiting á fjárl. til vegamála, 47 millj. kr., þrátt fyrir fyrirheit ráðh. um hið gagnstæða. Það leiddi til hækkunar á benzíni og þungaskatti bifreiða til að mæta tekjumissi í vegasjóð. Hækkunin streymdi út í verðlagið. Gjaldeyrisskattur var á lagður. Aukatekjur ríkissjóðs og stimpilgjöld voru margfölduð ofan á háa vexti. Áður hafði launaskattur verið á lagður, svo og margir smáskattar, svo sem skattur á byggingarefni, eignarskattur hækkaður. Allt þetta kjörtímabil hefur ríkisstj. verið haldin hálfgerðu skattaæði. Svo mikils þótti við þurfa að bæta hag ríkissjóðs á s.l. ári, að hætt var við niðurgreiðslur á saltfiski og smjörlíki á vormánuðum. S.l. laugardag skýrði hæstv. fjmrh. Alþ. frá fjárhagsafkomu ríkissjóðs árið 1966, er var í stuttu máli þessi: Tekjur ríkissjóðs fóru 842 millj. kr. fram úr áætlun fjárl. eða 17½%. Alls hafa tekjur ríkissjóðs farið um 1½ milljarð fram úr áætlun fjárl. á 4 árum. Þannig hefur tekizt, með því að leggja á þjóðina skatt ofan á skatt, að ná í ríkissjóð tekjum, sem ekki eiga sér neinar hliðstæður áður fyrr. Til hvers hefur svo álögustefna hæstv. ríkisstj. leitt? Eins og áður er fram tekið, fóru skattálögur ríkisstj., svo sem söluskattur, rafmagnsskattur og fleiri skattar beint út í verðlagið, enda ekki hirt um annað. Skattheimtan varð að ná fram að ganga. Það var heldur ekki hirt um vöxt dýrtíðarinnar og hækkun vísitölu, þegar hæstv. ríkisstj. ákvað að hætta niðurgreiðslum á saltfiski og smjörlíki á s.l. vori. Þessi stefna hæstv. ríkisstj. átti sér hins vegar ekki langa lífdaga. Um mitt sumar hafði ríkisstj. tekizt að magna svo dýrtíðina, að hún ógnaði atvinnu- og viðskiptalífi landsmanna. Ríkisstj., sem ætlaði sér að spara 30 millj. kr. fyrir ríkissjóð með því að hætta hluta af niðurgreiðslum, ákvað í skyndi 4 mánuðum seinna að bæta á ríkissjóð útgjöldum til niðurgreiðslna, sem nema munu 200–250 millj. kr.
Það verður lítið eitt talið af útgjöldum þeim, sem verðbólgustefnan hefur bakað atvinnuvegunum í landinu síðustu árin, en geta vil ég þess, að nú fyrir páskana afgreiddi Alþ, stjfrv. um ráðstafanir vegna sjávarútvegsins, sem kosta mun ríkissjóð um 230 millj. kr. útgjöld, sem að verulegu leyti eru afleiðing af dýrtíðarstefnu ríkisstj. Það hefði mátt ætla, þegar hæstv. ríkisstj. hafði safnað til sín svo miklum umframtekjum, sem raun varð á á s.l. ári, hefði hún notað eitthvað af þeim til þess að greiða sveitarfélögunum vangreiðslur ríkisins vegna hafna, skóla, sjúkrahúsaframkvæmda eða til að skila vegasjóði aftur þeim 47 millj. kr., sem ranglega voru af honum teknar, eða auka rafvæðinguna í landinu.
