19.12.1968
Neðri deild: 38. fundur, 89. löggjafarþing.
Sjá dálk 328 í B-deild Alþingistíðinda. (331)
89. mál, ráðstafanir í sjávarútvegi vegna breytingar gengis íslenskrar krónu
Sverrir Júlíusson:
Herra forseti. Frsm. og form. sjútvn. Nd. er veikur og bað hann mig nú rétt fyrir hádegi að mæla fyrir meirihlutaáliti sjútvn., sem ég vil gera með nokkrum orðum.
Ég tel ekki ástæðu til þess að fara mjög ítarlega út í frv. það, sem fyrir liggur á þskj. 112, þar sem þetta var rætt mikið við 1. umr., og ekki nema að sérstakt tilefni gefist til við umræðurnar á eftir.
Sjútvn. Nd. hafði mál þetta til athugunar og gat ekki orðið sammála. Meiri hl. mælir með því, að frv. verði samþykkt eins og það liggur fyrir eftir þær breytingar, sem gerðar voru á frv. í hv. Ed. 4 nm. skrifa undir nál., en hv. þm. Pétur Sigurðsson með fyrirvara, og mun hann gera grein fyrir sínum fyrirvara hér á eftir.
Frv. það, sem hér liggur fyrir, ber vott um, að í þeim efnahagsörðugleikum, sem þjóðin á við að stríða, var valin sú leið að gera tilraun til að rétta hlut útflutningsatvinnuveganna með því að breyta gengi íslenzku krónunnar. Það voru vissulega athugaðar aðrar leiðir, bæði niðurfellingarleiðin og svo útflutningsuppbætur, en þessi leið var farin, að breyta gengi íslenzku krónunnar, og þær ráðstafanir, sem þetta frv. felur í sér, eru taldar nauðsynlegar til þess að tryggja það, að árangur af gengisbreytingunni verði það mikill, að það örvi atvinnulífið og komi útflutningsframleiðslunni að þeim notum, sem gert er ráð fyrir með gengisbreytingunni ég vil segja útflutningsframleiðslunni — en að mínum dómi er það ekki eingöngu gert fyrir útflutningsframleiðsluna, heldur er þetta gert fyrir alla þjóðina, því að það er staðreynd, að ef útflutningsatvinnuvegirnir eru ekki starfandi, þá líður öll íslenzka þjóðin. Ég held, að því miður hafi íslenzka þjóðin oft og iðulega ekki gert sér fulla grein fyrir þessum staðreyndum, en mér hefur virzt nú á seinni tímum, að augu margra hafi opnazt fyrir því, að samhengið milli velmegunar í íslenzku þjóðfélagi sé einmitt háð útflutningsatvinnuvegunum og að þeir geti gengið skaplega. — Það væri í þessu sambandi ekki úr vegi að benda hv. þm. á grein í síðustu Fjármálatíðindum, sem að mínum dómi túlkar mjög þetta mál og sýnir, hversu mikilvægur sjávarútvegurinn er íslenzku þjóðfélagi og hversu mikið veltur á því, að það gangi vel hjá honum og sú uppbygging, sem hefur átt sér stað í íslenzku þjóðfélagi, hefur fyrst og fremst átt sér stað vegna þess, að sjávarútveginum hefur vegnað vel á vissum tímabilum, en ég skal ekki fara lengra út í þetta.
