16.12.1968
Neðri deild: 30. fundur, 89. löggjafarþing.
Sjá dálk 294 í B-deild Alþingistíðinda. (322)

89. mál, ráðstafanir í sjávarútvegi vegna breytingar gengis íslenskrar krónu

Félmrh. (Eggert G. Þorsteinsson):

Herra forseti. Frv. þetta hefur hlotið afgreiðslu í hv. Ed. og tók þar nokkrum minni háttar breytingum, frá því sem upphaflega hafði verið í frv., þegar það var fram lagt, og tel ég ekki ástæðu til að fara nánar út í einstök atriði þeirra breytinga. Veigamest mun það vera, sem fram kemur í 9. gr. frv., og er til komið vegna tilmæla frá sjómannasamtökunum. Þar var lögð á það áherzla, að kjarasamningar þeirra væru lausir, þannig að þeir gætu tekið þátt í þeim samningaviðræðum, sem fram fara, með öðrum verkalýðsfélögum.

Það er kunnara en frá þurfi að segja, hve mikla örðugleika íslenzkur sjávarútvegur hefur átt við að etja undanfarin tvö ár og margendurtekið hér á hv. Alþ. Þessir erfiðleikar hófust með hinu mikla verðfalli afurðanna sumarið 1966 og mögnuðust síðan af aflabresti fyrst á vetrarvertíð 1967 og síðan á síldarvertíð það sama ár og nú loks á síldarvertíð þessa árs, sem hefur brugðizt með öllu að heita má. Þessir erfiðleikar eru svo stórfelldir, að hreint aflaverðmæti hefur á tveimur árum minnkað um meira en helming. Alger stöðvun sjávarútvegsins hefði átt sér stað þegar á árinu 1967, ef víðtæk aðstoð ríkisvaldsins hefði ekki komið til. Sú aðstoð var látin í té á árinu 1967 með greiðslu viðbótar við fiskverð og aðstoð til hraðfrystihúsa vegna verðfallsins. Gengisbreytingin í nóvember 1967 var sjávarútveginum til mikillar hjálpar, en áframhaldandi verðfall afurða og hækkun kostnaðar innanlands eyddu áhrifum hennar fljótlega að verulegu leyti. Reyndist því nauðsynlegt að halda áfram mikilli beinni aðstoð til frystihúsa og veita síldveiðunum beina aðstoð í fyrsta sinn. Mátti þá heita, að nær því allar greinar sjávarútvegsins yrðu aðstoðar aðnjótandi í meira eða minna mæli.

Með þeirri gengisbreytingu, sem nú hefur verið framkvæmd, er stefnt að því að skapa sjávarútveginum eðlileg rekstursskilyrði. Er þá ekki gert ráð fyrir því, að nein teljandi hækkun verði á útflutningsverðlagi á næstunni, né heldur að afli muni batna frá því, sem verið hefur á undanförnum tveimur árum. Virðist þetta vera sá eini raunsæi grundvöllur til að byggja framtíðaráætlanir á. Á hinn bóginn hefur þess verið freistað að ganga eins skammt í leiðréttingu gengisins eins og frekast var unnt. Hin nýja gengisskráning mun þess vegna ekki skapa sjávarútveginum sérlega hagstæðan grundvöll. Flestar greinar hans munu varla gera betur en að standa undir rekstrarkostnaði og vöxtum og afborgunum af stofnlánum og sumar varla það. Af þessum sökum skiptir það höfuðmáli, að ekki verði nú að nýju þær hækkanir á framleiðslukostnaði innanlands, sem á skömmum tíma mundu eyðileggja þann nýja grundvöll, sem með þessum ráðstöfunum er verið að mynda.****

Til þess að gengisbreytingin nái þeim tilgangi sínum að skapa sjávarútveginum eðlileg rekstrarskilyrði, á ýmislegt fleira að koma til en gengisbreytingin sjálf. Aðrar nauðsynlegar ráðstafanir, sem sjávarútveginn snerta, hafa verið færðar saman í það frv., sem hér er lagt fram og nefnt er frv. til laga um ráðstafanir í sjávarútvegi vegna breytingar gengis íslenzkrar krónu. Falla þessar ráðstafanir í þrjá höfuðflokka, og fjalla þrír kaflar frv. um hvern þeirra. Í fyrsta kaflanum eru ráðstafanir, sem snerta ákvörðun nýs fiskverðs, stofnfjársjóðsgjald og kostnaðarhlutdeild fiskkaupenda í útgerðarkostnaði. Í öðrum kafla eru ákvæði, sem snerta útflutningsgjald. Í þriðja kafla eru ákvæði, er snerta ráðstöfun gengishagnaðar.

