21.03.1968
Neðri deild: 79. fundur, 88. löggjafarþing.
Sjá dálk 1882 í B-deild Alþingistíðinda. (1881)
107. mál, síldarútvegsnefnd
Gísli Guðmundsson:
Herra forseti. Málið, sem fyrir liggur á þskj. 236 og rætt var í dag, virðist hafa verið töluvert hitamál í hv. Ed. Ég heyrði ekki þær umr., en mér heyrðist á þeim umr., sem fram fóru í dag, að það mundi jafnvel einnig vera nokkurt hitamál hér í þessari d. Ég ætla nú ekki að leggja mikið til þessa máls og ég ætla ekki í sambandi við það að ræða mikið um jafnvægi í byggð landsins. Fyrir þessu þingi liggja mál, sem munu skera úr um það, hver hugur einstakra þm. er í þeim efnum og það stórmál.
Hins vegar get ég fallizt á það, að einnig þetta mál, sem hér liggur fyrir, varði þá hluti. Það eru einkum tvö atriði, sem virðast vera skiptar skoðanir um í sambandi við þetta frv., sem hér liggur fyrir. Annað er það, hvort bæta eigi einum fulltrúa í síldarútvegsnefnd, þannig að nm. verði fjölgað upp í 8 og að síldarsaltendur fái einum fulltrúa fleira en þeir nú hafa. Ég hef enn ekki fyllilega gert mér grein fyrir því máli, enda málið nýkomið hingað til d., að ég ætla, en vil hlusta á þau rök, sem fyrir því eru að gera þetta. Hins vegar sýnist mér, að ef ætti að fjölga fulltrúum síldarsaltenda um einn í nefndinni, væri réttara, að það félagið, sem er með meiri starfsemina og tekur yfir það svæði, þar sem síldin einkum er úti fyrir, hefði þá 2 fulltrúa, en minna félagið 1. Ég vil aðeins nefna þetta til athugunar fyrir þá hv. n., sem fær þetta mál til meðferðar.
Hitt atriðið, sem hér hefur verið rætt og sem ágreiningur virðist vera um og sumum nokkuð heitt í hamsi í sambandi við, er það, hvar vera skuli aðalskrifstofa eða bækistöðvar síldarútvegsnefndar, hvort þessi aðalskrifstofa skuli vera norðanlands, nánar tiltekið á Siglufirði, eins og hún var í öndverðu, þegar hin fyrsta verksmiðja var reist á vegum ríkisins 1930, eða hvort hana skuli flytja til Reykjavíkur og hún verða framvegis þar. Um þetta virðist mér, að ágreiningurinn sé. Og eins og frv. er núna, er gert ráð fyrir því, að haldið verði hinni gömlu hefð og aðalskrifstofan og aðalbækistöðvarnar verði á Siglufirði.
Það liggur hér fyrir framan mig bréf, sem ég fékk lánað hjá hv. 9. þm. Reykv. Hann hélt hér ræðu í dag og las upp úr bréfum eða skjölum, sem hann hafði um þessi mál, og hann lánaði mér fúslega þessi skjöl. Þetta er bréf frá 11. marz s. l., sem hefur verið sent, að ég ætla, hv. Ed. eða e. t. v. sjútvn. í hv. Ed., og er frá öðru síldarsaltendafélaginu. Þetta bréf hefur verið sent í tilefni af því, að fjórir þm. úr hv. Ed. hafa leyft sér að flytja frv. um þetta mál, og það segir þarna, með leyfi hæstv. forseta:
„Vér vörum alvarlega við því, að hagsmunum saltsíldarframleiðslunnar sé fórnað í annarlegum tilgangi, og bendum á, að félög síldarsaltenda og síldarútvegsnefnd, sem skipuð er fulltrúum margra hagsmunasamtaka, hljóti að hafa meiri þekkingu á málefnum og vandamálum saltsíldarframleiðslunnar en aðilar, sem hvergi hafa komið þar nærri.“
