17.12.1966
Efri deild: 32. fundur, 87. löggjafarþing.
Sjá dálk 567 í B-deild Alþingistíðinda. (340)
74. mál, verðstöðvun
Frsm. 2. minni hl. (Björn Jónsson):
Herra forseti. Ég mun ekki nú við upphaf ræðu minnar gera mikið að umtalsefni framsöguræðu hv. frsm. meiri hl. fjhn., þó að vissulega væri margt í þeirri ræðu, sem vert væri að athuga í góðu tómi og skoða niður í kjölinn. Ég mun koma inn á sum þau atriði, sem hann gerði að umræðuefni, síðar í minni ræðu, en vil nú til að byrja með aðeins taka nokkur atriði úr hans ræðu til meðferðar og þá fyrst þá miklu glímu, sem hann háði við þá fullyrðingu, sem hann sagði að ég hefði haft hér í frammi, að verkamenn hefðu fengið of lítinn hluta af vexti þjóðartekna. Ég held, að hv. ræðumaður muni sannfærast um það af lestri minnar ræðu, að á þetta minntist ég ekki í ræðu minni. Þetta er að vísu mín skoðun, sem ég hygg að megi færa mikil rök að, ef allar tölur um þetta tiltækar eru teknar til athugunar, en það verður að viðurkennast, að þar skortir mörg gögn um, til þess að á þetta verði ótvíræður dómur lagður, og það gerði ég ekki heldur í minni ræðu. Hitt sagði ég, og því reyndi hv. ræðumaður ekki að mótmæla, að vinnulaun fyrir eðlilegan og hóflegan vinnudag, fyrir dagvinnu, mældu verkafólki ekkert af þeirri þjóðarteknaaukningu, sem hér hefði orðið síðustu árin. Það voru mín orð, og við þá fullyrðingu hefði hv. ræðumaður átt að glíma, ef hann vildi ræða málíð málefnalega, eins og hans er yfirleitt vandi. En til þess treysti hann sér ekki og ekki heldur til að vefengja þær tölur, sem ég fór með um þetta efni. Og ég vil taka það fram varðandi þær tölur, sem ég hafði hér um þetta efni í minni ræðu við 1. umr. málsins, að þá skorti þó veigamikla skýringu, þá, að frá þessum tölum hefði raunverulega þurft að draga rúmlega 9%, til þess að það kæmi út, hver kaupmáttur dagvinnulaunanna væri nú, því að um rúmlega 9% af því kaupi, sem verkamenn nú hafa á tímann, er fengið með dagvinnustyttingunni, þannig að kaupmáttur dagvinnulaunanna, eins og þau eru núna, hefur stórlækkað frá 1959. Það eina, sem hv. ræðumaður sagði til þess að reyna að gera minna úr þessum tölum mínum, sem ég held að séu óyggjandi, a.m.k. getum við sagt svo langt sem þær ná, er það, að vísitalan væri miklu réttari núna. Ég verð að segja, að ég skil þetta ekki fullkomlega. Það má segja, að það sé einhver meinloka í mér, en hér er miðað við nákvæmlega sömu vísitöluna 1959 og nákvæmlega miðað við sömu vísitöluna að sjálfsögðu bæði árin. Það er að vísu rétt, að það er miðað við sömu neyzluvenjur 1952 og nú í dag, og það er rétt, að þær hafa breytzt. Ég mun koma inn á það atriði málsins síðar, sem ég tel hafa verulega þýðingu í sambandi við þetta mál, en hinu verður ekki fram hjá gengið, að þetta er sá eini mælikvarði, sem við höfum. Við verðum auðvitað að taka allar vísitölur með fyrirvara. Þær sýna aldrei nema í bezta falli meðaltöl, en innifela langt frá því allan sannleikann. Þær geta aldrei gert það. Og það vitum við, bæði ég og hv. frsm. meiri hl., jafnvel. En þegar þeir aðilar, sem um hlutina deila, hafa komið sér saman um ákveðna viðmiðun, ber að hafa hana í heiðri, og það hafa menn gert í þessu tilviki, og þá á ekki heldur að vera að vefengja það og gera lítið úr því, hvaða vísbending það er um þróun málanna.
Þá sagði hv. ræðumaður einnig, að þetta væri ekki að marka, vegna þess að 1959 hefði ríkisbúskapurinn út á við verið rekinn með gjaldeyrishalla. Ég veit ekki betur en hann sé rekinn með gjaldeyrishalla núna einnig. Ég veit ekki betur en allt útlit sé fyrir eða hafi verið til skamms tíma, að það verði stórkostlegur halli á greiðsluviðskiptunum við útlönd. Ég verð þá leiðréttur, ef það er ekki rétt, þannig að þar hallast ekkert á við samanburðinn milli þessara tveggja ára.
Þá ræddi hann nokkuð um þær tölur, sem ég hafði fært fram hér til stuðnings þeirri fullyrðingu minni, að hlutur verzlunarinnar hefði stóraukizt í þjóðarbúskap okkar. Ég mun koma nánar inn á það síðar. En samanburður sá, sem hann var hér með, t.d. við auðugasta land veraldarinnar, Bandaríkin, og okkur í þessu sambandi, hefur að mínu viti ekkert gildi og ekki heldur þó að hann leiti til Thailands til samanburðar í þessu sambandi. Það, sem auðvitað hefur þýðingu í þessu sambandi, er sú þróun, sem hefur hér orðið á stuttum tíma. Og hv. ræðumaður gat auðvitað ekki, vegna þess að það er sjálfsagt ekki mögulegt fyrir hann, a.m.k. hafði hann ekki þrátt fyrir mikla þekkingu tök á því að færa fram samanburðartölur, sem sönnuðu, að nokkur viðlíka þróun hefði átt sér stað í nokkru landi eins og hér, að 30–40% af virku, nýju vinnuafli þjóðarinnar hefði á örfáum árum horfið til þessarar einu tegundar þjónustustarfa, þ.e.a.s. verzlunar og viðskipta, því að það er vitanlega ekki nema ein grein þjónustustarfanna.
