18.03.1969
Sameinað þing: 66. fundur, 89. löggjafarþing.
Sjá dálk 538 í D-deild Alþingistíðinda. (3504)
154. mál, rannsókn á kalkþörf jarðvegs
Jónas Pétursson:
Herra forseti. Hv. 1. þm. Norðurl. e. hefur talað hér ýtarlega fyrir þáltill., sem hann flytur ásamt fleiri framsóknarmönnum og ég verð að mörgu leyti að fagna því, þar sem hér er jafnframt um að ræða jarðræktarráðunaut Búnaðarfélags Íslands, sem hv. þm. er, að fá inn í þingtíðindin jafnfróðlegt erindi um ræktunarmál og hann hefur hér flutt. En það, sem er meginefni þeirrar þáltill., sem hér liggur fyrir, er annars vegar að efla mjög rannsóknir á kalkþörf eða áskorun til þeirra aðila, sem slíkt hafa með höndum að efla mjög rannsóknir á kalkþörf í jarðvegi og í raun og veru er því slegið föstu, að kalkskortur sé mjög veruleg orsök til áfalla, sem orðið hafa í ræktuninni hér, einkum á síðustu árum. Það má kannske segja, að raunverulega sé grunntónninn í þessu, að ræktun okkar og áburðarnotkun sé byggð á stórfelldum mistökum. Mér liggur við að segja, að það megi draga þá ályktun af því, sem í till. felst og að nokkru leyti í ræðu hv. frsm.
Ég get nú ekki verið honum sammála um, að í heild þurfum við að undrast, þó að það hafi kannske ekki í öllum efnum komið fram mistakalaus ræktun, jafnstórfellt átak og gert hefur verið í þeim málum á undanförnum áratugum. Og ég er a.m.k. þeirrar skoðunar, þegar maður lítur yfir ræktunarsögu okkar í heild, að þá megi miklu frekar segja, að árangurinn sé furðulega góður og við höfum sloppið furðanlega við stórfelld mistök. Það er að vísu rétt, að á einstökum landssvæðum hafa hin síðustu ár orðið mikil áföll, sem komið hafa fram af veðurfarsástæðum.
Eins og kunnugt er, er til stofnun í landinu, Rannsóknastofnun landbúnaðarins, sem þessi rannsóknamál öll heyra undir. Og það er þess vegna ljóst að, að því leyti sem rannsóknastarfsemin hefur ekki staðið í stykkinu, ef svo mætti segja í þessum málum, þá er hægt að segja, að það sé fyrst og fremst sök þessarar stofnunar, þeirra sem þar starfa og stjórna. Það vill nú svo til, að sem stendur er ég í stjórn þessarar stofnunar og ég ætla þess vegna alls ekki að fara að mælast undan því, að sú starfsemi sé gagnrýnd. En mig langar aðeins til að gera örfáar aths. um þetta mál, af því að þetta er alls ekki í fyrsta skipti, sem þessum málum er hreyft hér á Alþ., — málum Áburðarverksmiðjunnar og öllu, sem snertir áburð og ræktun.
Ég vil þá fyrst aðeins víkja að því, sem fram kemur hér í þáltill., að það er í raun og veru gefið í skyn, eins og ég sagði áðan, að það muni vera mjög útbreiddur kalkskortur víðsvegar í landinu og í nýræktinni, en jafnframt er þó sagt í grg., að um þetta sé ekki hægt að slá neinu föstu og í raun og veru geti það almennt séð verið jafn varhugavert að ráðleggja notkun á kalki og að ráðleggja hana ekki.