Svo mörg eru þau orð og það virðist vera í þeim töluverður þungi, þar sem þeir eru að minna okkur þm. á það, að við höfum hvergi komið nærri síldarútvegi og muni vera bezt að sníða það frv., sem við afgreiðum hér, eftir fyrirmælum þeirra, sem meiri þekkingu hafi á málunum. Og í framhaldi af þessu er frv., sem fram kom í hv. Ed., harðlega mótmælt. Það er nú eins og hér sé töluvert í húfi samkv. umsögn þessa bréfs. Það er látið liggja að því, að það sé verið að fórna hagsmunum saltsíldarframleiðslunnar, hvorki meira né minna, fórna hagsmunum saltsíldarframleiðslunnar í annarlegum tilgangi. Og það, sem þessir menn telja, að sé svona hættulegt, að það sé verið að fórna saltsíldarframleiðslunni, er það að vilja hafa aðalskrifstofuna áfram á Siglufirði en ekki í Reykjavík. Það er nú það. Það er nú ekki getið um það í þessu bréfi, hvernig á þessu standi, að hættan sé svona yfirvofandi, ef aðalskrifstofan verði áfram á Siglufirði, en í öðru bréfi er dálítið vikið að þessu. Það bréf er stílað til formanns sjútvn. Nd., hv. 5. þm. Vestf., og hafa bréfritarar ætlað að gera sínar ráðstafanir í tíma, því að málið er ekki enn þá komið til þeirrar hv. n. Þar segir, að síldarsaltendur séu eindregið þeirrar skoðunar, að nauðsynlegt sé, að yfirstjórn síldarútvegsnefndar — þar mun vera átt við aðalskrifstofuna — hafi aðsetur í Reykjavík. Og það er ekki laust við, að þarna komi fram rök fyrir þessu, þar sem segir, að hún eigi að hafa aðsetur í Reykjavík, þessi skrifstofa, á sama hátt og allar aðrar reinar útflutningsframleiðslu sjávarafurða hafa. Ég veit nú ekki, hvað þetta eru sterk rök. Þorskveiðin er að miklum meiri hluta á miðum fyrir Suðvesturlandi, en það er dálítið öðruvísi um síldina, þannig að ég veit ekki, hvort þetta er alveg sambærilegt. En svo er hér enn í þessum skjölum bréf eða tilkynning, líklega til rn., frá síldarútvegsnefnd sjálfri, dags. 18. marz 1968, og þar er sagt frá því, að nefndin hafi þá rétt áður, 15. marz, haldið fund á skrifstofu sinni í Reykjavík og nánar tilgreindir menn mætt á fundinn. En þegar ég lít nánar á, sé ég, að það sem þar er skýrt frá, snertir ekki beinlínis þetta mál, heldur er hér annað skjal, sem varðar þetta mál, og það skýrir frá till., sem samþ. hafi verið á aðalfundi Félags síldarsaltenda á Norður- og Austurlandi, og síðan frá ályktun, sem gerð hafi verið í síldarútvegsnefnd 12. sept. 1967. Niðurstaða þeirrar ályktunar er sú, að síldarútvegsnefnd hefur ákveðið að verða við þessum óskum, en óskirnar voru um það, að skrifstofu síldarútvegsnefndar í Reykjavík verði falin yfirumsjón með söltun Norður- og Austurlandssíldar. Þar er þetta, sem kallað er að vera aðalskrifstofa, og nefndin hefur ákveðið hinn 12. sept. s. l. að verða við þessum óskum og tekur þó fram, að skrifstofan á Siglufirði verði starfrækt áfram. En í till. eru tilfærð rök fyrir því, að þetta beri að gera, og þar sér maður eitthvað um það, hvað í húfi er. Hér segir, með leyfi hæstv. forseta:
„Svo sem kunnugt er, hefur svo til öll sölustarfsemi nefndarinnar um alllangan tíma verið undirbúin í Reykjavík, enda eru flestir stjórnarmeðlimir nefndarinnar búsettir í Reykjavík eða nágrenni.“
Þarna virðist vera að leita upptakanna að þessu máli. Sölustarfsemi nefndarinnar hefur um alllangan tíma verið undirbúin í Reykjavík, enda er það eðlilegt, þar sem flestir stjórnarmeðlimir nefndarinnar eru búsettir í Reykjavík, „eða nágrenni“. Einnig er á það bent, að samningaviðræður þær, sem farið hafa fram hér á landi við fulltrúa erlendra síldarsaltenda, hafi um langt árabil farið fram í Reykjavík, sennilega af svipaðri ástæðu, og af þeirri ástæðu til viðbótar, sem þarna er einnig tilgreind, að Reykjavík sé betur sett hvað samgöngur snertir, bæði við umheiminn og innanlands, en nokkur annar staður á landinu. Það má út af fyrir sig líta á þetta, að Reykjavík sé betur sett heldur en nokkur annar