Ég verð að biðja hv. ræðumann afsökunar á því, að ég greip hér fram í fyrir honum varðandi eitt atriði, sem hann gerði að umtalsefni, svokallaða nefnd til að rannsaka milliliðagróðann, sem var samþ. hér að frumkvæði sjálfstæðismanna fyrir mörgum árum. En þrátt fyrir mikla þekkingu brast hv. þm. þekkingu á því máli, sem hann þar var að tala um. Ég hef þar frá fyrstu hendi þær heimildir, að skýrslan var unnin af þeim hæfa starfsmanni, sem hann tilnefndi, og n. var starfandi og fylgdist með því verki hans í 1 eða 2 ár. Þessi skýrsla var fullgerð og var síðast, þegar til er vitað, í höndum formanns þessarar n., sem er núv. viðskmrh., en síðan hún komst í hans hendur, hefur aldrei til þessarar skýrslu spurzt. (Gripið fram í: Hvenær ætli hún hafi komizt þangað? ) Hún komst þangað sama daginn sem Bergur Sigurbjörnsson hætti sem starfsmaður n. (Gripið fram í: Hvaða ár ætli það hafi verið?) Það mun hafa verið 11/2 eða 2 ár, sem n. starfaði, en nákvæmum dagsetningum kann ég ekki frá að greina, en ég veit, að ég hef spurt starfsmann n., Berg Sigurbjörnsson, um þetta, og ég veit, að þarna getur ekkert farið á milli mála. Það var hætt að kalla n. saman, um það leyti sem skýrslan var fullbúin, hvaða ástæður sem til þess hafa legið. Og ég efast ekkert um það, vegna þess að ég þekki starfshæfni Bergs Sigurbjörnssonar, að þó að nm. hefðu kannske unnið litið starf, hefur hann unnið fyrir kaupinu sínu í þau 1–2 ár, sem hann vann hjá n. Og það er áreiðanlegt, að í þeirri skýrslu, sem hann tók saman um þetta, er saman kominn mikill fróðleikur. Hann er kannske úreltur að meira eða minna leyti nú, en á þeim tíma hefði hann áreiðanlega verið gagnlegur, ef hann hefði birzt almenningi, og getað lýst það upp, hvaða áhrif milliliðirnir hafa í verðmyndunarkerfinu. En sannast að segja er ég ekkert hissa á því, þó að ýmsir áhrifamiklir aðilar í þjóðfélaginu hafi ekki kært sig mikið um það, að staðreyndirnar um þessi mál töluðu sínu máli, og þess vegna vafalaust verið heimtað og stutt að því, að þessari skýrslu var haldið leyndri og er haldið leyndri. (ÓB: En vinstri stjórnin var enn við völd, þegar þessari skýrslu var skilað.) Já, viðskmrh. núv. hæstv. var líka í vinstri stjórninni, og hann hefur kannske haft einhver áhrif á það. (Gripið fram í.) Hún hefði þá átt að koma í ljós, þegar skoðað var í skúffurnar, þegar núv. hæstv. ríkisstj. tók við völdum. En þetta upplýsist sjálfsagt, hvort núv. hæstv. ráðh. hefur borið hana burt úr stjórnarráðinu eða ekki.
Ég mun ekki gera fleiri atriði í ræðu hv. frsm. meiri hl. að umtalsefni að svo stöddu. Ég mun koma að sumum þeim atriðum, sem hann ræddi um, síðar í minni ræðu, sem ég ætla mér að reyna að hafa ekki mjög langa, vegna þess að samkomulag hefur orðið um að reyna að ljúka þessari umr. núna um kl. 6.30. Enda stendur svo á, að ég hef lýst skoðun minni um þetta frv., um öll höfuðatriði þess, við 1. umr., og ég ætla ekki að endurtaka neitt af því, sem ég sagði þá, eða a.m.k. það minnsta, sem komizt verður af með. En ég held, að þær umr., sem hér hafa farið fram, sérstaklega við 1. umr. málsins, hafi sýnt alveg greinilega, hver höfuðágreiningurinn er, annars vegar milli okkar Alþb.-manna og hins vegar milli talsmanna hæstv. ríkisstj. varðandi verðlagsmálin. Það, sem við viljum gera í þeim málum, er, að það sé varanlega til staðar virkt verðhömlunarkerfi, að verðlagsákvæðum sé beitt, ég vil ekki segja í hverju einasta tilviki, en eins mikið og nokkur skynsemi er í, og til þess að hafa þessi mál alltaf undir eftirliti stjórnvalda. Skoðun núv. hæstv. ríkisstj. er hins vegar sú, að það beri aðeins að skoða verðlagshömlur sem tímabundin bráðabirgðaúrræði, og ég held, að ég fari rétt með það, að síðast var hæstv. forsrh. farinn að tala um þetta sem neyðaraðgerðir, sem aðeins eiga að standa örstuttan tíma. Og þessum neyðaraðgerðum á að meira eða minna leyti að stilla gegn kjarabótabaráttu verkalýðshreyfingarinnar, a.m.k. áróðurslega, eins og nú hefur verið gert, bæði í umr. hér á Alþ. og ekki sízt í blöðum hæstv. ríkisstj.
Það er að vísu rétt, að hæstv. forsrh. hafði þann fyrirvara á, að það gæti komið til, sem ekki var skilið öðruvísi en til greina gæti komið, að einhverjar kaupbreytingar yrðu til hækkunar og kjarabætur. Það ber að virða og viðurkenna. En hins vegar hefur aðalmálgagn hans tekið alveg tvímælalaust af skarið í hverjum leiðaranum á fætur öðrum undanfarna daga um það, að þær verðlagshömlur, sem ríkisstj. ætli sér nú að beita, séu algerlega háðar því, að engar kaupbreytingar verði til hækkunar. Ég hef hérna úrklippu úr einum þessara leiðara, þannig að það fer ekkert á milli mála. Ég vil spyrja: Ef það er meining hæstv. ráðh., að það geti vel komið til greina, að verkalýðshreyfingin fái fram nokkrar kjarabætur þrátt fyrir þessa verðstöðvun, hvers vegna lætur hann þá aðalmálgagn sitt túlka málin á þennan veg, sem gert er? En það er ekki að sjá, að hann hafi talið það ómaksins vert að leiðrétta skrif ritstjóra sinna í þessu efni, og hæstv. ríkisstj. virðist láta sér það vel líka, að málin verði túlkuð á þennan veg.