Þáltill. felur í sér, að Alþ. skori á ríkisstj. að hlutast til um, að á meðan ekki liggja fyrir niðurstöður slíkrar rannsóknar um land allt með kalkþörfina, þá verði tryggt, að bændur geti fengið keypt það magn af kalkríkum áburði, sem þeir óska hver og einn. Þá á sem sagt að vera óhætt að leggja það í vald þeirra sjálfra að ákveða, hve mikið kalk þeir nota. En í sambandi við það vil ég aðeins minna á það enn betur, sem kom fram í ræðu hv. flm., að nú um nokkur ár hafa bændur átt kost á því að fá keypt áburðarkalk frá Áburðarsölu ríkisins og það hefur verið selt eins og annar áburður á sama verði á höfnunum umhverfis landið. En alveg eins og hann benti á, hefur verið tiltölulega lítið selt af kalki á þennan hátt, — aðeins verið selt s.l. ár, að því er frsm. upplýsti og ég tel víst, að hann fari þar með réttar tölur, 570 smál. En ég fæ ekki skilið, hvers vegna bændur hefðu ekki lagt meira upp úr því að kaupa kalkið, ef þeir væru sannfærðir um, að þeir þyrftu mjög á því að halda og sérstaklega að þeir mundu miklu fremur kaupa kalkríkan áburð, ekki sízt þegar flm. upplýsti það einnig, að næringarefnið, köfnunarefnið, hefði reynzt vera s.l. vor um 5 kr. dýrara kg t.d. í kalksaltpétri, en í Kjarna. Það er að vísu rétt, að notkun áburðarins kann að hafa áhrif, að geta dreift kalkinu jafnhliða því, sem köfnunarefnisáburðinum er dreift. Það er nokkru handhægara í framkvæmd, en þegar þannig hagar til, að menn hafa ekki þótzt geta fengið þann kalkríka áburð, sem þeir þó gjarnan vildu kaupa, þá er undarlegt, að þeir skyldu ekki hafa notað sér þetta tilboð, þennan möguleika að kaupa kalkið. Það finnst mér benda til þess, að þeir muni sjálfir nokkuð hikandi um það, hvort þetta sé þeim nauðsyn.
Í sambandi við það, sem hv. flm. kom inn á um Áburðarverksmiðjuna, þá er það rétt, að það voru nokkrar bollaleggingar um það með eðlilegum hætti, hvernig framleiðsla á köfnunarefnisáburði skyldi tekin þar upp, þegar verksmiðjan var stofnuð. Eins og kunnugt er, varð niðurstaðan sú að framleiða ammoníumnítrat og það var gert vegna þess, að það var langódýrasta formið til þess að fá kg af köfnunarefni ódýrt, hvað form snerti og sérstaklega vegna þess, hvað sá áburður er sterkur og þar af leiðandi verður flutningskostnaður miklu minni, en hann er einmitt stór liður í áburðarnotkun hér á landi eins og kunnugt er. Það var yfirleitt ekki ágreiningur um þetta, þegar Áburðarverksmiðjan var stofnuð. Og það þarf ekki að rifja það upp, að það var fyrst og fremst mál bændanna. Það voru fyrst og fremst þeir, sem börðust fyrir því að koma þessari Áburðarverksmiðju á fót. Hins vegar hefur borið mjög á því í seinni tíð, að þeir hafa gagnrýnt þá stofnun og satt að segja held ég nú, að það sé fyrst og fremst vegna þess, í hvernig ástandi áburðurinn er. Það má með nokkrum rétti segja, að þar hafi orðið mistök. Menn höfðu áður kynnzt amerískum áburði, sem var hvítur og kornaður og var sérstaklega vinsæll og ég hygg, að það, sem hafi úrslitum ráðið um það, hvað Kjarninn hefur af ýmsum verið illa séður í seinni tíð, hafi einmitt verið þetta, hvernig form hans er.
