08.05.1969
Neðri deild: 90. fundur, 89. löggjafarþing.
Sjá dálk 1537 í B-deild Alþingistíðinda. (1647)

228. mál, fyrirtækjaskrá

Fjmrh. (Magnús Jónsson):

Herra forseti. Í frv. þessu, sem hér liggur fyrir, er gert ráð fyrir að setja á stofn og starfrækja sérstaka fyrirtækjaskrá, en það er skrá yfir öll fyrirtæki í landinu og verði hún jafnóðum færð til samræmis við á orðnar breytingar, eftir því sem unnt er.

Skrá þessi á að taka til allra fyrirtækja, einstaklinga og félaga í venjulegum skilningi, en auk þess til embætta, stofnana og félagasamtaka, enda sé um að ræða starfsemi, sem skattyfirvöld og aðrir stjórnsýsluaðilar þurfa að hafa skrá yfir til skattlagningar eða annarra nota. Í stórum dráttum má segja, að í fyrirtækjaskrá verði teknir allir atvinnurekendur, stofnanir og félagasamtök, sem eiga að koma á skrá skattyfirvalda vegna álagningar tekjuskatts, útsvars, söluskatts og annarra opinberra gjalda. Þó verða dánarbú væntanlega ekki tekin í fyrirtækjaskrá nema þau reki atvinnu, t.d. verzlun eða iðnað. Að öðru leyti eru ekki tök á að setja fyrir fram ákveðnar reglur um, hvar markalínan skuli dregin milli starfsemi, sem tekin er á skrá og starfsemi, sem er utan við starfssvið fyrirtækjaskrárinnar, þar eð hún er óveruleg eða sérstaks eðlis. Reynslan verður að skera úr um það, hvað telst eðlilegt og hagkvæmt í þessu efni. Þó má t.d. geta þess, að leigusalar húsnæðis munu ekki verða teknir í fyrirtækjaskrá sem slíkir, nema um sé að ræða aðalatvinnu hlutaðeiganda eða stöðuga starfsemi í allstórum stíl.

Á sama hátt og einum opinberum aðila, þ.e. þjóðskránni, sem er rekin sem deild í Hagstofunni, var á sínum tíma falin stjórn almannaskráningar í landinu, er nú lagt til, að sama aðila sé fengið það verkefni í hendur að sjá um allsherjarskráningu fyrirtækja. Aðalhlutverk þjóðskrár er að sjá stjórnsýsluaðilum fyrir tæmandi og að öðru leyti sem fullkomnastri skrá yfir íbúa landsins, og hliðstætt því verður það eitt aðalhlutverk fyrirtækjaskrár að láta þessum aðilum í té tæmandi skrár yfir fyrirtæki með öllum þeim upplýsingum um þau, sem þörf er á til stjórnsýslu á hverju sviði. Starfræksla fyrirtækjaskrár kemur til að styðjast við þjóðskrána á margvíslegan hátt og án hennar hefði vegna kostnaðar og annarra vandkvæða varla komið til greina að koma á fót fyrirtækjaskrá eins og hér er fyrirhugað. Við stofnsetningu og rekstur fyrirtækjaskrár verður notuð nútíma skýrsluvélatækni, eins og við þjóðskrána.

Hagstofan hefur um nokkurra ára skeið unnið að undirbúningi fyrirtækjaskrár og er það verk nú komið á lokastig. Það má segja, að ekki sé bein þörf nýrrar lagasetningar til að koma fyrirtækjaskránni á fót, en til þess að geta starfrækt hana framvegis, þarf að tryggja öflun upplýsinga til viðhalds hennar, þannig að hún sé á hverjum tíma sem réttust. M.a. þarf að fá, helzt jafnóðum, upplýsingar um upphaf og lok atvinnurekstrar hvers aðila, breytingar á starfsstöð o.fl. Óhjákvæmilegt er, að lögfest sé skylda til þess að tilkynna Hagstofunni slíkar breytingar. En vegna þess, að ástæðulaust er að öll atvinnustarfsemi verði tilkynningarskyld og ekki liggur ljóst fyrir, hversu víðtæk þessi skylda þarf að vera, þykir rétt, að fjmrh. fái almenna heimild til að ákveða til hvaða atvinnugreina hún skuli taka. Hér er annars ekki um að ræða nýmæli í íslenzkri löggjöf, því að í 11. gr. gildandi söluskattslaga eru allir söluskattsskyldir aðilar skyldaðir til að tilkynna skattstjóra upphaf og lok atvinnurekstrar og sitthvað fleira. Þá er og í lögum um verzlunaratvinnu, sem sett voru vorið 1968, ákveðið, að hver sá, sem stundar verzlun, skuli tilkynna Hagstofunni aðsetur starfsstöðvar og breytingu á því. Má því segja, að tilkynningarskylda sú, sem gert er ráð fyrir í þessu frv., hafi þegar verið lögfest, að því er varðar atvinnurekendur í verzlun. Þá þarf og að ákveða með lögum, að fyrirtæki skuli nota auðkennisnúmer sitt, samkv. fyrirtækjaskrá eða þjóðskrá og er þar um að ræða hliðstæð ákvæði og gilda um notkun nafnskírteina, samkv. lögum um útgáfu og notkun nafnskírteina.