Okkar skoðun er hins vegar sú, að verðhömlunarkerfið eigi að vera einn þátturinn í því að bæta kjör fólksins, en ekki mál, sem á að stilla gegn kjarabótabaráttunni. Við teljum einmitt mesta þörf á því að beita verðhömlum, þegar kaupbreytingar hafa átt sér stað vegna reynslu okkar, — einmitt vegna reynslu okkar af því, hvernig kaupbreytingar hafa verið misnotaðar í sambandi við verðlagsmálin og notaðar sem skálkaskjól fyrir milliliðina og fyrir braskarana til þess að hækka verðlag á hvers konar vörum og þjónustu. En undir þessum kringumstæðum virðist hæstv. ríkisstj. alls ekki vilja hafa neinar hömlur. Það er aðeins, þegar þeim verður beitt, a.m.k. áróðurslega, gegn kjarabótabaráttu verkalýðssamtakanna, sem þær eiga að vera í gildi, og það á að stilla þessu sem andstæðum hlutum, verðstöðvunarstefnu og kjarabótum. Við hins vegar viljum stilla þessu saman sem hlutum, sem eiga fullkomlega samleið og þurfa að eiga samleið. Í þessu held ég, að sé fólginn meginskoðanamunur okkar Alþb: manna og hæstv. ríkisstj. á verðlagsmálunum.
Það hefur hér verið rætt nokkuð mikið um áhrif þeirrar frelsisstefnu, sem ríkt hefur í verðlagsmálunum á undanförnum árum. En ég held, að það fari ekki á milli mála, að reynsluna um þau megi taka saman í stuttu máli á þann veg, að í fyrsta lagi hafi verðlag á hvers konar vörum og þjónustu alltaf verið í toppi miðað við það, sem leyft hefur verið, og miðað við það, sem rýmkað hefur verið í hverju einstöku tilfelli. Það hefur verið notað til hins ýtrasta, í öðru lagi, að álagning hafi þess vegna alltaf hækkað, ef verðlagsákvæðin hafi verið rýmkuð að einhverju leyti, í þriðja lagi, að ef vara og þjónusta hefur verið gefin frjáls undan verðlagseftirliti, hafi hún farið hækkandi strax og síðan hækkandi ár frá ári smám saman, og í fjórða lagi, að aukið frelsi hafi mjög stutt að því, að kaupsýslumenn hafi haft meiri eða minni samtök um lágmarksálagningu, og þess vegna verið reynt í sífellt ríkari mæli að útiloka alla raunverulega samkeppni. (ÓB: En ætli Sambandið hafi verið aðili að þeirri samkeppni?) Ég kem aðeins seinna að því að ræða það mál, hvernig staða samvinnuhreyfingarinnar er í þessu, og læt það bíða, en ég skal minnast þess, áður en ég vík hér úr ræðustólnum.
Þessum staðreyndum um það, hvernig álagningarfrelsið hefur verið notað, held ég, að sé yfirleitt ekki neitað. Og ég hef ekki í þessum umr. heyrt nema eitt svar við þessu, hvernig frelsið hafi reynzt, að þó að álagningin hafi hækkað, sanni það ekkert um það, að varan hafi hækkað. Ég verð nú að segja, að mér finnst þetta svar vera nokkuð mikið út í hött, en það er auðvitað rétt, svo langt sem það nær, því að fleiri þættir eru auðvitað í verðmynduninni en álagningin. Þar getur auðvitað innkaupsverð og ýmislegt fleira, tollar og annað því um líkt ráðið nokkru um. En ég held, að hækkuð álagning hljóti alltaf að sanna eitt alveg óvefengjanlega, og það er um það, sem málið snýst. Það er, að verzlunin og milliliðirnir eru að taka til sín aukinn hlut. Það er kjarni málsins, og því held ég, að sé næsta erfitt að neita. Og ef hækkuð álagning þýðir þetta, sem ég held hiklaust fram, hlýtur það einnig að þýða það, að hinn aukni hlutur milliliðanna í verðmynduninni, um leið og hann stækkar og vex, er það auðvitað á kostnað annaðhvort annarra atvinnugreina, annarra aðila að efnahagslífi þjóðarinnar eða þá almennings eða hvort tveggja.
Hv. frsm. meiri hl. fjhn. greip fram í fyrir mér og spurði um, hvað ég áliti um kaupfélögin í sambandi við þetta. Og hæstv. forsrh. hafði áður sagt eitthvað á þá leið, að hann drægi það í efa, að hagur verzlunarfyrirtækja yfirleitt væri slíkur að yfir því þyrfti að sjá nokkrum ofsjónum. Ég held, að þetta sé nokkurn veginn rétt eftir haft. Og það er spurt í þessu sambandi: Eru kaupfélögin eða Samband ísl. samvinnufélaga rekin með gróða? Ég vil nú fyrst auk þeirra dæma, sem ég tók um þensluna í verzlunarbákninu, benda á það, að þegar t.d. eitt aumt bílaumboð getur byggt hús fyrir 100 millj. kr., er af einhverju að taka, þegar Hafliði kemur allur til. En aukin þensla í verzluninni, aukið fólkshald í verzluninni og aukin fjárfesting í verzluninni sannar auðvitað ekkert um það og segir ekkert til um það, hver gróðinn verður hjá einstökum fyrirtækjum, þrátt fyrir það, þó að þessi þensla reynist sífellt þyngri byrði á þjóðfélaginu. Ég skal þess vegna ekki fullyrða allt of mikið um þetta, en mörg sólarmerki þykja mér vera á lofti um það, að gróði margra verzlunarfyrirtækja, sérstaklega í innflutningi, sé gífurlegur. T.d. þetta dæmi, sem ég nefndi, og skattskrárnar tala sínu máli þrátt fyrir það, að það er a.m.k. á því sterkur grunur, að þar komi ekki öll kurl til grafar.
Ég fullyrði þess vegna, að fjöldi af verzlunarfyrirtækjum, sérstaklega í innflutningi, er rekinn með ofsalegum gróða. Það er augljósara en um þurfi að deila. Ég veit ekki betur en mörg kaupfélög hér í landinu þrífist ákaflega vel. Í minni heimabyggð, held ég, að kaupfélagið sé það fyrirtækið, sem skilar einna mestum efnahagslegum árangri og græðir mest á hverju ári. Um það vitna þess reikningar. Hitt er annað mál, að ég ætla ekki að taka neitt í forsvar, hvernig öll kaupfélög í landinu eru rekin eða Sambandið yfirleitt. Það kann að vera, að það sé háð mikilli gagnrýni, hvernig sá rekstur er. En þar er yfirleitt alls ekki um að ræða hrein verzlunarfyrirtæki eða hrein neytendafyrirtæki. Þar er um að ræða fyrirtæki, sem mörg hver standa í umfangsmiklum atvinnurekstri, eins og t.d. í útgerð og í frystiiðnaði, atvinnugreinum, sem hafa ekki alltaf verið reknar með miklum gróða á undanförnum árum og jafnvel við þau skilyrði, að um stórkostleg töp hafi verið að ræða. Þessi samtök veita margs konar þjónustu almenningi, sem kaupmannastéttin veitir ekki almennt, og koma þess vegna ekki til neins samanburðar í þessum efnum. Helzt væri hægt að segja, að Kaupfélag Reykjavíkur og nágrennis væri hér eitthvað til að miða við. En ég vil þá líka minna á það, hvernig að þeirri stofnun hefur verið búið. Hvað hefur Reykjavíkurborg t.d. úthlutað Kaupfélagi Reykjavíkur og nágrennis mörgum lóðum í þeim nýju hverfum, sem hafa verið að skapast í Reykjavík á undanförnum árum og áratugum? Það hefur ekki fengið eina einustu lóð enn í dag hjá Reykjavíkurborg. Það hefur orðið að sæta afarkostum í sambandi við að koma upp húsnæði fyrir sína starfsemi. Og um tíma var þetta fyrirtæki rekið í fullum fjandskap samvinnuhreyfingarinnar í landinu og m.a. sett upp stórfyrirtæki hér í miðbænum af SÍS því til höfuðs. Þrátt fyrir þetta hygg ég, að það hafi sannazt, að rekstur Kaupfélags Reykjavíkur og nágrennis hafi verið góður undanfarin ár og sjaldan eða aldrei betri.
