18.04.1968
Sameinað þing: 55. fundur, 88. löggjafarþing.
Sjá dálk 2034 í B-deild Alþingistíðinda. (1924)
Almennar stjórnmálaumræður
Sigurður Ingimundarson:
Herra forseti. Góðir áheyrendur. Þessar umr. hafa að vonum snúizt um efnahagsmál síðustu missera. Af málflutningi stjórnarandstöðunnar má helzt ráða, að ríkisstj. hafi beinlínis staðið í stríði við allar stéttir þjóðfélagsins. Þetta má kannske til sanns vegar færa, ef einblínt er á efnahagsaðgerðirnar án samhengis og yfirlits yfir efnahagsmálin í heild, og með því að taka ekkert tillit til rúmlega 2 þús. millj. kr. tekjurýrnunar, sem yfir þjóðina hefur skollið, sem þó er kjarni þess máls, sem hér er rætt. Það er út af fyrir sig rétt, að frystihúsin fengu minni stuðning og verri lausn sinna mála en þau töldu nauðsynlegt. En það er einnig rétt, að útgerðarmenn fengu lægra fiskverð en þeir töldu sig þurfa. Efnahagsaðgerðirnar voru miðaðar við lágmark þess, sem vænta mátti að dygði til þess að halda útflutningsframleiðslunni gangandi, og sennilegt er, að nokkur hluti þessara atvinnutækja verði rekinn með tapi, ef ekki rætist úr um aflabrögð og verðlag á útflutningsframleiðslunni. Það má segja, að smátt hafi verið skammtað. En spurningin er bara, hvaða stéttir eða hvaða atvinnugreinar gátu eða vildu láta meira af hendi til þess að tryggja betri rekstur þessara atvinnutækja eða hefur stjórnarandstaðan kannske bent á þá aðila? Það er líka rétt, að kaupsýslumenn una illa þeirri álagningarlækkun, sem fylgdi í kjölfar gengislækkunarinnar, og vissulega var það skiljanlegt, að launþegar, ekki sízt þeir lægst launuðu, teldu sig ekki geta tekið byrðar á sig. Það var verið að skipta minnkandi köku milli jafnmargra og raunar heldur fleiri Íslendinga en áður. Menn verða bara að gera sér ljósan þann kjarna málsins, að baráttan stóð um það, að koma í veg fyrir stöðvun útflutningsframleiðslunnar, samdrátt og atvinnuleysi, sem hefði fljótlega komið þyngra niður á þjóðinni en nokkur önnur framvinda málsins.
Það er enginn vandi fyrir stjórnarandstöðuna að tala ljúflega í eyru frystihúseigenda í dag, útgerðarmanna á morgun og launþega hinn daginn, jafnóðum og málefni hvers og eins er sérstaklega á dagskrá. En það eru ekki mikil heilindi að vera vinur og stuðningsmaður andstæðra hagsmuna frá degi til dags í þeim tilgangi einum að torvelda lausn vandans. Það er létt verk og löðurmannlegt að æsa upp til áánægju og ala á tortryggni, þegar þjóðin hefur orðið fyrir meiri áföllum á tveim til þremur misserum en þekkzt hefur um áratugi, og þegar mest á ríður, að hún standi saman og snúist sameiginlega gegn utanaðkomandi vanda. Það hefur mátt heyra það hjá stjórnarandstöðunni í þessum umr., og það hefur ekki þurft að lesa Þjóðviljann og Tímann ofan í kjölinn undanfarna mánuði til þess að sjá, hvert hugur þeirra stefndi, stóru fyrirsagnirnar hafa dugað. Viðbrögð kaupsýslumanna voru gleðiefnið einn daginn, verkbann frystihúseigenda annan daginn, verkföll þriðja daginn og svo mætti lengi telja.
Ég held varla, að það geti dulizt nokkrum manni, sem um þessi mál hugsar eða nokkuð fylgist með því, sem fram fer, að stjórnarandstaðan óskaði þess ekki, að lausn fyndist á vandanum. Það mátti kosta stöðvun atvinnuveganna og atvinnuleysi, aðeins ef hægt væri að koma lýðræðislega réttkjörinni ríkisstj. frá völdum. Við þessu væri raunar ekkert að segja, ef þessir aðilar hefðu eitthvað jákvætt til málanna að leggja og væru þess umkomnir að koma sér saman um stjórnarstefnu. Reynslan frá vinstri stjórninni bendir því miður ekki til, að svo sé. Þá var um heimatilbúin verðbólguvandræði að ræða, en ekki nein utanaðkomandi áhrif, en þeir báru ekki gæfu til þess að marka sameiginlega stjórnarstefnu og hrökkluðust frá völdum, eftir 2½ árs stjórnarsetu með stöðvaða útflutningsatvinnuvegi og nýfallin 17 vísitölustig. Enn virðast þeir ekki hafa annað til málanna að leggja en slagorð og óljósa dulspeki.