Frv. það, sem hér liggur fyrir, er í 3 köflum. Í fyrsta lagi er gert ráð fyrir því, að fiskverð verði ákveðið frá 15. nóvember og þar sem útflutningsatvinnuvegirnir eiga að fá greiðslu fyrir útflutningsafurðirnar miðað við nýja gengið frá þeim tíma, þá er einnig gert ráð fyrir því í þessum kafla, að viss hluti, sem er áætlaður 17% til viðbótar við fiskverðið, verði greiddur til útgerðarinnar til að standa straum af auknum kostnaði, sem leiðir af gengisbreytingunni. Það hefur komið fram við 1. umr. þessa máls, að þessi kostnaðarauki vegna gengisbreytingarinnar er fyllilega þetta og í sumum tilfellum er hann mun meiri. Þá er einnig gert ráð fyrir því, að haldið verði áfram með svo kallaðan Stofnfjársjóð, sem lagður var grunnurinn að í fyrra með framlagi úr ríkissjóði. Nú er gert ráð fyrir því, að það verði bætt ofan á fiskverðið 10% og 20% eftir mismunandi veiðiaðferðum, sem lagt verður á Stofnfjársjóð og það komi ekki til skipta frekar en þessi 17%.
Það er mjög auðvelt að telja mönnum trú um, sem ekki hafa fylgzt alveg með þessum málum, að þarna sé verið að skerða hlut sjómannanna í krónum, en ef við lítum á dæmið eins og það er, þegar útflutningsafurðirnar hækka um 54%, er þarna um að ræða hækkun vegna áhrifa, sem leiða af gengisbreytingunni og eru til þess að leysa af hólmi þær niðurgreiðslur, sem hafa átt sér stað á undanförnum misserum.
Það má vissulega um það deila, hvort þarna sé rétt að farið. Ég fyrir mitt leyti tel, eins og allt horfir nú, að þá sé vissulega eðlilegt, að þessi leið sé farin, því að ef sú gengisbreyting hefði verið gerð, sem hefði þurft til þess, að vonir stæðu til að meðalútgerð bæri sig ef allt kæmi til skipta, hefði gengisbreytingin orðið að vera 98–124% eftir hinum mismunandi starfsgreinum sjávarútvegsins, eða m.ö.o. eitthvað yfir 100% til þess að það stæðu vonir til þess, að meðalútgerð stæði undir sér. Það sjá allir heilvita menn, að þetta hefði valdið svo mikilli röskun í þjóðfélaginu, að ég býst við, að enginn þm. hefði viljað leggja það til. Þá hefðum við fengið þá mestu verðbólguöldu, sem við hefðum nokkurn tíma séð framan í, því að við skiljum það allir, að aðrar stéttir þjóðfélagsins hefðu ekki sætt sig við að fá aðeins verðlagsvísitöluna greidda, eða eitthvað nálægt því, ef þannig hefði verið. Þess vegna verðum við að gera okkur fulla grein fyrir því, að þessar ráðstafanir í sambandi við stofnfjársjóðinn og í sambandi við greiðsluna til útgerðarmanna beint, sem leiðir af gengisbreytingunni, eru tvíþættar, annars vegar er það til þess, að hægt sé að greiða af skipunum svo að þau geti haldið áfram og hins vegar til þess að vega upp á móti því framlagi, sem ríkissjóður lét í stofnfjársjóðinn í fyrra og einnig öðrum greiðslum. En það skulum við einnig hafa í huga, að það er gert ráð fyrir því í frv., að nýtt verð gildi frá 15. nóvember, þó það liggi ekki fyrir enn þá, sem ekki er von, þar sem ekki er búið að ganga endanlega frá þessu frv., en almennt er talið, að fiskverð hækki nokkuð meira en sú hækkun, sem verður á kaupi til verkamanna og annarra launþega miðað við 1. desember n.k.
Ég vildi benda á þetta alveg sérstaklega vegna þess, að ég geri ráð fyrir, að þetta sé það. sem menn hafa hnotið aðallega um og það sé raunverulega auðveldast að fá menn til að trúa, að hér sé um verulega kjaraskerðingu að ræða, en það segi ég, að bæði fyrir sjómenn og aðra landsmenn er það fyrsta hagsmunamál þeirra, að útvegurinn geti haldið áfram og ef þessar eða svipaðar ráðstafanir hefðu ekki verið gerðar eða verða ekki gerðar núna, mundum við áreiðanlega standa frammi fyrir miklum vanda, bæði í atvinnumálum og á öðrum sviðum.