Ekkert af þessu er gert. Þess í stað eru framlög til verklegra framkvæmda lækkuð um 10% árið 1967 frá því, sem gert var ráð fyrir í fjárl., sem afgreidd voru fyrir þremur mánuðum. Er þar höggvið aftur í sama knérunn, sem gert var árið 1965, er framlög ríkissjóðs til verklegra framkvæmda voru skert um 20%. Ekki þótti hæstv. ríkisstj. nóg að gert gagnvart sveitarfélögunum að láta þau greiða vexti af vangreiddum ríkisframlögum, heldur lagði hún skurðarhnífinn á jöfnunarsjóð sveitarfélaganna og skar þaðan 20 millj. kr. snúð sér til handa. Það vekur undrun, að hæstv. ríkisstj. skuli leggja sig í þann sparðatíning að tína saman 65 millj. kr. með þeim hætti að draga úr þeim framkvæmdum, sem landsfólkið þráir og kemst ekki af án. Slík vinnubrögð eru fráleit á 5 milljarða fjárl. og að það skuli gert á sama fjárhagsári og fjárveitingar til reksturs ýmissa embætta voru hækkaðar um 30–40%, eins og gert er á yfirstandandi fjárl. Tilgangur hæstv. ríkisstj. er að draga úr framkvæmdum og jafnvel að stöðva víða framkvæmdir við byggingu skóla, hafna og sjúkrahúsa og rafvæðingu í sveitum. Það sýnir svo vinnubrögðin, stefnu- og stjórnleysið, hvernig að þessum málum er staðið. Í desember eru samþ. fjárlög með ákveðnum fjárveitingum til verklegra framkvæmda. Í febrúarmánuði er ákveðið að lækka fjárveitinguna um 10%. Í apríl er svo lögð fram framkvæmdaáætlun og jafnhliða lánsfjárheimild til að afla fjár til að koma í framkvæmd sumum af verkefnum þeim, sem fyrri ákvörðun ríkisstj. átti að draga úr eða stöðva. Þannig rekur eitt sig á annars horn, enda er nú meiri óvissa ríkjandi um afkomu atvinnuveganna og verklegar framkvæmdir ríkis og sveitarfélaga en verið hefur. Svo augljóst er það nú öllum, að jafnvel ríkisstj. viðurkennir slíkt ástand með yfirlýsingu fjmrh. um, að ekki sé fært að gera framkvæmdaáætlun fram í tímann. Afstaða hæstv. ríkisstj. til fjárveitingar vegna verklegra framkvæmda hefur leitt til þess, að ríkið skuldar að sínum hluta til vega, hafna, skóla, sjúkrahúsa og flugvalla og rafvæðingar um 1 milljarð í lok þessa árs, þrátt fyrir góðærið, þrátt fyrir 1½ milljarð í umframtekjur ríkissjóðs á einu kjörtímabili. Þetta er arfurinn, sem góðu árin skila til framtíðarinnar. Þannig er ráðsmennska hæstv. ríkisstj., þannig gleypir dýrtíðin stóran hluta af skattheimtunni, skattheimtunni, sem hefur átt verulegan hlut í því að skapa hana.
Eins og ég vék að í ræðu minni hér að framan, var það eitt af bjargráðum hæstv. ríkisstj. við fjárlagaafgreiðslu fyrir árið 1966 að fella niður á fjárl. framlag ríkissjóðs til vegamála. Svo var einnig á fjárl. fyrir árið 1967, sem eru þó um 5 milljarðar. Þar er enginn eyrir til framkvæmda í vegum. Þetta er hvort tveggja í senn brot á samkomulagi hæstv. ríkisstj. við afgreiðslu vegalaga, eins og áður er frá skýrt og brot á þeirri stefnu, sem mörkuð er með vegal. Þar er mörkuð sú stefna, að ríkið skuli leggja til vegasjóðsins fé, aldrei minna en 47 millj. kr. Samkomulagið og stefnan er staðreynd, þótt það hafi ekki verið haldið. Það breytir heldur engu, þótt hæstv. samgmrh. tali digurbarkalega um sitt ágæti í vegamálum og noti útflutningssjóð 1958 í samanburði við fjárlög nú, til þess að fá hagstæðan samanburð fyrir sig. Það er álíka vitleysa eins og að ég umreiknaði gengisbreytinguna 1960 og 1961 í krónutali og bætti við fjárl. nú og gerði síðan samanburð við árið 1958. Ástandið í vegamálunum sannar ágæti ráðh. eða hið gagnstæða. Nú á t.d. að auka framkvæmdafé í öllum landsbrautum á Íslandi um 800 þús. kr. Það munar um minna. Í þjóðbrautum um 6.2 millj. og hraðbrautum engan eyri. Þessi þróun og aðgerðaleysi stjórnvalda í vegamálum er með öllu óþolandi og það á sama tíma, sem ríkissjóður sópar til sín hundruðum millj. kr. í nettótekjur af umferðinni. Það er ekki hægt að koma til þjóðarinnar ár eftir ár og segja, að það skorti fjárhagsgrundvöll til framkvæmda í hraðbrautum eins og hæstv. fjmrh. gerði í fyrra og nú í sambandi við framkvæmdaáætlunina. Það er hæstv. ríkisstj. að skapa þann fjárhagsgrundvöll. Það er ekki aðeins fjárhagsgrundvöllur vegna hraðbrautanna, sem vantar, vegasjóður veldur ekki verkefnum sínum. Verði ekki meira fé til vegamála á næstu árum en nú er, brestur vegakerfið sjálft undan árlegri fjölgun bifreiða, vegna stærri bifreiða, vegna aukinna vöruflutninga. Þá verða fleiri og fleiri vegir eins og Vesturlandsvegurinn upp að Álafossi er nú. Þá falla brýr undan þunga bifreiða, eins og nú er farið að eiga sér stað. Þá verður að auka þá aðferð að taka fé að láni til viðhalds vega eins og gert var á s.l. sumri til þess að gera færan veg austur yfir Flóa. Þetta er það, sem blasir við í vegamálunum, ef ekki verður þar brotið í blað. Það sem verður að gera og á að gera, er, að tekjur af sérsköttunum gangi beint í vegasjóðinn. Ríkissjóður greiði til vegasjóðsins vegna vegaviðhaldsins eftir mati Alþ. á hverjum tíma, þó aldrei minna en 47 millj. kr. Erlend ríkislán verði tekin til framkvæmda í hraðbrautum, vegasjóður taki innlend lán vegna framkvæmda í landsbrautum og þjóðbrautum.
