26.11.1968
Efri deild: 18. fundur, 89. löggjafarþing.
Sjá dálk 1326 í B-deild Alþingistíðinda. (1425)

63. mál, Verðjöfnunarsjóður fiskiðnaðarins

Félmrh. (Eggert G. Þorsteinsson):

Herra forseti. Á s.l. ári var það boðað, bréflega lofað fiskvinnslustöðvunum, að flutt mundi verða á næsta Alþ. þ.e.a.s. því, sem er nýlega hafið, frv. til l. um Verðjöfnunarsjóð fyrir fiskiðnaðinn. Ljóst var þá þegar, að hér var um að ræða allmikið vandamál, sér í lagi tæknilega séð, og verið var að fara inn á brautir, sem lítt höfðu verið kannaðar áður. En það var þó von manna þá, að takast mætti að finna form fyrir þetta málefni, sem hæfilegt væri talið. Þetta reyndist hins vegar erfiðara en búizt hafði verið við, og var því ákveðið að bíða þessa þings, eins og ég áðan sagði, og ætla þannig nokkru lengri tíma til undirbúnings málinu.

Frv. liggur nú hér fyrir, og má segja, að það sé í formi nokkurs konar tilrauna, þar sem reynt er að skapa grundvöll, sem unnt væri að starfa á, án þess að sett séu of ströng fyrirmæli um einstök atriði, en ætlazt til, að reynslan geti vísað veginn.

Sú hugmynd, sem liggur til grundvallar þessu frv., er þó ekki með öllu framandi í íslenzkum sjávarútvegi, þó að á öðru sviði hafi verið. Okkar sjávarútvegur hefur tvö sérkenni, sem hafa afgerandi áhrif á afkomu hans. Bæði þessi sérkenni eru háð utanaðkomandi áhrifum, sem ekki er unnt að hafa áhrif á en verður þó að laga sig eftir. Annars vegar er um að ræða aflabrögð, er háð eru margs konar atvikum, svo sem styrkleika fiskstofna, veðurfari og veiðitíma og hvers konar tækni við sjálfar veiðarnar. Fyrstu tvö atriðin eru hér algerlega óháð mannlegum áhrifum, en hverja þýðingu hið þriðja getur haft, höfum við á síldveiðunum undanfarin ár séð, en því miður höfum við orðið að horfast í augu við hversu skammt tæknin nær, þegar náttúruskilyrðin við veiðarnar bregðast, eins og augljóslega hefur orðið á þessu ári. Hins vegar er svo verðlag á erlendum mörkuðum. Á þetta atriði getum við sem seljendur að vísu ekki haft nein bein áhrif, en mikið veltur á mörkuðunum. En jafnvel þetta er ekki einhlítt.

Ef við lítum á fyrra atriðið, aflabrögðin, er langt síðan menn fóru að velta því fyrir sér, hvort ekki væri mögulegt að finna leið til að taka sárasta broddinn af aflabrestinum, sem ávallt hefur verið ógn fiskimannsins, með því að koma á fót tryggingarkerfi, sem gæti bætt upp að nokkru leyti aflabrestinn. Niðurstöðurnar af þessum athugunum komu fram í l. um Hlutatryggingasjóð bátaútvegsins, sem sett voru árið 1949. Sú lagasetning hefur vafalaust orðið til ómetanlegs gagns fyrir bátaútveginn og síðan með breytingu l. fyrir allar greinar fiskveiðanna. Með þessu hefur verið dregið úr áhrifum aflasveiflna og mestu erfiðleikarnir af völdum aflabrestsins hafa verið mildaðir. Það hefur löngum verið mönnum ljóst, að æskilegt væri að geta beitt svipuðum aðferðum til að milda verðsveiflur afurða á erlendum mörkuðum. Slíkt er hins vegar margvíslegum erfiðleikum háð, og því hefur liðið langur tími, þar til til slíks gæti komið.

Það hefur raunar komið fyrir oftar en einu sinni, að ríkisvaldið hefur tekið á sig skuldbindingar til að tryggja ákveðið lágmarksverð við útflutning. Þetta var t.d. gert á árunum 1946–1950, þegar hin svokallaða fiskábyrgð var í gildi. Verðtrygging var einnig tekin upp á árinu 1967 og var enn fremur í gildi á yfirstandandi ári. Var það gert með stofnun Verðjöfnunarsjóðs fiskiðnaðarins árið 1967, sem var ætlað það hlutverk að taka áfalli af miklu verðfalli á frystum fiskafurðum, sem hófst seint á árinu 1966, og skyldi verðtryggingin ná til framleiðslu ársins 1967. Lagði ríkissjóður fram fé í þessu skyni, en sú hugmynd kom þá fram, að komið yrði því formi á þessi lán, að stofnaður yrði verðjöfnunarsjóður, sem gæti náð til fleiri útflutningsgreina sjávarútvegsins, og farið yrði inn á þá eiginlegu verðjöfnun, sem ekki aðeins var ætlað það hlutverk að taka skellinn af verðlækkunum á afurðum, heldur einnig að taka hluta af verðhækkun, sem kynni að verða, og yrði hún lögð í sjóðinn. Var hugsunin sú, að með þessu móti mundi stuðlað að því að jafna óheppileg áhrif verðsveiflna á þær afurðir, sem slíkur sjóður næði til, og þá einnig á hagkerfið allt, en um slík áhrif eru kunn dæmi frá undanförnum árum.