Í hv. Ed. kom inn í frv. grein, sem fellir úr gildi þá kjarasamninga, sem í gildi voru við Sjómannasambandið fyrst og fremst. Það verður að segja það, að ég, sem úti í hinum ytri heimi stend í ístaðinu fyrir útvegsmenn og atvinnurekendur, ætti að vera á móti þessu ákvæði, að samningum væri riftað með lögum, en þrátt fyrir, að það sé í þessu tilfelli gert, mun ég fylgja frv., þótt þetta ákvæði sé komið inn, og ég vil segja það, að vissulega er það matsatriði, þegar um jafnmiklar breytingar er að ræða, eins og hér á sér stað, hvort þá þurfi ekki að stokka málin upp og ræða þetta saman. Því til viðbótar vil ég segja það, að það var ekki nema aðeins hluti af sjómannasamningunum, sem var í gildi, því að Farmannasambandið hafði einmitt sagt samningunum upp og á nokkrum stöðum úti á landi, bæði á Vestfjörðum og Austfjörðum, voru ákvæði um það, að ef gengisbreyting yrði, þá væri hægt að segja þeim upp. En fyrir 4–6 árum féll þetta ákvæði niður úr samningum milli Sjómannasambandsins og félaganna innan Landssambandsins. Vissulega kom fram beiðni frá Sjómannasambandinu um það, að þetta yrði endurskoðað hjá þessum samningsaðilum, að þeir gætu sagt þessu upp þó að uppsagnartíminn væri liðinn. Þessu var tekið með sæmilegri velvild, en þar voru þeir annmarkar á að svara því fljótlega, að þetta þurfti að fara fyrir allar deildir, sem áttu hlut að máli, og þar sem sjómannasamtökin höfðu lagt áherzlu á, að samningar væru uppsegjanlegir, breytti hv. Ed. frv. í þessa átt. Þótt við höfum vissulega misjafna reynslu af samningaþófi og hvað það tekur langan tíma o.þ.h., tel ég, eins og hér stóð á, hafi þetta verið nauðsynlegt og sjálfsagt að gera þetta.
Um það, hvort það greiði fyrir samningum, skal ég ekkert um segja, en ég hef fulla trú á því, að það muni gera það, þegar sjómannafélög þessi, sem ekki höfðu sagt upp — en það hefðu þau þurft að gera fyrir 1. nóvember — þau sitja við sama borð og önnur verkalýðsfélög í landinu, held ég, að það hljóti einmitt að verða til þess, að þessir aðilar geti talað saman af fullum skilningi eins og þeir hafa yfirleitt gert, þó að misjöfnum augum líti hver á silfrið, ef svo mætti segja, og það er ekki nema eðlilegt í lýðfrjálsu þjóðfélagi, að sjónarmiðin séu misjöfn, en þá vona ég, að einmitt þessi ótvíræða afstaða sjómannasamtakanna verði einmitt til þess, að það takist giftusamlega um samninga nú í byrjun þessarar vertíðar.