Það er svo rétt, að eftir því, sem áburðarnotkun hefur vaxið og eftir því, sem tíminn lengist, sem við byggjum okkar grasrækt og grasframleiðslu á tilbúnum áburði eingöngu, þá vitanlega liggur það nokkuð ljóst fyrir, að það fer að skipta meira máli, hvernig áburður er notaður, hvernig áhrif hans eru á jarðveginn. Og þá fara að koma fram spurningarnar um það, hvort ekki muni þurfa að sjá fyrir fleiri efnum, en þessum þremur hefðbundnu, ef svo mætti segja, sem aðallega er talað um, köfnunarefni, fosfór og kali og það hefur einnig verið að koma í ljós á margan hátt, að önnur efni fer að skorta. Nú er það vitað, að kalkið er eitt af þeim efnum, sem jurtirnar nota mikið af, en það er líka rétt að benda á það, að aðrar áburðartegundir, eins og t.d. fosfóráburður, inniheldur nokkuð af kalki, þannig að með því berst jarðveginum nokkur skammtur. En samt sem áður er það vitanlega spurning, sem leitar á í vaxandi mæli, hvort ekki muni þurfa að fara að sjá fyrir kalkáburði.
Það hefur verið rakið nokkuð af hálfu flm., að þessi spurning hefur allverulega verið tekin fyrir í rannsóknastarfseminni. Og niðurstöður eru nokkuð mismunandi. Hann minnti hér á tilraunir, sem búnar eru að standa milli 20 og 30 ár á tilraunastöðvunum — milli 15 og 20 ár á tveimur og 20—30 ár á öðrum tveimur, — og þar sem bornar eru saman tegundirnar, m.a. Kjarni og kalksaltpétur og á þessu tímabili virðist enn ekki hafa komið fram, að það sé verulegur munur á árangri milli þessara tveggja tegunda. Á hinn bóginn hefur svo komið fram á öðrum stöðum, að kalk hefur gefið nokkurn árangur. Það er þess vegna enginn ágreiningur um það, að við þurfum að gefa þessu máli gaum.
Mér sýnist, að spurningin í sambandi við þessa till. sé fyrst og fremst sú, hvort það sé líklegt, að með samþykki hennar muni vera hægt að ýta eitthvað betur við þeirri stofnun og þeim starfskröftum, sem þessum málum sinna nú. Á það út af fyrir sig ætla ég ekki að leggja dóm, en hitt vil ég segja, að það hefur verið unnið mikið að þessum rannsóknamálum. Mér dettur í hug að minna hér aðeins á blaðagrein. Það er mikið ritað um þessi mál í búnaðarblöð, m.a. blað, sem Búnaðarblaðið heitir. Þar eru m.a. í 2.–3. tbl. s.l. árs tvær greinar eftir tvo búfræðimenntaða menn um þessi mál. Ennfremur hefur hv. flm. ritað hér í 12. tbl. Búnaðarblaðsins 1968 all ítarlega grein, sem einmitt fjallar um kalkið og kalið og þessi ræktunarvandamál, sem því eru skyld og mig langar til, með leyfi hæstv. forseta, að vitna aðeins í þessa grein. Hann segir hér:
„Engar skipulegar kalrannsóknir fara nú fram á vegum þess aðila, Rannsóknastofnunar landbúnaðarins, sem lögum samkvæmt á að hafa með höndum alla rannsóknastarfsemi í þágu landbúnaðarins.“
Ég verð nú að segja, að það má náttúrlega um það deila, hvað eru skipulagðar kalrannsóknir. En ég vil hins vegar eindregið mótmæla því, að þessu máli hafi ekki verið sinnt, enda kemur það í raun og veru fram nokkru síðar í þessari sömu grein eftir hv. flm. Hann dregur nokkuð úr þessu, sem þarna er slegið fram. Með leyfi hæstv. forseta segir hér síðar:
„Þó ekki hafi verið brugðizt við vandanum eins og skylt er frá Rannsóknastofnun landbúnaðarins, hefur aðeins verið unnið að kalrannsóknum. Ýmsar tilraunir tilraunastöðvanna snerta vissulega kalið og þess utan hefur ungur búfræðikandidat, Bjarni Guðleifsson, stundað kalrannsóknir sem lið í framhaldsnámi sínu við Búnaðarháskólann í Ási og unnið hér undanfarin tvö sumur við að safna efniviði í prófritgerð sína og til þess m.a. notið styrks úr vísindasjóði.“
Á þetta er rétt að benda, að það má deila um það, hvort þetta er skipulegt atriði, en þarna kemur þó fram, að einn af búvísindamönnum okkar hefur beinlínis tekið þetta verkefni sérstaklega til rannsóknar.