Hv. frsm, meiri hl. fjhn. gerði lítið úr þeim tölum, sem ég fór hér með um aukna fjárfestingu í verzluninni, og hann gerði einnig lítið úr því, sem ég sagði um mannfjöldaaukninguna. Ég tel, að þessar tölur hafi þó verið mjög athyglisverðar og verið bein sönnun um þá gífurlegu þenslu, sem þarna hefur verið um að ræða. Og ég vil spyrja enn og aftur, af því að hann er farinn að fara í samanburð við aðrar þjóðir: Hvar eru dæmi um þetta? Hvar eru dæmi um það, að fjárfestingaraukning í verzluninni hafi verið ferföld á við höfuðatvinnugreinarnar? Hvar eru dæmi um það, að 30–40% af virkri mannaflaaukningu þjóðarinnar hafi farið í þessa milliliðastarfsemi? En það er hægt að tína fram fleiri dæmi, ef menn óska eftir.
Ég hef gert mér það til gamans að athuga, hvernig álagningargrundvöllurinn einn hefur verið að breytast nú undanfarin ár, sá grundvöllur, sem verzlunin byggir álagninguna og þar með sinn hluta af þjóðartekjunum á. Þetta hefur breytzt þannig, að árið 1959 var vöruinnflutningurinn að viðbættum opinberum gjöldum 1870 millj., en á árinu 1965 var vöruinnflutningurinn að viðbættum opinberum gjöldum, þ.e.a.s. álagningargrunnur verzlunarinnar, orðinn 6926 millj. eða hafði hækkað um 269%, þ.e.a.s. nærri því ferfaldazt. Það hefði að vísu þurft að fara í 300% til þess að um ferföldun væri að ræða, en þarna skakkar ekki miklu. Ef við gæfum okkur það nú, að heildsöluálagning væri 10% að meðaltali og smásöluálagning 30%, — nú vil ég ekkert segja um, hvað þær tölur eru réttar, en ég skal nota þær í báðum tilvikum og ekki þannig, að það geti haft nein áhrif, hvort þær tölur eru út af fyrir sig réttar eða rangar, þegar meginniðurstaða mín af þessari athugun er skoðuð, — þá verður hlutur verzlunarinnar 1959 eftir þessari reikningsaðferð 804 millj. kr., en árið 1965 miðað við sömu reikningsaðferð 2978 millj., nærri 3 milljarðar. Og ef við athugum nú þessa þróun aftur í sambandi við aukningu þjóðartekna, fáum við það út úr dæminu, að álagningin hafi verið úrið 1959 11.2% miðað við þjóðartekjur, en á árinu 1965 18.5%, þ.e.a.s. hækkunin miðað við vöxt þjóðartekna hefur orðið 65% é þessum árum. Ég veit ekki, hvað út úr því dæmi kæmi. Ég vil taka það fram, að þarna skiptir auðvitað engu máli, þegar þessar tölur eru athugaðar, þessi megin niðurstaða, hverri álagningarprósentu er gert ráð fyrir, því að það er sama, þó að ég gerði ráð fyrir, að hún væri 1% í báðum tilfellunum, kæmi það sama út í samanburðinum við þjóðartekjurnar, og það hygg ég, að menn skilji. En ef við bætum svo við allri þeirri auknu álagningu, sem verzlunin hefur áreiðanlega tekið í sinn hlut á þessum árum, hygg ég, að það muni ekki vera ákaflega fjarri, að það fari að nálgast það, að hlutur verzlunarinnar af innflutningi hafi aukizt um helming, um 100%, á þessu tímabili. Það er auðvitað aðeins fullyrðing, en 65.2% hækkun miðað við þjóðartekjur að óbreyttri álagningu segir vissulega sína sögu um, hvað hér hefur verið að gerast. Og það skulu menn svo hafa í huga, að hér er aðeins tekinn sá hlutur verzlunarinnar, sem hún nær í gegn um innflutninginn, og þá er eftir, ég veit ekki, hve mikið miðað við þetta, ég skal ekkert um það segja, en þá er auðvitað eftir gífurleg uppspretta til þess að hrifsa til sín úr þjóðarbúinu. Og svo þegar menn athuga þær tölur, verður það að skoðast furðulegt í meira lagi, þegar menn standa hér upp og segja, að álagningin skipti sama sem engu máli. Ef það er rétt, sem er ástæða til að ætla, að álagningin aðeins á innfluttar vörur sé á milli 2 og 3 milljarða, skiptir það vissulega miklu máli, hvernig á þeim málum er haldið, og kannske meira máli en nokkur gerir sér í hugarlund. Þar höfum við handa á milli fjárhæðir, þar sem tiltölulega litlar breytingar gætu leyst úr öllum þeim vanda, sem við stöndum nú frammi fyrir.