Sannleikurinn er sá, að efnahagsmálin verða ekki rædd af neinu viti eða í neinu samhengi, nema menn hafi í huga þær staðreyndir, sem við er að glíma og enginn getur vikið sér undan. Stjórnarandstaðan tekur ekkert tillit til þessara staðreynda í málflutningi sínum, sem þar með er úr lausu lofti gripinn, og ekki ástæða til að elta ólar við. Staðreyndirnar eru þær, að á miðju ári 1966 hefur meginhluti útflutningsframleiðslunnar orðið fyrir gífurlegu verðfalli. Þessar verðlækkanir fóru vaxandi á árinu 1967 og þar að auki var um að ræða aflabrest á mikilvægum vertíðum, og öflun síldaraflans varð óhóflega kostnaðarsöm. Þá lokaðist einnig mikilvægur skreiðarmarkaður í Nígeríu. Litið skal einnig til þess, að verðmæti útflutningsframleiðslunnar lækkaði á einu ári um 1700 millj. kr. eða 30%. Við þetta bættist svo í nóvember gengislækkun sterlingspundsins, en talsverður hluti útflutningsins er seldur í sterlingspundum. Hér er um að ræða svo einstæða samverkun margra óhappa, að fullyrða má, að þetta séu mestu efnahagslegu áföll, sem þjóðin hefur orðið fyrir síðan á kreppuárunum miklu eftir 1930, og er rétt að hafa það í huga, að allt eru þetta utanaðkomandi áföll, sem engin stjórnarvöld fá afstýrt. Nú hefði mátt búast við, og ekki verið nema eðlilegt, að þessi stórfelldu áföll hefðu haft í för með sér stórfelldan samdrátt á innanlandsmarkaði, verulegt atvinnuleysi og lækkun þjóðartekna af þeim ástæðum, er næmi jafnvel annarri eins upphæð og útflutningstapinu nam. Þessi samdráttur innanlands varð þó miklu minni en ætla mátti, vegna efnahagsaðgerða stjórnarvalda og kannske fyrst og fremst vegna mikillar atvinnu og fjármagnsinnflutnings í sambandi við hina miklu mannvirkjagerð við Búrfell og við Straumsvík. Það er saga út af fyrir sig, hvernig stjórnarflokkarnir annars vegar og stjórnarandstaðan hins vegar stóðu að því mikla þjóðþrifamáli, og mun ég víkja að því síðar. Þrátt fyrir þessa miklu blóðgjöf, mun rýrnun þjóðartekna innanlands hafa numið um eða yfir 300 millj. kr. Þjóðartekjurnar munu því alls hafa minnkað um 2000 millj. kr. eða rúmlega það. Á mælikvarða, sem öllum ætti að vera skiljanlegur, þýðir þetta það, að þjóðartekjurnar hafa rýrnað sem svarar rúmum 10 þús. kr. á hvert mannsbarn í landinu eða sem svarar rúmum 40 þús. kr. á hverja fjögurra manna fjölskyldu. Að ræða efnahagsaðgerðir eða erfiðleika stétta eða atvinnuvega, án þess að taka tillit til þessara staðreynda, er fullkomið blygðunarleysi í málflutningi.