Auk þess sem fyrirtækjaskrá er ætlað að fullnægja þörf stjórnsýsluaðila fyrir skrár og önnur starfsgögn, er annar aðaltilgangur hennar sá að vera tæki til skýrslugerðar um atvinnuvegi landsmanna. Þegar starfssvið fyrirtækjaskrárinnar verður komið í fastar skorður, verða á hverjum tíma tiltækar úr henni upplýsingar um tölu fyrirtækja í hverri atvinnugrein og í hverju sveitarfélagi og um skiptingu þeirra eftir formi rekstraraðildar o.fl. Með þessu ætti skýrslugerð um þessi atriði að komast í gott og öruggt horf og kostnaður við hana verður mjög litill. En þetta er aðeins byrjunin, því að stefnt er að því, að fyrirtækjaskrá verði hagnýtt til að fá til skýrslugerðar margvíslegar upplýsingar úr gögnum skattyfirvalda og annarra opinberra aðila, sem fram að þessu hefur ekki verið unnt að nýta nema að takmörkuðu leyti. Þetta er gert kleift með því, að skattyfirvöld koma til með að nota vélspjöld fyrirtækjaskrárinnar og öll vélaúrvinnsla skattgagna hvers fyrirtækis er tengd auðkennisnúmeri þess í fyrirtækjaskránni. Þetta þýðir, að upplýsingar í þessum gögnum verða tiltækar til tölfræðilegrar vélaúrvinnslu með þeirri sundurgreiningu, sem grunnspjald fyrirtækjaskrár gerir mögulega. Hér er aðallega um að ræða skiptingu eftir atvinnugreinum og stöðum og eftir formi rekstraraðildar: einstaklingsfyrirtæki, sameignarfélög, hlutafélög, samvinnufélög o.s.frv. Þannig verður mikilvægur efniviður tiltækur til skýrslugerðar í vélum, án þess að það þurfi að kosta skattayfirvöld viðbótarvinnu, sem um munar.

Vegna kostnaðar og af ýmsum öðrum ástæðum ber að leggja á það megináherzlu, að íslenzk hagskýrslugerð sé skipulögð þannig, að sem mest af henni fáist sjálfkrafa sem nokkurs konar afrakstur af opinberri starfrækslu. Þetta á sérstaklega við um skýrslugerð um atvinnuvegi landsmanna. Um þá er árlega aflað fjölþættra gagna, bæði til gjaldheimtu og til annarra nota, sem rétt á haldið ætti að vera hægt að nota í ítarlega, fljótvirka og kostnaðarlitla skýrslugerð um atvinnuvegina.

Þriðja aðalhlutverk fyrirtækjaskrár verður upplýsingaþjónusta. Á sama hátt og þjóðskráin hefur frá upphafi starfað sem almenn upplýsingamiðstöð á sínu sviði, er gert ráð fyrir, að úr fyrirtækjaskrá verði hverjum sem er veittar upplýsingar um fyrirtæki, hvar sem er á landinu, þ.e. um heiti og staðsetningu þeirra, um þá starfsemi sem þau reka og um sitthvað fleira, en að sjálfsögðu ekki um neitt það, sem Hagstofan hefur fengið vitneskju um sem trúnaðarmál. Með þessu verður bætt úr mjög brýnni þörf fyrir skipulegri upplýsingastarfsemi varðandi fyrirtækin. Þá er og gert ráð fyrir því, að gefnar verði árlega út til sölu ítarlegar skrár yfir öll fyrirtæki í landinu.