Hæstv. forsrh, sagði hér í sambandi við það, að ég hafði kvartað um, að okkar hagskýrslugerð væri að mörgu ábótavant og það þyrfti margt að rannsaka, sem hægt væri að rannsaka, ef í það væri lögð vinna og fé, að hann væri fús til þess að láta rannsaka alla þá hluti, sem sanngjarnlega væri farið fram á. Og ég hlýt að gleðjast yfir þessu. Og sömuleiðis tók ég fegins hendi þeirri yfirlýsingu hans, að það yrði ekki legið á neinum tiltækilegum gögnum fyrir okkur við afgreiðslu þessa máls. En ég hafði minnzt á það, að á s.l. vetri, þegar ég var ögn að reyna að kynna mér þessi mál og bar m.a. fram fsp. í sameinuðu Alþingi um þessi efni, var mér af verðlagsstjóra synjað um gögn, sem ég vissi að lágu fyrir, vegna þess að hann taldi það trúnaðarbrot af sinni hálfu, ef hann sýndi mér þau eða léti mér þau í té. Og það fór heldur ekkert á milli mála, þegar þetta mál var rætt í fjhn., að þessi gögn eru fyrir hendi, en einhverra hluta vegna gat hv. formaður n. ekki orðið við þeirri ósk minni, að þessi gögn væru lögð fram fyrir okkur. Að vísu er það svo, að tími hefði verið lítill til þess að rannsaka þessi gögn og kannske ekki komið að miklu haldi nú, en ég verð að láta þá ákveðnu von í ljós, að þetta gangi ekki svo til lengur og það verði yfirlýsing hæstv. forsrh., sem um þetta gildir, en ekki einhverjir aðrir hlutir. En ég verð að viðurkenna, að ég er ekki núna í stakkinn búinn til þess að koma með neinn ákveðinn ramma um það, hvernig slík rannsókn ætti að fara fram. Það er atriði, sem út af fyrir sig þarf talsverða þekkingu til að ákveða, og þarf áreiðanlega talsverðan undirbúning, áður en menn geta komið sér saman um það, hvernig slíkri rannsókn yrði háttað. En ég vildi t.d. mjög gjarnan fá þetta dæmi, sem ég var hér með, endurskoðað. Ég vildi mjög gjarnan fá það endurskoðað og alveg niður í kjölinn, og ég vildi láta bæta við það dæmi, hvernig álagningin hefur breytzt og hvaða áhrif hún hefur haft í þessu efni. Og það kemur auðvitað fleira til, sem ég ætla ekki hér að gera að umtalsefni, en nauðsynlegt er að athuga.
Ég held, að það fari ekkert á milli mála, að það er eitt af því allra nauðsynlegasta, sem þarf að gera í sambandi við okkar hagskýrslugerð, að athuga, hver hlutur verzlunarinnar og milliliðanna er núna í þjóðarbúskapnum og í verðmynduninni, og það hefur aldrei verið nauðsynlegra en nú og þyrfti að gerast í sambandi við þær aðgerðir, sem nú eru fyrirhugaðar. Og það þarf að athuga, hvernig þessir hlutir hafa þróazt um eitthvert visst árabil, til þess að einhver mynd fáist af því, hvort þessi þróun er okkur hentug, hvort það beri að hindra hana eða ýta undir hana, hvort þarna er um slíkan hlut að ræða, að verulega fjármuni af því, sem verzlunin hefur tekið til sín í auknum hlut, megi færa aftur til annarra atvinnugreina í þjóðfélaginu og til almennings til þess að bæta kjör hans. Og ég fyrir mitt leyti er ekki í vafa um það, að þó að engin slík rannsókn fari fram, er það sannanlegt, að þetta er fyrir hendi, en í hve miklum mæli, það er spurning, sem sjálfsagt enginn okkar getur svarað nákvæmlega.
Það hefur verið mikið um það rætt í sambandi við þetta mál, að þessar aðgerðir, sem nú eru fyrirhugaðar, verðstöðvunin og ýmislegt annað, séu að vísu óæskilegar og óvenjulegar, en það sé eðlilegt að grípa til þess í því neyðarástandi, sem nú hafi skapazt. Þegar málið kom fyrst fyrir hv. Nd., var sagt, að þetta væri fyrst og fremst vegna síldarafurðanna, og hæstv. viðskmrh. kom með mikla útreikninga, sem sýndu, hve gífurlegum upphæðum þjóðarbúið tapaði vegna þess, hve verðfallið hefði þar orðið geigvænlegt. Nú er hins vegar snúið við blaðinu og sagt, að hér sé svo til eingöngu um þær ástæður að ræða, sem valda því, að frystiiðnaðurinn í landinu kemst ekki eins vel af og áður. Ég ætla ekki að fara að teygja lopann um þessi verðlagsmál eða það, hvað það eru mörg einstök atriði, en ég vil aðeins segja það, að verðlagið, eins og það nú er, er ekki neitt vandamál fyrir okkur. Það er hærra verð í svo að segja öllum greinum útflutningsins en við höfum nokkurn tíma búið við, og það er hærra verð í flestum greinum en við getum yfirleitt búizt við. Við getum ekki gert ráð fyrir því, og það er auðvitað svo óskynsamlegt, sem tali tekur, að við gerum ráð fyrir því sem varanlegri þróun, að verðlag á okkar útflutningsafurðum geti hækkað um 10–14% á ári, eins og verið hefur undanfarin ár, á meðan útflutningsvörur annarra þjóða standa svo að segja algerlega í stað. Það væri hrein fásinna að byggja nokkurt efnahagskerfi eða afkomu heillar þjóðar á slíku, á hugmyndum um slíkt. Það verður því engu um kennt, nema því efnahagskerfi, sem við búum við, að við getum ekki komizt vel af og bætt okkar hag með því verðlagi, sem nú er á okkar afurðum, og jafnvel þó að það færi lækkandi frá því, sem nú er, a.m.k. á meðan verðlag á okkar innflutningi breytist lítið, eins og það hefur gert á undanförnum árum. Það er alrangt, að hér hafi skapazt nokkurt neyðarástand að þessu leyti, og ef allt væri með felldu með okkar efnahagskerfi, gætu slíkar smávægilegar verðsveiflur, vil ég segja, sem orðið hafa, ekki gefið neitt tilefni til neins konar vandræðaaðgerða.
