26.01.1968
Sameinað þing: 30. fundur, 88. löggjafarþing.
Sjá dálk 291 í D-deild Alþingistíðinda. (2836)
40. mál, embætti lögsögumanns
Flm. (Einar Ágústsson):
Herra forseti. Ég held, að það sé í fjórða skiptið sem þessi þáltill. er sýnd hér á hv. Alþ., enda hefur hún aldrei fengið neina afgreiðslu svo að það gerist sjálfsagt ekki þörf á því að hafa um hana langa framsöguræðu að þessu sinni.
Ég hef áður gert allítarlega grein fyrir þessu máli. Ég má segja að það hafi verið á síðasta hv. Alþ., sem ég gerði það og rifjaði þá m.a. upp reynslu nágrannaþjóðanna og þá sérstaklega Dana af þessu embætti, en þar hefur lögsögumaður starfað nokkur undanfarin ár við mjög góðan árangur og við mikla eftirtekt annarra þjóða, sem ekki hafa komið þessu skipulagi á hjá sér.
Efni till. er í stuttu máli það, að Alþ, feli ríkisstj. að skipa 5 manna n. til þess að undirþúa löggjöf um stofnun embættis lögsögumanns með sérstakri hliðsjón af löggjöf á Norðurlöndum um embætti, sem þar er kallað ,,ombudsmand“, og að hverjum þingflokki sé gefinn kostur á að tilnefna 1 mann í n., en hæstiréttur skipi þann fimmta og sé hann formaður.
Hér á landi hefur á síðari áratugum orðið þróun í þá átt, að bæði ríkisvald, bæjaryfirvöld og sveitarstjórnir hafa æ meiri afskipti af málum, sem snerta daglegt líf einstaklinganna, og því er ekki að neita, að þær raddir heyrast að minnsta kosti, að enda þótt allir eigi að vera jafnir fyrir lögunum, þá geti í sumum tilfellum á það skort. Tilgangurinn með stofnun þessa embættis á að vera sá að auka möguleikana á því, að lög og reglur þjóðfélagsins gangi réttlátlega yfir alla, og höfum við flm. þá jöfnum höndum í huga þau hlunnindi, sem þjóðfélagið veitir þegnum sínum, og þær kvaðir, sem það leggur á þá, og enn fremur meðferð refsimála og afplánun refsinga þeirra, sem brotlegir gerast.
Þegar þetta mál var hér til umr. síðast eða síðast þegar ég talaði fyrir því, þá kom hæstv. forsrh. hér í ræðustólinn og taldi öll tormerki á því, að slíkt embætti gæti átt rétt á sér hér við þær aðstæður, sem í okkar þjóðfélagi ríkja. En ég tel þvert á móti, að það sé óvíða og kannske hvergi meiri þörf á slíkum embættismanni en einmitt hér vegna þess kunningsskapar og vináttutengsla, ef svo mætti segja, sem setja svipmót sitt á allt þjóðfélagið framar því, sem annars staðar gerist.
Síðan þessar umr fóru hér fram, þá hefur okkur stuðningsmönnum þessa frv, bætzt nokkur liðsauki. Ég vil þá fyrst nefna það að fyrir nokkrum mánuðum talaði ungur menntamaður í útvarpið og flutti þar fram þau rök, sem honum sýndust hníga að því, að það væri nauðsynlegt fyrir okkur að koma upp embætti lögsögumanns. Þetta er auðvitað mikill fengur fyrir þá, sem telja hér aðkallandi mál á ferðinni, en þó munar sjálfsagt meira um hitt í þessu sambandi, að félagsskapur ungra sjálfstæðismanna hefur nýlega, eða í okt. 1967, ályktað um þetta. Það var 19. þing SUS, sem saman kom í októbermánuði s.l., sem ályktaði m.a. að kanna beri nauðsyn á embætti stjórnsýslugæzlumanns, er gætti hagsmuna borgaranna gagnvart hinu opinbera.
Ég vonast nú satt að segja eftir því, að hæstv. forsrh. sjái sér fært að endurskoða ef stöðu sina til þessa máls í ljósi þessara staðreynda og þessa liðsauka, sem okkur hefur borizt, síðan umr. fóru hér fram síðast. Ég harma það að hæstv. ráðh. er ekki viðstaddur, og mun ekki beina orðum mínum meira til hans sérstaklega vegna þess.
Nafnið á þessum embættismanni hefur orðið ýmsum hv. alþm. þyrnir í augum. Lögsögumaðurinn til forna var æðsti maður þingsins, og mönnum þykir e.t.v. ekki tilhlýðilegt að sæma þeirri nafnbót annan mann, sem ekki hefur svo mikilsverðu embætti að gegna, og ég get vel skilið það. Því hefur margsinnis verið lýst yfir af okkur flm. þessarar þáltill., að nafnið sé ekkert aðalatriði, og vitanlega er það fráleitt, að nafnið á embættismanninum eða deilan um það geti orðið til þess, að menn hafni málinu af þeim sökum. Vitanlega hlýtur að vera hægt að finna nafn sem allir geta unað við. Ungir sjálfstæðismenn hafa gert tilraun til að skíra þennan mann öðru nafni. Ég veit ekki, hvort það fellur í betri jarðveg eða á meiri hljómgrunn að kalla manninn stjórnsýslugæzlumann, þó getur það vel verið.
Ég vil svo aðeins að lokum, herra forseti, greina frá því, að nú alveg nýverið hefur borizt til utanrrn. skýrsla þessa embættismanns í Danmörku – hann er kallaður Folketingets ombudsmand — og sú skýrsla, sem hér um ræðir, er fyrir árið 1966, og ég vildi mega leyfa mér að hvetja alla þá hv. alþm., sem áhuga hafa á þessu máli, að kynna sér þessa skýrslu. Af henni kemur í ljós, að þetta embætti hefur afgreitt hvorki meira né minna en 343 mál á árinu 1966, 11 mál, sem snerta sveitarstjórnir, 204 mál, sem snerta hin ýmsu ráðuneyti, 21 mál, sem snerta lögregluna, og 107 mál, sem snerta aðra opinbera starfsmenn eða stofnanir en þær, sem nú hafa verið taldar, svo sem tryggingaryfirvöld, skattayfirvöld o.s.frv. Og í þessari bók eru sérstaklega rakin 44 mál, sem þessi maður hefur haft til meðferðar, þau sem mesta athygli hafa vakið. Þeir, sem ekki gera sér fulla grein fyrir því, hver þörf sé á þessu embætti hér, ættu og gerðu vel í því, ef þeir vildu kynna sér þessar frásagnir. Það er bæði athyglisvert og hreint ekki heldur leiðinlegur lestur.
Ég mælist svo til þess, herra forseti, að till. verði að lokinni umr. vísað til 2. eða síðari umr. og hv. allshn.