02.11.1966
Sameinað þing: 7. fundur, 87. löggjafarþing.
Sjá dálk 240 í D-deild Alþingistíðinda. (2305)
23. mál, námslaun og skóladvalarkostnaður
Flm. (Ingvar Gíslason):
Herra forseti. Þessa till., sem hér er á dagskrá, flyt ég ásamt hv. 5. þm. Reykv. (ÞÞ) og hv. 4. þm. Austf. (PÞ). Þessi till. var einnig flutt á síðasta þingi, en varð þá ekki útrædd. Ég vil leyfa mér að lesa tillgr., eins og hún er orðuð:
„Alþingi ályktar að kjósa hlutfallskosningu 7 manna nefnd til að gera tillögur um fyrirkomula,g námslauna, eflingu námslánasjóðs og greiðslu skóladvalarkostnaðar nemenda, sem óhjákvæmilega verða að vista sig til langs tíma utan heimila sinna. Nefndin skili áliti fyrir næsta reglulegt Alþingi. Ber nefndinni m.a. að hafa samráð við Lánasjóð íslenzkra námsmanna, stúdentaráð Háskóla Íslands, Félag íslenzkra stúdenta erlendis, Alþýðusamband Íslands og Stéttarsamband bænda. Kostnaður við störf nefndarinnar greiðist úr ríkissjóði.“
Almenn viðurkenning er að fást á því, sem ýmsir hafa bent á í ræðu og riti undanfarin ár, að menntakerfi þjóðarinnar þarf rækilegrar endurskoðunar við. Í því sambandi er nauðsynlegt að taka til nýrrar athugunar allt námsstyrkjakerfið, þær reglur, sem gilda um aðstoð hins opinbera við námsmenn. Opinbera námsaðstoð þarf að efla sem óhjákvæmilegan lið í framtíðaruppbyggingu og nýskipan skóla og menntamála Á því verður að fást full viðurkenning bæði almennings og opinberra aðila, að námsaðstoð verður að fara vaxandi, og hún er í senn réttlætismál gagnvart námsmönnum og vandamönnum þeirra og beinlínis arðbær fjárráðstöfun fyrir ríkið.
Till. sú, sem hér er til umræðu, er borin fram í þeirri fullvissu, að námsaðstoðarkerfið sé enn ófullkomið miðað við sútímaaðstæður og þurfi því að breytast. Eins og kunnugt er, er námsaðstoð í ö1lu verulegu bundin við háskólastúdenta. Nemendur annarra skóla hér innanlands fá hvorki lán né styrki af ríkisfé. Því má einnig bæta við, að námslán eru mjög mismunandi eftir námsgreinum og m.a. miðað við það, hversu auðvelt er fyrir stúdenta að vinna með námi. Yfirleitt er gert ráð fyrir því og þykir sjálfsagt hér á landi, að háskólastúdentar vinni með námi og sjái sér þannig efnalega farborða, meðan á námi stendur, enda er vinna með námi alger forsenda þess, að stúdentar almennt geti atundað nám sitt. Ýmislegt hefur verið fært því til ágætis. En slíkt fyrirkomulag er þó engan veginn annmarkalaust. Án efa dregur vinna með námi úr námsárangri og námsástundun og lengir námstímann, og þetta eru allt miklir ókostir, sem æskilegt er að draga úr eftir föngum. Mér virðist einsýnt, að þjóðhagslegur ávinningur yrði að því að stytta þann árafjölda, sem stúdentar verja í nám. En eins og nú háttar högum stúdenta er erfitt að koma því við. Skólanámið er fyrir mörgum alger aukavinna og langflestir, ef ekki allir, meira eða minna háðir því að vinna fyrir daglegu brauði, enda há hundraðstala stúdenta fjölskyldumenn. Stúdentar þurfa því mjög á því að halda, að námsaðstoð til þeirra verði aukin.