Ef þessi gengisbreyting á að koma sjávarútveginum að tilætluðum notum, er nauðsynlegt, að útgerðarmenn og útgerðarfyrirtæki geti staðið undir þeim aukna rekstrarkostnaði skipanna, sem af gengisbreytingunni annars vegar hlýzt.

Í öðru lagi er nauðsynlegt að tryggja það, að útgerðin geti greitt vexti og afborganir af stofnlánum sínum til Fiskveiðasjóðs og annarra stofnlánasjóða.

Í þriðja lagi er nauðsynlegt, að tryggingakerfi skipanna, sem rekið er á sameiginlegum grundvelli, hafi nægar tekjur til að standa undir kostnaði vegna trygginganna. Sá kostnaður hækkar mjög vegna gengisbreytingarinnar, en ekkert af þessum atriðum getur náðst nema sérstök lagaákvæði komi til.

Ég vil leggja sérstaka áherzlu á þýðingu allra þessara atriða fyrir rekstur sjávarútvegsins og framtíðarþróun hans og þar með rekstur og framtíð alls atvinnulífs í landinu. Það þarf ekki að fara mörgum orðum um nauðsyn þess, að útgerðarmenn eða útgerðarfyrirtæki hafi nægjanlegar tekjur til að standa undir mikilli hækkun rekstrarkostnaðar, svo sem olíu og veiðarfærum, sem óhjákvæmilega hlýzt af gengisbreytingunni. Um nauðsyn þess geta og varla verið skiptar skoðanir, en sízt er það þýðingarminna, að vextir og afborganir af stofnlánum bátanna greiðist á réttum gjalddögum. Íslenzk fiskiskip eru byggð með lánum úr Fiskveiðasjóði fyrst og fremst eða með erlendum lánum, sem Fiskveiðasjóður ber ábyrgð á. Mjög mikið er nú ógreitt af slíkum lánum, vegna þess hve ör uppbygging bátaflotans hefur verið á undanförnum árum. Erfiðleikar útgerðarinnar hafa leitt til þess, að útgerðarmenn hafa ekki getað staðið í skilum með þessi lán og vinnulaun, og varð að grípa til sérstakra ráðstafana í því skyni á s.l. ári með stofnun sjóðs, Stofnfjársjóðs fiskiskipa, og framlagi ríkissjóðs að upphæð 124 millj. króna til að grundvalla þennan sjóð. Fái Fiskveiðasjóður ekki með skilum vexti og afborganir af þessum útistandandi lánum, mun hann ekki geta staðið í skilum með skuldbindingar sínar gagnvart öðrum aðilum og þá fyrst og fremst erlendum lánveitendum, og hann mun ekki hafa fé til útlána til endurnýjunar skipastólsins eða meiri háttar viðgerða á skipunum. Hér er því um framtíð sjálfs fiskiskipaflota landsins að tefla. Sé ekki gengið tryggilega frá fjáröflun til þess að greiða vexti og afborganir á stofnlánum, verða þau fiskiskip, sem nú eru í eigu landsmanna, seinustu skip, sem þeir eignast. Jafnframt því, að nauðsynlegt er að sjá fyrir greiðslu aukins rekstrarkostnaðar og endurnýjun fiskiskipastólsins, verður svo einnig að sjá til þess, að fiskiskipaflotinn sé á hverjum tíma nægjanlega vel tryggður og fjár sé aflað til þess að standa undir iðgjöldum af þeim tryggingum. Gert er ráð fyrir, að greiðsla aukins rekstrarkostnaðar sé tryggð með sérstakri kostnaðarhlutdeild fiskkaupenda í útgerðarkostnaði og er lagt til, að greiðsla þessi fari fram við fiskkaup og nemi 17% af fiskverði eins og það er ákveðið á hverjum tíma. Er þessi upphæð miðuð við þá kostnaðaraukningu, sem verður á þorskveiðum vegna gengisbreytingarinnar, en er allmiklu minni en kostnaðaraukningin verður í öðrum veiðum og þá einkum á síldveiðum.