Um II. kafla frv. er það að segja, að hann er aðallega um útflutningsgjöldin. Vissulega eru nokkrar breytingar þar á, þær eru í sumum tilfellum meiri heldur en svarar hækkuninni vegna gengisbreytingarinnar, en á öðrum liðum, eins og t.d. saltsíld og síldarolíum og þess háttar, er lækkun frá því, sem ákveðið var á síðasta þingi. En það, sem er fyrst og fremst höfuðsjónarmiðið með þessu, er það að fá nokkuð há útflutningsgjöld til hinnar ýmsu starfsemi fyrir sjávarútveginn og þá er það að 4/5 hlutum eða 80%, sem renna til Tryggingasjóðs og sem allir vita að starfar í þágu sjávarútvegsins, þó að um það megi vissulega deila, hvort reglurnar séu nákvæmlega réttar í sambandi við það. Ég ætla ekki að fara langt út í það mál, en fyrir forgöngu sjútvmrh. tók nefnd til starfa á s.l. vori til að endurskoða þessi mál, og vænti ég þess, að ef farið verður eftir hennar till., bæði þeim, sem hún er þegar búin að senda frá sér um breytingu a iðgjöldum og áhættu, svo og breytingu um björgunarlaun og aðstoð þess vegna, standi vonir til þess, ef við fáum meðalárferði, að Tryggingasjóðurinn fái tekjur á móti gjöldum áður en langt um líður. Hv. Alþ. mun fá að fjalla um sum þessara mála, a.m.k. björgunarlaunin, þegar komið verður saman eftir jólafríið og getur það einmitt að mínum dómi verið nokkuð mikið atriði um það, hvort Tryggingasjóðurinn stendur undir sér eða ekki, því að björgunarlaunin hafa verið þó nokkuð snar þáttur í greiðslum hinna ýmsu vátryggingarfélaga.
Svo er það um lánasjóði sjávarútvegsins, að nokkrir aðrir fá greiðslu af útflutningsgjaldinu, t.d. Fiskveiðasjóðurinn. Ég má segja það, að gegnum árin hafa tillögin, sem í gegnum útflutningsgjaldið hafa í hann komið, lækkað hlutfallslega. Það var stefnt inn á þetta 1964, en í gegnum ýmsar aðrar ráðstafanir á undanförnum þingum hefur bæði verið gerð tilraun til að tryggja honum, að greiðslur, sem honum bera, komi til hans, skili sér, og er Stofnfjársjóðurinn einmitt stór þáttur í því sambandi. Einnig hefur verið gerð tilraun til þess að tryggja hans starfsemi með ýmsum ráðstöfunum, eins og á s.l. hausti með gengisbreytingunni, sem þá var gerð. — Ég held, að það sé ekki ástæða til þess að fara nánar út í þetta.
Ill. kaflinn er svo um ráðstöfun gengishagnaðarins, og ég geng þess ekki dulinn, að það geta verið mjög margar tillögur uppi um það, hvernig eigi að ráðstafa gengishagnaðinum, en það, sem er staðreynd í raun og veru í sambandi við þetta, er það, að gengishagnaðurinn er gerður upptækur hjá þeim aðilum, sem eru með þær vörur, sem óútfluttar eru, eins og hefur verið gert allar götur aftur til 1939 við hverja gengisbreytingu, sem gerð hefur verið. Ég veit það, að það eru mjög skiptar skoðanir um þetta, en það, sem er meginþátturinn í sambandi við þetta, eftir að búið er að taka nokkrar fjárhæðir samkv. 15. gr., sem eru sjálfsagðar og að mestu vegna aukningar á tilkostnaði við þá framleiðslu, sem liggur í landinu svo og nokkurra annarra áfalla, að þá er gengishagnaðinum skipt samkvæmt 17. gr., eins og þar stendur, í fimm höfuðflokka. Það má segja, að það geta vissulega verið skiptar skoðanir um það, hvernig eigi að ráðstafa þessu og eitt er staðreynd, að þótt gengishagnaðurinn hefði verið tvöfaldur við það, sem hann er af þeim vörum, sem lágu í landinu þegar gengisbreytingin var gerð, að þá hefðu áreiðanlega komið nógu margar tillögur um það að skipta því, og vissulega verður að segja það eins og það er, að það hefði verið full þörf á því að verða við óskum þeirra aðila til þess að tryggja atvinnureksturinn í landinu.