staður á landinu hvað samgöngur snertir, bæði við umheiminn og innanlands. Þetta eru sjálfsagt töluvert algild rök fyrir því, að yfirleitt ekki aðeins aðalskrifstofa síldarútvegsnefndar, heldur ýmsar aðrar stofnanir eigi að vera í Reykjavík. En mér dettur það nú í hug, hvort það væri ekki í þessu sambandi einnig tilhlýðilegt að tala um það, að þessu yrði eitthvað breytt og að samgöngurnar yrðu bættar við aðra slíka staði. Ég man raunar ekki betur en að samgöngur við Siglufjörð hafi verið bættar til muna á undanförnum árum. Mig minnir, að það hafi verið sprengd göng gegnum fjall, sem kostaði líklega einar 50 millj., til þess að það væru ekki lengur óviðunandi samgönguerfiðleikar við þennan stað, þennan fyrrum höfuðstað síldarútvegsins á Íslandi. Og það skyldi nú vera, að þetta hefði ekki verið gert að einhverju leyti með tilliti til þess, að Siglufjörður yrði betur fær um það að gegna slíku höfuðstaðarhlutverki. Hvort einhverjum síldarútvegsnefndarmanni kynni að hafa fundizt of þröngt um sig í þessum göngum, eins og gerðist í þjóðsögunni, skal ósagt látið. Ég hef ekkert heyrt um það. En þessi röksemd, að flestir stjórnarmeðlimir nefndarinnar séu búsettir í Reykjavík eða nágrenni, er náttúrlega þess verð, að á hana sé litið, og maður getur kannske skilið það, að þeim þyki óþægilegt að þurfa alltaf að fara til Siglufjarðar, ef á þarf að halda, eða þá nota þetta ófullkomna símasamband, sem mætti kannske bæta. En þá vil ég spyrja: Er það alveg nauðsynlegt, að þessir nm. séu búsettir í Reykjavík og grennd? Er það nauðsynlegt? Og hefur ekki Alþ. orðið eitthvað á í þessum efnum? Ég minnist þess, að lengi framan af var formaður síldarútvegsnefndar búsettur á Siglufirði og þar var líka búsettur formaður Síldarverksmiðja ríkisins og fleiri af nm. þessum, bæði síldarútvegsnefndarmönnum og stjórnarmönnum síldarverksmiðjunnar, voru búsettir á Norðurlandi. Þá var síldin aðallega þar fyrir landi, og þetta þótti eðlilegt og jafnvel sjálfsagt. Hefur Alþ. ekki orðið eitthvað á eða hinum ágætu þingflokkum hér á þingi? Þetta þarf ekki endilega að vera svona. Það eru áreiðanlega til í öðrum landshlutum menn, sem gætu leyst það verk af hendi að sitja í þessari nefnd og einnig í stjórn Síldarverksmiðja ríkisins. En þetta hefur sennilega orðið svona, af því að það er siður. Það er gamall siður, það er gömul venja hér í þessari samkomu að kjósa í nefndir og stjórnir á vegum ríkisins menn búsetta í Reykjavík, og þetta gat átt nokkurn rétt á sér, á meðan samgöngur voru allt aðrar en þær eru nú. En nú eru ekki þær forsendur lengur fyrir hendi. Það er hægt á 1–2 klukkutímum að fara á nefndarfund í Reykjavík eða frá Reykjavík á annan stað í landinu, jafnvel þótt sá staður sé á Austfjörðum eða Norðurlandi eða Vestfjörðum. Það er hægt. En við höfum kannske ekki áttað okkur á þessu. Og ég vil nota tækifærið til þess að benda á þetta, að hér er um að ræða mál, sem Alþ. þarf, og flokkar þess, að taka til ítarlegrar athugunar, að það er ekki lengur sjálfsagt, að í stjórnir og nefndir, sem kosnar eru hér á Alþ., séu eingöngu eða svo til eingöngu kosnir menn búsettir í Reykjavík. Það virðist hafa orðið að slysi í þetta sinn. Og þó að ég álíti, að það sé kannske meira úr því gert heldur en er, því að vel geta nú þessir menn farið til funda á Siglufjörð, þá er það samt óþarfi að ætlast til þess. Það er hægt að velja mennina á annan hátt, þannig að þeir séu nær aðalskrifstofunni á Siglufirði.