Á hinn bóginn er lagt til, að stofnfjárvandamálið verði leyst með því að halda áfram starfsemi Stofnfjársjóðs fiskiskipa, sem stofnaður var fyrr á þessu ári, eða með 1. nr. 58 frá 1. maí 1968. Til þessa sjóðs mundi nú renna stofnfjársjóðsgjald, er greiddist af hráefnisverðmæti aflans. Er lagt til, að gjaldið verði yfirleitt 10%, en þó 20% fyrir síld og humar. Eðlilegt er, að fjár til greiðslu stofnlána sé aflað með gjaldi af hráefnisverði, en ekki af fullunnum vörum. Eindregnar óskir hafa komið fram af hálfu útgerðarmanna um, að slíkt fyrirkomulag verði tekið upp, þannig að tryggt væri, að vextir og afborganir af stofnlánum væru greidd og Fiskveiðasjóður og aðrir opinberir sjóðir, sem stofnlán veita, hefðu nægjanlegt fé undir höndum til veitingar stofnlána framvegis. Tekjur af stofnfjársjóðsgjöldum eru áætlaðar 300–400 millj. kr. á ári, þó breytilegt eðlilega eftir aflabrögðum, en það er nokkru lægri upphæð en vextir og afborganir af fiskiskipum, sem nema nú um 400 millj. kr. Ef stofnfjársjóðsgjald og kostnaðarhlutdeild eiga að koma að þeim notum, sem ætlazt er til, þ.e.a.s. standa undir auknum rekstrarkostnaði og sjá fyrir stofnfjárkostnaði skipanna, verða þau að ganga til þessara þarfa eingöngu og geta ekki komið til skipta í hlut eða aflaverðlaunum. Þetta er ekki aðeins í þágu útgerðarmannsins, heldur einnig í þágu skipshafnarinnar, og má raunar segja, að það sé ekki sízt í hennar þágu, því að án þess að skipið geti staðið undir rekstrarkostnaði og verið í stöðugri drift, og án þess að tryggt sé, að stofnfjárkostnaður skipsins sé greiddur, verður ekki um neina útgerð fiskiskipa að ræða á Íslandi, hvorki nú né framvegis. Af þessum sökum eru ákvæði í þessu fjv. um, að kostnaðarhlutdeildin og greiðslur úr Stofnfjársjóði komi ekki til hlutaskipta eða aflaverðlauna. Þýðingarmikið er, að sjómenn og samtök þeirra geri sér grein fyrir því, að með þessu er verið að skapa nauðsynleg skilyrði fyrir atvinnu þeirra og afkomu í nútíð og framtíð. Hins vegar er því ekki að leyna og yfir það skal ég enga fjöður draga, að hér er um breytingu að ræða frá núgildandi hlutaskiptareglum, en slíkar breytingar hafa átt sér stað öðru hvoru s.l. áratug, og vil ég gefa aðeins örstutt yfirlit yfir, hvernig tilfærslum þessum hefur verið háttað á undanförnum árum.

