21.02.1967
Efri deild: 42. fundur, 87. löggjafarþing.
Sjá dálk 640 í B-deild Alþingistíðinda. (434)
22. mál, námslán og námsstyrkir
Menntmrh. (Gylfi Þ. Gíslason):
Herra forseti. Þetta frv. er komið frá hv. Nd. og var samþ. þar með samhljóða atkv., eftir að hv. menntmn. hafði gert till. um smávægilegar breyt., sem í engu raska höfuðefni frv.
Gildandi lög um námslán og námsstyrki eru frá árinu 1961. Í þeirri lagasetningu fólst á sínum tíma mikil endurbót á því skipulagi, sem áður hafði verið í gildi um þessi efni. Það var komið fastari skipan á lánveitingar og styrkveitingar til námsmanna hér við háskólann og erlendis, og í kjölfar þessarar lagasetningar varð veruleg aukning bæði á lánum og styrkjum til íslenzkra námsmanna. Það skipulag, sem þá var komið upp, var í stórum dráttum þannig, að komið var á fót einni yfirstjórn varðandi ráðstöfun á opinberu fé til styrktar námsmönnum heima og erlendis. Þessi yfirstjórn skyldi fá til ráðstöfunar það heildarfé, sem Alþ. veitti hverju sinni, og það fjármagn, sem aflað væri sem lánsfjár frá lánastofnunum. Síðan skyldi yfirstjórn lánasjóðsins skipta fénu í tvo hluta, annars vegar því, sem ætlað væri til námslána og styrkja til námsmanna erlendis, og hins vegar því, sem varið skyldi til námslána til stúdenta við Háskóla Íslands. Gert var ráð fyrir því, að sömu aðilar, sem áður hefðu haft með höndum úthlutun lána og styrkja til námsmanna erlendis; þ.e. menntamálaráð, og sá aðili, sem áður hafði haft með höndum úthlutun námslána til stúdenta við Háskóla Íslands, þ.e. sérstök úthlutunarnefnd, skyldu annast þessi verkefni. Það hefur því til þessa verið hlutverk yfirstjórnar sjóðsins að skipta heildaraflafénu milli tveggja undirsjóða, ef svo mætti segja, og síðan hefur menntamálaráð úthlutað lánum og styrkjum til námsmanna erlendis, en sérstök úthlutunarnefnd, skipuð fulltrúum frá háskóla, stúdentaráði og menntmrn., úthlutað styrkjum til námsmanna við Háskóla Íslands.
Reynslan hefur þótt sýna, að nauðsynlegt væri að koma einfaldari skipun á þessi mál, þ.e. að fela einum úthlutunaraðila að úthluta öllu ráðstöfunarfé, sem fyrir hendi er til styrktar námsmönnum bæði heima og erlendis. Þess vegna skipaði ég nefnd á sínum tíma, í júní 1964, til þess að endurskoða þessi lög, og skilaði hún áliti í septembermánuði s.l. Í nefndinni áttu sæti Árni Gunnarsson fulltrúi í menntmrn., Baldvin Tryggvason framkvæmdastjóri og meðlimur í menntamálaráði, Gunnar Vagnsson deildarstjóri, sem var ritari lánasjóðs stúdenta, Hörður Einarsson, sem þá var nemandi í háskólanum, fulltrúi í stúdentaráði, og Jón Steffensen prófessor, sem þá átti sæti í háskólaráði, Sigtryggur Klemenzson, fulltrúi fjmrn., ráðuneytisstjóri þáverandi, og Þórir Bergsson, sem var og er ráðunautur Sambands íslenzkra námsmanna erlendis. Í nefndinni áttu þannig sæti fulltrúar allra þeirra aðila, sem segja má að hagsmuna eigi að gæta í sambandi við skipulag þessara mála.
Nefndin var á einu máli og samdi frv. það, sem flutt var í hv. Nd. á s.l. hausti og hefur nú svo að segja óbreytt hlotið samþykki þeirrar hv. d.
Í frv. felst það fyrst og fremst, að gerð er sú skipulagsbreyting á yfirstjórn þessara mála, að gert er ráð fyrir því, að einn úthlutunaraðili úthluti öllum lánum og öllum styrkjum til námsmanna bæði heima og erlendis. Tilgangur þess er sá að tryggja, að sem samræmdastar reglur gildi um opinbera aðstoð við námsmenn heima og erlendis. Þá er og gert ráð fyrir því, að veruleg breyt. verði á fjárhagsaðstöðu lánasjóðs stúdenta, og eru fjárveitingar í gildandi fjárl. við það miðaðar, að veruleg aukning geti orðið bæði á lánum og styrkjum til stúdenta erlendis og hér við háskólann.
Þeirri reglu hefur verið fylgt að því er snertir aðstoð við stúdenta við háskólann, að stúdentar hafa ekki fengið lán fyrr en á þriðja námsári. Hins vegar hafa stúdentar erlendis og aðrir námsmenn fengið lán þegar á fyrsta námsári. Fjárveitingar í fjárl. nú eru við það miðaðar, að stúdentar við Háskóla Íslands geti fengið námslán þegar á öðru námsári.