Nú má náttúrlega segja sem svo, að ástæður séu dálítið breyttar að því leyti, að Siglufjörður sé ekki eins mikill síldarstaður eins og hann áður var, hann sé ekki alveg ótvírætt höfuðstaður síldveiðanna. En á Siglufirði er nú eigi að síður alltaf mikill viðbúnaður og mikil mannvirki til þess að taka á móti síld og ekki loku fyrir það skotið, að þetta breytist, síldin fari að halda sig aftur fyrir Norðurlandi eins og hún gerði í marga áratugi. Ég hef nú ekki getað verið að hreyfa því, að hróflað yrði við þessu, þ. e. aðalskrifstofunni á Siglufirði. En ef ætti að gera það. ef ætti að flytja aðalskrifstofu síldarútvegsnefndar frá Siglufirði, finnst mér hreint engin ástæða til þess að flytja hana suður til Reykjavíkur. Hún ætti þá vitanlega fremur að vera á Austurlandi. En eðlilegast mætti líklega telja, að hún væri miðsvæðis í námunda við hin frægu síldarmið norðanlands og austan, þ. e. a. s. á Norðausturlandi. Þar er einn sá staður, þar sem mest framleiðsla hefur borizt á land undanfarna tvo áratugi, og á ég þá við Raufarhöfn. Það væri út af fyrir sig ekki óeðlilegt, miðað við sögu síldveiðanna norðanlands og austan undanfarna áratugi, að einhverjum dytti í hug að flytja aðalskrifstofu síldarútvegsnefndar þangað, og þar þarf ekki að fara í gegnum neitt fjall, e. t. v. að bæta veginn dálítið, og þar held ég, að sé prýðilegt símasamband og skemmra til útlanda og frá útlöndum en til Reykjavíkur, þeim löndum, sem aðallega kaupa síldina, en það eru lönd austan hafs. Þrátt fyrir þetta hef ég nú ekki viljað vera að hreyfa því máli og sætt mig við, að þessar höfuðstöðvar væru á Siglufirði, þar sem þær hafa verið. En ef ætti að fara að breyta til um það, finnst mér það alveg einsætt, að það er engin ástæða til þess að flytja þessa stofnun til Reykjavíkur, nema ef það er það sem ég áður sagði, en vera má hin sama ástæða sé að baki bréfunum frá hv. stjórnum síldarsaltenda. Það er nú svo, að mörgum þeim, sem fást við síldarsöltun, finnst þeir ekki geta átt heima á þeim stöðum, þar sem síldin kemur aðallega að landi, að þeir þurfi endilega að eiga heima í Reykjavík. Ég sé ekki neina brýna nauðsyn til þess, og ég held, að menn ættu að athuga sinn gang betur í þeim efnum.
Nú skal ég ekki hafa um þetta öllu fleiri orð. En það sem ég hef sagt, mun sennilega verða skilið svo, að ég vilji hafa aðalskrifstofuna áfram á Siglufirði. Og það er rétt. Ég er því fylgjandi, að hún sé þar, en mér finnst fulltrúar úr síldarútvegsnefnd vera óþarflega viðkvæmir í þessu máli. Ég verð nú að segja það. Það kemur alls staðar fyrir, að mönnum verður eitthvað á, að menn taka ákvarðanir, kannske vegna áhrifa einhverra sterkra aðila, taka í skyndi ákvarðanir, sem orka tvímælis. Það álit ég, að síldarútvegsnefnd hafi gert í þetta sinn, og ég er ekkert að áfellast hana fyrir það. En ég álít, að hún eigi ekki að vera neitt viðkvæm fyrir því, þó að þetta verði ekki eins og hún hafði gert ráð fyrir í september í haust. Það er mannlegt að láta sér skjátlast, en seinni partinn af þessu máltæki ætla ég ekki að hafa yfir fyrr en þá við 2. umr., sjá, hvernig um málið fer í n.