Ríkisstj. hefur vissulega staðið í ströngu og orðið að framkvæma margvíslegar aðgerðir til þess að draga úr áhrifum þessara geigvænlegu áfalla, koma í veg fyrir stöðvun atvinnuveganna og atvinnuleysi. Slíkar aðgerðir eru aldrei vinsælar í augum skammsýnna manna og frá sjónarmiði stundarhagsmuna. Þær eru eigi að síður þjóðinni nauðsynlegar og engum nauðsynlegri en þeim, sem minnst hafa að bíta og brenna. Stjórnleysi, kreppa, samdráttur og atvinnuleysi kemur fyrst fram í málsverði þeirra, sem hafa hann minnstan og rýrastan fyrir. Ríkisstj. sýnir þeim mun meiri ábyrgðartilfinningu og siðferðisþrek, eftir því sem hún beitir meiri festu til nauðsynlegra aðgerða við slíkar aðstæður, án tillits til stundarvinsælda. Sé það rétt, að ríkisstj. hafi staðið í höggi við allar stéttir þjóðfélagsins, sýnir það og sannar aðeins það, að hún hefur reynt að dreifa byrðunum réttlátlega, miðað allt við það að fleyta þjóðinni yfir öldudalinn. Það er mannlegt og ákaflega skiljanlegt, að hver og einn reyni að ýta hinum beiska bikar frá sér í lengstu lög. Hitt er alvarlegra, að stjórnarandstaðan, stjórnmálamenn með fylgi helmings þjóðarinnar að baki sér, hafi notað hvert einasta tækifæri á Alþ. og í blaðakosti sínum til þess að torvelda og vekja grunsemdir á öllum nauðsynlegum og óumflýjanlegum efnahagsaðgerðum. Ég gat þess áðan, að þjóðartekjurnar hefðu rýrnað á einu ári sem svarar rúml. 40 þús. kr. á hverja fjögurra manna fjölskyldu. Því fer auðvitað víðs fjarri, að þessi tekjurýrnun hafi bitnað á almenningi sem því svarar. Strax á árinu 1966 brást ríkisstj. við þessum vanda með verðstöðvunarstefnunni. Tekjuafgangi ríkissjóðs og hinni miklu gjaldeyriseign var varið til þess að halda atvinnuvegunum gangandi og koma í veg fyrir rýrnun á kaupmætti launa. Sparnaður góðu áranna kom þannig í veg fyrir kjararýrnun á annað ár, að öðru leyti en því, að nokkur samdráttur varð á atvinnu. Það eru hins vegar marghrakin ósannindi, að stjórnarflokkarnir hafi talið sig leysa vandann með þessum aðgerðum, vandinn var allt annars eðlis en svo, að hann mætti leysa til langframa með fyrningum frá góðu árunum. Langvinnt verðfall útflutningsframleiðslunnar og gengisfelling sterlingspundsins hlaut að leiða til nýrra aðgerða. Sannleikurinn er sá, að við búum við of einhæfa og áhættusama framleiðslu. Þjóðinni fjölgar ört, og iðnaðinn verðum við að efla. Stjórnarflokkunum hefur verið þetta ljóst, og þess vegna var ráðizt í hina miklu virkjun við Búrfell og álvinnslu í Straumsvík. Þessi mikla virkjun meira en tvöfaldar raforku landsmanna og nærri þrefaldar vatnsvirkjun eða raforku á fáum árum, en með því er stigið stærra skref til nýtingar á landgæðum þjóðarinnar en nokkru sinni fyrr hefur verið stigið. Lagður er grundvöllur að stóriðju til útflutnings, og í kjölfar hennar má vænta vaxandi smáiðju. Án þessara framkvæmda hefðu þjóðartekjurnar rýrnað á s. l. ári um mörg hundruð millj. kr. meira en raun varð á. Eðlileg afleiðing af hinum miklu áföllum sjávarútvegsins hefði bitnað á þjóðinni af fullum þunga. Þessar miklu framkvæmdir eru skýringin á því, að rýrnun þjóðarteknanna einskorðaðist nær eingöngu við rýrnun útflutningsteknanna og kom í veg fyrir alvarlegt atvinnuleysi. En hvernig stóð svo stjórnarandstaðan að þessu þýðingarmikla máli? Jú, þm. Alþb. og Framsóknar börðust hatrammlegri baráttu gegn þessum framkvæmdum. Það breytir engu, þótt þeir haldi því fram, að þeir hafi út af fyrir sig verið með Búrfellsvirkjun eða annarri virkjun. Það má öllum vera ljóst, að í þessa miklu virkjun hefði ekki verið hægt að ráðast, ef ekki hefði verið tryggð sala á miklum hluta raforkunnar. Stjórnarandstaðan mætti gjarnan íhuga það, hvernig hér hefði verið umhorfs, ef henni hefði tekizt að vinna það óhappaverk að koma í veg fyrir þessar miklu framkvæmdir og þá uppbyggingu atvinnulífsins, sem því verða samfara. — Góða nótt.