Á árunum 1952–1956 var um 15% munur á fiskverði að viðbættum gjaldeyrisfríðindum til útgerðarmanna og á skiptaverði til sjómanna. Hið raunverulega verð til útgerðarmanna var um 1.20 kr. fyrir hvert kg af fyrsta flokks A-þorski, og til sjómanna var greitt um kr. 1.05 á hvert kg. Á árinu 1957 var fiskverð til útvegsmanna kr. 1.15 pr. kg auk verðbóta til þeirra, sem námu um 0.475 aurum pr. kg, en skiptaverð til sjómanna var árið 1957 kr. 1.38 pr. kg. Munurinn var sem sagt um 21%. Á árinu 1958 var fiskverð til útgerðarmanna kr. 1.73 pr. kg, en til sjómanna kr. 1.48 pr. kg. Var munurinn á því ári nálægt 20%. Á árinu 1959 var verðið á fyrsta flokks A-þorski 1.57 kr. pr. kg, en verðbætur til útvegsmanna námu þá 56 aurum pr. kg. Alls var verðið til þeirra því kr. 2.13 pr. kg, en þá var skiptaverðið til sjómanna kr. 1.75 pr. kg. Munurinn var þá 24%. Á árinu 1960 var breyting á hlutaskiptum og fullt fiskverð greitt til beggja aðila. Var því ekki um að ræða neinn verðmun á því ári. Á árinu 1968 er verðið á fyrsta flokks A-þorski kr. 5.68 pr. kg. Gert er ráð fyrir, að úr ríkissjóði komi 124 millj. kr., er renni í Fiskveiðasjóð. Nemur sú fjárhæð um 8.5% af gildandi fiskverði til fiskkaupenda eða um kr. 0.48 pr. kg. Þess skal getið, að á áður greindu tímabili voru greidd vátryggingaiðgjöld fiskiskipa og einnig komu til framlög við Fiskveiðasjóð og Hlutatryggingasjóð og aðrar greiðslur sambærilegar við greiðslur af útflutningsgjaldi í dag. — Ég taldi rétt, að þetta kæmi fram hér, því að mér hefur fundizt á blaðaskrifum og umræðum um þessi mál undanfarið, að menn haldi, að með þessu frv. sé verið að fara inn á algjörlega nýjar leiðir, sem áður hafi ekki verið reyndar, og að mismunandi verð hefði aldrei átt sér stað milli sjómanna og útgerðarmanna áður.

Í frv. þessu er ákvæði um, að nýtt lágmarksverð á fiski skuli ákveðið, sem gildi frá og með 15. nóvember. Er gert ráð fyrir, að Verðlagsráð sjávarútvegsins ákveði þetta verð í samræmi við lög sín og starfsreglur. Að sjálfsögðu er ekki hægt að segja fyrir um það, um hversu mikla hækkun fiskverðsins getur orðið að ræða. Óhætt mun þó að fullyrða, að þessi hækkun muni tryggja sjómönnum tekjuhækkun, sem sé a.m.k. ekki minni en launahækkun verkafólks í landi hefur orðið á þessu ári.

Ég vil nú víkja nánar að tryggingamálum fiskiskipanna og þeim ráðstöfunum varðandi þau, sem þetta frv. hefur að geyma. Sterk rök mæla með því, að fyrir greiðslum tryggingaiðgjalda sé séð úr sameiginlegum sjóði. Fyrirtækin í sjávarútvegi, einkum bátaútgerð, eru smá og dreifð. Sveiflur og áföll geta kippt grunninum undan getu þeirra til þess að inna af hendi tiltölulega háar greiðslur fyrir heildarrekstrartímabil í senn, svo sem til trygginga, en alvarleg vanskil á þessum greiðslum geta riðið fjárhag fyrirtækjanna gjörsamlega að fullu, svo að leiði til rekstrarstöðvunar þessara framleiðslutækja, atvinnuskorts og truflana á gjaldeyrisöflun. Jafnframt mundi slík atburðarás raska stórlega félagslegri skipun atvinnuvegarins og stuðla að því, að framleiðslutæki söfnuðust á hendur tiltölulega fárra aðila. Mæla því sterk rök með þeirri þróun, sem átt hefur sér stað, að því er snertir fyrirkomulag á iðgjaldagreiðslum trygginganna. Raunar gildir nákvæmlega hið sama varðandi fyrirkomulag um stofnfjárgreiðslur, sem tekið hefur verið upp á þessu ári. En jafnsterk rök mæla jafnframt með því, að þessu kerfi sé þannig fyrir komið, að það dragi ekki úr ábyrgðartilfinningu manna og viðleitni til þess að halda niðri kostnaði við rekstur fyrirtækjanna. Fyrir þessu var séð, að því er stofnlánið snertir, með því fyrirkomulagi, sem tekið var upp með fyrirkomulagi Stofnfjársjóðs frá byrjun, að tekjur sjóðsins skiptust í samræmi við aflaverðmæti bátanna, þannig að bátseigandi hefur hag af því, að aflaverðmætið verði sem mest, jafnframt hefur hann hag af því, að þær greiðslur, sem Stofnfjársjóður á að standa undir, verði sem lægstar. Að því er tryggingaiðgjöldin snertir var hliðstætt fyrirkomulag hins vegar ekki tekið upp frá byrjun með þeim afleiðingum, að mjög dró úr viðleitni útgerðarmanna og tryggingarfélaga til að halda niðri tryggingarkostnaði. Þrátt fyrir þá einingu, sem ríkt hefur um megindrættina í greiðslukerfi iðgjaldanna, hefur fram til þessa ekki náðst nægjanleg samstaða um leiðir til þess að draga út þessum ágöllum, enda þótt ítrekaðar athuganir á kerfinu hafi farið fram á undanförnum árum, og þær hafi leitt til ákveðinna tillagna til úrbóta. Að vísu hefur stöðugt verið leitazt við að haga reglum um greiðslur tryggingariðgjalda svo, að það hvetti til árvekni og ábyrgðar, að því er tekur til iðgjalda og tjóna einstakra fiskiskipa, einkum með því að miða greiðslur við meðaltal iðgjalda í hverjum stærðarflokki, en ekki við iðgjald hvers skips. Engu að síður hafa tjón haldið áfram að aukast og iðgjöld að hækka.