„Á tilraunastöðvunum hefur ekki skort vilja til að fást við vandamálin,“ segir hv. flm. síðar í þessari grein og var mikilvægt að fá þessa játningu. En svo kemur hér, með leyfi hæstv. forseta: „Allt er nú byggt á tilgátum og mest á brjóstviti.“ Ég hef út af fyrir sig mikla trú á brjóstviti og við höfum komizt furðulega langt á brjóstvitinu. Þrátt fyrir það viðurkenni ég, að við þurfum að hafa rannsóknastarfsemi, enda hefði ég tæpast tekið í mál að fara í stjórn þessarar stofnunar, ef ég hefði verið með algjöra vantrú á því starfi, sem þar ætti að vinna. Svo kemur í Búnaðarblaðinu, sem mig langar enn til að vitna í, með leyfi forseta og þá tínir hv. flm. fram ýmislegt, sem eru kannske raunverulega meira og minna niðurstöður brjóstvitsins, en styðjast þó við þær rannsóknir, sem fyrir liggja:
„Margir þykjast hafa veitt því eftirtekt, að minna kal er hjá þeim bændum, sem nota hóflega áburðarskammta og byggja búskap sinn á stærra landi, en minni uppskeru af hverri flatareiningu“, og ennfremur: „Á tilraunastöðvunum er fengin reynsla fyrir því, að ef um mjög stóra skammta af köfnunarefni er að ræða, breytist gróðurlag reitanna til hins verra. Sáðgresið tekur þá minna rúm en arfi og sveifgras meira. Kalskellur verða þá og tíðari.“
Ennfremur: „Allir ráðunautar munu sammála um að vara við mjög mikilli köfnunarefnisáburðarnotkun og mæla með 100— 130 kg á ha.“
Mér þykir rétt, þar sem svo merkilegt efni er fest í þingtíðindum, að láta þessar tilvitnanir fylgja með. Þá vil ég ennfremur minna á eitt, með leyfi hæstv. forseta, að það stendur hér undir fyrirsögn: „Kallið kemur með áburðinum. Það er reynsla margra, sem hafa borið á óbrotið land með upprunalegum gróðri, að það fari að bera á kali eftir nokkurra ára áburð. Veit ég dæmi til þessa bæði á framræslu fitjum og þurrum grundum.“
Það mætti nefna hér fleiri tilvitnanir, en ég skal aðeins bæta einni við, sem mér finnst nauðsynlegt að minna hér á, en það stendur hér með breyttu letri:
„Það er hins vegar fráleitt að fullyrða, að kalvandamálið stafi af Kjarna og telja það fræðilega leyst með því að nota aðrar tegundir köfnunarefnisáburðar eða kalkbera jörðina. Svo einfalt er málið því miður ekki.“
Það er mjög mikilvægt að fá þessa játningu fram. Það má deila um það, hvort þetta skiptir verulegu máli í sambandi við flutning þessarar þáltill. Það er vitanlega lengi hægt og e.t.v. lengi þörf fyrir Alþ. að ýta á eftir margs konar starfsemi, sem rekin er í landinu og vissulega er það rétt, að rannsóknastarfsemin á hvaða sviði sem hún er og ekki sízt á jarðræktarsviðinu, er mjög mikilvægur þáttur, en hitt vil ég þó segja, að ég held, að mér sé óhætt að fullyrða, að Rannsóknastofnun landbúnaðarins er ákaflega vel ljóst, hve þetta mál er þýðingarmikið, en ég var aðeins með þessum tilvitnunum, m.a. í grein hv. flm. í Búnaðarblaðinu, að vekja hv. alþm. til umhugsunar um það, að málið er mjög margslungið og flókið og það er þess vegna hreint ekki að furða, að menn velti því nokkuð