Við, sem að flutningi þessarar till. stöndum, höfum ávallt haft það sjónarmið í huga, að nauðsynlegt sé að stefna að því, að allir, sem stunda langskólanám og annað dýrt nám erlendis, eigi þess kost að fá svo ríflega námsaðstoð, að hún svari eðlilegum námskostnaði. Aðstoð þessi getur bæði verið í formi beinna námslauna og námslána. Þarf smám saman að móta kerfið í þá mynd, að námslaunin sem slík fari vaxandi, enda mun ekki líða langur tími, áður en full viðurkenning fæst á nauðsyn þess og réttmæti, þó að nú örli e.t.v. á þeirri skoðun hjá ýmsum, að hér sé um ofrausn að ræða í garð háskólastúdenta, sem þeir eigi tæplega skilið og þjóðfélagið hafi ekki efni á að láta í té. Raunar verður lengst af um það deilt, hvað þjóðfélagið hafi efni á að gera og hvað það hafi ekki efni á að gera, og við því er ekkert að segja. Hitt er aftur háskalegt, ef miklar deilur þurfa að verða um nauðsyn þess að efla vísindalega og hagnýta menntun í landinu. Um það á nefnilega ekki að þurfa að deila. Eitt hið brýnasta samtíma- og framtíðarverkefni þjóðarinnar er nýskipan menntakerfisins, efling almennrar menntunar, aukin iðnfræðsla og tækniþekking og síðast, en ekki sízt efling háskólamenntunar, bæði hagnýtrar og vísindalegrar. Í þjóðfélagi, þar sem iðnbyltingar velta yfir á fárra ára fresti að kalla og viðhorfin breytast hraðar en nokkurn gat grunað fyrir nokkrum áratugum, í slíku þjóðfélagi eru engin grið gefin hvað snertir aðlögun að breytingum. Sú þjóð, sem ekki reynir að fylgjast með og er á verði um það, sem er að gerast, dregst einfaldlega aftur úr. Við skulum því ekki ímynda okkur, að það dugi einhver smásmygli, þegar við hefjumst handa um endurskipulagningu menntakerfisins, allt neðan frá og uppúr. Það getur vel verið, að við þurfum að leggja á okkur auknar fjárhagsbyrðar, það er raunar einsýnt, og við verðum að herða eitthvað að okkur á öðrum sviðum.
Eitt þeirra nýmæla, sem hreyft er með till. þessari, er það, að settar verði reglur um greiðslu skóladvalarkostnaðar þeirra nemenda, sem óhjákvæmilega verða að vista sig til langs tíma utan heimila sinna. Án efa er það sanngjörn og raunhæf leið ásamt fleiru til þess að jafna námsaðstöðu í landinu, að hið opinbera greiði kostnað, sem 1eiðir af óhjákvæmilegri dvöl nemenda utan heimila sinna. Ég neita því ekki, að verulegur nýr útgjaldaliður yrði þarna til á fjárl. En ég sé ekki, að undan honum verði vikizt, því að fyrr eða seinna verður þessi leið valin til þess að draga úr þeim mikla mun, sem er á menntunarskilyrðum í landinu. Það vita auðvitað allir, að nemendur í héraðsskólum og menntaskólum, svo að dæmi séu tekin, sem sækja skóla um langan veg, e.t.v. í aðra landsfjórðunga, verða fyrir beinum og stórfelldum fjárútlátum vegna þess, að þeir þurfa að vista sig mánuðum saman utan heimila sinna. Aðstaða slíkra nemenda er gerólík aðstöðu hinna, sem dvalizt geta hjá foreldrum sínum og sótt skóla heiman að frá sér. Ég skal að vísu ekkert um það fullyrða, hversu mjög þessi aðstöðumunur verður til þess að leggja stein í götu þeirra, sem vilja læra, um það hef ég engar tölur eða beinar sannanir. Og ég get fúslega viðurkennt, að fjöldinn allur af ágætum mönnum hefur ekki látið slíkar hindranir aftra sér frá því að sækja skóla. M.a. geri ég ráð fyrir, að margir, sem eru í þessum sal, geti státað af því að hafa stundað margra ára menntaskólanám án þess að valda foreldrum sínum beinum fjárútlátum eða að þeir hafi orðið fyrir alvarlegum töfum af því, að skólinn var ekki í sjónhendingu frá heimllum þeirra. Það ráð hefur löngum verið tiltækt að vinna á sumrin fyrir skólavistinni, og einhvern veginn hefur það blessazt. En á þessu máli er þó önnur hlið. Hún er sú, að fjöldinn allur af skólanemendum á þess ekki kost að dveljast heima hjá sér á sumrin og vinna þar fyrir vetrardvöl í skóla. Þeir verða einnig að sækja sumarvinnu sína til fjarlægra staða og koma því ekki heim til sín nema sem gestir endrum og eins. Þetta á fyrst og fremst við um nemendur úr sveitum, þar sem fjáraflavon er lítil, miðað við það, sem gerist í uppgripavinnu við sjávarsíðuna. Þangað leita unglingar, sem eðlilegt er. Heimilin missa af þessum sökum dýrmætan liðsafla við bústörfin, og börn og foreldrar verða fyrr viðskila hvort við annað en ella mundi.
