20.10.1966
Neðri deild: 5. fundur, 87. löggjafarþing.
Sjá dálk 614 í B-deild Alþingistíðinda. (412)
22. mál, námslán og námsstyrkir
Ingvar Gíslason:
Herra forseti. Ég sakna þess nú, að hæstv. ráðh. er ekki við, en hann kemur kannske. — Ég vil segja sem mína skoðun. að ég tel ástæðu til að fagna þessu frv., þó að ég hefði kosið, að efni þess væri miklum mun víðtækara en raun ber vitni. Því ber ekki að neita, að þetta frv. er á ýmsa lund framför frá gildandi lögum um þetta efni. En því er aftur ekki að leyna, að frv. nær of skammt og getur aldrei orðið annað en stuttur áfangi á þeirri leið að endurskipuleggja námsaðstoðarkerfið, en til þess ber mjög brýna nauðsyn. Og ég fyrir mitt leyti hef viljað leggja áherzlu á þá nauðsyn, ásamt tveimur öðrum þm. hér, með því að flytja á tveimur þingum till. til þál. um kosningu n., sem hefði það verkefni að gera frambúðartill. um fyrirkomulag víðtæks námskostnaðarkerfis, sem næði ekki einungis til svokallaðra langskólamanna, heldur einnig til nemenda í öðrum skólum og á öðrum námsstigum. Í grg. fyrir þeirri till. til þál., sem ég var að nefna, er bent á, að stefna þurfi að því, að allir, sem stunda langskólanám og annað nám heima og erlendis, þurfi að eiga þess kost að fá svo ríflega námsaðstoð í formi launa og lána, að hún nægi fyrir eðlilegum námskostnaði, þannig að námstíminn megi styttast og nýtast miklu betur en nú er. Nú sýnist mér að nokkru tekið undir þessa stefnu í 2. gr. þessa frv., sem hér er til umr., og ég vil þá sérstaklega fagna því, að það hefur verið gert. En þó væri æskilegt, eins og hv. síðasti ræðumaður benti á, að það kæmi skýrar fram í frvgr., hvernig framkvæmd þessarar stefnu er hugsuð, hvort ætlunin er að gera það nú þegar eða hvort það verður gert smám saman á nokkrum árum a.m.k. má það ekki henda, að sú stefnuboðun, sem felst í þessari gr., verði nafnið tómt. Hana verður að framkvæma með eðlilegum hraða og alveg markvisst. Það er einmitt þessi gr., sem einkum getur talizt til nýmæla í frv., og hennar vegna er það fyrst og fremst, að frv. má teljast athyglisvert.
Ég sagði áðan, að frv. næði of skammt, til þess að það gæti talizt verulegur áfangi í sambandi við heildarendurskoðun námsaðstoðarkerfisins. Þrátt fyrir þetta frv. nær námsaðstoð til allt of fárra námsmanna. Frv. er ekki annað en frekari útfærsla á þeirri stefnu, sem gilt hefur nú um alllangt skeið, að styrkja beri háskólastúdenta og tækninemendur með opinberum fjárframlögum. Og þetta er gott, svo langt sem það nær. En málið er hins vegar talsvert umfangsmeira. Þrátt fyrir þá vinnu, sem lögð hefur verið í þetta frv., og þá stefnu, sem mótuð er í 2. gr. þess, er mikið verk óunnið í sambandi við aðstoð við aðra skólanemendur, svo sem menntaskólanema, kennaraskólanema, nemendur í verzlunarskólum, sjómannaskólum og fleiri slíkum skólum. Það er í mörgum tilfellum eðlileg og réttlát krafa, að nemendur í þessum skólum njóti opinbers stuðnings á námsferli sínum, e.t.v. ekki með sama hætti og háskólastúdentar, en eigi að síður stuðnings. Alveg sérstaklega ber að hafa í huga í þessu sambandi þá nemendur, sem verða að vista sig til langdvalar utan heimila sinna til þess að geta stundað skólanám. Og þetta á við alla skólanemendur úr sveitum og raunar miklu viðar. Eins og öllum má vera ljóst, er höfuðmunur á því að geta dvalizt heima hjá sér, meðan á skólanámi stendur, og hinu að þurfa að dveljast langdvölum fjarri heimili sínu og það oft í öðrum landsfjórðungi. Einn þáttur í því að jafna námsaðstöðu í landinu er því sá, að hið opinbera létti undir námskostnaðarbyrði þeirra, sem verða að vista sig utan heimilis til skóladvalar. Slíkt mætti gerast með ýmsum hætti, t.d. með því, að hið opinbera sjái nemendum fyrir fríum ferðum milli heimilis og skólastaðar og með því að taka þátt í greiðslu óhjákvæmilegs skólakostnaðar. Þessi mál þarf að athuga nánar og lögfesta síðar reglur um þetta efni að athugun lokinni.
