06.04.1967
Neðri deild: 59. fundur, 87. löggjafarþing.
Sjá dálk 905 í B-deild Alþingistíðinda. (578)
127. mál, afnám einkasölu á viðtækjum
Frsm. minni hl. (Einar Olgeirsson):
Herra forseti. Hv. menntmn. klofnaði um þetta frv. Mín till. er, að þetta mál verði afgreitt með rökst. dagskrá, eins og letrað er á þskj. 349.
Það, sem hér er verið að deila um, er raunverulega fyrst og fremst, hvaða stefnu skuli hafa í þessum málum. Viðtækjaverzlun ríkisins er nú rekin samkv. heimild í lögum um útvarpsrekstur ríkisins, sem sé það, sem hún byggir sína tilveru á, er einvörðungu heimild, og raunverulega var vel hægt að hætta að beita þeirri heimild, jafnvel þó að lögin stæðu áfram, og að vissu leyti hefur þetta verið gert.
Á undanförnum árum hefur Viðtækjaverzlun ríkisins raunverulega ekki verið rekin eins og hún var rekin upphaflega. Öllum mögulegum aðilum hefur verið leyft að flytja inn viðtæki og Viðtækjaverzlunin hefur ekki sjálf séð um þennan innflutning.
Það hefur orðið vart við það einmitt í sambandi við þær umr., sem fram hafa farið núna um þetta frv., að ýmsir fésýslumenn í þjóðfélaginu hafa verið að fagna því mjög, að nú væri þessi einkasala lögð niður, eftir að hún er raunverulega búin að vera að nokkru leyti dauð í mörg ár. Og þetta hefur verið tekið sem sérstakur sigur fyrir þá stefnu að drepa sem mest niður afskipti ríkisins af innflutningsverzluninni og láta þetta í hendur einkaaðila. Ég álít þessa stefnu og við Alþb.-menn álítum þessa stefnu algerlega ranga, og við álítum, að í sambandi við spursmálið um afgreiðsluna á þessu máli komi það til greina, hvernig menn líta hvað stefnu snertir á þessi mál. Það er komið þannig nú, að fjölmikið af þeim tækjum, sem heimilin þurfa á að halda, er flutt inn af einstökum fésýslumönnum. Heimilistækin, bifreiðarnar og þetta allt saman er orðið svo að segja braskvara. Það er svo með öll þessi tæki, að þau eru venjulega mjög viðkvæm í notkun, mjög mikil hætta á, að þau skemmist fljótt og þurfi í þau varatæki. Og allir þeir, sem hafa einhverja reynslu á þessum sviðum, vita, hvernig það gengur yfirleitt, með vissum undantekningum þó, þegar farið er að útvega slík varatæki. Þá gengur þetta venjulega ákaflega lengi og þjónustan í þessum efnum er hjá einkaframtakinu yfirleitt ákaflega slæm, þannig að það, sem ríkið er að leiða yfir almenning með því að gefa þessa hluti frjálsa og láta ekki ríkið hafa það sjálft með höndum, það er þjónustuleysi hvað snertir varahlutina í þau tæki, sem fólk þarf á að halda. Ætli það séu ekki komnar upp undir 100 tegundir af bílum, sem verið er að flytja inn til þessa lands, og það eru kannske 1–2 umboð, sem standa sig sæmilega með varahluti. Hvað hitt snertir er það yfirleitt erfiðleiki. Og þessa sögu er að segja um mjög margt af þeim vélum eða vélatækjum, sem menn almennt nota nú mikið. Þess vegna væri miklu skynsamlegra fyrir eins fámenna þjóð og okkur að taka upp þann hátt að hafa tiltölulega fáar tegundir, hvort heldur er af bílum, viðtækjum eða ýmiss konar heimilistækjum, fáar góðar tegundir og sjá um, að það séu til varahlutir í þær, heldur en láta ótal braskara fást við að flytja inn alla mögulega hluti og finnast þeir síðan ekki bera neina ábyrgð á að sjá um að hafa sæmilegar birgðir af varahlutum.
