28.11.1968
Neðri deild: 20. fundur, 89. löggjafarþing.
Sjá dálk 157 í B-deild Alþingistíðinda. (130)
87. mál, námslán og námsstyrkir
Ragnar Arnalds:
Herra forseti. Hæstv. ráðh. taldi það mikla fjarstæðu, sem ég færi hér með, og kom með ýmsar tölur máli sínu til sönnunar. Ég held nú, að flestum sé ljóst, að hæstv. ráðh. á fáa sína líka í meðferð talna. Hann er einstakur snillingur á því sviði, og honum brást nú sannarlega ekki bogalistin í því að snúa út úr mínu máli hér áðan og gera það hvítt, sem ég sagði svart. Ég sagði, að lánin væru um það bil 30% af námskostnaði. Hann segir:„Þetta eru bara ósannindi. Annaðhvort veit maðurinn ekki, hvað hann er að segja, eða hann hefur ekki kynnt sér — hann er með hrein ósannindi. Hér er um að ræða lágmarkstöluna 30 og allt upp í 80%.“ Hér stendur sem sagt staðreynd gegn staðreynd og ekki svo auðvelt að hrekja slíkan málflutning með ekkert í höndunum. Hins vegar sá ég, held ég, hver er mergurinn málsins í þessu efni. Það er það, að við miðum ekki við sömu hugtökin. Það, sem ég talaði um, var námskostnaðurinn almennt, námskostnaðurinn, eins og hann er hjá stúdentum, það, sem þeir verða að greiða erlendis yfir allt árið. En það, sem hæstv. ráðh. kemur með, er ekki sú tala, þó að hann færi pent með það og léti lítið bera á því. Hann er ekki að tala um námskostnaðinn almennt. Hann er að tala um hugtak, sem er kallað umframnámskostnaður. Og hvað er þessi umframnámskostnaður? Jú, það er námskostnaðurinn, þegar búið er að draga frá honum alla þá fjárhæð, sem telja má líklegt, að nemandinn geti náð upp á árinu í vinnu. Það er búið sem sagt að draga alla tekjumöguleika nemandans frá. Og þá segir Gylfi Þ. Gíslason: „Ja, við lánum 30–80% af þessum umframfjárkostnaði“, umframnámskostnaði heitir það víst. En eftir stendur það, sem ég sagði hér áðan - ég nefndi að vísu bara meðaltal og þar af leiðandi mundi allt svo lægri talan hjá mér vera langt undir 30. Meðaltalið, hið rétta meðaltal mun vera nærri 30% af námskostnaði. Lánin og styrkirnir nema ekki miklu meira heldur en því. Og það stendur þar af leiðandi óhaggað, sem ég sagði hér áðan, að þeir 2/3 hlutar, sem eftir eru, hækka um 54% af völdum gengisfellingarinnar. Ég get ekki séð, að hæstv. ráðh. geti hrakið það með nokkrum skynsamlegum rökum. Svo bætti hæstv. ráðh. því við, að þar að auki væri nú ekki öll sagan sögð hjá mér, því að þar að auki ætti að koma til greina 1.7 millj. til viðbótar. Ég get ekkert um það annað sagt en að hver sá, sem lítur á þá tölu og lítur svo á þörfina á þessu sviði, veit, að þörfin, sem þarna er um að ræða, nemur milli 20–30 millj. kr. Hann veit, að 1.7 millj. er aðeins dropi í hafið.
Nýlega hefur stjórn Lánasjóðsins látið framkvæma rannsókn á því, hver er orðinn námskostnaður í ýmsum löndum, og ég hygg, að þm. geti þótt það nokkuð lærdómsríkt að frétta um niðurstöður þeirrar rannsóknar. Nokkur dæmi. Samkv. þessari rannsókn, sem miðuð er við verðlag erlendis í nóvembermánuði í ár, síðasta mánuði, og gengi, sem ákveðið var 12. nóvember s.l., er námskostnaður í Danmörku fyrir einhleypan pilt kominn upp í 174 þús. kr. miðað við námstíma, sem er 91/2 mánuður á ári. En verði maðurinn að vera þar við nám allt árið, 12 mánuði, eins og mörg dæmi eru um, er kostnaðurinn kominn upp í 191 þús. kr. Í Svíþjóð er kostnaðurinn 211 þús. Í Bandaríkjunum er hann 293 þús. fyrir einhleypan pilt.