Það er athyglisvert í þessu sambandi, og það er kannske eitt hið alvarlegasta við þróunina í okkar efnahagsmálum, hvernig okkar þjóðartekjuaukning hefur orðið til, hvernig okkar mikla þjóðartekjuaukning hefur orðið til á undanförnum árum, að hún hefur fyrst og fremst orðið til fyrir sérstaka aflasæld á síldarmiðunum, sem á sér fá dæmi annars vegar, og hins vegar fyrir alveg óeðlilegar verðhækkanir á okkar útflutningsvörum, sem við getum með engu skynsamlegu móti gert ráð fyrir að haldist. Á sama tíma hafa aðrar þjóðir hækkað sínar þjóðartekjur alveg eins mikið og við Íslendingar, fullkomlega eins mikið og við Íslendingar, án þess að hafa fengið nokkrar hækkanir á sínum útflutningsvörum. Þetta hafa þær gert með því að beita vísindum og tækni og skipulagningu bæði í sínum þjóðarbúskap og í rekstri fyrirtækjanna. Hér hefur ekkert af þessu gerzt eða a.m.k. mjög lítið. Framleiðniaukning hjá einstöku fyrirtækjum er í algeru lágmarki og ekki í neinum samjöfnuði við það, sem gerist meðal annarra þjóða, sem hafa náð sinni þjóðartekjuaukningu fyrst og fremst í gegnum þetta. Ég tel þetta jafnvel alveg eins mikið vandamál fyrir okkur og sjálfa verðbólguna, en það má kannske segja, að skylt sé skeggið hökunni og snerti hvert annað verulega. Með öðrum þjóðum hafa yfirleitt fyrirtækin eða atvinnuvegirnir ekki getað lifað á verðbólgubraski, þær hafa orðið að búa við nokkurn veginn stöðugt verðlag síns útflutnings, og allur ávinningurinn, bæði sem þau hafa haft og verkafólkið, allur almenningur hefur haft í þessum löndum, hefur verið aukinn með aukinni framleiðni, aukinni beitingu hvers konar tækni og endurskipulagningar í rekstri. Hér hefur þetta ekki gerzt nema að örlitlu leyti í sambandi við síldveiðarnar, en í öllum öðrum atvinnugreinum rekur allt á sama reiðanum og áður. Ég held þess vegna, að það sé hið allra nauðsynlegasta í sambandi við okkar efnahagsaðgerðir, sem ætti að verða til einhvers varanlegs gagns, það sé að beina fjárfestingunni í gífurlega auknum mæli að því verkefni að endurskipuleggja bæði okkar þjóðarbúskap og eins rekstur fyrirtækjanna, því að þau eru auðvitað undirstaðan, sem byggja verður á, hvort heldur þau eru í einkarekstri eða í opinberum rekstri. En efnahagsstefnan á undanförnum árum hefur ekki gert þetta mögulegt. Hún hefur ekki, eins og tíðkast víðast hvar í Vestur-Evrópu, getað tryggt hverju því fyrirtæki, sem getur sannað, að það geti endurskipulagt sinn rekstur með góðum árangri, nægilegt lánsfé. Þetta er yfirleitt hægt að gera og þannig hægt að breyta afkomu fyrirtækjanna og gera þau hæfari til að skapa sínu fólki viðunandi lífsskilyrði. Hér er þetta ekki hægt, vegna þess að fjárfestingin er skipulagslaus og fer í allt aðra hluti, og menn verða árum og áratugum saman, þeir sem bera hitann og þungann af rekstri fyrirtækjanna, að búa við svo að segja óbreyttan vélakost og geta ekki endurskipulagt sín fyrirtæki, eins og tímarnir krefjast. Á þessu þarf að verða gífurleg breyting, og ég held, að hér sé um að ræða slíkt höfuðatriði í okkar efnahagslífi, að það mætti láta mjög margt sitja á hakanum fyrir því, og um atriði, sem hlýtur að skera úr um það að verulegu leyti, hvort eðlilegar lífskjarabætur geta náðst fram hér á landi eða ekki, því að við getum ekki lengur byggt á slembilukkunni, eins og við höfum gert á undanförnum árum.
Það verður ekki af minni hálfu skilizt svo við þetta mál hér í hv. d. og þær ráðstafanir, sem því eru samferða, þ.e.a.s. stórkostlega aukningu uppbóta- og niðurgreiðslukerfisins, að ég gangi að öllu leyti fram hjá því atriði, að aðgerðunum er fyrst og fremst beint að því að halda vísitölunni í skefjum, þeirri vísitölu, sem kaupgjald er nú miðað við, enda er það hinn yfirlýsti tilgangur, sem út af fyrir sig ekki er vítaverður, að halda niðri tilkostnaði fyrirtækjanna. En þetta er gert og á að gera með því að halda niðri vísitölunni, og það er gert m.a. og að mestu leyti í gegnum stórkostlega aukið uppbóta- og niðurgreiðslukerfi. Í því sambandi vil ég segja það, að sú vísitala, sem nú er almennt miðað við, er fengin með neyzlurannsóknum, sem fóru fram á árinu 1952 eða 1953, að mig minnir, og neyzluvenjur þjóðarinnar í heild og alls almennings hafa auðvitað breytzt afar mikið á þessu tímabili. Og ef við eigum í okkar viðmiðun um hagfræðileg efni að hafa eitthvað verulega raunhæft til að styðjast við, verðum við auðvitað að taka tillit til þeirra breytinga, sem hafa orðið á neyzluvenjunum á þessu tímabili. Ég er ekki endilega að tala um kaupgreiðsluvísitölu í þessu sambandi, ég tel hana vera og þurfa að vera samningsatriði milli verkalýðssámtakanna og atvinnurekenda og e.t.v. einnig stjórnarvalda og hún þurfi ekki endilega undir öllum kringumstæðum að miðast við vísitölu í samræmi við neyzluvenjur þjóðarinnar. En ef við eigum að hafa eitthvað raunhæft til að miða þróunina við, verðum við auðvitað að taka tillit til þeirra staðreynda, sem fyrir hendi eru í þessu efni, og ég hefði talið það alveg nauðsynlegt í sambandi við þær aðgerðir, sem nú er verið að fara út í, þ.e.a.s. stórkostlegar niðurgreiðslur á vöruverði, að þá hefði verið breytt til og tekin upp í öllum viðmiðunum sú neyzluvísitala, sem nú hefur verið undirbúin fullkomlega af Hagstofunni og hægt er að hefja útreikning á hvenær sem er. Og ég hefði talið eðlilegt, miðað við það, að niðurgreiðslurnar taka stórkostlegum breytingum frá 1. ágúst, að þá hefði þessi vísitala verið sett 100, annaðhvort í júlímánuði eða ágústmánuði. Þá hefðum við haft á það nokkuð öruggan mælikvarða, hvernig niðurgreiðslurnar koma út fyrir almenning og hver áhrif þetta uppbótakerfi hefur á hag