Ég held þess vegna, að það sé nauðsynlegt að stöðva þessar tilraunir til þess að leggja niður einkasölu ríkisins á þeim tækjum, sem inn eru flutt. Við vitum að vísu, að það er oft erfitt að verja ríkiseinkasölurnar. Það er hægt að stjórna þeim það illa eða fara það illa með þær, að mönnum finnist það ekki lengur neinu muna, þó að þær séu lagðar niður, og vissulega er að ýmsu leyti svo komið með Viðtækjaverzlun ríkisins nú. Það er búið að fara það illa með hana, það er búið raunverulega að gefa þetta frjálst og lítið annað en lögin eftir. Við vitum líka t.d., þegar bílaeinkasala var hér um árið, að hún var það óvinsæl og ýmislegt gallað þannig á hennar stjórn, að jafnvel þeir, sem annars eru fylgjandi ríkiseinkasölum, voru með því að leggja hana niður. En ég býst við, að það hefði verið heillavænlegra, ef við hefðum tekið upp bílaeinkasölu, áður en við byrjuðum að flytja inn um 5000 bíla á ári og það kannske upp undir 100 tegundir, og það væri betur farið nú hér heima, ef slík bílaeinkasala hefði verið komin á. Bílaeinkasala þarf ekki nú á tímum að þýða skömmtun, eins og hún þýddi í gamla daga. Nú væri hægt að flytja almennt inn þær tegundir, sem mönnum þætti skynsamlegt að flytja inn, og menn gætu fengið frjálst að kaupa bíla, en það væri ríkið, sem sæi um það.
Ástæðan til þess, að ég flyt þessa rökstuddu dagskrá, er sú, að ég álít tíma til kominn, að það sé hætt við þá stefnu að reyna að leggja niður ríkiseinkasölurnar. Og í dagskránni felst, að það sé lagt til og d. óski eftir því, að Viðtækjaverzlunin verði efld og henni sé gert kleift að annast innflutning og sölu útvarpsog sjónvarpsviðtækja, og enn fremur sé rannsakað, á hvaða fleiri sviðum væri heppilegt að koma á einkasölu ríkisins, og í þessu trausti skipi ríkisstj. 5 manna n., 4 eftir tilnefningu þingflokkanna og einn án tilnefningar, til þess að endurskoða fyrir næsta þing gildandi löggjöf með fyrrgreint markmið fyrir augum. Ég álít, að það væri mikil nauðsyn á því nú, að það væri komið upp nokkrum ríkiseinkasölum, t.d. ríkiseinkasölu á olíu, ríkiseinkasölu á bílum, og þannig mætti nefna fleira til, en þó er þetta e.t.v. það allra þýðingarmesta, byggingarefni og annað slíkt mætti taka líka. Og ég álít, að það ætti að taka þá ákvörðun nú að undirbúa slíkt. Hvað olíuna snertir, er það raunverulega orðið hreinasta hneyksli, hvernig þar er, að slík einkasala skuli ekki vera komin fyrir langa löngu. Ríkið kaupir, eins og menn vita, alla olíuna inn, en afhendir þetta síðan til þriggja mismunandi félaga til þess að dreifa henni hér á Íslandi. Um bílana og nauðsynina á bílaeinkasölu hef ég þegar rætt. Ég álít þess vegna, að það væri rétt einmitt nú, þegar þessi till. kemur um að afnema það lagaræksni, sem eftir er í raun og veru í sambandi við Viðtækjaverzlunina, að Alþ. sæi ástæðu til þess að stinga við fótum, ákveða að efla Viðtækjaverzlun ríkisins, en leggja hana ekki niður, og ákveða að undirbúa að taka upp ríkiseinkasölu á öðrum efnum og tækjum, sem flutt eru inn til landsins. Og ég vil mega vona, að hv. þm. athugi mjög gaumgæfilega, áður en þeir fella slíka rökstudda dagskrá. Ég veit ekki, hvaða kostnaði er reiknað með af innflutningi á viðtækjum hér á Íslandi á næstunni, en ég leyfi mér að fullyrða, að það muni ekki skipta tugum, heldur jafnvel fara fram úr hundrað millj. kr.
Þegar menn eru að tala um, að það sé ýmiss konar kostnaður í sambandi við Viðtækjaverzlunina og annað slíkt, hættir mönnum venjulega við að sleppa því, hvaða kostnað þjóðfélagið sem slíkt hefur af Viðtækjaverzlun inni, eins og hún mundi verða og eins og hún er raunverulega nú þegar að verða með því ástandi, sem núna ríkir. Menn tala stundum um, hve margir starfsmenn séu hjá einhverri ríkiseinkasölu, en menn tala ekki um það, þegar fésýslumennirnir eru búnir að fá þetta í sínar hendur og hafa kannske þrefalt og fjórfalt fleiri starfsmenn, svíkja síðan skatta, eins og vant er, og standa þannig að því, að fyrir þjóðfélagið sem heild verði þessi rekstur margfalt dýrari en ella. Það er það, sem menn eru að gera ráðstafanir til með því að hindra það, að komið sé á og starfræktar séu ríkiseinkasölur á miklu fleiri sviðum en nú er. Við þurfum á því að halda alveg nauðsynlega, bara til þess að koma einhverju lagi á okkar verzlunarmál og til þess að allur sá ófarnaður og vitleysa og skipulagsleysi, sem nú ríkir hjá einkaframtakinu í þessum efnum, sé afnumið.