Ég vil í þessu sambandi benda á, að á Norðurlöndum hefur námsstyrkjakerfið verið tekið til rækilegrar endurskoðunar og umr. á undanförnum árum. Þannig hafa Svíar nú í nær 2 ár verið að framkvæma ný lög um þetta efni, en samkv. þeim fá allir skólanemendur, hvort sem þeir eru í gagnfræðaskóla eða háskóla eða öðrum skólum, einhvers konar námsaðstoð í formi beinna launa eða námslána. Háskólastúdentar njóta þó beztu kjara hvað þetta snertir, þannig að þeir fá í beinum launum og lánum samanlagt fullkomlega það, sem svarar eðlilegum námskostnaði. Kvæntir stúdentar fá svo öflugri aðstoð en hinir einhleypu. En það, sem er þó athyglisverðast, er, að nemendur á lægri skólastigum njóta einnig nokkurrar námsaðstoðar.
Um Noreg er það að segja, að ekki alls fyrir löngu lagði stjórnskipuð nefnd til, að námsstyrkjakerfið yrði aukið stig af stigi á 10 árum. Það er eins konar 10 ára áætlun um framkvæmd fullkomins námsaðstoðarkerfis. Þetta er að vísu enn þá aðeins á umræðustigi, en n. leggur til, að stefnt skuli að því að létta námskostnaðarbyrði nemenda á nær öllum skólastigum, m.a. með greiðslu ferðakostnaðar og aukaútgjalda vegna námsdvalar utan heimila. Hér er vissulega um athyglisverð fordæmi fyrir okkur að ræða.
Ég sé ekki, að við Íslendingar komumst hjá því fremur en næstu nágrannar okkar, sem eru á sama menningar- og efnahagsstigi, að taka allt okkar námsstyrkjakerfi til nýrrar og víðtækrar endurskoðunar. Þessi mál þarf að athuga og endurskoða ásamt öllu öðru, sem lýtur að nýskipan skóla- og menntamála.
Ég vil endurtaka það, sem ég sagði í upphafi, að frv. það, sem hér liggur fyrir, er til bóta, svo langt sem það nær. En jafnframt vil ég leggja áherzlu á, að það svarar ekki að fullu nauðsynlegum kröfum um námsaðstoð, raunar ekki einvörðungu á þann hátt, sem ég hef einkum gert að umtalsefni, heldur sýnist mér óhjákvæmilegt, að n. sú, sem kemur til með að fjalla um málið hér í hv. d., taki sérstaklega til athugunar viss atriði í frv., t.d. ákvæðin um vexti af námslánum og lántökur námslánasjóðs og greiðslu vaxtamunar.
Ég er þeirrar skoðunar, að það sé vægast sagt vandræðalausn og geti aldrei orðið nema til bráðabirgða, ef byggja á tekjugrundvöll sjóðsins að verulegu leyti upp með lántökum. Ofnotkun lánaheimildarinnar getur reynzt hermdargjöf að mínum dómi.
Ég skal ekki hafa fleiri orð um þetta núna, hæstv. forseti. Þetta mál fer væntanlega til menntmn., þar sem ég á sæti, og verður þar væntanlega rækilega rætt, og þá gefst nánar tækifæri til þess að lýsa afstöðu til þessa máls.