fyrir sér, hvaða tökum á að taka þessi rannsóknarverkefni. Það hefur nokkuð verið aukið við dreifðar tilraunir á síðustu árum, einmitt í sambandi við kalk og kal og þó að ég segi þetta, þá vil ég taka undir, undirstrika það, sem ég var einmitt að lesa eftir hv. frsm. úr fyrrnefndri grein, að það er fjarri því, að hægt sé að segja, að það sé nokkurt samband almennt séð á milli kalkskorts og kals. Það er fjarri því. Hins vegar stöndum við frammi fyrir þeirri ómótmælanlegu staðreynd, að síðustu árin, sérstaklega frá 1962, hefur þetta kalvandamál gert miklu meira vart við sig og komið fram á hverju einasta ári í stærri og minni mæli, sérstaklega á norðanverðu landinu, norðvestan og norðaustan, en hefur þó fært sig nokkuð til frá einu ári til annars. En í sambandi við þessa almennu ályktun um það, að kalkvandamálið, sem mér finnst að komi nokkuð fram í þessari þáltill., – að kálkskorturinn kunni að eiga sök á kalinu að einhverju leyti, það finnst mér stangast nokkuð á við það, sem hv. flm. hefur haldið fram á öðrum vettvangi, en það var ekki það, sem ég vildi sérstaklega benda á, heldur hitt, að það hefur verið haft eftir einum af sérfræðingum Rannsóknastofnunar landbúnaðarins að, að því leyti, sem nokkuð væri vitað um ástand kalkforða jarðvegsins, kalkþörf og kalkvöntun, þá mundi fremur vera vöntun á kalki um sunnanvert landið, en síður norðanvert, en eins og allir vita, hefur einmitt kalið hagað sér þveröfugt. Það hefur fyrst og fremst borið á því um norðanvert landið, en miklu síður um það sunnanvert. Almennt séð virðist þetta ekki koma heim og saman. Ég ætla ekki heldur að segja að það afsanni, að það kunni að vera eitthvert samhengi þarna á milli, ég er ekki að segja það heldur.
En ég vil að lokum undirstrika, að þetta vandamál, sem komið hefur fram í ræktuninni, sérstaklega s.l. ár, er ákaflega margslungið og það er að mínu viti hreinn barnaskapur að halda, að við finnum viðhlítandi svör við þessu á stuttum tíma. Við munum áreiðanlega þurfa að halda uppi rannsóknastarfsemi í mörg ár, kannske áratugi, áður en við upplýsum til fulls og kannske upplýsum við aldrei til fulls, allar þær orsakir, sem hér geta legið til grundvallar.
Að lokum þetta: Það er fullkominn vilji Rannsóknastofnunarinnar að taka þetta mál sem alvarlegustum tökum, — rannsóknirnar á vandamálum ræktunarinnar. Okkur er það öllum ljóst, hvað hér er um þýðingarmikið atriði að ræða og ég vil þá jafnframt segja það, sem ég hef áður haldið fram, að enda þótt menn tali um ákveðnar kaltilraunir, þá má með miklum rétti segja, að allar ræktunartilraunir séu að nokkru leyti kaltilraunir.
Ég mun svo ekki orðlengja frekar um þetta. Ég mun ekki leggja neinn dóm á það, hvað Alþ. vill gera í þessu máli. Það getur vel verið, að við eigum og þurfum að fá rassskell eða hvatningu, eða hvað við eigum að kalla það, til þess að vinna betur að þessum málum. Hitt vil ég segja, að það er fullkominn vilji fyrir því að taka þessi mál sem föstustum og skynsamlegustum tökum.