Þriðji hluti námsmanna erlendis er kvæntur, og þar verður kostnaðurinn auðvitað miklu meiri. Í Danmörku er hann fyrir barnlaus hjón 305 þús. kr. á ári, í Svíþjóð 336 þús. og í Bandaríkjum Norður-Ameríku 448 þús. kr. á ári. Og þar við bætist, að talsverður hluti þessara námsmanna hefur börn á framfæri sínu einnig, og þá fer kostnaðurinn enn hækkandi. Ég held, að hæsta dæmið í þessari bók sé um tilkostnað, sem kominn er upp í 1/2 millj. kr. á ári. Það hlýtur að vera á vitorði allra hv. þm., að verulegur hluti námsmannanna erlendis er þannig settur, að hann getur ekki ráðið við þennan tilkostnað af eigin rammleik. Því er mikil hætta á því, að ekki aðeins tugir,.heldur hundruð námsmanna verði að hætta við nám í miðjum klíðum og hverfa heim. Hér er ekki aðeins um að ræða stórfellt persónulegt vandamál fyrir þessa námsmenn, heldur einnig vandamál fyrir þjóðfélagið í heild, og mér finnst það vera siðferðileg skylda Alþ. að gera ráðstafanir til þess að koma í veg fyrir, að til slíkra stóráfalla komi. Ég flutti till. við 2. umr. fjárl. um beint framlag í þessu skyni, 25 millj. kr. Sú till. var felld. Hins vegar flyt ég hér nú ásamt tveimur öðrum nm. úr hv. menntmn., hv. 1. þm. Vestf. og hv. 9. þm. Reykv., till. á þskj. 184. Hún er svo hljóðandi, að á eftir 2. gr. komi ákvæði til bráðabirgða:
„Á árinu 1969 er ríkissjóði heimilt að taka 20 millj. kr. lán og nota það sem aukaframlag til Lánasjóðs íslenzkra námsmanna.“
Ég vil vekja athygli á því, að hér er aðeins um að ræða lánsheimild, þ.e.a.s. hæstv. ríkisstj. hefur þá heimild Alþ. til þess að taka slíkt lán og nota það á þennan hátt, ef í ljós kemur það, sem ég óttast, að mjög stór hluti námsmanna verði að hætta námi og hverfa heim. Þarna er ekki verið að skuldbinda hæstv. ríkisstj. Þarna er verið að opna fyrir henni þessa leið til þess að bjarga mönnum út úr miklum vanda. Og ég vil vænta þess, að bæði hæstv. ríkisstj. og hv. alþm. líti á þessa till. af fullri velvild. Komi það í ljós, að slíkrar aðstoðar sé ekki þörf, yrði slíkt lán að sjálfsögðu ekki tekið. Mér virðist, að með þessari hugmynd sé stigið það varlegt skref í þessu máli, að það ætti ekki að geta verið andstaða gegn því. En ég held, að okkur sé það skylt, bæði vegna þess að okkur ber að hugsa sérstaklega um hag þessara u.þ.b. 500 Íslendinga, sem bera alveg óvenjulegar byrðar, og eins vegna þjóðfélagsins í heild. Mér skilst af viðtölum við sérfróða menn um þessi mál, að sá baggi, sem lagður hefur verið á þessa 500 námsmenn, muni vera um 40 millj. kr. á ári. Sú hugmynd, sem ég er með um lántöku, er um helmingur þessarar upphæðar. Till. er að öllu leyti mjög varleg.