fólksins. Ég er ekki endilega að segja, eins og ég sagði áðan, að kaupgreiðsluvísitalan þyrfti að fylgja þessu nákvæmlega eftir, en þessa viðmiðun þyrftum við að sjálfsögðu að hafa, ef við ættum að geta lagt réttan dóm á það, hver þróunin verður, frá því að þessar aðgerðir eru hafnar og miðað við einhvern síðari tíma. Ég held þess vegna, að eitt af því, sem hefði átt að vera í þessu frv. núna, hefði verið að lögbinda þessa vísitölu, ekki sem kaupgreiðsluvísitölu, það hefði verið tekið upp sem samningamál, en sem viðmiðunarvísitölu af hálfu hagstofnananna í landinu, því að það er augljóst, að svo mjög sem neyzluvenjurnar hafa breytzt á þessum síðustu árum, eru fullkomnir möguleikar til þess núna að hefja gamla leikinn, sem við þekktum hér frá árum áður, þegar verðinu á t.d. saltfiski og kartöflum var sveiflað til í stórum sveiflum frá mánuði til mánaðar til þess að falsa þá vísitölu, sem kaupið var greitt eftir. Þetta lék hver ríkisstj. eftir aðra, og þessir möguleikar eru fyrir hendi núna, að hæstv. ríkisstj. fari að beita þessum brögðum, og það er meira að segja ekki örgrannt um, að það sé þegar farið að bóla á þessu. Hækkun fjölskyldubótanna er í raun og veru ekkert annað en niðurborgun með alveg nákvæmlega sama tilgangi og valin eingöngu af ríkisstj., vegna þess að hún kostar minna, helmingi minna en að greiða niður t.d. landbúnaðarvörur. Það var aðeins til að spara fé á kostnað almennings og skekkja raunverulega alla viðmiðun um þessi efni, sem ríkisstj. valdi þessa leið. Þar fyrir verð ég að viðurkenna, að ég tel, að hæstv. ríkisstj. hafi ekki, nema í þessu eina tilfelli, svo að orð sé á gerandi, misbeitt valdi sínu í þessum efnum, en hún hefur fullkomna möguleika til að gera það, og a.m.k. væri það ákaflega fróðlegt fyrir okkur að sjá það, bæði núna og svo næstu mánuðina, hvernig nýja vísitalan, sem gefur nokkurn veginn réttar hugmyndir um almennar neyzluvenjur, mælir þróunina, og ég hefði talið það alveg nauðsynlegt, þegar við erum að sigla fullum seglum inn í nýtt og stórfellt niðurgreiðslukerfi. Með þeim hætti að taka þessa nýju vísitölu í notkun tel ég, að allar viðmiðunarreglur í sambandi við kaupmátt og annað slíkt ættu að geta fallið að miklu leyti niður, ekki sízt vegna þess, að aðalaðilarnir á vinnumarkaðinum hafa komið sér saman um það, hvernig þessar viðmiðunarreglur skuli vera, en þeir hins vegar viðurkenna þá annmarka, sem eru á gömlu vísitölunni í þessum efnum, og bíða eftir því, að sú nýja komist í gildi, til þess að geta sjálfir komið sér saman um það á hverjum tíma, hver þróunin hafi raunverulega verið. Grundvöllur fyrir þessu hefur verið lagður af kjararannsóknarnefnd og með milligöngu, sem hún hefur haft um samninga um þessi efni, og þarna vantar nú ekki lengur annað á en nýja vísitalan komi í gildi, og ég held, að það ætti að vera öllum til góðs, að henni sé þannig fyrir komið, að deilur um það, sem ættu að vera staðreyndir, gætu fallið niður, og menn gætu þá frekar deilt um það, hvernig snúast ætti við staðreyndum, en að deila um þær sjálfar, því að það hefur vissulega ekki verið neitt skemmtiverk fyrir einn eða neinn að standa í þeim styr, sem bæði ég og aðrir hafa staðið í um fjölda ára, um það, sem ætti að vera augljósar staðreyndir fyrir mönnum í þessum efnum.
Ég skal nú fara að stytta mál mitt, en áður en ég lýk því, vildi ég aðeins víkja að því, sem ég spurðist fyrir um undir meðferð málsins í n. og bað hv. formann n. að hafa milligöngu um að spyrja hæstv. ríkisstj. um, hvort áframhald ætti á því að verða við þessi breyttu skilyrði, sem nú eru að skapast í verðlagsmálum, að Alþb. yrði útilokað frá því að hafa menn í verðlagsnefnd, eins og það á rétt til eftir öllum lýðræðislegum venjum. Ég spurðist fyrir um þetta ekki sízt vegna þess, að á síðasta Alþ., fyrir um það bil ári, lýsti hæstv. viðskmrh. því yfir, að þetta væri alveg sjálfsagt, að Alþb. yrði veitt aðild að þessari n., eins og venjan hefði verið um flestar slíkar nefndir nú upp á síðkastið, og það yrði gerð breyt. á l. þannig, að fjölgað yrði í n., þannig að Alþb. fengi þar sinn mann. Ég tel það vissulega nokkurs virði, að við Alþb.-menn og um leið verkalýðshreyfingin hafi aðgang að verðlagsnefndinni og geti fylgzt með störfum hennar og fengið þá aðstöðu til að fylgjast með þróun verðlagsmálanna, sem aðeins verður fengin, að því er virðist, með því að viðkomandi eigi sæti í n., því að upplýsingar í þeirri stofnun virðast ekki liggja á lausu fyrir aðra. Þess vegna taldi ég, þar sem ár var liðið frá þessari yfirlýsingu hæstv. viðskmrh., að það væri kannske kominn tími til þess, að við þetta yrði staðið. En því miður komu aftur þau svör til baka, að þetta væri aðeins mál, sem að vísu væri sjálfsagt að athuga, en hins vegar ekkert fullyrt um, hvort úr þessu yrði, og verð ég þá að segja, að yfirlýsingar hæstv. ráðh. fara ekki að hafa ýkjamikið gildi, ef svo langur og mikill dráttur á að vera á því, að það fari þannig um hlutina, eins og þeir segja, eins og hér hefur átt sér stað. Hitt vil ég svo segja, að við Alþb.-menn munum auðvitað ekki gera það að neinu samningamáli eða kaupa það einu eða neinu að eiga fulltrúa í þessari n., en vafalaust gæti það orðið til þess að draga úr tortryggni okkar gagnvart þessari stofnun, ef við hefðum þar okkar fulltrúa og gætum fylgzt með störfum hennar.
Ég hef vikið að því hér, hve hæpið er að telja, að hér sé á ferðinni með þessu frv. einhver allsherjarverðstöðvun, enda má ef til vill segja, að bókstafleg verðstöðvun í öllum greinum sé í rauninni illframkvæmanleg, og jafnvel má færa að því rök, að slík bókstafleg verðstöðvun sé ekki æskileg.