Um kostnað við stofnun og starfrækslu fyrirtækjaskrár er það að segja, að hann hefur verið og verður tiltölulega lítill og er ástæðan fyrir því aðallega sú, að hagnýting þjóðskrárinnar og þeirrar tækni, sem henni fylgir, gerir verk þetta miklu kostnaðarminna og auðveldara en ella væri. Kostnaðurinn við að koma fyrirtækjaskrá á fót hefur hingað til verið greiddur, án þess að koma hafi þurft til aukafjárveitingar að því frátöldu, að frá ársbyrjun 1969 var bætt við einum starfsmanni á Hagstofunni vegna þessa verkefnis. Eins og horfir, er ekki gert ráð fyrir frekari aukningu á starfsliði Hagstofunnar vegna fyrirtækjaskrárinnar. Að öðru leyti verður um að ræða einhvern viðbótarkostnað vegna vélavinnslu fyrirtækjaskrár, en á móti sparast kostnaður við sömu verk, sem fram að þessu hafa verið unnin fyrir skattstofurnar. Hér verður þó um að ræða einhver viðbótarútgjöld, en hluti þeirra mun fást greiddur með tekjum fyrir selda þjónustu — þ. á m. fyrir seld rit — sem geta orðið talsverðar.

Það skiptir allmiklu máli, að frv. þetta geti fengizt afgreitt á þessu þingi, þar eð frestun málsins til hausts mundi sennilega leiða af sér hálfs árs drátt á því, að fyrirtækjaskráin gæti tekið til starfa. Þá er og önnur ástæða, sem mælir með því, að frv. þetta nái fram að ganga á þessu þingi. Í áðurnefndum lögum um verzlunaratvinnu er ákveðið, að Hagstofan skuli halda skrá yfir þá aðila, sem á hverjum tíma hafa leyfi til verzlunarrekstrar. Þessi skráning verzlunarleyfa verður einnig liður í starfsemi fyrirtækjaskrár, en hún getur ekki hafizt fyrr en lög hafa verið sett um þessa nýju skrá.

Það eru allmörg ár síðan menn sáu nauðsyn þess að koma slíkri skrá á laggirnar, sem hér er talað um. Það er ekki til í landinu nein heilsteypt skrá yfir fyrirtæki sem starfandi eru og það er vitanlegt, að það er starfrækt alls konar þjónusta, sem hvergi kemur til skráningar og m.a. hvergi til skattálagningar. Af þessum ástæðum og mörgum öðrum mundi ég telja mjög æskilegt, ef hv. d. sæi sér fært að afgreiða þetta frv. nú frá þinginu.

Frv. var mjög stutt til meðferðar í hv. Ed. Ég játa að það er farið fram á nokkuð mikið að ætlast til þess, að þetta sé gert með skyndingu, en bæði er það, að hér er fyrst og fremst um formlegt og tæknilegt mál að ræða, sem ég geri ekki ráð fyrir að hv. þm. hafi mikla löngun eða kæri sig um að setja sig nákvæmlega inn í eða hafi aðstöðu til og einnig hitt, að málið hefur þegar verið kynnt öllum þeim aðilum, sem það varðar. Og ég skal geta þess hér við hv. nefnd, sem fær þetta til meðferðar, að málið hefur, áður en það var lagt fyrir þingið, verið rætt við bæði ríkisskattstjóra og Skattstofuna í Reykjavík, Efnahagsstofnunina, dómsmrn. varðandi viðurlög, sem eru í frv., við hagfræðideild Seðlabankans, Verzlunarráðið, Samband íslenzkra samvinnufélaga, Félag íslenzkra iðnrekenda, Landssamband íslenzkra iðnaðarmanna, Félag íslenzkra stórkaupmanna og Kaupmannasamtökin. Allir þessir aðilar hafa talið mjög æskilegt, að þessi löggjöf verði sett. Af þessum ástæðum vildi ég mega leyfa mér að beina þeim tilmælum til hv. nefndar, sem málið fær til meðferðar, að hún sjái sér fært að freista þess a.m.k. að afgreiða það, þannig að það gæti orðið að lögum á þessu þingi. Ég vil svo að öðru leyti varðandi allar upplýsingar, sem hv. nefnd þyrfti á að halda, biðja hana að hafa samband við hagstofustjóra, sem þekkir öll þau rök, sem eru að baki þessu máli.

Ég leyfi mér svo, herra forseti, að leggja til að frv. verði, að lokinni þessari umræðu, vísað til 2. umr. og hv. fjhn.