Þeir miklu örðugleikar, sem við hefur verið að etja að undanförnu og sem hafa leitt til þess, að tekjur Tryggingasjóðs fiskiskipa hafa stórlega lækkað og sjóðurinn átt í miklum greiðsluörðugleikum, hafa fært mönnum heim sanninn um nauðsyn mikilla úrbóta á tryggingakerfinu í heild. Í apríl s.l. skipaði ég nefnd til þess að fjalla um þessi mál. Var nefndin skipuð fulltrúum samtaka útvegsmanna, sjómanna og tryggingafélaganna, Samábyrgðar íslenzkra fiskiskipa, auk tveggja fulltrúa af opinberri hálfu. Tillögur nefndarinnar liggja nú fyrir í höfuðdráttum. Gera þær ráð fyrir víðtæku samstarfi allra hlutaðeigandi aðila um að færa tryggingar fiskiskipa að meginhluta inn í landið í stað þess, að yfirgnæfandi hluti þeirra fari í reynd fram erlendis, og jafnframt verði iðgjöldin ákveðin með samkomulagi við hlutaðeigandi innlenda aðila og með rétti hvers þeirra um málskot til rn. Skilmálar hafa verið endurskoðaðir og þrengdir nokkuð, einkum með aukinni eigin ábyrgð á tíðum smátjónum. Þá eru og fyrirhugaðar ráðstafanir, til þess að öruggt sé, að samræmi sé í mati tjóna og tryggingarfjárhæða skipa. Framkvæmd þessara tillagna er tryggð með samkomulagi þeirra aðila, sem hlut eiga að máli innan nefndarinnar. Nokkurn tíma mun þó taka að koma þeim í framkvæmd og afla reynslu um hið nýja fyrirkomulag. Gert er ráð fyrir, að tryggingasjóðsnefnd starfi áfram að frekari ákvörðun um greiðslur úr sjóðnum og fylgist með allri framkvæmd þessara mála. Mikil nauðsyn er til þess, að sjóðurinn hafi nægjanlegt fé til að standa undir greiðslum af iðgjöldum, meðan hið nýja fyrirkomulag er að komast í framkvæmd, en það mun væntanlega smátt og smátt geta leitt til þess, að iðgjöld lækki og tekjuþörf sjóðsins minnki.