Ég vil ekki í þessu sambandi láta undir höfuð leggjast að minnast á þann kostnað, sem sveitaheimili verða fyrir af því að þurfa að vista börn sín og unglinga til náms í heimavistarskólum. Sá kostnaður er sannarlega ekki óverulegur, einkum þegar um barnmargar fjölskyldur er að ræða. Þar er um útgjöld að ræða, sem leggjast þyngra á sveitaheimili en önnur heimili í landinu. Ég hygg, að þessu þurfi að gefa sérstakan gaum, og tel, að hér sé um mikið hagsmunamál að ræða fyrir bændastéttina. Má vera, að því megi ráða til lykta með öðrum hætti en þeim að greiða beinan námskostnað, t.d. með sérstakri skattaívilnun. En augljóst er, að jafnréttisaðstaða í fræðslumálum er enn allfjarlæg, meðan þetta ástand er fyrir hendi. Af þessum sökum höfum við flm. þessarar till. sett fram ákvæði um athugun á því, hvernig haga beri greiðslu námsdvalarkostnaðar þeirra nemenda, sem óhjákvæmilega verða að vista sig til langs tíma utan heimila sinna.
Vert er að geta þess, að reglur um námsaðstoð hafa verið til endurskoðunar í sumum nágrannalöndum okkar. Svíar hafa tekið upp mjög viðtækt kerfi námsaðstoðar, sem felst í öflugri lánafyrirgreiðslu og beinum námslaunum. Allir skólanemendur þar í landi, bæði háskólastúdentar og aðrir, sem orðnir eru 16 ára, fá einhvers konar námsaðstoð í formi beinna launa og lána. Hvað stúdenta snertir, fá þeir nú 175 kr. sænskar á mánuði í 10 mánuði á ári, eða 1750 á ári í námslaun, og auk þess 5000 kr. á ári í námslán, ef þeir eru einhleypir og barnlausir, en mun meira, ef þeir eiga fyrir fjölskyldu að sjá. Þessi upphæð er talin nægja fyrir eðlilegum námskostnaði. Í Noregi hefur stjórnskipuð nefnd lagt til, að námsaðstoðarkerfið verði aukið stig af stigi á 10 árum og stefnt að því að létta námskostnaðarbyrði nemenda á nær öllum skólastigum frá barnaskóla og upp úr, m.a. með greiðslu ferðakostnaðar og aukaútgjalda, sem leiðir af námsdvöl utan heimila. Norska nefndin leggur til, að stúdentar fái aukin námslán og fái endurgreiddan ákveðinn hluta af námskostnaði að loknu námi. Þá leggur nefndin einnig til, að það fé, sem ríkissjóður veitir til námsmannaaðstoðar, verði ekki fastbundið á fjárl., heldur hafi stjórn námslánasjóðsins óbundnar hendur um upphæðir, sem varið er til námsaðstoðar. Í Sovétríkjunum og öðrum kommúnistaríkjum eru stúdentum greidd námslaun, og mættum við hér á landi og í fleiri löndum nokkuð af því læra
Herra forseti. Ég skal ekki hafa fleiri orð um þessa till. að sinni. Við flm. teljum núverandi reglur um námsaðstoð ófullkomnar og ekki nægilega viðtækar. Þær hæfa ekki lengur okkar tímum og því þjóðfélagi, sem við lifum í. Þess vegna þarf að endurskoða þær frá rótum ásamt flestu öðru, sem varðar skóla- og menntamálin. Um till. hafa verið ákveðnar tvær umr., og vil ég deyfa mér að leggja til, að henni verði vísað nú að lokinni þessari umr. til síðari umr. og til hv. allshn.