Eins og áður er að vikið, hafði hæstv. ríkisstj. tekizt með skattheimtu sinni og stjórnleysi að búa svo að atvinnu- og efnahagslífi landsmanna, að hún lýsti því sjálf á haustmánuðum, að þjóðin stæði á vegamótum velgengni og vandræða. Var þá horfið að því ráði að setja allt verðlag undir eftirlit, þar sem ríkisstj. var sjálf yfirverðlagsnefndin: Hæstv. ríkisstj., sér í lagi Sjálfstfl., hefur talið sig sérstakan boðbera frelsis í athafna-, viðskipta og verðlagsmálum landsmanna. Raunar hefur þetta ekki við nein rök að styðjast. Slíkt ófrelsi sem skattheimtan, háir vextir, lánsfjárhöft og alls konar ríkisafskipti eru í viðskipta- og athafnalífi þjóðarinnar nú. Hér var þó um algert skipbrot að ræða á frelsistali þeirra og hjá viðreisn sem efnahagsmálastefnu. Ríkisstj. hugðist komast út út skipbrotinu með því að setja á svið á nýjan leik sýndarmennskuna frá 1959 með tali um verðstöðvun. Nú hefur hún að vísu gefizt upp við það að halda þessari sýndarmennsku um verðstöðvun fram sem framtíðarleið, sbr. ummæli fjmrh. um óvissu í efnahags- og atvinnumálum þjóðarinnar, svo að áætlunargerð fram í tímann sé óraunhæf. Sannleikurinn er líka sá, að á fjárl. eru ekki einu sinni til tekjur til þess að standa undir niðurgreiðslum að fullu nema til 1. nóv. n. k. Þó að tekjuáætlun fjárl., sem mun miðuð við verðbólgu í innflutningi og verzlun, fái staðizt. Svo og hitt, að atvinnuvegunum er nú haldið gangandi með fjárveitingum, sem aflað var á s.l. ári. Þeir fjármunir verða ekki notaðir aftur. Aðrir eru reknir með halla eins og Tryggingastofnun ríkisins. Verðstöðvunin er því gaspur eitt, tjaldið fellur að kosningunum loknum eins og 1959.
Herra forseti. Í ræðu minni hér að framan hef ég sýnt fram á, að óhófleg skattheimta, stjórnleysi í fjármálum ríkisins hefur átt verulegan þátt í vexti verðbólgunnar og þar af leiðandi erfiðleikum atvinnuveganna. Ég hef einnig bent á það, hvernig verðbólgan hefur sogað til sín ríkistekjurnar gegnum niðurgreiðslur og eyðslu. Framkvæmdir ríkisins hafa að verulegu leyti verið gerðar fyrir lánsfé. Verðstöðvunin er blekking. Tækifærin, sem góðu árin gáfu, hafa ekki verið nýtt.
Um orðinn hlut þýðir ekki að sakast. Þjóðin á tækifæri með kosningunum í sumar til að kveðja til nýja forystu. Dauðþreytt og úrræðalaust forystulið stjórnarliða mun ekki frekar eftir kosningar en fyrir þær leysa vandann. Enda ekki von, þar sem þeim er ekki ljóst, að neitt sé að. Framsfl. hefur áður sýnt örugga forystu í málefnum þjóðarinnar og á erfiðum tímum reynzt henni bjargvættur. Honum einum getur þjóðin treyst til að leysa vandann. Hann einn hefur möguleika til að auka svo fylgi sitt í næstu kosningum, að ríkisstj. falli. Honum mun þjóðin fela forystuna með fylgi sínu í kosningunum í júní til sóknar á leið til alhliða framfara. — Góða nótt.