Eins og kunnugt er, koma tekjur Tryggingasjóðs af útflutningsgjaldi og rennur meginhluti þessa gjalds, eða nær því 80%, til Tryggingasjóðs. Eins og nú horfir við, er þess brýn nauðsyn, að sjóðnum sé aflað meiri tekna en verið hefur að undanförnu, en hann hefur verið rekinn með miklum halla, sem skapað hefur stórfelld vandræði, bæði fyrir tryggingafélögin og fiskiskipin. Tekjur Tryggingasjóðs af framleiðslu ársins í ár verða sennilega meira en 100 millj. kr. lægri en útgjöldin, þrátt fyrir hækkun gjalds af birgðum vegna gengisbreytingarinnar. Það er annað árið í röð, sem tekjur sjóðsins bregðast svo hrapallega, en á því tímabili hefur æ ofan í æ þurft að forða sjóðnum frá greiðsluþroti, þ. á m. með lántöku upp á 66 millj. kr. frá Seðlabankanum á miðju þessu ári. Auk þess hafa greiðslur til tryggingafélaga verið dregnar langt úr hófi fram. Vonir standa til, að brýnustu úrbætur á greiðslustöðu sjóðsins náist nú með framlagi af gengishagnaði, sem gert er ráð fyrir í 3. kafla þessa frv. Hins vegar miðast till. frv. um breytingu útflutningsgjalds við það að leggja nægjanlega traustan grundvöll að framtíðarrekstri Tryggingasjóðs, og þar að auki að afla Fiskveiðasjóði nokkru meiri tekna en verið hefur, sömuleiðis öðrum þeim aðilum, sem njóta góðs af útflutningsgjaldi. Er af þessum sökum lagt til, að nokkur hækkun verði á útflutningsgjaldi umfram þá hækkun í krónum, sem af gengisbreytingunni sjálfri leiðir. Verður þessi hækkun að koma niður á þorskafurðum, sem á undanförnum tveimur árum hafa greitt mjög lág gjöld. Jafnframt eru gjöld á síldarafurðum lækkuð nokkuð, en þær afurðir hafa borið mjög mikinn hluta útflutningsgjaldsins að undanförnu eins og eðlilegt var, meðan þessar veiðar voru í hámarki. Meðalgjald á þorskafurðum mundi nú vera 4.5% af verðmæti í stað 3% áður, en á síldarafurðum 7.5% í stað 8.6% áður. Ekki hefur verið talið fært að ganga lengra í þessu efni, enda kemur hér og til greina, að við síldveiðarnar eru notuð stór og dýr skip, sem stöðugt hafa verið að hækka í iðgjaldi á undanförnum árum, auk þess sem stofnlán Fiskveiðasjóðs hafa á undanförnum árum að yfirgnæfandi meiri hluta gengið til þessara skipa. Innan meginflokka afurðanna hafa einnig verið gerðar breytingar til betra samræmis, svo sem nánar er frá skýrt í aths. frv.

Þá hefur verið gerð þýðingarmikil breyting á verðmætisgrundvelli afla, sem fiskiskip sigla með. Með þeim eru afnumin sérstök fríðindi, sem komið hafa fram sem styrkur til togaraútgerðar. Hins vegar liggja engin rök til þess að undanskilja fiskiskip skyldum sínum, þegar þau eru á siglingu, jafnframt því, að þau haldi réttindum sínum óskertum. Með þessu er þó ekki nóg að gert gagnvart því misræmi, sem gæti komið fram við sölu á nýrri síld erlendis, miðað við gjald af sömu síld, er unnin væri hérlendis, einkum væri hún söltuð. Hins vegar geta aðstæður þessa máls verið mjög breytilegar og því örðugt að setja ákveðið gjald á síldina, er jafnan ætti við. Nægir í því efni að miða við ástand þessa árs. Er því lagt til, að sjútvmrn. geti ákveðið hækkun gjalds á þessum sölum innan hæfilegra marka.

Skipting tekna af útflutningsgjaldinu breytist aðallega við það, að til Tryggingasjóðs verður að ganga sú aukning tekna, sem lögð er til hans vegna, og mundi hlutdeild sjóðsins því nema um 80%. Tekin er til greina stóraukin tekjuþörf til byggingar haf- og fiskirannsóknaskips, sem lagt er til að fái 2% gjaldsins í stað 1.2% áður. Að öðru leyti er Fiskveiðasjóður látinn halda mestum hlut sínum, en tekjur annarra aðila miðast nánast við fyrri tekjuáætlanir. Til þess að tryggja framgang till. tryggingasjóðsnefndar um bætta skipan fiskiskipatrygginga er lagt til, að sett verði heimildarákvæði þess efnis, að sjútvmrn. geti sett reglur um endurtryggingarsamtök fiskiskipatrygginga og ákvörðun iðgjalda og annarra skilmála. Þá eru og tekin upp í frv. ákvæði, er áður voru í gildi um rétt til endurskoðunar á gjaldi af afurðum, er fluttar hafa verið út óseldar og enn fremur, að útflytjendur geta fengið frest á greiðslu 2/3 hluta gjaldsins, þar til gjaldeyrisskil hafa farið fram. Þetta síðara ákvæði er þó sett í formi heimildar og er ætlazt til, að það taki gildi, þá er gengið hefur verið nægilega tryggilega frá fjárreiðum Tryggingasjóðsins.

Ég vil þá að lokum víkja að þriðja og síðasta kafla frv., er fjallar um ráðstöfun gengishagnaðar af útflutningsbirgðum.