En það, sem er meginþátturinn í sambandi við gengisbreytinguna, er það, að létta undir með þeim, sem harðast verða úti í sambandi við gengisbreytinguna og þá er a-liðurinn, sem er þar stærstur, til þess að létta byrðar á þeim, sem eru með erlendar skuldir vegna íslenzkra fiskiskipa svo og síldarflutningaskipa, en um þetta atriði voru vissulega miklar deilur í báðum deildum Alþ. á s.l. ári, hvort þessa leið bæri ekki einmitt að fara, sem nú er ráðgerð, en það var þá í lánsformi viss hluti til síldveiðiskipanna, sem skulduðu erlendis, en eins og á stendur þá tel ég, að þessi skipting sé sæmilega sanngjörn. Það er einnig gert ráð fyrir því, að viss hluti renni í vátryggingasjóðinn, svo og til greiðslu vegna síldveiðibátanna í sumar og síldarverksmiðjanna, sem undirbjuggu sig undir að taka síld af norðausturmiðum í sumar. Afgangurinn á síðan að renna til Fiskveiðasjóðs til lánveitinga til fiskvinnslustöðva, hvort sem það eru frystihús eða aðrar bolfiskverkunarstöðvar, til þess að létta undir þeim byrðum, sem á þeim hvíla.
Eins og ég sagði, hafa vissulega margar fleiri tillögur komið fram í sambandi við þetta, en frá mínu sjónarhorni séð — og ég vona, að ég tali fyrir hönd þess meiri hl., sem ég er hér að mæla fyrir með þessu frv. — hafi það verið, eins og á stóð, sanngjarnasta leiðin, sem hægt var að velja. Ég sagði í upphafi, að einn nm., sem skrifaði undir álitið, hv. þm. Pétur Sigurðsson, hann mun gera grein fyrir sínum fyrirvara, sem kom ekki alveg fram í nefndinni, en hv. þd. fær að heyra hans fyrirvara, áður en langt um líður.
Það dylst engum, að við þá stórfelldu gengisbreytingu, sem gerð var 12. nóvember, þá hlýtur að verða skerðing á lífskjörum þjóðarinnar, svo framarlega sem allir aðilar fá ekki bætt upp í auknu kaupi. Það veit ég, að við gerum okkur allir grein fyrir, að eins og sakir standa, þegar útflutningur landsmanna hefur þessi síðustu tvö ár lækkað eins stórkostlega og hann hefur gert, þ.e.a.s., að á þessu ári verður útflutningurinn eitthvað um það bil rösklega 50% af því, sem hann var 1966, að þá hljótum við að verða að axla byrðarnar og sníða okkur stakk eftir vexti. Það hefur aldrei verið farið dult með það í málsskjölum hv. ríkisstj. eða þingmeirihl., að þær ráðstafanir, sem hér er stílað upp á, hljóta að skerða lífskjörin. En ég fullyrði það, að svo framarlega að lífskjaraskerðingin verði ekki varanleg, að ef við sættum okkur við það í meginþáttum eftir því, sem að aðstæður eru og það, sem er fyrst og fremst takmarkið með þessu frv., er það að tryggja atvinnu í landinu, að tryggja atvinnu handa öllum, og við vinnum áreiðanlega þjóðhollasta verkið með því að stuðla að því, enda er það mín einlæga sannfæring, að ef við um stund sættum okkur við það, sem nú er nauðsynlegt í sambandi við þá lífskjaraskerðingu, sem af gengisbreytingunni leiðir, þá jafnar þetta sig mjög fljótt og lífskjörin geta batnað á ný.
Ég ætla ekki að fara lengra út í þetta. Því miður var hv. þm. Birgir Finnsson ekki viðstaddur til þess að mæla fyrir frv., eins og hann hafði gert ráð fyrir, en ég vona, að þetta nægi í bili a.m.k. til þess að umræður hefjist, og ég mun þá síðar skýra málið frekar, ef ég sé ástæðu til þess við þessa umræðu. Ég vil, herra forseti, ljúka máli mínu og legg til, að að lokinni þessari umræðu verði málinu vísað til 3. umr.