Þetta frv. byggir á þessum meginsjónarmiðum, og gefur heiti sjóðsins til kynna, að honum er ætlað þetta tvíþætta hlutverk, sem kemur fram í 1. gr. frv.

Vil ég nú fara nokkrum orðum um þær greinar, sem ég tel vera veigamestar í frv., og ég vík þá fyrst að 5. gr. frv.

Enda þótt hér sé gert ráð fyrir tekjum af útflutningsgjaldi, svo sem upphaflega var ætlað, hefur við endurskoðun útflutningsgjaldalaganna, sem nú fer fram, ekki þótt fært að fara út í það að sinni að taka hluta af þeim nú til Verðjöfnunarsjóðs vegna annarra brýnna þarfa, en tekjunum af flutningsgjaldi er samkv. þessu frv. ætlað að renna í hina almennu deild sjóðsins. Rétt þótti þó að hafa þetta ákvæði í l., þegar að því kæmi, að fært þætti að breyta í þessa átt.

Varðandi 6., 7. og 8. gr. frv. vildi ég segja þetta: Engin reynsla er fengin af slíkri lagasetningu sem þessari, og verður því nokkuð að þreifa sig áfram með ýmiss konar framkvæmdaákvæði og hafa ákvæði laganna eftir því sveigjanleg. Hér eru þó nefnd viss meginatriði, sem hafa skal hliðsjón af. T.d. er það meginregla, að verðbætur skuli ekki nema meira en helmingi af verðhækkun, þannig að útflytjandi beri ávallt helming sjálfur. Þá skal taka mið af vissum atriðum, þegar verðgrundvöllur sá er ákveðinn, sem miða skal við, er metin er verðhækkun eða verðlækkun. Skal t.d. hafa hliðsjón af verðlagi undanfarinna ára, þó að slíkt sé að sjálfsögðu ekki einhlítt. Enn fremur skal taka tillit til svo gagngerðra breytinga, sem verða við gengisbreytingar eða óvenjulegar breytingar á erlendum mörkuðum. Allt er þetta frekar til leiðbeiningar en sem fastar reglur í sambandi við ákvörðun afgjalda samkv. 5. gr. eða verðbóta samkv. 6. gr., og hafa verður svigrúm til að ákveða, hvort þau hlutföll skuli vera föst eða stigbreytileg miðað við hlutfallslega breytingu verðlags.

Öll þessi ákvæði, sem hér voru nefnd, eru sett á vald sjóðsstjórnar í samráði við ráðh. til þess að skapa nægjanlega sveigju í framkvæmd, svo að unnt sé að laga sig að síbreytilegum aðstæðum markaðanna og aðstæðum við framleiðsluna. Þetta er, eins og ég áðan sagði, alger nýjung í löggjöf hér á landi, og er því verið að fara inn á nýjar og lítt kannaðar leiðir, því að ekki er kunnugt um slíka lagasetningu annars staðar. Margt er í óvissu um, hvernig slík lagasetning getur orðið í framkvæmd og hver áhrif hennar kynnu að verða. Reynsla undanfarinna ára og áratuga bendir þó í þá átt, að sé rétt á málum haldið og framkvæmd l. takist vel, geti orðið að þeim mikill ávinningur, bæði fyrir þær greinar sjávarútvegsins, sem frv. nær til, og þá einnig fyrir efnahagskerfið í heild, og er það að sjálfsögðu höfuðtilgangur frv.

Ég mundi vilja að þessum orðum sögðum beina því til þeirrar hv. n., sem málið fær til meðferðar, að hún hafi undir meðferð málsins í n. samráð við þau samtök, sem hér eiga hlut að máli, því að eins og ég sagði í upphafi minna orða, er frv. þetta flutt samkv. yfirlýsingu, sem samtök þessi mátu mikils á sínum tíma, og ég tel eðlilegt, ef einhverjar brtt. koma fram, að þær séu ekki gerðar, án þess að haft sé náið samráð og samstarf við þessi samtök.

Herra forseti. Ég legg svo til, að frv. verði að lokinni þessari umr. vísað til 2. umr. og hv. sjútvn.