Þegar gengisbreytingin kom til framkvæmda, voru allmiklar birgðir í landinu af sjávarafurðum, sem ætlaðar voru til útflutnings. Það hlýtur ávallt að vera hendingu háð, hverjir eru eigendur slíkra birgða, auk þess sem þær eru framleiddar við þær aðstæður, sem ríktu fyrir gengisbreytinguna, og hafa framleiðendur margra þeirra notið styrkja úr ríkissjóði til framleiðslunnar. Af þessum sökum hefur það þótt eðlilegt, að slíkur munur, sem verður við gengisbreytingar, renni ekki að jafnaði til eigenda birgðanna, heldur sé honum varið til hagsbóta þeim atvinnuvegi, sem birgðirnar koma frá í heild. Þessari stefnu hefur enn verið fylgt við þá gengisbreytingu, sem nú var framkvæmd, og var í því skyni sett ákvæði um það í 4. gr. l. nr. 74/1968 um ráðstafanir vegna ákvörðunar Seðlabanka Íslands um nýtt gengi íslenzkrar krónu. Ekki er unnt að segja um það með nákvæmni, hver gengismunurinn gæti orðið, fer þetta að sjálfsögðu eftir því, hvernig gengur með sölu á þeim birgðum, sem fyrir voru við gengisbreytinguna. Það hefur því orðið að meta verðmæti birgðanna eftir því verðlagi, sem er í dag, og er á þeim grundvelli áætlað, að verðmæti birgða sjávarafurða gætu numið um 1000 millj. kr. Gengismunur á þeirri upphæð yrði samkv. því 540 millj. kr. Auk þess er gengismunur af verðmæti útfluttra en ógreiddra afurða áætlaður 200 millj. kr. Samtals nemur þetta því 740 millj. kr. Gert er ráð fyrir að verja gengismun vegna sölu sjávarafurða til ýmissa brýnna þarfa þessa atvinnuvegar. Að meginhluta rennur mismunurinn í Gengishagnaðarsjóð, en ákvæði um ráðstöfun hans er að finna í 16. gr. frv. Áður en kemur til myndunar þess sjóðs, er þó gert ráð fyrir að greiða nokkrar upphæðir til sérstakra þarfa, svo sem ákveðið er í 14. gr. frv. Sérstök ráðstöfun er jafnframt gerð vegna skreiðarinnar, enda má segja, að óvenjulegar ástæður séu þar fyrir hendi.

Meginhluti skreiðarframleiðslunnar frá 1967 liggur enn í landinu, og enn fremur eru til birgðir frá 1966 og lítils háttar frá þessu ári. Borgarastyrjöldin í Nígeríu hefur komið í veg fyrir sölu á þennan langstærsta skreiðarmarkað um meira en hálfs annars árs skeið. Enda þótt eitthvað hafi rætzt úr nú síðustu vikurnar, er fyrirsjáanlegt, að enn líður langur tími, þar til allar birgðirnar seljast. Hafa eigendur skreiðarbirgðanna orðið fyrir miklu tjóni og þykir því eðlilegt, að heimild sé til þess að ráðstafa gengismun, sem verður af skreiðarbirgðunum, til stuðnings skreiðarframleiðendum, en leggja hann ekki í hinn sameiginlega sjóð.

Ég hef nú lýst efni þessa frv. í megindráttum. Ég vil að lokum aðeins leggja á það áherzlu, hversu frv. er brýnt hagsmunamál íslenzks sjávarútvegs og þá um leið þjóðarinnar allrar. Án þeirra ráðstafana, sem frv. felur í sér, mun gengisbreytingin ekki megna að skapa sjávarútveginum þau starfsskilyrði, sem ætlazt er til og sjávarútvegurinn þarf svo mjög á að halda. Séu sjávarútveginum hins vegar ekki tryggð þessi starfsskilyrði, mun atvinna ekki geta haldizt í landinu. Hér er því um sjálfa afkomu þjóðarinnar í nútíð og framtíð af tefla og viðkvæmasta atriðið í afkomumöguleikum vinnandi fólks, þ.e. burðarás atvinnulífsins.

Herra forseti. Ég geri það að tillögu minni, að frv. verði að lokinni þessari umræðu vísað til 2. umr. og hv. sjútvn.