Í lok síðari ræðu sinnar hér við 1. umr. málsins sagði hæstv. forsrh., að auðvitað kæmi til álita að leggja á nýja skatta. Það er hugsanlegt, að síðar neyðist menn til að leggja á einhverja skatta til að standa í móti, ef verður að hækka uppbætur frá því, sem nú er, þó að þeir, sem nú eru, dugi til að mæta þeim, sem þegar eru komnar. Eitthvað á þessa leið var það, sem hæstv. forsrh. fórust orð. Nú er það svo, eins og hv. 6. þm. Sunnl. sagði hér, að þótt tekjuáætlun fjárlaga hafi verið þanin til hins ýtrasta, dugir fjárlagafé ekki til að mæta niðurgreiðslum nema til 31. okt. n.k. og fjárlög eru því raunverulega afgreidd með greiðsluhalla. Til greina getur að sjálfsögðu komið að mæta auknum uppbótum til útvegsins og niðurgreiðslum síðasta hluta ársins með tekjuafgangi, sem verða kynni á þessu ári, þó að ég viti ekki um, hve mikill hann verður, en það mun vera talið, að hann verði mjög mikill. En þær leiðir virðist ekki eiga að fara, heldur gömlu leiðirnar að leggja á nýja skatta. Öðruvísi er varla hægt að skilja orð hæstv. forsrh. Og ég vil vissulega taka undir með hv. síðasta ræðumanni um það að spyrja: Hvernig er verðstöðvun hugsanleg, ef það kemur á daginn, sem virðist vera augljóst, að það þurfi að leggja á nýja skatta þegar á því þingi, sem nú situr? Því þá ekki að viðurkenna afleiðingarnar af þessu líka, þ.e.a.s. þær afleiðingar, að ríkisstj. treysti sér ekki til og geti sennilega ekki að óbreyttu efnahagskerfi sínu framkvæmt neitt, sem kennt yrði við verðstöðvun, eða neitt, sem réttmætt væri að kalla verðstöðvun, heldur er hér að mjög verulegu leyti, — mjög verulegu leyti, vil ég segja, ég vil ekki segja að öllu leyti, það væri fullyrðing, sem kynni að reynast röng, en að mjög verulegu leyti um það að ræða, að verið er að reyna að dylja skipbrot þeirrar efnahagsstefnu, sem fylgt hefur verið undanfarin ár, fram yfir næstu alþingiskosningar, og það má vissulega segja, að hæstv. ríkisstj. sé nokkur vorkunn í þeim efnum. Það er vissulega hart, bæði fyrir hæstv. ríkisstj. og aðra, að þurfa að viðurkenna það, að höfuðatvinnuvegirnir séu svo staddir eftir 7–8 ára stjórn hennar og einstök góðæri á öllum sviðum, að það þurfi að taka þá á ómagaframfæri hjá ríkissjóði. Það er vissulega bágt að þurfa að viðurkenna það, en staðreynd er það, og það er auðvitað staðreynd, sem við Alþb.-menn getum ekki átt neinn hlut í að leyna fyrir þjóðinni. En það dylst ekki af gerð frv., nafni þess og þó sérstaklega af þeim áróðri, sem rekinn er af stjórnarliðinu í sambandi við það út á við, að það er einn höfuðtilgangurinn með þessu frv.
Við Alþb.-menn teljum nú á því vera meiri nauðsyn en oftast áður, að verðlagsmálin og verðmyndunarkerfið allt sé tekið til rækilegrar endurskoðunar og að í kjölfar þeirrar endurskoðunar sé tekið upp, eins og ég hef margtekið fram, virkt verðlagseftirlit og verðlagsyfirvöldum sé lagt á herðar að ákveða hámarksverð á vörum og þjónustu, að álagningarfrelsið, sem nú ríkir, sé afnumið vegna þess, hve illa það hefur gefizt, sem sagt, að það sé tekin upp varanleg verðhömlunarstefna í stað þeirra bráðabirgðaráðstafana, sem hér getur í bezta falli verið um að ræða. Við álítum, að samhliða slíkum aðgerðum sé vel framkvæmanlegt og nauðsynlegt t.d., að stórfelld vaxtalækkun yrði ákveðin, bæði vegna hagsmuna höfuðatvinnuveganna og almennings, ekki sízt í sambandi við húsnæðismálin, því að þeir vextir, sem nú eru í gildi, eru auðvitað orðnir hrein fásinna og hafa við engin minnstu rök að styðjast. Ef hér ætti að framkvæma eitthvað, sem heitir verðstöðvun, þá yrði þeim ekki jafnað við annað en eindæma okur. Það má færa ýmis rök fyrir því, að vextir þurfi að vera háir í miklu verðbólguástandi, en ef hér á að verða verðstöðvun, eru auðvitað þeir vextir, sem hér eru nú, tíðkast mest allt að 10%, algjört einsdæmi og algjör fásinna, og við teljum, að það verði að beita verðhömlunaraðgerðum sérstaklega að því að lækka tilkostnað atvinnuveganna, t.d. útgerðarinnar og um leið í fiskiðnaði og öðrum tilkostnaði undirstöðuatvinnugreinanna, og einnig verði þannig og með öðrum hætti létt af þeim beinum og óbeinum gjöldum. En það er nú svo, að rösklega helmingurinn t.d. af tilkostnaði við útgerð á einum fiskibát, það eru ekki viðskipti við verkafólk eða sjómenn, það eru viðskipti við margs konar milliliði, rösklega helmingurinn af því, þannig að þar kemur vissulega til hlutur milliliðanna ekkert síður en í viðskiptunum við almenning, og þá hluti þyrfti vissulega að skoða niður í kjölinn ekki síður en annað. En þetta frv. boðar engar slíkar aðgerðir, sem mundu allar stefna í átt til — segi ég — varanlegrar lausnar á þeim vandamálum, sem nú blasa við. Á hinn bóginn er sjálfsagt að útiloka ekki þann möguleika, að framkvæmd þessara fyrirhuguðu laga verði með þeim hætti, að þau verði ekki beinlínis til þess að auka á vandann og erfiðleikana. En svo óvíst sem er um alla framkvæmd, teljum við Alþb.-menn — eða ég a.m.k. ekki rétt, hvorki að styðja það né leggja heldur steina í götu þess, að ríkisstj. fái þær heimildir, sem hún biður Alþ. um með þessu frv. En hins vegar get ég ekki af þeim ástæðum, sem ég hef rakið, veitt því stuðning og mun því sitja hjá við frekari atkvgr. um málið.