Nú fengu stúdentar við Háskóla Íslands námslán að upphæð 7.4 millj. kr. á s.l. ári, en námsmenn erlendis námslán að upphæð 10.1 millj. kr. og námsstyrki að upphæð 2.6 millj. kr., þannig að námsmenn erlendis hafa fengíð í heildaraðstoð 12.7 millj., en námsmenn við háskólann, eins og ég sagði, 7.4 millj. Samanlögð aðstoð við stúdenta hér og erlendis nam því á s.l. ári 20.1 millj. kr.
Þótt lögin hefðu staðið óbreytt og óbreyttar úthlutunarreglur hefðu verið í gildi, hefðu lán og styrkir þurft að vaxa nokkuð á næsta ári vegna aukins námslánafjölda og hækkandi verðlags bæði hér heima og erlendis. Að óbreyttum reglum hefði námsaðstoð við stúdenta við Háskóla Íslands á næsta ári þurft að verða 8.8 millj. og lán til námsmanna erlendis 12.3 millj. og styrkir til þeirra 3 millj., eða samtals til námsmanna erlendis 15.3 millj. og heildaraðstoðin þannig aukast upp í 24.1 millj. úr 20.1 millj. Þótt engin breyt. hefði verið gerð á lögum og úthlutunarreglum, hefði heildaraðstoðin þurft að aukast vegna hækkandi verðlags og aukins starfsmannafjölda um um það bil 4 millj. kr. frá því, sem átti sér stað á s.l. ári. Í kjölfar þessa frv. mundi hins vegar sigla mun meiri aukning bæði á lánum og styrkjum en siglt hefði eingöngu í kjölfar aukins nemendafjölda og hækkaðs verðlags.
Ef þetta frv. nær fram að ganga, sem ég fastlega vona að verði, mundu lán til stúdenta við Háskóla Íslands hækka upp í 12.1 millj. úr 7.4 millj. Þau mundu aukast um 63% frá því, sem var á s.l. ári. Lán til námsmanna erlendis munu verða samkv. frv. 13.2 millj. kr., aukast úr 10.1 millj. í 13.2 millj., eða um 31%. Styrkir mundu verða samkv. frv. 3.5 millj., hækka úr 2.6 millj. eða um 35%. Samkv. þessu frv. og reglunum, sem gert er ráð fyrir að settar yrðu samkvæmt því, mundi heildaraðstoð við íslenzka námsmenn á þessu ári, árið 1967, verða 29.8 millj. kr., miðað við 20.1 millj. á árinu 1966, og þannig aukast um 48%. Fjárveiting í gildandi fjárl. er miðuð við það, að þetta frv. nái fram að ganga.
Þá vil ég enn fremur geta einnar breyt., sem gert er ráð fyrir í þessu frv., en hún er sú, að framvegis verði teknar upp styrkveitingar til kandidata, en skortur hefur verið á því, að kandídatar, sem nýlokið hafa námi, eigi kost á opinberri aðstoð til framhaldsnáms. Segja má, að mjög sómasamlega hafi verið séð og einkum verði séð fyrir þörfum stúdenta bæði hér heima og erlendis, ef þetta frv. nær fram að ganga. Það hefur einnig verið séð, að því er telja má, mjög sómasamlega fyrir aðstoð við vísindamenn, við kandídata, sem farnir eru að iðka vísindastörf, með stofnun vísindasjóðs, sem nú veitir milli 4 og 5 millj. kr. á ári í vísindastyrki. Hins vegar hafa nýbakaðir kandídatar, sem stundað hafa framhaldsnám annaðhvort hér heima eða erlendis, en ekki eru komnir á það stig í námi sínu, að segja megi, að þeir helgi sig vísindastörfum, átt í nokkrum erfiðleikum. Þeir hafa ekki átt völ á neinum sérstökum styrkjum sér til handa. Þess vegna er í frv. þessu gert ráð fyrir því, að teknir séu upp sérstakir styrkir til kandídata. Í gildandi fjárl. er í þessu skyni ætluð 1 millj. kr., og hefur verið ætlunin að verja henni þannig, að á ári hverju væru veittir 25– 40 þús. kr. kandídatastyrkir, en að sjálfsögðu er það vandi þeirrar nýju úthlutunarnefndar eða nýju stjórnar lánasjóðsins, sem skipuð yrði, ef frv. nær fram að ganga, að taka ákvörðun um upphæð og tölu þeirra styrkja og hverjir þá skuli hljóta.
Með þessum orðum vona ég, að ég hafi gert nægilega grein fyrir efni þessa frv. Það hefur verið samhljóða álit allra, sem málið hafa rætt í hv. Nd., og samróma álit hv. menntmn. Nd., að í frv. þessu felist veruleg breyting til bóta frá því, sem verið hefur, verulegt spor í framfaraátt í opinberum stuðningi við íslenzka námsmenn, bæði stúdenta, aðra námsmenn og kandídata. Og ég vona, að sama verði upp á teningnum í þessari hv. d., að dm. verði sammála um það, að hér sé um framför að ræða, og frv. hljóti því skjóta og góða afgreiðslu í hv. deild.
Að svo mæltu leyfi ég mér að óska þess, herra forseti, að frv. verði vísað til 2. umr. að lokinni þessari umr. og til hv. menntmn.