12.02.1969
Sameinað þing: 28. fundur, 89. löggjafarþing.
Sjá dálk 755 í D-deild Alþingistíðinda. (3796)
274. mál, kæra á hendur forstöðumanni vinnuhælisins á Litla-Hrauni
Fyrirspyrjandi (Ágúst Þorvaldsson):
Herra forseti. Ég hef borið fram fsp. til dómsmrh. og er hún prentuð á þskj. 188. Fyrirspurnin er í 2 tölusettum liðum og hljóðar þannig:
„l. Hvað hyggst dómsmrh. gera viðvíkjandi kæru, sem honum hefur borizt frá nokkrum starfsmönnum á Litla-Hrauni um meint misferli forstöðumanns vinnuhælisins, Markúsar Einarssonar?
2. Er það álit fangelsisnefndar, sem skipuð var og falið að rannsaka þessi mál, að lausn þeirra sé fengin með því, að Sigurði Kristmundssyni bryta vinnuhælisins hefur verið sagt upp starfi án nokkurra viðhlítandi skýringa?“
Þessi fsp. er fram borin vegna eindreginna og ítrekaðra tilmæla frá nokkrum mönnum austan fjalls og eru sumir þeirra starfsmenn við vinnuhælið á Litla-Hrauni, sem raunar er nú réttara að nefna fangelsið á Litla-Hrauni, þar sem heita má, að vinna fyrir fanga þar sé að mestu úr sögunni.
Eins og fsp. ber með sér, kærðu nokkrir starfsmenn vinnuhælisins, undir forystu yfirgæzlumannsins Magnúsar Péturssonar, forstjórann, Markús Einarsson, fyrir meint misferli í starfi. Þetta mun hafa verið snemma á s.l. ári. Dómsmrn. fól þá stjórnarnefnd hælisins að kanna mál þetta. Stjórnarnefndin mun hafa yfirheyrt menn þá, er undirrituðu kæruna, enn fremur ræddi hún við aðra starfsmenn og ýmsa fanga og skilaði síðan skýrslu um athuganir sínar til dómsmrn.
Mál þetta hefur orðið að talsverðu hitamáli austur þar, bæði meðal starfsmanna og ýmissa annarra, sem næstir búa við vinnuhælið og telja sig allkunnuga högum og háttum þar. Hafa myndazt um þetta mál ýmsar sögur og sagnir, sem ég hef að vísu ekki hent neinar reiður á, en óvissan um niðurstöðu á rannsókn þeirri, sem gerð var í sambandi við kæruna, hefur aukið á alls konar getgátur og orðasveim um þetta mál. Í málinu virðist ekki annað hafa gerzt opinberlega en það, að bryta hælisins, Sigurði Kristmundssyni að nafni, sem var einn af þeim, sem undirrituðu kæruskjalið, var sagt upp starfi frá síðustu áramótum og að því er bezt er vitað, án þess að um nokkurt sakarefni hafi verið getið. Telja sumir, sem um þetta hafa rætt, að þarna sé saklaus maður látinn víkja í hefndarskyni. Ekki legg ég neinn dóm á þetta, en ég geri ráð fyrir því, að maður þessi leiti réttar síns eða aðrir þá fyrir hans hönd, þar sem ég hygg, að hann telji uppsögnina ekki gerða með þeim hætti, sem eðlilegur er og jafnvel löglegur. Ef það reynist rétt, þá getur það orðið ríkisstj. alldýrt í skaðabótum til umrædds manns. Ég hef fengið að sjá afrit af bókun stjórnarnefndar hælisins um framburð manna þeirra, er n. yfirheyrði út af þessari kæru. Þykir mér þar kenna margra grasa og ekki af allra beztu tegund. Eftir að hafa séð það plagg, þóttist ég ekki geta undan því skorazt að bera fsp. fram, úr því þess var eindregið óskað.
Ég er einn þeirra mörgu manna, sem telja, að fangelsismál okkar Íslendinga séu í ófremdarástandi og þau mál þurfi skjótra úrbóta. Í því máli ætla ég engar sakir að bera á einn eða neinn, hvorki ráðh. né þingflokka. En ég tel, að það sé ekki nóg fyrir menningarþjóð að eiga sæmilega refsilöggjöf, eins og ég hygg að Íslendingar eigi. Það velti ekki minna á því, að meðferð sakamanna sé eðlileg og til séu vel búin fangelsi með góðri stjórn, helzt sérmenntaðra og vel hæfra manna.
Um langt skeið hefur verið allóróasamt í kringum þá stofnun, sem rekin er á Litla-Hrauni og forstjórarnir margir hverjir þar hafa ekki orðið mosavaxnir í starfi. Jarðir voru lagðar undir vinnuhælið í þeim tilgangi, að fangar fengju verkefni við búskap og framleiðslu búvara, sem gæti með vinnu fanganna orðið til að létta kostnað ríkisins við dvöl þeirra þar. Nú hafa allir nautgripir, sem á þessu búi voru, verið seldir, en þar er eftir eitthvað af hrossum og er þarna sennilega um 200 fjár. Garðrækt er lítil sem engin, þrátt fyrir ágæt skilyrði til slíks á þessum stað. Gæzlumönnum hefur mjög verið fjölgað frá því, sem áður var og kostnaður við það mjög aukizt. Þarna eru geymdir stórglæpamenn og unglingar, sem hafa a.m.k. sumir ekki nema tiltölulega smávægileg afbrot á samvizkunni. Þetta hlýtur að vera mjög óheppilegt fyrir unglinga og þá, sem vera má, að hægt væri að fá til að bæta ráð sitt. Að mínum dómi má þjóðfélagið ekki haga refsingu og geymslu afbrotamanna á þann hátt að hafa saman stórafbrotamenn og þá, sem ungir eru og líklegir gætu verið til betrunar. Við þá síðarnefndu þarf aðrar aðferðir að minni hyggju og koma þarf í veg fyrir, að þeir læri af hinum eldri, sem ekki hefur tekizt að betrumbæta. Þess vegna þurfa þeir að vera í einangrun eins og smitberar, sem taldir eru vegna sýkingarhættu þurfa að vera í sóttkví.
Ég veit, að það er enginn öfundsverður af því að stjórna stofnun eins og á Litla-Hrauni er rekin, eins og hún er upp byggð, en það á ekki að afgreiða það sem eitthvert pukursmál, þegar starfsfólk þar þykist þurfa að finna að stjórn stofnunarinnar. Slíkar aðfinnslur eru varla gerðar að tilefnislausu og ég held, að það hafi aldrei fyrr skeð, að starfsmenn hælisins hafi talið sig þurfa að kæra forstjórann.
Með spurningu þeirri, sem hér er fram borin, er tilraun gerð til þess að fá kærumálið á Litla-Hrauni upplýst og hvað dómsmrh. hefur raunverulega þegar gert í þessu máli eða hyggst munu gera. Ég vil einnig í sambandi við þau fáu orð, sem ég hef sagt um fangelsismálin almennt, bæta því við, að mjög væri æskilegt, að hæstv. dómsmrh. vildi eitthvað upplýsa, hvað ríkisstj. hugsar sér að gera í fangelsismálum og hvenær vænta má framkvæmda í samræmi við lög nr. 18 frá 15. marz 1951 um ríkisfangelsi og vinnuhæli. Framkvæmd þeirra laga er áreiðanlega brýn nauðsyn.